SATER VAN AUKE A. TADEMA MOGELIJK AFKOMSTIG UIT BEELDENTUIN VAN ADRIAAN PAUW BIJ HET HUIS TE HEEMSTEDE / BEELDENEXPOSITIES IN HET OUDE SLOT

Tags

Auke A.Tadema, Beeldentuin, Juliska Kok, Saskia Sluiter

Het slot van Heemstede omstreeks 1950 nageschilderd door tekenleraar aan het ECL en historicus J.J.Gerstel (ov. 1966) en in 1959 door hem geschonken aan de gemeente Heemstede. Hangt tegenwoordig in partycentrum ’t Oude Slot.

SATER VAN AUKE A. TADEMA AFKOMSTIG VAN BEELDENTUIN ADRIAAN PAUW IN HUIS TE HEEMSTEDE? – BEELDENEXPOSTIES IN HET OUDE SLOT

Het Huis te Heemstede – zoals het Oude Slot vroeger heette – kent een bewogen geschiedenis. Het is gebouwd omstreeks 1285, maar vervolgens minstens tweemaal tot de grond toe verwoest en weer opgebouwd tijdens de zogeheten Hoekse en Kabeljauwse twisten, in 1392 en eind 1304 begin 1305

Panorama van het Oude Slot te Heemstede. Met de Vredesbrug en slotgracht. Op het huidige weiland was het in 1810 afgebroken Huis te Heemstede gelegen.Bovenaan het Nederhuis en vooraan rechts de Duivenpoort. Het ‘theehuis’ daarachter van recente tijd. Op het middenterrein bevond zich de beeldentuin van Adriaan Pauw

Gesticht door ambachtsheer Adriaan Pauw nadat hij eind 1620 eigenaar was geworden van huis en heerlijkheid bevond zich in de tuin van het kasteel een beeldentuin, van 1630 tot circa 1763.

Naast zijn politieke besognes, eerst als pensionaris in Amsterdam en later 2 x raadpensionaris, bovendien als ambassadeur van 1646-1648 nauw betrokken bij de vredesonderhandelingen in Münster, besteedde Pauw veel aandacht aan de renovatie en verfraaiing van het verwaarloosde kasteel en zijn twee torens opgetrokken. Waar nu het open weiland is legde hij een plantage met sier- en vruchtbomen aan en deed driftig mee aan de tulpomanie in die tijd. Ter opluistering van de tuin rondom het Slot, kocht de oudste zoon Nicolaas tijdens zijn huwelijksreis van 1630  in Rome zes marmeren beelden. Dat waren kopieën van beelden uit de Klassieke Oudheid met voorstellingen van de goden Apollo, Mercurius, Venus, Mars, Bacchus en Ceres. De beelden zijn op het voorterrein (de Nederhof) op sokkels en zuilen geplaatst. In de daarop volgende jaren zijn deze beelden en de bijbehorende pedestallen door dichter en rector Henricus Bruno uit Hoorn van Latijnse teksten voorzien.

Behalve klassieke beelden stonden in de tuin en langs de buitensingel beelden van de Boer (Rusticus) en de Boerin (Rustica), Hercules, de Faam, de Vrede, de Egyptische Vrouw met hiëroglyfen, de ‘Angelus tutelaris’ ofwel Beschermengel [door Adriaan Loosjes in 1804 voor Adriaan Pauw aangezien!], een Sater en een Nimf. Verder bevonden zich in nissen bustes van o.a. keizer Karel de Vijfde en koning Hendrik de Achtste uit Engeland.  De naakte beelden van Venus en Mars waren zeer gewaagd in een puriteinse tijd en in de buitenlucht opgesteld. Elf beelden zijn omstreeks 1650 van inscripties voorzien, in overleg met Pauw door Henricus Bruno samengesteld. Blijkens een schilderij van N.van Berchem vond men de Boer en Boerin bij de entree naar de boomgaard en moestuin.

Het Huis te Heemstede, achterzijde en rechtervleugel. Gesigneerd door [Nicolaas van]Berghem, gedateerd 1645. Met aan beide zijden van een hek voor de slotgracht de beelden van Rusticus (boer) en Rustica (boerin).

18e eeuwse ingekleurde gravure van het Oude Slot Heemstede (Parijs, Basart)

Adriaen Pauw die het middeleeuws kasteel had laten ombouwen tot een renaissancistisch lusthof en haalde hiervoor stenen van de laat-Romeinse vesting de Brittenburg en de burcht van Tecklenburg [het poortje dat oorspronkelijk voor de ingang naar het kasteel stond en is overgebracht naar het Nederhuis, thans Oude Slot geheten], gelegen  nabij Bentheim niet ver van Münster. Zuilen waren behalve uit uit Bentheim vervoerd vanuit  Ierland en van opgravingen in Carthago. Ook liet Pauw kolommen vervaardigen naar het voorbeeld van de zuilen van Hercules. De stenen bollen op de Vredesbrug zijn afkomstig uit Osnabrück en de Tower in Londen; een aantal verloren gegane stenen bollen is in de vorige eeuw vernieuwd.

Gevelsteen met een voorstelling van de oude Marepoort in Leiden.(Uit boek De geschiedenis van het Huis te Heemstede. 1949).

