GEMEENTEREINIGING VAN HEEMSTEDE – Romke de Jong / Gemeente gasbedrijf Heemstede (+ Haarlem)

Tags

C.L.Philips, G.F.H.Houben, J.Limborgh, W.J.A.Duynstee

ROMKE DE JONG EN DE GEMEENTEREINIGING VAN HEEMSTEDE 1916-1991

In vroeger eeuwen waren diensten als groenvoorziening en reiniging geprivatiseerd en ook sommige starten en waterwegen in particuliere handen, zoals de Blekervaartweg lange tijd eigendom was van de aldaar gevestigde blekers. Als bijvoorbeeld een vorst de Herenweg passeerde kreeg een particulier opdracht de mestvaalten en afvalhopen te verwijderen en de ambachtsheer liet op zijn kosten bomen planten aan de Hoflaan door een hoveniersfamilie. Begin vorige eeuw werd het ophalen van huisvuil door de gemeente wisselend verpacht aan Van der Linden en De Jong. In 1914 werd de afvalverwerking gepacht door vracht- en zandrijder Romke de Jong, die voor dit doel zes mensen in dienst had welke met paard en wagen het huisvuil ophaalden. Hij woonde aan de Cloosterweg en was vader van vrachtrijder Harke de Jong. In 1908/1909 is de gasfabriek gebouwd en in 1916 is het Heemsteedse Kanaal gegraven [de haven kwam pas in 1922 tot stand]. De oude houten kwakel had men al in 1916 vervangen door een hoger betonnen loopbrug. Acht jaar eerder verkocht G.N.Aberson, eigenaar van ’t Groot Klooster, een perceel weiland en rietland aan het eind van de Molenwerfslaan ter grootte van 1 hectare en 36 aren aan de gemeente voor 1970 gulden om daar, passend in het nieuwe bestemmingsplan, de reiniging te huisvesten.

Foto uit 1914 toen de reiniging nog werd gepacht door Van der Linden en  Romke de Jong (met Bolhoed) Op deze afbeelding poseert De Jong, geflankeerd door 6 personeelsleden met hun paard en wagen. Op de achtergrond de werkplaatsen/schuren aan de Cruquiusweg

Het Huis van de Romke De Jong en Zn. aan de Cloosterweg, vrachtvervoer en levering van grind, 1930

Van privatisering naar gemeentelijke dienst

Met ingang van 1916 is de reinigingsdienst in gemeentelijke handen gekomen. Eerste opzichter was directeur van openbare werken: J.Schelling, voorman J.Kramer en als werklieden zijn J.C.van der Hulst en P.Pieren aangesteld. Uit het jaarverslag van de gemeente Heemstede over 1916: “Bij de op 22 november 1915 gehouden aanbesteding voor het ophalen van haardasch, huisvuilnis en beer gedurende 1916 werd alleen ingeschreven door R. de Jong te Heemstede voor de som van ƒ 4420,-. Daar dit bedrag naar het oordeel van B. en W. te hoog was, werd door hen aan den Raad voorgesteld den Gemeente-Reinigingsdienst gedurende dit jaar in eigen beheer te nemen. De raad kon zich met dit voorstel vereenigen en stelde in zijne vergadering van 29 december 1915 een verordening op het beheer van dien dienst gedurende 1916 vast. In deze verordening werd de dagelijksche leiding van het bedrijf aan den gemeente-opzichter opgedragen. Den 3 januari 1916 werd de dienst aangevangen met een voorman en drie werklieden en bleek het spoedig, dat de uitvoering der werkzaamheden geregelder plaats had dan bij de uitbesteding, slechts enkele klachten kwamen in. Met de wed. J.van Schagen werd een contract gesloten voor de levering van drie paarden voor den Reinigingsdienst, voor een bedrag van ƒ 2175,- per jaar (met inbegrip van foerage, hoefbeslag en tuigen). Lompen, beenderen, oud ijzer enz. werden bij contract verkocht aan Claus & Van den Bosch te Haarlem, de aflevering had naar gelang van den voorraad eens of tweemaal per maand plaats. Beer en compost werd aan particulieren verkocht; door de groote vraag naar beer kon bijna geen compost worden gemaakt, zoodat het onnodig was het bedrijf in te richten. OP verzoek werden 465 beerputten geledigd, echter werden nog bovendien zeer veel putten geledigd om toch maar zooveel mogelijk aan de aanvragen om levering van beer te kunnen voldoen, dit geschiedde dan zonder dat daartoe een verzoek was ingekomen, doch niet dan nadat vooraf daartoe toestemming was verkregen. De uitgaven van den Gem. Reinigingsdienst bedroegen in 1916 totaal ƒ 6162,68; de uitgaven van idem ƒ 1553.07; nadeelig slot ƒ 3609,61.  Zoodat dus door de gemeente moest worden bijgedragen een bedrag van 3609,61 of ƒ 810,38 minder dan het bedrag waarvoor bij de aanbesteding was ingeschreven.” In 1920 is vanwege verkorting van het aantal arbeidsuren van het personeel 1 werkman extra aangesteld. Het aantal paarden bleef 4. Wèl moesten twee paarden wegens kreupelheid en verwoningen enige tijd buiten dienst worden gesteld. In 1920 werd overgegaan tot het huren van vervoerswagens van Heemsteedse handelaren. Overwogen werd of mechanische beweegkracht voor de vuilniswagen te verkiezen was boven paardenfractie. Van motor-tractie en automobiel-wagens werd vooralsnog afgezien met het oog op de slappe bodemgesteldheid van de beltterreinen. In 1936 bestond het personeel van de Gemeente-Reiniging behalve uit een directeur (J.Schelling) en boekhouder (J.M.Vester) verder uit: J.Kramer (voorman), J.C.v.d.Hulst (voorman), A.W.Slager (werkman-chauffeur), Th. Duindam (idem), W.A.Touw (handlanger), L.W.Janzen (arbeider), W.I.Driessen (jeugdig werkman) en A.J.Jansen (idem).

Het personeel van de gemeentelijke reiniging op een foto uit 1935 of 1936 met alle personeelsleden en in het midden met bolhoed voor de eerste auto staat directeur J.Schelling. Naast 3 paarden en ophaalwagens beschikte de dienst intussen over 5 vrachtauto’s. De werkplaatsen aan de Cruquiusweg zijn later afgebroken.

