PORTRETTEN VAN ADRIAAN PAUW / Vrede van Munster en Osnabrück 1648

Tags

Adriaan Pauwjaar 2020, Anna van Ruytenburch, Cornelis Beelt, Gillis Rombouts, Hugo de Groot, Maria de' Medicis, Maria Henriëtta, Marianne Wever, Vrede van Munster, Vredesbrug, Vredeszaal Munster, Wilhem van Ruytenburch, Winterkoning Frederik V

2020 Adriaan Pauwjaar Heemstede 1620-2020

Pauw – Constantinopel – Testa. Heemstede, SOTA, 2021. 306 p. Nadruk op de dragomannen- en diplomaten dynastie Testa

Nieuwe boekuitgave: ‘Een verloren panorama van Constantinopel in het Huis te Heemstede van Adriaan Pauw’ door Hans Krol en Mehmet Tütüncü. Heemtede, SOTA, 2020. 20 euro. email: sotapublishing@gmail.com

Activiteiten in Adriaan Pauwjaar 2020 (Haarlems Dagblad 28 december 2019)

BladwijzerAdriaan Pauwjaar 2020 van Boekhandel Blokker Heemstede

PORTRETTEN VAN ADRIAEN PAUW

Detail Adriaen Pauw op schilderij De Vrede van Munster door Gerard ter Borch. Rechts van hem staat secretaris van de Hollandse delegatie mr. Van Kinschot

Door chocolaterie Van Dam uit de Raadhuisstraat Heemstede in november 2017 uitgebracht Adriaan Pauw-chocolaatje

1620 – 2020: 400 Jaar Adriaan Pauw en gemeente Heemstede. Uit 46 suggesties vanuit de bevolking en 3 (bovenstaande nominaties) is bij het afscheid van mevrouw Heeremans als burgemeester van Heemstede op11 januari 2018 door een jury gekozen voor een suggestie van Marianne Wever: 2020 Jaar van Adriaan Pauw, die 400 jaar geleden ambachtsheer van Heemstede werd.

In het kader van het Adriaan Pauwjaar 2020 zijn 2 legpuzzels verschenen met 300 en 500 stukjes. Deze zijn o.a. via boekhandel Blokker in Heemstede verkrijgbaar

Vooromslag van nieuw boek van D.J.van Houten:  ‘Adriaan Pauw en het Slot Heemstede; een weelderig lusthof voor een voornaam regent’

Plexat kondigt het Adriaan Pauw-jaar aan (de Heemsteder, 10 april 2019)

Plexat,Pauw in beeld (foto de Heemsteder)

Adriaan Pauw door Ingouf naar Gerard van Honthorst

Het 40jarig bestaan van de gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede was in 1988 aanleiding voor de tentoonstelling ’40 MAAL ADRIAAN PAUW IN DE PICTURE’, in navolging van ’40 x Laurens Janszoon Coster’.

Adriaan Pauw is in zijn tijd in cartoons menigmaal als pauw uitgebeeld. In de 17de eeuw sprak men van een Pauwenstaart, waarmee Adriaan Pauw als verzamelaar van (ambachts-)heerlijkheden werd bedoeld. De heer Henk Pauw uit IJsselstein is een aartsverzamelaar van afgebeelde pauwen

1.100 pauwen en een Pauw (bijlage De Volkskrant, 16 mei 2020, pagina 10, foto Jan Dirk van der Burg, Fotograaf des Vaderlands)

De intocht in Münster van Adriaan Pauw met zijn echtgenote Anna van Ruytenburgh en kleindochter (vermoedelijk de toen 15-jarige Anna van zijn zoon Reynier) in een staatsiekaros bespannen met vier paarden. Zij worden begeleid door een gevolg van in het rood gestoken lakeien en lijfwachten. Schilderij van Gerard ter Borch, 1646 (Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte Münster, tentoongesteld in het Stadtmuseum)