Ingekleurde gedenksteen vroegere Marepoort Leiden. Gevelsteen van het huis Oude Vest hoek Mare 55a, voorstellende de oude Marepoort en Marebrug  aldaar.

De Pons Pacis met Wesermotieven is opgebouwd uit bouwfragmenten die afkomstig waren van de afgebroken Marepoort in Leiden.

Gezicht in vogelvlucht van het Huis te Heemstede door Balthasar Floriszoon van Berkenrode uit omstreeks 1650. In het midden van het gazon staan op zuilen de beelden van Mars en Venus.

Door de tand des tijds aangetast, zijn de meeste beelden in 1763 in het Werkhuis opgeborgen. Wat resteerde werd in 1810 opgeruimd. Toen is het Huis te Heemstede namelijk gesloopt. Van de opstallen bleven enkel het Koetshuis + stallen – tevens als woonhuis van de schout in gebruik,  tegenwoordig party centrum het Oude Slot, de Pons Pacis ofwel Vredesbrug – als een herinnering aan de Vrede van Munster – en de Duivenpoort over. Ook het rechter bouwhuis is intussen gesloopt; het theehuisje is van later datum.

Poortgebouw, deel van Nederhuis, walkant gracht en begin Vredesbrug op een gewassen pentekening van Jan Pannebakker uit  1817

Zijaanzicht  van de in 1646 met het oog op het te verwachten vredesverdrag met Spanje  in opdracht van Adriaan Pauw gebouwde ‘Pons Pacis’ met 2 stenen ‘Hollandse’ leeuwtjes als schildhouders

Tekening van gedeelte van de Vredesbrug met Wesermotief over de gracht bij het vm. Huis te Heemstede

In het blad ‘Historia, april 1946 publiceerde de archeoloog P.Glazema een uitvoerig artikel over de Slotbrug te Heemstede. Hij toonde aan dat de brug geen werkatuk kon zijn van de bouwmeester Lieven de Key. Drie jaar later werd ontdekt dat de stenen brug is is opgebouwd uit  brokstukken van de afgebroken Marepoort in Leiden.

Drie stenen leeuwen van het Oude Slot die de tand des tijds doorstonden (foto uit circa 1920)

Drie losse  stenen leeuwen van het kasteel Heemstede voor de restauratie in 1961 gefotografeerd (NHA) Het middelste met twee morenhoofden was het wapen van Willem van Loon.

De schrijver Jacob van Lennep (1802-1868) die een deel van zijn jeugd in de zomermaanden doorbracht op het buitengoed Huis te Manpad schreef in zijn herinneringen aan het Huis te Heemsteder onder meer: ‘Ik herinner mij nog flauw de prachtige antieke standbeelden, waarmede  het voorportaal prijkte, de keurig gebeitelde opschriften en wapenborden en de groote zaal die een waar arsenaal bevatte van middeleeuwsche rustingen en handwapenen; doch levendig daar tegenover herinner ik mijn smart, toen dat prachtige gebouw, ’t welk ik ’s zomers alle zondagen als ik met mijn grootvader naar Heemstede ter kerke ging reed, uit het geboomte zag oprijzen, door sloopers handen wreedaardig werd vernield. Nimmer ging de verwoestende hand van het Vandalisme op meer barbaarsche wijze te werk dan deze gelegenheid. ’t Is waar, de liefde voor de middeleeuwsche gedenkwaardigheden was toen nog niet, als later, ontgloeid en de gevolgen der treurige beroeringen, welke men had doorgestaan en waarvan men het eind nog niet voorzag, maakte de ingezetenen huiverig om hun geld aan kuriositeiten te besteden en deed zelfs de slooping van het kasteel van Heemstede schier onopgemerkt plaatshebben: – doch hier traden nog bovendien de verkoopers, door hun slordigheid en onoplettendheid, hun eigen belang met voeten. Fraaie marmersteen met Grieksche opschriften [moet zijn Romeinse], door een der Paauwen uit de Levant medegebracht, en welke mijn vader aan den rentmeester van ’t slot gelast had voor hem te koopen, werden voor een spotprijs aan steenkoopers weggeworpen (…)’.

Tekening van zijaanzicht en poortgebouw Huis te Heemstede (anoniem) uit circa 1635 (Centraal Museum Utrecht)

Tekening van het Huis te Heemstede door David Johan Martens, circa 1800 (Centraal Museum Utrecht)

Het zogeheten Tecklenburgse Poortje dat tot de afbraak in 1810 voor de hoofdingang van het kasteel stond en tegenwoordig als zij-ingang van het bijgebouw, hier op een tekening uit 1895

Johannes Bosboom. Het Tecklenburgse poortje van het Oude Slot, 1891 (museum Fundatie Zwolle)

Het herplaatste Tecklenburgese Poortje in Heemstede

In 1923 is voor een eenmalig opgevoerd historisch openluchtspel  – het bezoek van koningin-moeder Henriette Maria  aan Adriaan Pauw in 1642 – het kasteel van Heemstede nagebouwd, inclusief het Tecklenburgse Poortje, naar een ontwerp van tekenaar en illustrator Jan Wiegman