De hierboven afgebeelde foto is in 1935 of 1936 gemaakt op het terrein van de reiniging langs de Cruquiusweg. De schuur rechts fungeerde als opslagplaats en garage voor de Chevrolets en resterende paardentractie. Links op de foto straat de beerwagen, een oude Magirus op massieve banden, met buizen waarmee de putten geleegd werden. Op 25 augustus 1925 brandden de wagenloods met paardenstal en de open wagenbergplaats grotendeels af en gingen de vuilniswagens en ander materiaal verloren. Gelukkig liepen de vier paarden in het weiland en ondervonden geen letsel. Heropbouw van de gebouwen is voor bijna ƒ 13.000,- gegund aan de laagste inschrijver Ruurd Jorritsma. Van het opgehaalde afval werden bruikbare materialen als lompen, papier, oud ijzer, flessen, schoenen etc. bij inschrijving verkocht en met deze opbrengst, evenals van beer, compost e.d. kon ongeveer 15% van de totale exploitatie worden gedekt. De dertien afgebeelde personen zijn van links naar rechts: Willem Slager, Barend v.d. Putten, Arie Jansen, Willem Touw, Arie Delissen, Wout Driessen, Theo Duindam, J.Schelling (met bolhoed), Jan Kramer, Jan van der Hulst, Leo Janzen, Toon Treffers en Chris Vijzelaar. Laatstgenoemde, in 1915 geboren en 2005 overleden, vertelde me in 1991: “We droegen petjes die later stationschefs droegen. We waren ‘ijzeren kerels’. Rugklachten kwamen vrijwel niet voor. Iedereen haalde, indien hij niet eerder heenging, normaal zijn pensioen. Er werd weliswaar langer gewerkt dan tegenwoordig – ook op zaterdag tot half één –  maar ’t was allemaal veel gemakkelijker, in een laag tempo. In tegenstelling tot vandaag de dag hadden de reinigingsmensen veel meer persoonlijk contact met het publiek. De hoeveelheid huisvuil was vergeleken met nu zeer bescheiden. Er waren veel minder verpakkingen. Kranten, evenals kistjes, werden gebruikt voor het aanmaken van de kachel. “Veel afval werd in de kachel verbrand, zodat we voornamelijk as ophaalden en alles wat niet te verbranden was”. Het huisafval ging naar de vuilnisbelt bij het Spaarne, lange tijd een niet erkend vogelreservaat [nu Meermond]. Men moest oppassen niet in de moerassige grond van de rietlanden te blijven steken, herinnert zich de heer Vijzelaar, die met tevredenheid terugkijkt op zijn diensttijd bij de gemeente die bijna een halve eeuw omvat.

Jan van der Hulst, bijgenaamd ‘de zingende vuilnisman’ was voor WOII met zijn harde stem en luid bellende wagen een begrip in Heemstede. Hier is omstreeks 1925 op de Binnenweg gefotografeerd ter hoogte van de Iepenlaan. In het huis rechts is in 1951 het Minerva Theater gebouwd.

Alom in Heemstede bekend als ‘de zingende schillenboer’ was Bertus de Graaf van de jaren 50 tot 90. De liederen die hij bij het ophalen van afval op zijn bakfiets zong verzon hij ter plaatse en gingen meestal over de liefde

Nog een foto van Bertus de Graaf in 1983 op weg naar de inhoud van een afvalbak op de Binnenweg

18 november 1985 trad Bertus de Graaf op bij de maandelijkse talkshow in het Oude Posthuis Heemstede (affiche Heemstede-collectie N.H.A.)

In Bennebroek stond Karel Hulsbosch geregistreerd als vrachtrijder. Op deze foto uit omstreeks 1930 staat hij hier met zijn kar waarmee hij langs de huizen ging om vuilnis op te halen en te storten op de gemeentelijke vuilnisbelt.

Het personeel van de reiniging vermoedelijk in 1939 met o.a. J.C.v.d.Hulst, A.W.Slager, Th.Duindam, W.A.Touw, W.I.Driessen, A.J.Jansen en J.Kramer (die tot 1939 bij de gemeente in dienst was)

 

Een trotste werkman poserend met paard en ophaalwagen

Bij besluit van 22 oktober 1940 moest zelfs afval van levensmiddelen bewaard en ter beschikking gesteld worden [Uit: Haarlem’s Dagblad, 18-11-1940]

Het besluit, gepubliceerd 14-12-1940 in Haarlem’s Dagblad

De reiniging rijdt uit, circa 1943. Links W.Driessen en rechts L. Janzen

Foto uit circa 1943 met vooraan A.Treffers en daarachter W.Touw

Tijdens de bezettingstijd kreeg de door Gatsonides ontworpen en door Stork Apparatenfabriek gebouwde gasgenerator veel belangstelling in de provincie. Op deze afbeelding een gasgenerator in gebruik voor de aandrijving van vuilniswagens van publieke werken in Zandvoort.

Een putjesschepper aan het werk

Nieuw materieel voor de gemeentereiniging geleverd door de firma Geesink & Zonen uit Weesp

Opgericht in 1875 bestaat het bedrijf Geesink in 1913 nog altijd niet meer voor brandweermaterieel maar wel voor afvaltransport

Eigentijdse wagens van Geesink zoals in gebruik bij de Meerlanden, in 2011 hoofdsponsor voor ‘Ride for the Roses’ ten gunste van KWF Kankerbestrijding

In plaats van de paardentractie kwamen deze hypermoderne huisvuilophaalwagens

Vrachtagens met hydraulische apparatuur in werking

Afvalverwerking naar de vuilnisbelt

Bericht over sluiting van de vuilnisbelt uit de Heemsteedse Courant van 27 februari 1969

Met één van de ‘oude’ vuilniswagens op pad

De Amarylluslaan in de bloemenwijk van Heemstede, 1950

Op de foto met drie stoere mannen

V.l.n.r. Leo Jansen, Arie Jansen, van Hees en Kompier

Toen Chris Vijzelaar een halve eeuw was getrouwd met zijn Gon wijdde Heemstede Centraal daar een artikel aan op 8 maart 1991. Hij vertelde daarin dat toen hij 65 jaar werd in 1980  met pensioen ging. Hij had er 50 jaar opzitten bij de gemeentereiniging. Chris was 15 jaar toen hij bij de gemeente begon na eerst een paar jaar loopjongen te zijn geweest bij een banketbakker. Hij voetbalde bij HFC Heemstede en zat ook nog in het bestuur en zijn echtgenote was lid van de VAC-Vrouwen Adviesciommissie. Jarenlang waren ze allebei actieve vrijwilligers in het Dienstencentrum.

Met nieuwe vuilniswagens maar nog met ouderwetse afvalbakken van ijzer. Vele beladers tilden gemiddeld zo’n 10.000 kilogram per dag!

Met de welvaart nam ook het afval toe.