In verscheidene publicaties wordt de achtergrond, met andere woorden het stadsgezicht van Münster toegeschreven aan de kunstschilder Gerrit (Gerard) van der Horst of Gerard Horst vanwege een tweede monogram op het doek naast GTB = Gerard Ter Borch namelijk ook GVH = Gerrit van der Horst.  In de tentoonstellingscatalogus van het Mauritshuis uit 1954 wordt daarover het volgende opgemerkt: ‘Aangezien Van der Horst reeds in 1629 stierf, is de toeschrijving alleen mogelijk indien men aanneemt dat het landschap vóór 1629 is geschilderd en pas in 1646 door Ter Borch van de stoffage is voorzien. Het gezicht op de stad is topografisch niet geheel juist. De afstand tussen de Ueberwasser-  en de Lambertikerk enerzijds en de Dom anderzijds is te groot en ook de Dom zelf is onjuist weergegeven. Indien Ter Borch zelf dit deel zou hebben uitgevoerd, zou hij zich beter van zijn taak hebben gekweten. Een tekening uit het Rijksprentenkabinet, die weliswaar de stad van een andere kant, het noordwesten, toont, bewijst dit. De figuren op het schilderij zijn zonder twijfel, niettegenstaande de door Hofstede de Groot en Plietzch geuitte twijfel, van de hand  van Ter Borch (…)’  

Uitsnede uit schilderij: intocht van Adriaan Pauw in de Duitse stad Münster door Gerard ter Borch (Westfälische Landesmuseum/Stadtmuseum)

Gerard ter Borch in Münster: De intocht van Adriaen Pauw. (Toelichting door Alison McNeil Kettering, in: Gerard ter Borch en de Vrede van Munster, 1998)

Vervolg toelichting Alison Mvneil Kettering

Vervolg van De intocht van Adriaen Pauw

Vervolg van Ter Borch: De intocht van Adriaen Pauw

Slot van De Intocht van Adriaen Pauw en Munster en De miniatuurportretten door Gerard ter Borch van Adriaen pauw en diens echtgenote Anna van Ruytenburgh

Miniatuurportretten door Gerard ter Borch. Behalve van Pauw en echtgenote heeft hij nog een aantal personen verbonden aan de Nederlandse delegatie in miniatuur geschilderd, namelijk Adriaen Clant van Stedum, Godard van Reede, heer van Nederhorst 2 x, Caspar van Kinschot, secretaris van o.a. Pauw, Eleazer Lootius (1595-1668) als hoogste van de twee geestelijken aan de Ned. delegatie verbonden., Lootius had als predikant van de Nieuwe Kerk in Den Haag nauwe betrekkingen onderhouden met het echtpaar Pauw. Tevens  heeft ter Borch Lootius’ vrouw of dochter afgebeeld. Verder nog Jacob van der Burch, secretaris van de Nederlandse delegatie. Later heeft Terborch de Spaanse delegatieleider de Penaranda geportretteerd (2x) en meer werken in zijn opdracht vervaardigd, zoals van vier Franciscaanse monniken, tegenwoordig in bezit van de National Gallery of Ireland in Dublin.

Intermezzo: Cornelis de Graeff (1599-1664) was eee regent en diplomaat, o.a. burgemeester van Amsterdam, die in de jaren 1646-1648 – evenals o.a. Adries en Cornelis Bicker en Jacob de Witt – Adriaan Pauw ondersteunde in zijn pogingen vrede met Spanje te bewerkstelligen. Nij bezat een buitenplaats in Soestdijk, Baarn en liet zich met zijn tweede echtgenote Catharina Hooft (1618-1691) in een koets op een doek portretteren  door Thomas de Keyser,  met landschap achtergrond door Jacob van Ruisdael.  

Geportretteerden: links in het rijtuig Cornelis de Graeff (1599-1664), tegenover hem zijn vrouw Catharina Hooft (1618-1691); staand van links naar recht: Willem Schrijver (1608-1661), zwager van Cornelis, Pieter Trip (1597-1655), eveneens zwager, Andries de Graeff (1611-1677), broer van Cornelis; rechts van het rijtuig twee zonen van Cornelis de Graeff te Paard: links Pieter (1638-707), rechts Jacob (1648-1690), daarachter te voet een bijfguur, op de bok een koetsier.