Uit de literatuur is bekend dat de beeldentuin van Adriaan Pauw diende als voorbeeld voor de Amsterdamse bestuurder en verzamelaar Gerard van Papenbroek (1673-1743), eigenaar van het buiten Groeneveen, Papenburg genoemd in Santpoort onder Velsen. Zijn klassieke beeldencollectie, die 150 sculpturen en reliëfs omvatte,  bleef bewaard en legateerde hij aan de Universiteit in Leiden. De beelden kregen in 1745 een plaats in de botanische tuin te Leiden. Daniël Marot ontwierp in 1754 een nieuw gebouw ontwierp in de hal, waar het Legatum Papenbroekianum is opgesteld. De beeldenverzameling vormde de kern van de collectie van het Rijksmuseum voor Oudheden, met een gebouw in 1821 aan de Houtstraat betrokken, waarmee het eerste openbare museum van klassieke en archeologische kunst in Nederland een feit was. Van Hoogstraten en Schuer vergeleken in hun ‘Woordenboek’ de opstelling van Van Papenbroecks Marmera met die ‘binnen en buiten  Rome in de gebouwen en tuinen der Kardinalen, als ook in Engelandt, op de Akademie van Oxford, en buiten Haarlem op het Huis te Heemstede van wylen den Heere Raadpensionaris Paauw gezien en bewaart worden.’

Papenburg (Groeneveen). Ingekleurde gravure van het buiten in Santpoort (Velsen), vervaardigd door Hendrik de Leth. Uit Het Zegenpralent Kennemerland, circa 1732. Met stenen vazen en beelden van Venus en Meleager.

Nog een prent door Hendrik de Leth van de tuin van Papenburg in Santpoort

Vooromslag boek Adriaan Pauw en het slot Heemstede’ met deel schilderij door Nicolaes van Berchem, met stenen brug circa 1646-1648

Nicolaes Berchem. achterzijde van het Huis te Heemstede (circa 1646-1648

Nicolaes Berghem. Voorzijde van het Huis te Heemstede met rechts het Poortgebouw , circa 1646-1648

Gipsen afgietsels van de marmeren beelden uit de tuin van het Huis te Heemstede bevonden zich tot 1927 in het Museum voor Kunstnijverheid te Haarlem. Evenals de sculpturen van de Vredesbrug waren deze afgietsels lange tijd voorbeelden voor leerlingen van tekenacademies en kunstnijverheidsscholen, Uiteindelijk kwamen de beelden in het bezit van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Ze zijn pas in de zestiger jaren van de vorige eeuw vernietigd.

Schilderij van Berckheyde uit 1667. Met Pons Pacis en als schildhouders de nog bestaande stenen leeuwtjes. Tegen de hoofdingang van het kasteel is het zogeheten Tecklenburgse Poortje bevestigd.

Na een grondige restauratie is de historische Vredesbrug nog in volle glorie aanwezig, evenals een aantal van zijn originele bollen – de overige zijn vernieuwd – en de twee gebeeldhouwde leeuwtjes bij de toegang van de brug. De vroegere hoofdentree van het Oude Slot wordt gesierd door wat resteert van het Tecklenburgse Poortje. Op het terrein ligt voorts verscholen tussen het struikgewas een zwaar achtkantig basement van Namense steen, oorspronkelijk dienend  als sokkel waarop het beeld van Venus stond.  Op het inschrift is nog min of meer de inscriptie te lezen: ‘’ Veneris Grecae Columna Benthemiensi Statua Collacata 1647’dat wil zeggen: standbeeld der Griekse Venus in 1647 geplaatst op de Bentheimse zuil. Een verdwenen tekst op de Grote Poort luidde in vertaling: ‘Bedenk de menselijke broosheid, onbestendigheid en veranderlijkheid en dat al het wereldse sterft, vergaat, wegkwijnt, weggevoerd wordt, en niets bestendig of duurzaam is, maar dat alleen het Woord Gods blijft tot in eeuwigheid.’

Pedestal van vroegere Venusbeeld, zich nog bevindend in de tuin van het Oude Slot in Heemstede.

Naast een school van kunstnijverheid heeft van 1877 tot 1926/1927 in het Paviljoen (Huize Welgelegen) in de Haarlemmerhout een museum voor kunstnijverheid bestaan. Daar stonden volgens A.J.Enschedé ook gipsafgietsels van de beelden bij het Oude Slot. Die zijn na sluiting op een gegeven moment vernietigd. Bovenstaande foto toont de grote middenzaal met gipsafgietsels. Daarnaast was er een afdeling Antieken in gips in de westelijke zaal.

Drie schildragende natuurstenen beeldjes van leeuwen afkomstig uit de tuin van het Huis te Heemstede (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, 1961)

Vergelijkbaar met het marmeren tuinbeeld van Ceres dat in de tuin van het Huis te Heemstede stond was dat van kasteel Oud Poelgeest dat verhuisde naar Huis te Bennebroek (zie bovenstaande afbeelding en in 1950 is geveild, maar de startprijs van ƒ 200,- niet haalde en toen onverkocht bleef. Nagegaan wordt nog waar het gebleven is.

Bovenstaande buste van Willem van Oranje in het Rijksmuseum vertoont stilistische overeenkomsten met de brokstukken van het terracotta borstbeeld. Door het ontbreken van een gezicht zullen we nooit weten of het mogelijk  om Adriaan Pauw dn wel Willem de Zwijger gaat. (Martin Veen, Huis van Hilde, Castricum)

DE SATER UIT HEEMSTEDE

Sater (Faun) marmer. ‘Afgehakt’. Fragment van beeld afkomstig uit Heemstede (foto Auke A.Tadema). Het beeld bevindt zich in familiebezit.