Nog altijd veel handwerk

Piet Stijnman aan het werk

Het schoonmaken van de afvalemmers geschiedde door Jelle Schoonlingen uit Den Haag met filialen in Heemstede en Zandvoort

Vandalisme langs de weg en intussen introductie van plastic vuilniszakken

Ophalen van grof vuil door Reiniging Heemstede in 1977

Na een succesvol verlopen experiment in 1979 en een publieksenquête (met 72% voor- en 10% tegenstanders) zijn het jaar daarop minicontainers ofwel rolemmers – met een inhoud van 120 of 240 liter – geïntroduceerd. Hier op een foto uit het Haarlems Dagblad van 15 augustus 1980.

Artikel over rolemmer uit het Haarlems Dagblad van 1 februari 1980 met portret van CDA-woordvoerder ing. M.J.M. van der Hulst.

Eind jaren 80 was de Vespacar in Heemstede een vertrouwd gezicht, in 1994 aan vervanging toe.

In 1985 ging de heer H.N.Broodman als chef reiniging en vervoer van de gemeente Heemstede met pensioen (Heemsteedse Courant, 30 augustus 1985)

                Vervolg artikel H.N.Broodman, uit de Heemsteedse Courant van 30 augustus 1985

Artikel over afscheid bij de Reinigingsdienst Heemstede van H.van Rooijen. Uit: Haarlems Dagblad van 27-9-1990

Vervolg van artikel H.van Rooijen (Haarlems Dagblad, 27-9-1990)

In 1990 nam Jan Brouwer afscheid als vuilnisman vanwege chronische rugklachten. Hij was in de jaren zeventig begonnen met het ophalen van vuilnis in zinken emmers. later stonden de grijze vuilniszakken op de stoep en intussen rijden rolemmers de straat op. In een afscheidsartikel in het H.D. van 11-12-1990 luidt de kop ‘Welvaart ligt in vuilniszak”. Het heeft hem verbaasd wat mensen allemaal weggooien, vaak nog allerlei goed bruikbare spullen tot een antieke koffiemolen en een oud bakelieten telefoontoestel aan toe…

Een bekende figuur bij de afdeling reiniging en vervoer in Heemstede was de heer Arie Stolk. Geboren op 27 november 1931 kwam hij 1 januari 1965 in dienst van de gemeente Heemstede. Hij was ‘de vrolijke noot in de club’ Bij zijn 25-jarig jubileum werd hij door directeur W.J.Kraayenga in de bloemen gezet (foto Henk van den Ende). In 1991 nam de heer Stolk afscheid na een dienstverband van ruim 27 jaar bij de afdeling reiniging en vervoer van de zorgsector gemeentewerken.

Bericht over 25-jarig ambtsjubileum van Arie Stolk uit de Heemsteedse Courant van 13 december 1988. De laatste jaren was hij werkzaam als beheerder van de stortplaats aan de Cruquiusweg, waar hij zich tevens bezig hield met het in ontvangst nemen en verzendklaar maken van het ingeleverde klein chemisch afval. Op 24 mei 1991 nam hij afscheid.

Op het terrein van de gemeentereiniging zijn vuilophalers op zoek naar verdwenen ‘vuurtorentjes’ en ‘snippen’ (Uit Haarlems |Dagblad van 2 december 1992). Per abuis was een dag eerder een bedrag van 50.000 gulden in de vuilniswagen terecht gekomen. Een caravanverkoper uit Heemstede had dat bedrag in bankbiljetten van duizend, 250 en 100 gulden in een jasje bij de vuilnisemmer verstopt, omdat de bank al gesloten was. Vergeten dat aan zijn vrouw te melden heeft die de inhoud in de afvalemmer gedaan en was het al met de ophaaldienst meegegaan alvorens dit werd ontdekt. Het grootste deel is tussen het overige afval teruggevonden dankzij de hulp van de gemeentereiniging. Een dag later zou alles naar Haarlem zijn gebracht en vernietigd .

                                                     Garage Heemstede aan de Cruquiusweg (1994)

Frans Beerendonk neemt afscheid (Heemsteedse Courant van 20-10-1994)

Kortstondige boosheid bij de reinigingsdienst in 1995 nadat Bennebroek na 35 jaar geen gebruik meer maakte van de Heemsteedse dienst. Hoofd reiniging, de heer Theo van de Wiel geïnterviewd door radio de Branding en rechts wethouder Loes de Zwart.

Th. van de Wiel, benoemd in 1987, was de laatste kapitein op Reiniging en vervoer bij de gemeente Heemstede

De heer Cor van der Laan, opzichter van de afdeling Reiniging en Vervoer nam in 1998 afscheid

In 1991 is met het 75-jarig bestaan het laatste jubileum gevierd van de gemeentelijke reinigingsdienst. Op deze foto van Pieter Goedhard naast het wagenpark en personeel vooraan het bestuur met v.l.n.r. gemeentesecretaris W. van den Berg, wethouder dr. J.de Ruiter, burgemeester O.R.Van den Bosch en de wethouders mw.M.Mous en mw.J.Beets-Hehewerth. Daarachter van rechts naar links: P.Stijnman, M.Clemens, W.v.d.Linden, A,Köse, J.Kruup, H.Bakker, Th.van de Wiel (hoofd van de dienst – helemaal links), daarachter: De Jong, A.Diependaal, M.van Deursen, F.Blom, R.Bartels, C.v.d.Laan, T.Vinken, E.Leutscher (toenmalige directeur Gemeentewerken helemaal rechts), J.Stolwijk, M.Slegtenhorst, R.Deelissen, T.Meinster, F.de Groot, B.Staats, R.Boogaart en H.Turenhout.

Vijf splinternieuwe wagens voor gescheiden inzameling (Heemsteedse Koerier, 11-4-1993)

De milieustraat Heemstede op het terrein van de gemeentewerf, Cuquiusweg 47 Heemstede voor o.a. grof vuil.

Gemeentereiniging Heemstede in handen van De Meerlanden (1) Weekblad Heemstede, 15 maart 2003

Vervolg van: Gemeentereiniging Heemstede in handen van De Meerlanden (Weekblad, 15 maart 2001)

De geschiedenis herhaalt zich. Zoals vòòr 1916 is de afvalverwerking weer geprivatiseerd. In de gemeente Haarlem verzelfstandigd onder de naam Spaarnelanden, in Heemstede in navolging van de Haarlemmermeer en Aalsmeer en intussen nog enkele gemeenten en meer dan 100.000 huishoudens bedienend bij de firma ‘Meerlanden; afval en milieu’, kantoorhoudend in Rijsenhout. Om de week wordt in grijze rolemmers huisvuil ofwel restafval opgehaald en de andere week in groene kliko’s het gtf-afval [= groente-, fruit- en tuinafval]. Daarnaast zijn o.a. op diverse plaatsen binnen de gemeente ondergrondse containers geplaatst voor glas, plastic, papier en karton. Voorts zijn er kledinginzamelcontainers. Sinds 2013 beschikt Heemstede bovendien over twee kringloopwinkels: Dorcas en The Vintage Store.