Deel van een beschrijving: Cornelis de Graeff komt met zijn vrouw en zonen aan bij zijn buitenhuis Soestdijk, circa 1660. Door Tanja van der Wolf: Buitenplaaten op burgerlijke familieportretten uit de Gouden Eeuw als uiting van zelfrepresentatie. Open Universiteit, masterschriptie, 2020.

========

Kabinet Vrede van Munster in het Stadsmuseum Münster met o.a. het schilderij van Terborch gewijd aan de intocht van Adriaan Pauw in 1646

Ridder Adriaan Pauw (1585-1653), in 1610 aan de Leidse Academie gepromoveerd tot ‘Doctor Juris’ en in 1628 begiftigd met het eredoctoraat van de Universiteit van Cambridge, was een man van grote daadkracht. In de geschiedenis geldt hij als de enige tegenspeler van formaat van prins Frederik Hendrik en vervulde tweemaal de eervolle functie va Raadpensionaris der Staten van Holland en West-Friesland, bij zijn plotselinge dood midden in de tweede Engelse oorlog op 68-jarige leeftijd opgevolgd door de toen 27-jarige Johan de Witt. Als verdediger van de Amsterdamse handelsbelangen speelde hij als 1 van de 8 Nederlandse plenipotentiarissen [= ambassadeurs ofwel afgevaardigden met volmacht] met intussen verreweg de meeste diplomatieke ervaring in de jaren 1646-1648 een essentiële rol bij de Westfaalse Vredesonderhandelingen in Munster, die hebben geleid tot het einde van een tachtigjarige oorlog met Spanje.

Uitsnede schilderij de Vrede van Munster, 1648 door Gerard ter Borch, met vooraan van links naar rechts Adriaen Clant (namens het gewest Groningen), Adriaan Pauw (namens Holland) en rechts achter hem secretaris zowel van Adriaan Pauw persoonlijk alsook van het Nederlandse gezantschap: Caspar van Kinschot

Sinds eind 1620 door aankoop van de Heerlijkheid Heemstede heeft hij ‘zijn belangrijkste ambacht’ uit de Middeleeuwen getild en de nieuwe tijd geïntroduceerd. Zijn vele verdiensten zijn in 1985 herdacht bij gelegenheid van het 400^ste geboortejaar voor middel van o.a. een tentoonstelling, boek en gedenkpenning. Gedurende een veertigtal jaren was Pauw naast alle politieke besognes een ambitieus verzamelaar van naast beelden wel twee zeer uiteenlopende objecten: militaire wapenen n boeken. In de Apologia van Dr.Adriaan Pauw uit 1652 staat letterlijk dat hij bezig was ‘de allergrootste, allercurieuste en vermaertste librije te maken van heel Duitschlant en Nederland’. Daarin slaagde hij, althans wat Nederland betreft, met meer dan 16.000 banden wonderwel.

Boeken uit de Pauw-bibliotheek, terecht gekomen in de hertogelijke bibliotheek te Wolfenbüttel (Marika Keblusek)

De Bibliotheca Heemstediana die hij naliet was in 1653 de grootste van de Republiek en na de ondergang van de ‘Bibliotheca Palatina’ in Heidelberg [naar Rome overgebracht) na de Bibliotheca Augusta in Wolfenbüttel de grootste in de Duitse staten. (1). Dat Adriaan Pauw’s betekenis zich uitstrekte tot een groot del van Europa blijkt ook uit zijn ‘vereeuwiging’ op schilderijen, tekeningen en prenten. De staatsman is tenminste op 13 schilderijen afgebeeld, waarvan vier keer door Gerard Terborgh, voorts door Anselmus van Hulle, M.Jz.Mierevelt, P.de Mol, J.B.Floris en Gerard van Honthorst, alsmede enkele kopieën van onbekende meesters, zoals de twee geschilderde portretten op kasteel Gripsholm in Zweden. Tevens zijn talrijke kopergravures vervaardigd, zowel losbladige grafiek als gebruikt voor boekillustraties. Veelal naar schilderijen zijn in de 17^e eeuw portretgravures gemaakt door onder meer Theodorus Matham, Cornelis Visscher, Paulus Pontius, Pieter Holsteyn de Jonge, Jonas Suyderhoef en verschillende Fransen zoals P.Aubry, M.de Louchon, B.Moncornet en F.R.Igouf. In de 18^e eeuw door S.Fokke en P.Tanjé en 19^e eeuw door J.F.C.Reckleben (litho) en J.Rennefeld. (staalgravure).De meeste afbeeldingen zijn vermeld in de portretcatalogi van Moes, Muller en Van Someren (2). In de archiefverzameling van de Historische Vereniging Heemstede Bennebroek bevinden zich ten dele duplicaten ook 17 gravures die in 1988 aan de jubilerende bibliotheek zijn geschonken door vroeger gemeenteraadslid en kunstverzamelaar Geert Hofland.