Op 6 maart 1985 zond wereldreiziger, tekenaar en kunstschilder Auke A.Tadema in het kader van het Adriaan Pauw herdenkingsjaar (400^ste geboortedag) een schrijven naar de gemeente Heemstede met volgende inhoud: ‘Ingesloten een foto van het borstbeeld van een sater in mijn bezit. Mijn vraag is of deze misschien valt onder het materiaal van Pauw. Het is een marmeren beeld van 58 centimeter hoog en het is al vrij lang in mijn bezit. De connectie met Pauw vond ik in het boek van dr.Tjessinga betreffende Het Slot van Heemstede onder Adriaan Pauw, waarin hij bij herhaling een marmeren sater vermeldt die Heemstede indertijd nogal zwaar op de maag moet hebben gelegen, vooral omdat deze in gezelschap was van een nimf. Het verhaal is te vinden op de pagina’s 24, 26, 47 en 56.

Echte bewijzen dat het om hetzelfde beeld gaat heb ik niet. Het beeld is – ongetwijfeld vanwege de goede zeden – omgewerkt tot een borstbeeld. Stijl e datering zijn van de Italiaanse barok; de kwaliteit is heel hoog. De handelaar van wie ik het kocht verteld dat het beeld in Heemstede gebonden was.

Ik weet niet of er afbeeldingen van de sater van Pauw bestaan. Wel zag ik een keer in een Engelse collectie een afbeelding van de kruidentuin met daarin een dergelijk beeld. Ik vond een en ander interessant genoeg om u een en ander mede te delen.’

Blijkens een schilderij van J.ten Compe uit 1741 (in 1972 geveild bij Mak van Waay) stond het beeldhouwwerk van de sater en de nimf op een sokkel langs de buitensingel nabij de slotgracht.

(1), bladzijde 47: Bijlage A Inscriptien van den Huyse van Heemstede, mitsgaders in en op de Poorten en op de Beelden, lijst 3 (Van Doorninck, nummer 178):  ‘Op de Piedestal van de satyr en de nimph (in dichtmaat)

Este procul satyri nymphaeque in amore calentes ofwel: pak je weg, saters en nimfen die van minnedrift gloeit!

Portretgravure van Henricus Bruno (1620-1664) door R.A.Persijn

Bladzijde 56, bijlage D, uit brief van Henrick Bruno, conrector te Hoorn, van 31 augustus 1649, aan Adriaan Pauw over Latijnse opschriften (Van Doorninck, nummer 178):

‘Satijrus nijmpham rapens (de sater die een nimf schaakt). Hier op soude heel wel. Mijns oordeels komen (passen) het halve versje Virgilij ex tertia Ecloga (uit de derde herderszang van Virgilius) nunquam hodie effugies (nooit zul je vandaag ontkomen), als of de Satijrus de Nymph aansprekende wilde seggen, dat sij hem daer niet ontlopen soude, ‘twelck immers wel waer is, omdat se van marber of steen is, ofte, -tgeen ick niet half so goed keure – non debent – possunt – Satijris impune occurrere Nymphae (niet mogen, kunnen, de nimfen, de saters ongestraft ontmoeten), ofte, ’t geen wat beter is,

Nil Nijmphae eripiet, sic rapens Satijrus, quia nimirum marmoreus sive lapideus, nijmphae lapidae non cripiet virginitatem. (In deze toestand als verleider optredend, kan de sater aan de nimf niets ontroven, natuurlijk omdat hij van marmer of steen is aan een nimf van steen de maagdelijkheid niet ontnemen kan).’

Ook na het overlijden van Adriaan Pauw zijn door latere ambachtsheren aankopen gedaan voor het Huis te Heemstede. Bij de grote verkoop van tuinbeelden, groepen en vazen op Keukenhof in Lisse, 1746, zijn sculpturen aangekocht door de eigenaren van o.a. Meer en Berg, de Hartekamp, Oosterhout, Bos en Vaart, ’t Huis te Bijweg. Groenendaal en Huis te Heemstede. Numme3 43 van de veilingcatalogus vermeldt ‘drie fraije marmore vaezen versiert met bloemenfestonnen in maskers, aangehegt op een antique wijs seer fraaij uijtgehouwen.’ In de marge is genoteerd: ‘Hr. van Heemstede sol 109 gld.’ In 1746 was mr. Benjamin Pauw geb. Hoeufft, rad en schepen van Haarlem, Heer van Heemstede . Van de vazen geen spoor meer.

Luchtfoto KLM van de opgravingen Huis te Heemstede door de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek in 1947 onder leiding van professor dr. J.G.N.Renaud.

Restant van de poort naar het Oude Slot-terrein met heraldisch geslachtswapen Adriaan Pauw en 2 stenen leeuwtjes als schildhouders

Historische sluitsteen boven de ingang van de Duivenpoort van het Oude Slot in Heemstede

Bovenstaande wapensteen met vlakgehakt schild is in 1652 vervaardigd en in de jaren 50 van de vorige eeuw vanaf het Oude Slotterrein gestolen. Uitgebeeld is het samengesteld geslachtswapen van ambachtsheer Adriaan Pauw onder een gekroonde helm. Zes kwartieren + twee hartschilden (drie lelies = Frans onderscheidingsteken en een roos + Engels onderscheidingsteken). Onderaan het jaartal MDCXLII  (1652); het onderschrift was verdwenen. Zes kwartieren beelden uit: 1 en 6 het wapen van Adriaan Pauw, 2 Heerlijkheid Heemstede, 3 Heerlijkheid Hogersmilde, 4 Heerlijkheid Rietwijk (en Rietwijkeroord), 5 Heerlijkheid Nieuwerkerk.