Panorama van de gemeentewerf, de haven en tehuis de Olijftak in 2005 (fotosvanheemstede.blogspot.nl)

Hypermodern materieel van de Meerlanden, opgericht in 1989

Gebouw de Meerlanden in Rijsenhout (gemeente Haarlemmermeer)

Ten slotte: een collectie uit het aangeboden afval bijeengebrachte tuinkabouters door medewerker Mark Platjes van Paswerk, gedetacheerd bij de Meerlanden in Heemstede

BIJLAGE 1: VERSLAG GEMEENTE-REINIGINGSDIENST HEEMSTEDE OVER 1938

Reinigingsdienst Heemstede 1938 (1)

Verslag Reinigingsdienst Heemstede 1938 (2)

————————————————————————————————-

Gemeente Gas-Duinwater en Electriciteitsbedrijven Heemstede 1909-1934/1962

In Amsterdam is in 1903 de toenmaals grootste gashouder van Europa gebouwd met een ketel die 100.000 kubieke meter gas kon bevatten. Op het terrein, bekend gebleven als Westergasfabriek. (Zondagsblad Opr.Haarl. Courant, 6 juli 1903).

Gaspenning gemeente Heemstede

Eenvoudiger waren de nikkelen gaspenningen van Bloemendaal; links van 10 cent en rechts 25

Fundamenten voormalige stokerij van gasfabriek Heemstede nabij de watertoren, 29 maart 2016.

Uitgegraven fundamenten van vm. gasfabriek (stokerij) Heemstede, 29 maart 2015

 

Op onderstaande foto een panorama van gasbedrijf en havengebied Heemstede in 1951

Complex gasfabriek en omgeving (Cees van Dijk) Links met torentje gebouw openbare werken en brandweer. In de verte rechtsboven de Sint Bavokerk aan de Herenweg.

De uitvinding van het steenkolengas en de praktische toepassing daarvan staat op de naam van een Nederlander, de natuurkundige Jan Pieter Minckelers, die met een standbeeld in Maastricht wordt herdacht. Reeds in 1785 verlichtte hij in Leuven zijn natuurkundig laboratorium. Omstreeks 1830 deed de gasverlichting in ons land haar intrede. De exploitatie geschiedde veelal door particuliere ondernemingen. In 1853 telde geheel Heemstede drie straatlantaarns ‘gestookt’ met olie. In 1868 is in Heemstede de eerste ‘gaslantaarn’ geplaatst op de grens met de Hout. in 1891 telde de gemeente al 43 petroleumlantaarns. Midden 19e eeuw zijn vooral in grotere gemeenten gasfabrieken gesticht. Al in 1826 naar Engels voorbeeld het eerste gemeentelijk gasbedrijf in Rotterdam tot stand gekomen. Na bouwplannen uit 1906 kocht de gemeente Heemstede in 1907 een terrein ter grootte van 1.27 hectare, liggende tussen het Kloosterpad en de (later gedempte) Wippervaart, voor ƒ 8.000,- met de bedoeling daar een gasfabriek te bouwen en tevens de gemeentereiniging onder te brengen. In 1908 is in Heemstede begonnen met de bouw van een gemeentelijke gasfabriek met hoofdbuizennet die na 1909 ook Bennebroek en Vogelenzang van gas voorzag. Zie bovenstaande foto uit 1908. Hiertoe zijn gasbuizen gelegd van het zuidelijk deel van Haarlem tot Bennebroek. De fabriek ofwel steenkolengasinstallatie met hoofdbuizennet, voor 193.300 gulden gebouwd door de Duitse firma Carl Francke in Bremen, stookte op cokes. De stenen fabriek is voor ƒ 33.000,- door de Heemsteedse aannemer W.A.van Amstel opgetrokken.  Al op 11 januari 1909 leverde de fabriek het eerste gas af. In dat jaar is voor Bennebroek/Vogelenzang een tweede gashouder gebouwd, in 1933 nog een derde. Eén jaar later in 1910 had oprichting plaats van een stichting gemeentelijke duinwaterleiding en is in opdracht van de gemeente een watertoren gebouwd. In 1912 is door de firma De Ridder in Den Haag een fabrieksschoorsteen gebouwd van 25 meter hoog, in 1922 volgde een tweede schoorsteen. In 1913 is het gemeentelijk electriciteitsbedrijf opgericht. Dat jaar is de laatste petroleumlantaarn vervangen door een gaslantaarn. Verder is in 1916 is het Heemsteeds Kanaal aangelegd van het Spaarne naar de Gasfabriek (met kwakel). In 1920-1922 werd de (zwaai)haven aangelegd  ten behoeve van de gasfabriek, met een lengte van 90 meter en breedte van 41 meter. Jaarlijks werd bedrijfwinst behaald. Deze bedroeg in 1926: 60.000 gulden, maar na de annexatie van 1927 veranderde dat in een negatief saldo. Het gasbedrijf beschikte over voldoende levenskracht en vanaf 1928 was er weer een jaarlijkse winst, in 1920 van ƒ 4.954,- oplopende tot  67.637 gulden in 1933. In 1929 is stoom als energiebron vervangen door elektriciteit. Met de komst van het aardgas uit Slochteren e.o. kwam een eind aan de gasfabrieken. De laatste directeur van het gemeentelijk gasbedrijf was de heer Dick van ’t Sant. Na zijn pensionering is hij naar Goes, de geboorteprovincie Zeeland van zijn vrouw, verhuisd. Hij woonde in Heemstede op het adres Chopinlaan 29 waar ik enige tijd zijn buurman was. Van hem is zijn uitspraak herinnering gebleven: ‘Met de winst van het gas kunnen we de bibliotheek financieren.’

Van olie en petroleum via openbare gasverlichting naar elektrische verlichting

Lantaarnplaal met gasverlichting bij het tolhuis op de hoek van de Koediefslaan en Binnenweg op een foto uit 1907.