Ministuurportret Adriaan Pauw door Gerard ter Borch, circa 1646 (in bezit van nazaten Pauw van Wieldrecht, in bruikleen Frans Hals Museum Haarlem)

Beschrijving portret Adriaan Pauw, in: Gerard Ter Borch, catalogus Maurits Huis 9 maart 1974 – 28 april 1974.

pendant portret van Anna van Ruytenburch, echtgenote van Adriaan Pauw door Gerard ter Borch, 1646 – al ziekelijk zou zij in 1648 overleden. (bruikleen Frans Hals Museum)

Beschrijving portret Anna van Ruitenburg, in: catalogus Ter Borch Mauritshuis 1974

Portret uit 1632 van Anna van Ruytenburgh (1589-1648), door Michiel van Mierevelt

Portret in medaillon van raadpensionaris Adriaan Pauw in de vergaderzaal van de Senaat, Binnenhof Den Haag. In 1664-1665 als versiering van de Statenzaal van het Gewest Holland en West-Friesland vervaardigd in 1664-1665 door de kunstschilders Adriaen de Haen (circa 1620- voor 1677) en diens zwager Nicolaes Willingh (1642-1682). Verondersteld wordt dat De Haen alle ornamenten vervaardigde en Wielingh ofwel Willingh (die in 1668 naar Brandenburg (Berlijn/Potsdam) verhuisde de figuren en portretten  De Statenzaal zelf is gebouwd onder architectuur van Pieter Post (1618-1664) en de ruwbouw zonder versierende schilderingen e.d. kwam in 1655 gereed.  Sinds 1849 vergadert de Senaat ofwel de Eerste Kamer in de vroegere Statenzaal. (foto Bob Verburg)

In 1995 door de Heemsteedse edelsmid Joos van Vlijmen vervaardigde penning bij gelegenheid van het 400ste geboortejaar van Adriaan Pauw. Op de keerzijde is een plattegrond van het Oude Slot uitgebeeld

(1)Hans Krol, Adriaan Pauw als verzamelaar van wapens, kunst en boeken; de Bibliotheca Heemstediana. In: Adriaan Pauw (1585-1653); staatsman en ambachtsheer. Heemstede, Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek, 1985; H.de La Fontaine Verwey, Adriaan Pauw en zijn bibliotheek. In: Boek, bibliotheek en geesteswetenschappen; opstellen door vrienden en collega’s van dr.C.Reedijk geschreven ter gelegenheid van zijn aftreden als bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage. Hilversum, Verloren, 1986; Marika Keblusek, ‘”Heerlijke” boeken voor de hertog. Hertog August en de verkoop van de bibliotheek van Adriaan pauw. In: de Boekenwereld, 10^e jaargang, nummer 2, december 1993, p. 58-71; |Esther Mourits, Een kamer gevuld met mooie boeken; de bibliotheek van Johannes Thijsius (1622-1653). Nijmegen, Vantilt. 2016.