De spoorloos verdwenen wapensteen in een muur op het binnenterrein van het Oude Slot Heemstede, in 1941 gefotografeerd (Provinciale Atlas NHA)

 

Ook het kasteel Heemstede in de provincie Utrecht, gemeente Houten, bezat een beeldentuin. Bovenstaande gravure door Isaac de Moucheron (1667-1744) uit 1726 geeft een gezicht op de allee met beelden en ornamenten.

=======================================================

 

Marmeren bad met aan weerszijden uitgewerkte saters, een handvat in de bek houdend. Omstreeks 1761 in Rome vervaardigd en aldaar op zijn Grand Tour meegenomen voor zijn buiten Groenendaal door John Hope. Het monumentje staat hedentendage nog in de tuin van Bosbeek. [A.M.Hulkenberg veronderstelde dat deze marmeren bak met uitgewerkte saterkoppen afkomstig was van een grote verkoop op Keukenhof in Lisse en in 1747 was gekocht door professor J.Ph. d’Orville, na diens emeritaat permament bewoner van Groenendaal. J.W.Niemeijer toonde aan in zijn publicatie uit 1981: ‘De kunstverzameling van John Hope (1737-1784)’ dat John Hope de badkuip in Italië  aanschafte. 

Beeld van Venus (Afrodite) en Cupido (Eros), vroeger op Bosbeek, tegenwoordig te vinden in de tuin van het raadhuis aan de zijde van de Van Merlenlaan  omdat de toenmalige rector van de Zusters  van de Voorzienigheid vanwege de naaktheid het niet geschikt achtte voor een kloostertuin. In zijn onlangs verschenen boek ‘De wolven namen alles mee’  schrijft Simon Goodman (kleinzoon van het door de nazi’s echtpaar Gutmann-Von Landau) dat deze sculptuur een van de weinige kunstwerken op Bosbeek is dat de nazi’s ongemoeid lieten.

 

[Mogelijk is wèl ‘het konstig uytgehouwen beeld’ van Venus en Cupido dat in 1951 van Bosbeek naar de tuin van het raadhuis verhuisde afkomstig van de buitenplaats Keukenhof].

 

De marmeren Italiaanse badkuip in de tuin van Bosbeek met 2 saters aan beide zijden.

Ter aanvulling: de sater (Gr. Satyr) was een halfgod uit de Griekse en Romeinse mythologie; iconografisch vaak een halfdierlijk wezen, soms met bokkenpoten, staart en hoorntjes afgebeeld. Als baldadige en geile levensgenieters waren de saters in de 6^e eeuw voor Christus vaste begeleiders van Dionysos. Voorts  broers van de nimfen.  De Saters evolueerden tot de verpersoonlijking van de zinnelijke lusten. Zij waren verwant met Pan en door de Romeinen gelijkgesteld met de faunen.

Jacob Abraham van Lennep heeft als toenmalig eigenaar van het buiten Meer en Berg in het Keukenduin op een eilandje een lijkbus geplaatst, bedoeld als nabootsing van het graf van Rousseau op het populiereneiland te Ermenonville. Nadat de stenen lijkbus door baldadige knapen was vernield heeft zijn neef Cornelis van Lennep de bus vervangen door een antieke vaas waarop dansende saters en nymfen waren gebeiteld. (Bovenstaande afbeelding is als vignet opgenomen op de titelpagina van ‘Hollands Arkadia’  door Adriaan Loosjes, 1804). De informatie over het nagebootste ‘graf van Rousseau’ in Heemstede, is met andere informatie genoteerd in: ‘De uithangtekens in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd. Eerste deel 1867 [door J.van Lennep en J.ter Gouw]. 

Begin 19e eeuwse stenen vaas als sierelement op een 18e eeuwse boogbrug op het landgoed Berkenrode in Heemstede. De vaas is versierd met saters en appels.

===================================

Affiche: expositie Heemsteedse kunstenaars in cultureel centrum ‘t  Oude Slot: Bruin / Koning / Post / Auke A. Tadema / Van Tongeren / Zwaanswijk / Bep Roorda / C.J.de Reede / Harm Botman en Joos van Vlijmen

Nic Jonk, beelden en Willem Snitker, schilderijen in het Oude Slot, 1979

Nic Jonk beelden, 1979

Tentoonstelling van beeldhouwer Karel Gomes en leerlingen in het Oude Slot, eind 1979 begin 1980

BEELDENTUINEXPOSTIES IN HET OUDE SLOT 1984-1998

Vooromslag van brochure beeldententoonstelling OVERKANT; 10 kunstenaars die tussen 23 juni en 2 september 1990 exposeerden in het Oude Slot te Heemstede en het Cruquiusmuseum: 1) Joos Clijsen, 2) Jos Kruit, 3) Erna Wijland, 4) Jan Polak, 5) Jannis Willem Post, 6) Eoberto Ruggiu, 7) Ronald Ruseler, 8) Louise Schouwenburg, 9) Lies de Wolf, 10) Marius van Workum