In 1853 telde Heemstede 520 huizen en 3 gaslantaarns; één bij de tol hoek Binnenweg/Koediefslaan, één bij de Glipperbrug en de derde bij de IJzeren brug. In 1855 zijn er nog drie bijgeplaatst: één in de kom van het dorp, 1 voor het raadhuis (Overlaan) 1 op de hoek van de Heerenlaan (latere Kerklaan) en Blekersvaartweg. Het jaar daarop kwam er nog 1 bij en bedroegen de kosten voor straatverlichting intussen ƒ 157,- per jaar. Het jaar daarop verkreeg F.B.Meijlink concessie voor gasverlichting maar de realisering kon bij gebrek aan financiën heeft geen doorgang gevonden. De achtste straatlantaarn volgde in 1861, de negende in 1864 en in 1870 waren er al twaalf, die gestookt werden met patentolie. In 1868 verscheen de eerste gaslantaarn op de grens van Haarlem en Heemstede in de Haarlemmerhout. In 1883 was het aantal openbare lantaarns toegenomen tot 29 die op patentolie maar meestal  petroleum functioneerden. In 1898 plaatste de gemeente een lantaarn voor het huis van notaris mr.C.J.Boerlage die toen in het huis ‘Ons Genoegen'[het latere ‘Flora’ werkte] woonde en werkte. Hij betaalde hiervoor ƒ 14,-  aan de gemeente. Na zijn verhuizing naar ‘de Meerlhorst’ aan de Van Merlenlaan in 1904 verhuisde de lantaarn mee. De straatverlichting werd in die tijd uit een oogpunt van kostenbesparing niet ontstoken op dagen dat volgens de kalender de maan voldoende licht gaf. Na bouwplannen daterend van 1906 kon na de bouw van een steenkolengasfabriek een aanleg van hoofdbuizennet door Duitse monteurs en gegraven door dagloners uit Heemstede op 11 januari 1909 met de levering van gas een aanvang nemen en brandden toen voor het eerst gaslantaarns. Vijf jaar later kon de gaslamp al weer worden vervangen door de elektrische gloeilamp, maar op enkele plaatsen zoals de Kerklaan wist het gas zich als straatverlichting tot na de Tweede Wereldoorlog te handhaven.

Voor de bouw van de gasfabriek moesten deze huizen aan de Cloosterweg wijken. Hier woonden v.l.n.r. de families van Manus van der Ploeg (tuinder), Piet Leuven (timmerman), Romke de Jong (vrachtrijder) en Jan Oolders (landarbeider).

Eerste plattegrond gasfabriek (en watertoren), 1909. Later zijn ten aanzien van plaatsing gashouders wijzigingen aangebracht (foto Kerkvliet)

Bouw Gasfabriek Heemstede in 1909 (NHA).

Overzicht van gemeentelijke bedrijven in jaren dertig van de vorige eeuw. Links huis van directeurshuis openbare werken, vervolgens de watertoren en gasfabriek zoals kleine gashouder en stokerijbedrijf. Vanaf 1916 zijn via schepen de kolen in de zwaaihaven aangevoerd. In 1929 is stoomkracht vervangen door electrische energie. Na een kwarteeuw telde het gasbedrijf ongeveer 55 medewerkers, zoals fitters en handlangers. De bedrijfswinst was steeeds goed, behalve in 1917, 1918 en in het annexatiejaar 1927.

Ingebruikname van nieuwe gashouder aan de Cloosterweg door burgemeester jhr. J.P.W.van Doorn in 1933

opening van tentoonstelling van het gasbedrijf Heemstede bij het 25jarig gestaan, 1934,  in het Vereenigingsgebouw

In 1934 verscheen een Gedenkschrift Gemeente Gasfabriek Heemstede, 1909-1934 [ door W.J.A.Duinstee]. onderstaand een overzicht van het toenmalig gezamenlijk personeel der Gemeente Gas-Duinwater en Electriciteitsbedrijven bestaande uit zo’n 55 personen.

Personeel van het gemeentelijk Gasbedrijf Heemstede in 1934

Voorbeeld van een kaart zoals in het verleden gebruikt voor standen van gas-, electriciteit- en waterverbruik bij de gemeente Gas- , Duinwater- en Electriciteitsbedrijven in Heemstede

Ansichtkaart uit omstreeks 1930 met Wipperplein en links het uit 1925 daterende gebouw van Openbare Werken, rechts daarvan de brandweerkazerne. Daarachter de gashouders en watertoren.

Terrein gasfabriek Cloosterweg Heemstede, 1950

Pagina uit: Een eeuw Heemstede verrassend veranderd. Een uitgave van de gemeente Heemstede uit 1999.

Foto van de fabriek, in 1963 gesloopt.

Sloop van de gasfabriek in 1963

Na de sloop kwam hier o.a. het gebouw van openbare werken aan de Van den Eijndekade die in 1970 deze naam kreeg. Met omliggende gebouwen in 2007 afgebroken om plaats te maken voor het Watertoren-woonproject. Ook het gevelkunstwerk van Tieman verdween, maar een deel van de reliëfs van ‘De levensgang’ – in 1978 aan de gemeente Heemstede geschonken na afbraak van ‘Olveh’ in Den Haag is teruggeplaatst [Het zevende reliëf ‘het Pelikaansnest’ heeft eerder een plaats gekregen aan de Laan van Rozenburg].

Ook de brandweerkazerne en enige appartementen moesten plaats maken voor nieuwbouw, maar de watertoren kreeg de status van provinciaal monument en bleef intact. Het was, is en blijft een ‘landmark’ van Heemstede

Panorama van ‘de Olijftak’, in 1956 dankzij de (Doopsgezinde) Gallenkampstichting in gebruik genomen. Lag ten westen van de gasfabriek/gemeentewerf, begrensd door de Heemsteedse Dreef.

Sanering van verontreinigde grond op de terreinen waar sinds 1909 de gasfabriek Heemstede stond (foto Wareco)

Na afbraak in 1963 zijn hier o.a. gebouw voor openbare werken, brandweerkazerne en zorgcentrum de Olijftak gebouwd. Tegenwoordig bevindt zich op de vroegere terreinen van de gasfabriek een wooncomplex, genaamd het Watertorenproject.

Illustratie uit: Gedenkschrift Gasfabriek Heemstede 1909-1934

De gasfabriek na de bouw in 1909 met vooralsnog 1 gashouder

Regeltableau in gasbedrijf Heemstede

Het toestellenlokaal ofwel zuiverhuis. Op de achtergrond bevinden zich de twee toestellen tot afkoeling van het verhitte uit de retorten ontwijkende gas. In het midden bevindt zich het toestel, waardoor het gas van teer gereinigd wordt, de z.g. pelouze. Op de voorgrond staat de scrubber, het toestel waardoor het gas van het zich daarin bevindende ammoniak gezuiverd wordt. Boven de afkoelers ziet men het reservoir voor ammoniak-water. De vloer bestaat geheel uit losse luiken, zodat bij eventuele storingen of verstoppingen in de zich onder deze vloer bevindende leidingen, de gehele vloer onmiddellijk kan worden uitgenomen.