catalogus der verzameling familie portretten rakende het geslacht Pauw. 1905

Wapenkaart geslacht Pauw, in 1889 getekend door heraldicus J.M.Lion te Den Haag

Adriaan Pauw door Gerard van Honthorst (1592-1656) Dezelfde kunstschilder vervaardigde in 1647 ook een portret van Adriaan Pauw met voor zijn bibliotheek in Heemstede, dat helaas verloren ging, en ons enkel bekend is dankzij een gravure uit 162 vervaardigd door P.Soutman/Zoutman en Cornelis Visscher

Hofschilder Gerard van Honthorst (De Telegraaf, 27 april 2021)

Portretten van de Hollandse gezanten in Vredeszaal van raadhuis Munster, links Johannes van Matenesse en rechts Adriaan Pauw, door Jan-Bapist Floris naar Anselmus van Hulle

(2) E.W.Moes, Iconografia Batava. 2 delen. Amsterdam, 1897/1905; F.Muller, Beschrijvende catalogus van 7.000 portretten van Nederlanders. Amsterdam, 1853 (reprint, 1972); J.F.van Someren, Beschrijvende catalogus van gegraveerde portretten van Nederlanders. 3 delen. Amsterdam, 1881-1891. Voorts bestaan drie speciale catalogi: 1) Catalogus der verzameling Familieportretten rakende het geslacht Pauw. 1909, 45blz., 2) Verzameling familieportretten van het geslacht Pauw. 1935, 18blz.; 3) E.W.Wolleswinkel, De portretcollectie Pauw van Wieldrecht op ‘Broekhuizen’ te Leersum. Deel 1 in Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie, deel 47, 1993 en deel 2 in Jaarboek, deel 48, 1994. Ten slotte wordt gewezen op: Catalogus van literatuur over Adriaan Pauw en het Oude Slot in de gemeentelijke openbare bibliotheek. [tegenwoordig in : Noord-Hollands Archief, collectie Kleine Houtweg Haarlem]. Heemstede, 1985, 59 blz.

SCHILDERIJEN

Pieter van Mol (1635?) Adriaan Pauw

Portret van Adrianus Pauw, ridder en heer van Heemstede door Anselm van Hulle, 1648, tegenwoordig echter toegeschreven aan diens assistent Jan-Baptist de Vriendt (II), genaamd Floris (1617-1655) die 37 kopieën van de portretten van Van Hulle vervaardigd. Beide kunstschilders waren afkomstig uit Vlaanderen.

Adriaan Pauw. Kopie okänd [= onbekend] naar Anselmus van Hulle of J.B.Floris (kasteel Gripsholm, Zweden)

Nog een kopie, onbekend van wie, van Adriaan Pauw (Nationale Portrettengalerie  van het Nationaal Museum in kasteel Gripsholm, Zweden)

Adriaan Pauw met geslachtswapen door hofschilder Gerard van Honthorst, 1651  (uit collectie familievereniging Pauw van Wieldrecht)

anoniem paneel Hadrianus Pauw 1648, in privécollectie (RKD)

Wilem van der Vliet: portret van Adriaan Pauw uit 1640. Huidige verblijfplaats onbekend

Portret van Adriaan Pauw, in 1906 geschonken aan museum Flehite in Amersfoort

GRAVURES

Adriaen Pauw, ets door Paulus Pontius, 1717, naar een origineel schilderij van Anselmus van Hulle uit 1648

Adriaan Pauw in zijn bibliotheek. Gravure uit 1652 van Pieter Soutman Cornelis Visscher naar een (verdwenen) schilderij van Gerard van Honthorst

Toelichting: in 1647 had Adriaan Pauw tijdens de vredesonderhandeling in Munster door Gerard van Honthorst  een staatsieportret laten vervaardigen. Hiernaar graveerde Theodor Matham in hetzelfde jaar een gravure. Vijf jaar later verscheen opnieuw een gravure naar het schilderij van hofschilder Van Honthorst. Pieter Soutman had de leiding en graveur Cornelis Visscher verzorgde het snijwerk. Het verschil met het portret van van Matham uit 1647 is dat thans een achtergrond gegeven werd: rechts een opengeschoven gordijn, links een monumentale boekenkast, waarvan 3 planten zichtbaar zijn. Op de onderste twee zijn de boeken volgens de gewoonte van die tijd met de snede en de klampen naar voren geplaatst ingevolge het systeem dat  in het midden van de 17e eeuw in zwang was. Onder het portret zien we in fraaie romeinse kapitalen alle titels en waardigheden van Pauw opgesomd met zijn zinspreuk ‘Pietate'(vroomheid), ‘patientia ‘(geduld) ‘et pace’ (het laatste begrip vrede voegde hij sinds de vrede van Munster toe).