Opvallende sculpturen in Oude Slot te Heemstede: Saskia Sluiter en Karola Veldkamp (Haarlems Dagblad, 16-1-1991)

Wanddecoraties van Saskia Sluiter (Heemteedse Courant, 12 april 1986)

Wandkleed Saskia Sluiter in milieucentrum Edodroom (Heemstede Centraal, 23  maart 1987

http://www.saskiasluiter.eu

 

Bart Kelholt, beelden

Bart Kelholt, werkend met bakstenen (artikel van aart van der Kuijl, kunsthistoricus

Visies op een niet gerealiseerde (nieuwe) beeldentuin bij het Oude Slot (1984-1998)

In de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn door toenmalig directrice van cultureel centrum ’t Oude Slot, Juliska Kok, plannen ontwikkeld voor de realisering van een beeldentuin voor moderne Nederlandse beeldhouwkunst rond het Oude Slot. Het bleef echter bij enkele tentoonstellingen, zoals in 1984 ‘Vier constructies voor een plek [door Bart Kelholt. Lon Pennock, Frans de Wit en Herbert Nouwens in samenwerking met Jean Leerling).

 

Bovenstaande maquette omvat een ontwerp van het zichtbaar maken van de fundamenten van het in 1810 afgebroken kasteel, een paviljoen en een beeldentuin van Nederlandse beeldhouwkunst (Galerie Hanshan Roebers).

Vooromslag van Prelude: Vier constructies voor een plek. 1994

Mijmerende beeldhouwers op de Vredesbrug. V.l.n.r. Lon Pennock, Jean Leering, Frans de Wit, Bart Kleholt en Herbert Nouwens. (Haarlems Dagblad, 19 april 1994.

Visie op het Oude Slot Heemstede.  Na de tentoonstelling + catalogus ‘Vier constructies voor een plek’ (1984), hebben de daarop volgende jaren tentoonstellingen plaatsgehad (+ boekwerk of catalogus) met als titel ‘Het Gat'(1995), gastcurator Abe van der Werff; ‘De kleur van de huid’ (1996) met gastcurator Emile Meijer; beelden buiten: Wouter de Braat, Sjoerd Buisman, Reinhard Buxel, Guido Eckhardt, Ewerdt Hilgemann, Dorothé Jehoel, Cornelius Rogge, Marlène Staats, David Vandekop, Peer Veneman, Frans de Wit. Beelden binnen: Joost Baljeu, Leo Braat, Reinhard Buxel, Dorith♪ Jehoel, Jan Verschoor, Rudolf Wolf.

Zomertentoonstelling ’t Oude Slot in 1996 met werken van Theo Besemer, Sjoerd Buisman, Ewerdt Hilgemann, John Körmeling, Zoltin Peeter. In samenwerking met gastcurator Abe van der Werff

Recensie beeldententoonstelling door Aart van der Kuil (Haarlems Dagblad, 19-6-1995)

Theo Besemer, geboren in 1936 in Nederhorst den Berg (tegenwoordig Wijdemeren geheten), uit: ‘Het gat’ , 1995,

vervolg Theo Besemer

slot Theo Besemer, uit catalogus ‘Het Gat’, 1995

‘Hier & Meer’ (1997) o.l.v. gastcurator Lon Pennock; Wagenpark (1998) met als curatoren Julika Kok, Frans Vendel en Dik Box. Ten slotte verscheen tevens in 1998 de speciale uitgave: ‘Zes visies op een beeldenpark'(20 september – 18 oktober 1998) met een inleiding van Cees de Boer en ontwerpen van Michael van Gessel, Francine Houben, Bart Kelholt, John Körmeling, Pjotr Müller en Hans Roebers.

Sjoerd Buisman (* 1948), uit: Het Gat, 1995

Sjoerd Buisman: Het Gat. 1996 Het Oude Slot

‘Loodzwaar gat bij Oude Slot’

De  beeldenexpositie in 1996 heette: ‘De keur van de huid’ en was samengesteld door Emile Meijer als gastcurator. Er waren sculptures te zien van Wouter de Baat, Joost Balieu, Sjoerd Buisman, Reinhard Buxel, Guido Eckhardt, Ewerdt Hilgemann, Dorothé  Jehoel, Cornelius Rogge, David Vandekop, Peer Veneman, Jan Verschoor, Frans de Wit en Rudolf Wolf. Gastcurator was Emile Meijer. Bovenstaand werk van Ewerdt  Hilgemann in ferro-beton uit 1996, getiteld ‘Caruso’, is in Heemstede gebleven en bevindt zich op het middengazon van de Slotlaan. Titel ‘Birth’, 1987.

 

Vooromslag van boekuitgave: De kleur van de huid met werken van Wouter de Baat, Joost Balieu, Sjoerd Buisman, Reinhard Buxel, Guido Eckhardt, Ewerdt Hilgemann, Dorothé Jehoel, Cornelis Rogge, Marlène Staals, David Vandekop, Peer Veneman, Jan Verschoor, Frans de Wit en Rudolf Wolf. Gastcurator: Emile Meijer. Het Oude Slot, 1996.