Foto van het meter- en regulateurlokaal in 1909. Links ziet men de grote fabrieksmeter, waardoor al het in de retorten geproduceerde gas gemeten wordt. Op de meter staat het toestel, waardoor een kleine hoeveelheid lucht aan het gas wordt toegevoegd. Rechts bevindt zich de zichzelf regulerende stadsdrukregulateur, door welke een evenmatige gasdruk verkregen wordt en zodoende het licht rustig brandt.

Stokerij van gasfabriek Heemstede met schoorsteen

Het fabrieksterrein van de gasfabriek Heemstede met op de achtergrond de watertoren.

Het cokesterrein van de gasfabriek in 1934

Foto van de stokerij in 1909. Rechts het ovenblok waarin drie ingebouwde ovens en een lege kluis. Duidelijk zichtbaar zijn de retortenmonden met de z.g. klimpijpen, dienende tot afvoer van het gas uit de met steenkolen geladen retorten. Voor één der retorten bevindt zich de laadmachine.

Nog een kijkje in het stokerijgebouw

Laadvloer boven de ovens van de gasfabriek in Heemstede

Ingebruikneming van grote gashouder op 10 januari 1933 door burgemeester jhr. Van Doorn

Drie gashouders in 1934 van 1.500, 5.000 en 15.00 kubieke meter inhoud. De derde en grootste gashouder is in 1933 gebouwd voor ƒ 98.000,-.

Overzicht van de gasfabriek aan de Nijverheidsweg in Heemstede

Panorama met 2 van de uiteindelijk 3 gashouders

Overzicht van gasfabriek vanaf de watertoren. Verderop zien achterzijde huizen van Camplaan en Raadhuisstraat, 1917

Toegang naar de gasfabriek Heemstede circa 1933

Wilhelminaplein omstreeks 1934 vanaf de kerktoren. Vooraan caf◙ Het Wapen van de Haarlemmermeer. Verderop de drie gashouders van de gasfabriek en de watertoren. Foto uit omstreeks 1934.

Foto van de oude gasfabriek in Groningen, ook gebouwd door Francke in Bremen. Vergelijkbaar met Heemstede, maar uiteraard groter en met meer fabriekspijpen.

Gasbedrijf Haarlem achter het Drosteterrein

De Westergasfabriek was na 1883 Nederlands grootste steenkolengasfabriek die Amsterdam van gas voorzag van verlichting straten en gebouwen. Het gerenoveerde complex heeft nu een functie als creatief, cultureel en recreatief centrum. (foto Nickbowi)

De Westergasfabriek met deze grote voormalige gashouder heeft vandaag de dag een culturele functie (foto Joost van Velzen)

Gaspenning Heemstede met het heraldisch wapen van de gemeente

Bekendmaking van tijdelijke beëindiging gaslevering in Heemstede met ingang van 19 oktober 1944 door NSB-burgemeester Van Riesen

kwitantie van gemeente gas-, duinwater- en electriciteitsbedrijven Heemstede voor F.Buschman, Maasstraat 21 Heemstede. 29 november 1941. Bewijs van te betalen boete ad 0,90 cent vanwege overschrijding rantsoen.

De heer F.J.Kroeze werkte vanaf 1950 bij de afdeling Verbruikers Administratie van de zorgsector Gemeentewerken Heemstede. Hij werkte op de administratie van het magazijn en vervolgens op de administratie van de nutsbedrijven van de gemeente en in die functie verkocht hij ook de gasmunten. 16 januari 1975 werd op sfeervolle wijze zijn zilveren jubileum bij de gemeente gas-, water- en elektriciteitsbedrijven en kwam ter sprake het werken in het verleden met gaspenningen evenals de ontwikkeling van administratieve machines ten dienste van de verbruikersadministratie. Op 29 mei 1987 is de heer Kroeze een (drukbezochte) receptie aangeboden wegens zijn gebruikmaking van de VUT-regeling per 1 juni van dat jaar. Plaatsvervangend directeur Gemeentewerken was op dat moment ing. M.G.R.M.Haaker.

Johannes Waldkötter (1889-1958)

De heer J. Waldkötter werd op 14 mei 1889 in ‘s-Gravenhage geboren en na de HBS is hij als volontair begonnen bij het gasbedrijf in Alpen aan den Rijn. Vanuit die plaats volgde zijn benoeming per 1 januari 1913 tot assistent bij de dienst van de gemeente-gasfabriek in Heemstede. In die functie is hij werkzaam gebleven totdat hem in oktober 1945 wegens beëindiging van het eigen productiebedrijf eervol ontslag werd verleend met dankbetuiging voor de diensten aan dit bedrijf bewezen. De opheffing van het eigen gasbedrijf is hem zeer ter harte gegaan. Waldkötter was bevriend met de kunstschilder Herman Heuff en heeft zelf ook topografische tekeningen en etsen van Heemstede vervaardigd.  Hij behoorde in 1947 tot de oprichters van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek en was penningmeester van 1947 tot 1958.

 J.Aarse (1917-1967) was boekhouder bij het gasbedrijf (NHA), links achter hem het vroegere hoofd Dick van ’t Sant (NHA)

De verbinding van de gasfabriek in 1916 na aanleg van het Heemsteeds Kanaal, verbonden met het Spaarne. De haven zou in 1922 tot stand komen. De steenkolen werden via schepen aangevoerd.

Advertentie gas uit: Gids voor Heemstede 1937

Nog een advertententie van de Gasfabriek Heemstede

Gezicht op de gasfabriek Heemstede vanaf de watertoren met zicht op de Heemsteedse Dreef, links het gebouw van openbare werken aan het Wipperplein en rechts klein deel van de haven zichtbaar.

De derde gashouder werd in 1933 officieel in gebruik genomen door burgemeester Van Doorn (Gooi- en Eemlander, 11-1-1933)

Uit: Heemstede een nieuwe heerlijkheid in ontwikkeling 1950-1980. Aprilis, 2008.

Ansichtkaart van de haven in Heemstede uit omstreeks 1950 met op de achtergrond de gasfabriek en watertoren

De witte brug over de Zandvaart in 1968. Langs de brug liep een transportgasleiding.