Adriaan Pauw. Gravure door Michel van Lochom naar een schilderij van  Peter de Mol, 1635

Wapengravure Adriaan Pauw met de heraldische wapens van Heemstede (rechtsboven) en andere ambachtheerlijkheden  in eigendom van Pauw. + motto: ‘Pietate et Patientia [na 1646 kwam daar nog bij ‘Pax’]. In 1635, ontworpen door Antoine Hedouyns en vervaardigd door de Zuidnederlander Michael van (de) Lochom (Lochon) (1601-1647), die sinds 1625 in Parijs werkzaam was.

‘Blason der Armoiries de Messire Adrian Pavv, seigneur de Heemstede etc.

Franstalige toelichtingvan Ch.Morel op het geslachtswapen van Adriaan Pauw, 1635

Adriaan Pauw, door Theodoor Matham uit Haarlem, 1647

Adriaan Pauw. Kopergravure uit 1652

Adriaen Pauw door Holsteyn de Jonge, uitgegeven door A.van Waesbergen

Adriaen Pauw door Peter Aubry, tussen 1648 en 1666 vervaardigd

Adriaen Pauw, uit Matthäus Merian. Theatrum Europeanum 1633-1738

Adriaen Pauw, uit: François Bignon, les Portraits au naturel avec les armories et blasons. Paris, 1648

Anoniem portret van Adriaan Pauw, 1648 naar Anselm van Hulle (Bignon)

Adriaan Pauw, circa 1653 anoniem

Adriaan Pauw door François Robert Ingouf (1762-1812)

Adriaan Pauw; gedrukt in 1646 door Adriaen van Waesbergen

Adriaan Pauw. Gravure door P.Tanjé naar Aart Schouman en Ter Borch

Anonieme kopergravure van Adriaan Pauw

Adriaan Pauw, anonieme gravure

Adriaan Pauw, gravure door Zacharie Heince (  – 1696)

A,Puw. Uit: Theatri Europei… Merians (17e eeuw)

Adriaan Pauw, uitgegeven door Baltazar Moncornet, (1648/1668)

Adriaan Pauw. Litho uit 1824/1827 (van Hove)

Adriaan Pauw op een litho door J.F.C.Reckleben (1819-1879)

Portret Hadrianus Pauw, Dominus de Heemstede  (anoniem)

(anoniem portret van wie wordt gesuggereerd dat het om een voorstelling van Adriaan Pauw gaat?) (RKD)

Droste-plaatje Adriaan Pauw uit 1927 (in albumserie Vaderlandsche Historie) (Catawiki)

In 1948 uitgegeven prentbriefkaart ‘300 Jahre Westfälische Friede’ door Kunstverlag Bentrup & Becker * Bielefeld: Adrian Pauw von Heemstede. Gesandter der Generalstaaten für die Provinz Holland auf dem Friedenskongress in Münster (1643-1648)

Sigarenbandje Adriaan Pauw sigaren van sigarenfabriek J.van Hout in Eindhoven, circa 1920-1930

Uit: catalogus tentoonstelling 40 x ADRIAAN PAUW IN de PICTURE (5-30 juli 1988 in gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede).