Vooromslag van ‘HIER & MEER’, Het Oude Slot 1997 met medewerking van Adam Colton, Jan van den Dobbelsteen, Krijn Giezen, Theo Niermeyer, Peter Struycken, Joost van den Toorn en Judith Witteman. Gastcurator was Lon Pennock.

1997 “Hier & Meer’ Oude Slot, zomer 1997 – Kabinetjes:Links: Adam Colton, rechts Judith Witteman

Links Joep van Lieshout, rechts Peter Struycken

Links Krijn Giezen, rechts Theo Niermeyer

Links Joost van den Toorn, rechts Jan van de Dobbelsteen

 

Green Piece in Heemstede, brons en roestvrijstaal 1993, vervaardigd door Joost van den Toorn.

Thematentoonstelling Wagenpark over auto’s in de kunst. Oude Slot, 1998 Met werk van Rien Antonissen, Wouter de Braat, Dik Box, Siert Dalinga, Araun Gordijn, Ronald Groenewoud, Una Henry, Walter Herfst, Theo Huygens, Peter Kattenberg, Oskar de Kiefte, Jeroen Kooijmans, John Körmeling, Andrew March, Livio de Marchi, William Moore, Martin van Oel, Patchwork, Panamarenko, Marie-José Ramirez Ramirez, Sebastian Sanders, Inzez Smit, Jac.van Someren, Conny Spuybroek, Startel, Hein Vandervoort, Paul Veroude, Anne Vossen en Parijse Art-taxi’s.

Vooromslag van de uitgave ‘Zes visies op een beeldenpark 20 september – 18 oktober 1998. Heemstede, Het Oude Slot, 1998.

Eén van de ontwerpen voor een Beeldentuin in Heemstede was vervaardigd door Francine Houben (*1955). Zij is mede-oprichter van Mecanoo-architecten in Delft en heeft zich ontwikkeld tot een wereldwijd gewaardeerde architect, veelgevraagd in jury’s en winnares van diverse prestigieuze architectuurprijzen.  OP 30 november 2015 wordt haar in Amsterdam de oeuvreprijs van het Prins Bernhard Culuurfonds uitgereikt, een bedrag van ƒ 150.000,-  door Koningin Maxima. Haar specialiteit is bibliotheekgebouwen. Met haar bureau Mecanoo ontwierp zij o.a. de universiteitsbibliotheek Delft en openbare bibliotheek van Birmingham Momenteel heeft zij  2 bibliotheekprojecten onder handen, namelijk vernieuwing van de Marten Luther King Library in Washington, D.C. en van de New York Public Library aan 5th Avenue in New York.

Vooromslag van tentoonstellingsuitgave ‘Staal in beeld’, Heemstede, Oude Slot, 2000

De geschiedenis herhaalde zich. De beeldentuin van Pauw kreeg volgens overlevering geen interesse van de plaatselijke bevolking. Men vond bij wijze van spreken de naakte beelden van Ceres, Mars en Venus drie maal niks. De nieuwe (nationale) beeldentuin – naast de permanente beeldentuin bij het Kröller Müller Museum sinds 1981; later gevolgd door o.a. Middelheim in Antwerpen – kwam niet in Heemstede, daarentegen een museum van landelijke allure ‘Beelden aan Zee’ in Scheveningen. De interesse hier ter plaatse was flauw tot afwijzend, weliswaar won de initiatiefneemster nog een culturele prijs ‘de Olifant’.

Van links naar Rechts onder en midden: JULISKA KOK, Laura Marcus (destijds programmeur bij CASCA) en de in Heemstede, later naar Haarlem woonachtige cabaretier Erik van Muiswinkel. Verder boven: v.l.n.r. Neil Wallace (Haarlem), Jacob Bron  (Velsen) en Jan Gras (Haarlemmermeer), respectievelijk toenmalige directeuren van de schouwburgen in Haarlem, Velsen en Haarlemmermeer. (Uit: ’50 jaar Kunst & Cultuur in Heemstede’, pagina 111)

Laura Marcus, programmeur bij theater de Luifel in Heemstede begeleidde schrijver en bibliofiel Boudewijn Büch bij zijn laatste optreden op vrijdagavond. Hij overleed in het weekend van 23 november 2002 thuis in zijn slaap. Boven- en onderstaand een beschrijving in de biografie Boud; het verzameld leven van Boudewijn Büch, door Eva Rovers. Amsterdam, Prometheus, 2016, p. 456-458.

 

Vervolg Boudewijn Büch

 

Boudewijn Büch en zijn laatste voordracht in theater de Luifel te Heemstede.