Het gezamenlijk personeel van de Gemeente Gas-Duinwater en Electriciteitsbedrijven Heemstede in 1934

Oprichting van het gemeentelijk gasbedrijf in 1909 bestond het personeel na een kwarteeuw uit: ir.W.J.A.Duynstee (directeur), R.G.de Winter (boekhouder), J.Waldkötter (assistent), F.B.P.Goossens (adj.boekhouder), J.T.M.Steinhoff (adj.commies eerste klasse), J.Aarse (adj.commies 2e klasse), J.F.J.Bert (adj.commies 2e klasse), A.W.Klaver (adj.commies 2e klasse), H.F.A.le Fèvre (kantoorbediende), C.Verdouw (fabrieksopzichter), J.Oom (1e opzichter gas en water), J.de Vries (2) 1e opzichter elektriciteit), W.Groenland (meteropnemer), H.C.de Wit (meteropnemer), D.van Steenbergen (meteropnemer), G.J.van Zonneveld (1e fitter), G. Neeskens (fitter), W.Otte (1) (fitter), H.van de Ploeg (hulpfitter), A.F.Goossens (hulpfitter), O.C.Stroosma (hulpfitter), L.Sloof (1) (lantaarnpaal-hersteller), J.W.Kulk (lantaarnpaal-hersteller), L.J.Couenberg (lantaarnpaal-hersteller), W.G.de Groot (2) (1e electro-monteur). T.Lameijer (2) (electro-monteur), C.van bakel (1) (voorman-cokesdienst), M.Kuipers (schilder), R.Kat (machine bankwerker), H.J.J.Vogels (smid en machine-bankwerker), P.J.van de Ham (rijwielhersteller), A.van de Ploeg (magazijnmeester), N.Geels (arbeider), J.H.Neeskens (gasstoker), C.Sluyter (gasstoker), B.van Bakel (gasstoker), J.Sloof (gasstoker), M.Verhoef (1) (gasstoker), A.J.Smit (1) (gasstoker), A.J.Meester (gasstoker), J.M.Welters (gasstoker), J.Weyers (handlanger), Weekhof (handlanger), J.C.Prins (handlanger), G. Tukker (handlanger), G.S.van Bakel (2) (gasstoker), J.J.Loerakker (2) (gasstoker), G.A.Telleman (gasstoker), N. Vlaar (hulpfitter), J.Galjaard (handlanger), E.Meyer (handlanger), T.Nieuwenhuizen (arbeider), P.J.de Groot (arbeider), F.Kokkelkoren (arbeider). (1) Vanaf de oprichting in 1909 aan het Bedrijf werkzaam (2) in dienst van het Electriciteitsbedrijf.

Bij het zilveren jubileum in 1934 werkten bij het gas- en elektriciteitsbedrijf meer dan vijftig mannen: kantoorbedienden, opzichters, meteropnemers, hulpfitters, gasstokers en handlangers. Op deze foto het personeel van het gasbedrijf en enkele echtgenotes.

Ir.G.F.H.Houben. directeur van het gemeentelijk gasbedrijf Heemstede van de oprichting in 1908 tot 15 november 1916.

Overlijdensbericht van ir.G.F.H.Houben. Hij was eerste directeur van het Gasbedrijf Heemstede, van 1908 tot 1916 (IJmuider Courant, 31-12-1951)

Ir.C.L.Philips, directeur van het gasbedrijf van 1 januari 1917 tot 1 oktober 1920

Overlijdensbericht van ir.C.L.Philips, directeur van het gemeentelijk gasbedrijf Heemstede van 1916-1920. (IJmuider Courant, 10-12-1954)

Ir.W.J.A.Duynstee, directeur van het gasbedrijf Heemstede vanaf 1 november 1920. Na een kwarteeuw telde het bedrijf ongeveer 55 medewerkers, zoals fitters en handlangers. Met enkele uitzonderingen (1917,1918 en annexatiejaar 1927) werd jaarlijks bedrijfswinst behaald. De directeur bewoonde het grote pand aan de Cloosterweg naast de watertoren

Ir.W.J.A.Duynstee overleden (Haarlem’s Dagblad, 2-1-1954)

Ir.J.Limborgh in 1954 benoemd tot directeur van het gem. gasbedrijf Heemstede (Haarlem’s Dagblad, 22 maart  1954)

Graf W.J.A.Duynstee, + echtgenote Agnes M.J.Duynstee-Wille en dochter Leontine J.B.Duynstee op de  Algemene Begraafplaats, Herfstlaan Heemstede

Ir.J.Limborgh, directeur gasbedrijf Heemstede van 1954-1960

Pensionering ir.J.Limborgh (Haarlem’s Dagblad, 23-12-1960)

Commissie voor de gemeentebedrijven bijeen in vergadering (1934)

Gouden glans bij viering jubileum G.Goossens (Nieuwe Haarlemsche Courant, 2 april 1960)

In het midden voorzitter en burgemeester jhr. J.P.W.van Doorn. Verder de heren C.A.M.Jonckbloedt, H.A.Meeuwenoord, S.Rijkes, W.A.de Tello en Th.M.Schelling, secretaris van de commissie.

Tegeltableau 1909-1934 op 11 juni 1934 bij gelegenheid van het 25-jarig jubileum aan het gemeentebestuur aangeboden door het gezamenlijk personeel der bedrijven. Ontworpen door Johannes Waldkötter. Het tableau hangt bij de buren van het Pomphuis Watertoren, Woonproject Heemstede

EXPOSITIE ‘HEEMGAS ‘Ter gelegenheid van het zilveren jubileum van de gemeentelijke gasvoorziening vond in 1934 een tentoonstelling plaats in het r.k. Vereenigingsgebouw aan de Herenweg onder de titel ‘Heemgas, Heemsteedsche Tentoonstelling voor Modern Gasverbruik’. Met films, lezingen, en nieuwe apparatuur van diverse firma’s uit het land.

Expositie over gasverbruik in verband met het 25-jarig bestaan van de gemeentelijke gasfabriek Heemstede in het Verenigingsgebouw, 1934.

Rechts; Op de expostie ‘Heemgas’ demonstreerde directeur ir.W.J.A.Duijnstee een nieuwe schroefgashouder. Rechts naast hem staat burgemeester jhr.J.P.W.van Doorn. Uit: Algemeen Handelsblad, 12 januari 1934.

Lot ‘Heemgas’ (ill. Noord-Hollands Archief)

Bewijs van te betalen boete van 90 cent vanwege overschrijding rantsoen gas, licht en water in de oorlogsperiode

De terreinen van de gasfabriek Heemstede rond de Cloosterweg, 1974 (NHA).