Uit: katalogus bibliotheek Heemstede 40 x Adriaan Pauw (1988)

Dubbelportet door Pieter Holsteyn naar Gerard ter Borch van Anna van Ruytenburch en Adriaan Pauw, 1646

Overzicht van portrettekeningen Adriaan Pauw, uit catalogus bibliotheek Heemstede 1988

Groepsportret door Johannes Mijtens uit 1654 van  Gerard Pauw (1615-1674), Heer van Heemstede na 1653 en Raad en Rekenmeester bij de Rekenkamer der Grafelijkheidsdomeinen in den Haag met zijn echtgenote Agatha van Hartighsveldt (1627-1698) en twee dochterjes Agatha 1 (1652-1656) en rechts Agatha 2 (1656-1698) die blijkens rïntgenologisch onderzoek in 1659 of 1660 door Mijtens  is bijgeschilderd.

Via röntgenologisch onderzoek in het Rijks mueum is gebleken dat de dochter Agath (!!) in 1659 of 1660 door Jan Mijtens is bijgeschiderd (Lief en Leed, pagina 155)

Levensdata kunstschilders en graveurs, uit Catalogus portretten Adriaan Pauw in bibliotheek Heemstede 1988.

Naschildering portret Adriaan Pauw, aangetroffen in Bloemendaal (Jaap Verschoor)

Audiëntie van Adriaan Pauw bij de Grote Keurvorst van Brandenburg in 1618. In een zaal in Louis XIV-stijl zitten de keurvorst en de ambassadeur. De secretaris van het gezantschap leest de brief van de Staten-Generaal, naar een schilderij van H.J.van Dorp (atlas van Stolk Rotterdam)

Portret door Michel van Mierevelt van prins Frederik V, (1598-1632), bijgenaamd de Winterkoning, omdat hij slechts 1 jaar (1 winter) koning was van Bohemen. Hij was een kleinzoon van prins Willem van Orange, en graaf van de Palts, waar hij in Heidelberg op het kasteel woonde. Omdat die Duitse stad werd ingenomen door de Spanjaarden vestigde hij zich bij zijn neven Frederik Hendrik en Maurits in de hofstad Den Haag. Geaccompagneerd met enige edellieden bezocht de koning Adriaan Pauw op 24 juni 1623. Hij kwam des middags van Amsterdam, bezichtigde het Huis geheel en al, van onderen tot boven, waar de bibliotheek was gehuisvest. Volgens de kronikeur informeerde Frederik zich zeer omstandig naar verscheiden particulariteiten van de gelegenheid en inkomsten van de Heerlijkheid en goederen, daartoe inspecterende. De koning vertrok omtrent zes uur, rijdende via de Hoflaan en Achterweg langs de blekerijen van de Glip om die te bezichtigen.

‘Den Haag leefde op. Vier eeuwen geleden werden ze Koning en Koningin van Bohemen en al na een jaar waren ze het eerste koningspaar van de hofstad. Tijd om banden aan te halen met o.a. een tentoonstelling in Heidelberg. Artikel van Carla Joosten in Elsevier van 18 mei 2019:

Herdenking Frederik V, Carla Joosten, Elsevier, 18 mei 2019

Vervolg van ‘Den Haag leefde op’ door Carla Joosten

Expositie in Heidelberg (Elsevier, 18 mei 2019, pagina 73)

Recente foto van de hoog boven de stad Heidelberg gelegen slottuin/ruïne in Heidelberg (Candy Than)

Vijf geslachten Pauw, met van links naar rechts Johan Pauw (1645-1708)- de vermoedelijke opdrachtgever, Adriaan Pauw (1516-1578) (grootvader van raadpensionaris Adriaan Pauw), Reinier Pauw (1564-1636) (=vader), Reinier Pauw (1591-1636 (= zoon) en kleinzoon Dirk Pauw (1618-1688)

In 1638 bracht de Engelse koningin Maria de’ Medicis, weduwe van koning Lodewijk XIII van Frankrijk, in gezelschap van o.a. prinses Amalia van Solms,  een bezoek aan Holland en op weg naar Amsterdam is zij op het Huis te Heemstede ontvangen door de slotheer Adriaan Pauw. Jan Martsen de Jonge vervaardigde hiervan een tekening, verbeeldende de begroeting op de binnenplaats. Ook Amalia van Solms, echtgenote van prins Frederik Hendrik was hierbij aanwezig evenals een groot gevolg van edellieden. (1975 aanwezig in collectie van mw.  C.C.Van Houten-Beels in Verbier St.Valais, Zwitserland).