Het Oude Slot kreeg van de politiek een commerciële bestemming, vandaag de dag vervuld door  de Post Verkade Groep. Publicist Ko van Leeuwen heeft het vervolg van de beeldenexposities (1984-1998) beschreven in zijn boek ’50 jaar Kunst & Cultuur in Heemstede (2003). In een hoofdstuk: ‘Het Oude Slot: hoe kwetsbaar is de kunst’ schrijft hij: ‘De eerste expositie Zomerverblijf had er in 2002 moeten zijn. Boymans in Rotterdam, het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Haags Gemeentemuseum zouden beelden uit hun depots beschikbaar stellen. Provincie en rijk kwamen met geld, het zou de gemeente niets kosten. Het project was heel nadrukkelijk bedoeld als opmaat, een soort proef, waarbij je zou zien waar nog knelpunten zaten. Helaas trad er grote vertraging op, waardoor het niet kon doorgaan. We hebben het afgelast en het geld wordt teruggestort’ aldus Juliska Kok. Inmiddels lijkt  Het Oude Slot aan succes ten onder te gaan. De Heemsteedse politiek is na een voor de cultuur negatief uitvallend haalbaarheidsonderzoek alle vrolijkheid richting Cultuur Centrum Het Oude Slot verloren. Het Oude Slot, het Huis te Heemstede: ze zijn in de historie verscheidene malen verwoest en weer opgebouwd. Wat er nu van over is, lijkt cultureel te worden gesloopt. Of het in die functie ooit weer kan worden opgebouwd blijft nu nog een open vraag. Met het hele verloop, waarbij de gedachten van de plaatselijke overheid over Het Oude Slot 180 graden zijn gedraaid, wordt weer eens aangetoond hoe kwetsbaar kunst is.’

Een laatste herinnering in steen aan de Heemsteedse beeldenexpositie van 1995 is het werk van de Duits-Nederlandse kunstenaar Ewerdt Higemann. Het in 1987 vervaardigde kunstwerk uit graniet met een losse zuil noemde Hilgemann zelf ‘de Geboorte’.

Uitnodiging voor onthulling van beeld ‘Geboren/geboorte’ Van Ewerdt Hilgemann, 28 september 1996. In haar toespraak zei burgemeester Van den Broek dat ‘de bevalling voor aankoop door de gemeente een zeer moeizame is geweest

In Heemstede geplaatst op de middenberm aan de Slotlaan nabij het Oude Slot kreeg het kunstobject van Ewerdt Hilgemann de titel  ‘Het Gat’.

Het kwam tot een rapport (1 december 1999) door Juliska Kok, directeur Oude Slot, met visie voor een beeldentuin, maar die bleef uit en het Oude Slot kreeg een commerciële bestemming. De voorgestelde benaming ‘de Buitenplaats’ kwam sowieso niet in aanmerking omdat al een museum in de provincie Groningen met die naam bestond.

vooromslag van ‘Haalbaarheidsstudie Het Oude Slot Heemstede, uitgevoerd door Projectbureau Meeter in samenwerking met Mens & Organisatie; bureau voor management- en organisatievernieuwing in de culturele sector jan Verhaar Hoorn, in opdracht van de gemeente Heemstede. Oegstgeest, oktober 2000. Naast een wijziging van de toegang en opknappen van omgeving werd door de politiek gekozen voor een commerciële invulling en uitbesteding aan de Post Verkade Groep.

Slotvrouwe Juliska Kok ontvangt Minerva Cultuurprijs (19 september 1998)

In tegenstelling tot zijn voorgangers/opvolgers als raadpensionaris, zoals Johan van Oldenbarnevelt, Jacob Cats en Johan de Witt kreeg Adriaan Pauw (1585-1653) geen nationaal standbeeld. Niettemin werd hij als ambachtsheer ,die Heemstede uit de Middeleeuwen haalde, in 1985  bij het 400ste geboortejaar geëerd met een gedenkpenning door Joos van Vlijmen, met op de ene zijde zijn beeltenis en op de keerzijde een plattegrond  van het kasteel Heemstede Vervolgens is in 2007 een goed getroffen borstbeeld, vervaardigd door Ellen Wolff,   op inititatief van de toen 60-jarige Historische Vereniging Heemstede Bennebroek (in 1947 opgericht) aangeboden en in de tuin van Het Oude Slot geplaatst.

Foto uit: POST VERKADE MAGAZINE

===================================================

Op de Vleeshal in Haarlem bestaan de dragers in de schilden uit twee paar wilde saters die het devies van de stad ‘Vicit Vim Virtus’ in gedachten roepen.  ( OLYMPUS DIGITAL CAMERA)

In maart 2014 kwam onderstaand saterbeeld in het museum Academia di belli arti di Brera in Milaan in het nieuws. Een toerist wilde van het beeld een selfie maakte, klom in het beeld, waarna het been afbrak. Het standbeeld was overigens een 19e eeuwse replica van een oudgrieks standbeeld van  de mythologische halfgod Sater

Sater met een mand met druiven in gezelschap van een dienstmaagd (nimf). Atelier P.P.Rubens, circa 1620-1625 (RKD-Iconografisch Bureau)

Saters en nimfen in een landschap. Schilderij door C.van Poelenburgh, circa 1640

De als sater vermomde Jupiter bespiedt de slapende Antiope. A.Verbuyst Pt (1660-1717) (RKD-Iconografisch Bureau)

Fries met saters, nimfen en faunen. Raymond de Lafage (1656-1690), 1690 (Teylers Museum)

 

Tekening van nimfen die achterna worden gezeten door een sater. 17e eeuw (Teylers Museum Haarlem).

Nimf en satyr. Tekening door Jean Baptiste Marie Pierre, 1789 (Teylers Museum)

Onderstaand een gegraveerde afbeelding van sater bij wie nimfen bloemen hangen om diens hoofd. Door Audran Benoît 1, 1721. Uit: Les Plaisirs des Jardins.

Adriaen Pauw boot van de Post Verkade cruises in de vaart te Haarlem