De gasfabriek Heemstede omstreeks 1960

Zicht op de gasfabriek en links de watertoren en rechts de nieuwe O.L.V.Hemelvaartkerk in Heemstede (NHA)

Gezicht op de haven van Heemstede. Tekening door Arno Hendrik Dijkstra (1899-1996) (NHA)

Van kaal terrein, via gasfabriek/gemeentewerf, vervolgens gebouw openbare werken/brandweerkazerne/zorgcentrum de Olijftak naar het tussen 2010 en 2012 gerealiseerde Watertorenplan. Ontwerp van Max van Aerschot architecten in opdracht van Thunnissen Ontwikkeling bv in Heemstede. Bekroond in 2013 door BNA

Bijlage: Gas-, Duinwater- en Electriciteitsverordening. Vastgesteld 26 april 1928 en bijgewerkt tot 1 december 1962

Vooromslag gas- duinwater- en electriciteitsverordening Heemstede 1928-1962

Gasverordening etc. Heemstede 1

Gasverordening etc. Heemstede 2

Gasverordening etc. Heemstede 3

Gasverordening etc. Heemstede 4

Gasverordening etc. Heemstede 5

Gasverordening etc. Heemstede 6

Gasverordening etc. Heemstede 7

Gasverordening etc. Heemstede 8

Gasverordening etc. Heemstede 9

Gasverordening etc. Heemstede 10

Gasverordening etc. Heemstede 11

Gasverordening etc. Heemstede 12

Gasverordening etc. Heemstede  13

Gasverordening etc. Heemstede 14

Gasverordening etc. Heemstede  15

Gaspenning gemeente Heemstede

Het gemeentelijk gasbedrijf Heemstede nabij de haven nog in volle glorie

Advertentie van gemeente-gasbedrijf Heemstede (de Heemsteder, 1934)

            Situatie rond de Heemsteedse Haven anno 2000 met kantoorgebouw

GASFABRIEKEN IN HAARLEM, SCHOTEN, VELSEN, BLOEMENDAAL, ZANDVOORT

HAARLEM:

Al in 1835 kreef de Continental Gas Association van de gemeente Haarlem concessie om de stad van gas te voorzien. Aan de Zijlvest is een gasfabriek gebouwd. Foto van vlak voor de sluting in 1902 toen de gemeentelijke gasleverantie door de zogeheten Lichtfabriek aan de Harmenjansweg tot stand kwam. (NHA)

In 1877 is in Haarlem een gemeentereinigingsdienst ingesteld. Foto uit 1928 van eerste motor-visvlet van de Reiniging uit 1928 tijdens proefvaart in de later Gedempte Oostersingelgracht. Op de achtergrond twee gashouders. (NHA)

Boven: om veiligheidsredenen verlaagde gashouder in Haarlem, 1953. Onder: een kijkje op de expositie van het elektriciteitsbedrijf ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan op 2 augustus 1947 in Modehuis Gerzon in de Grote Houtstraat

De Schroefgashouder in 1961 in Haarlem in bedrijf gesteld bood een opslagvermogen van 100.000 kubieke meter

Vooromslag van het boek ‘Haarlem bij gaslicht (1834-1914) door Bert Sliggers Jr.

Gaslicht Haarlem, blz. 37

Illustratie van: De klepperman bij olielicht die tussen 24 en 25 juli zijn laatste oproep heeft gedaan, tekening door Wybrand Hendrik uit Noord-Hollands Archief (boek Haarlem bij gaslicht, pagina 38).

Haarlem bij gaslicht, bladzijde 39.

Gaspenning Haarlem

Het wagenpark van de Haarlemse gemeentereinging in Haarlem aan de Oudeweg in 1930 (NHA)

Het gemeente-gasbedrijf in Haarlem. Uit: Koppen’s Geïllusteerde Gids van Haarlem 1932.

De Oude Weg bij het Beltterrein van de Gemeentelijke Lichtfabrieken (ill. uit Haarlem bij gaslicht, pagina 40)

Uit: Haarlem bij gaslicht, pagina 41.

Advertentie van gemeente-gasbedrijf Haarlem uit 1930

Zicht op twee gashouders Haarlem

De aanleg van gasbuizen in de buurt van de Amsterdamse Poort omstreeks 1934

Zicht op de gasfabriek in de Veerpolder te Haarlem. Achter de industrieën begonnen de weilanden.

De Thorbeckestraat met daarachter twee gashouders

Luchtfoto van het GEB/gasbedrijf Haarlem uit 1950

September 1913 zijn de onafhankelijksfeesten gevierd ter herinnering aan 100 jaar bevrijding van de Franse bezetting. Op deze praalwagen zien we twee gashouders van de Schoter gasfabriek aan de Transvaalvaart (NHA)

Om veiligheidsredenen verlaagde gashouder in Haarlem, 1953

De schroefgashouder in Haarlem is in 1961 in bedrijf gesteld en bood een opslagvermogen van 100.000 kubieke mater.

Op 4 november 1965 doofde wethouder D.A.J.Spek de laatste gaslantaarn bij het Proveniershofje in Haarlem.

De schoorsteen van de lichtfabriek Haarlem is in 1970 opgeblazen.

P.S. In 1995 verscheen het boek: ‘Een stad vol klanten. Energievoorziening in Haarlem van 1902 – 1995. Hoofdstuk 2 is gewijd aab ‘Groei bij het elektriciteitsbedrijf en de gasfabriek 1912-1939. In hoofdstuk 3 is een paragraaf gewijd aan: van stadsgas naar aardgas.

VELSEN

De vroegere gasfabriek in Velsen aan het Noordzeekanaal

Reclame van gemeentelijk gasbedrijf Velsen (Noord-Hollands Archief)

SCHOTEN

Feestelijkheden in september 1913 bij gelegenheid van 100 jaar bevrijding van Franse bezetting. Op de achtergrond de twee gashouders van de gasfabriek Schoten aan de Transvaalbuurt (foto Noord-Hollands Archief)

ZANDVOORT

Bouw gashouder Zandvoort in 1934

BLOEMENDAAL

In 1938 bood de directie van het gasbedrijf Bloemendaal aan ale deelnemers een bakboekje met recepten voor de gasoven aangeboden. De prijs van het gas was dat jaar gesteld op 6 cent per kubieke meter.

Uit inleiding bij het in 1938 verschenen bakboek.

AMERSFOORT

De gemeentelijke gasfabriek van Amersfoort, gelegen op het huidige Eemplein, is in 1900 in gebruik genomen. De fabriek is gesloopt nadat in 1965 Gasfabriek Centraal Nederland was begonnen met het leveren van aardgas

Aan het Eemplein is in 2012-2013 cultuurtempel het Eemhuis gebouwd, een combinatie van Bibliotheek, Archief, Kunsthal en Scholen in de Kunst.

Interieur van de centrale bibliotheek in het Eemhuis te Amersfoort in 2014