Portretgravure van Maris de’ Medicis bij haar bezoek aan Amsterdam in 1638 door Salomon Saverey en Jonas Suyderhoef

Aankomst van Maria de Medicis en haar gevolg bij het Haarlemmermeer. Gravure door Salomon Saverij naar Jan Martsen de Jonge. 1638 In boek van Caspar Barlaeus, Amsterdam, Blaeu.

Na Heemstede werden Maria de’ Medicis en Amalia van Solms ontvangen in het stadhuis van Haarlem. Wim Cerutti schrijft hierover, evenals over het bezoek van de Engelse koningin in september 1642 in zijn boekwerk over het stadhuis van Haarlem, , 2001, p.360-362. Bovenstaande prent van de ontvangst in Haarlem is vervaardigd door W. (Wenzel) Hollar.

De Hoflaan bij het Huis te Heemstede. Tekening van het beleefdheidsbezoek in 1642 van de Britse vorstin Henriette Maria op weg naar Amsterdam aan Adriaan Pauw. Tekening door Simon Jacobsz. de Vlieger. In de verte is de Oude Bavokerk van Haarlem zichtbaar (British Museum)

Uitsnede gravure (anoniem, maar naar wordt aangenomen) door Claes Janszoon Visscher naar een tekening van Jan Martsen de Jonge: visite van Henriëtta Maria, Koningin van Engeland, Schotland en Ierland, op weg naar Amsterdam, 8 september 1642 (niet 1644 zoals per abuis onder de prent werd gedrukt) met in haar gevolg o.a. haar dochter Maria Henriëtte (1631-1660), die in 1641 was getrouwd met prins Willem II (1626-1650), de zoon van prins Frederik Hendrik en Amalia van Solms. Begroeting, voorover gebogen Henriëtta Maria en Adriaan Pauw.

Een anoniem vers, gewijd aan het beleefdheidsbezoek van de Engelse koningin Henriëtte Maria aan Adriaan Pauw in 1642 op het slot te Heemstede, afgedrukt in de Enckhuizer Almanach van het schrikkeljaar 1808

Portret van graaf en vorst van Nassau Dietz: Willem Frederik (1613-1664). Hij was o.a. stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. Stamhouder van het huidige koninklijk huis. In de jaren 1643 tot 1654 hield hij een dagboek bij dat honderden pagina’s omvat. ‘Gloria parendi’ is in 1995 uitgegeven door het Nederlands Historisch Genootschap en omvat honderden pagina’s. Met het oog op de Vrede van Munster komt Adriaan Pauw daarin enige tientallen keren in voor. Eind november 1646 bezocht prins Willem Frederik het Huis te Heemstede. Pauw verbleef in Münster en hij zal daarom door de rentmeester zijn rondgeleid. In zijn dagboek vermeldt hij dat het kasteel Heemstede weliswaar een grote naam heeft maar naar zijn mening slecht is gebouwd. [De grote renovatie had toen reeds plaatsgehad; zo’n 1,5 eeuw later, in 1810,  zou het slot wegens bouwvalligheid, o.a. als gevolg van verzakkingen, worden gesloopt].

Adriaan Pauw als diplomaat in relatie tot de vorstenhuizen Stuart (Engeland) en Bourbon (Frankrijk)

De Nederlandse Ambassadeurs Adriaan Pauw (was tevens raadpensionaris) en Joachimi worden in 1649 ontvangen in het Britse parlement (tekening door Charles Rochussen). Geveild bij Bonhams Londen.

“Mathenes en Pauw getrouwe, Bataviers laet u niet rouwe, Wat te Munster is geschiet, Hollandt en misprijst het niet”  (Vredesgedichtje uit 1648)

Dr.A.de Fouw jr. gaf als kop boven een bijdrage over Adriaan Pauw in zijn boek ‘Onbekende raadpensionarissen’: “De vrede van Munster was de vrede van Pauw’.  Hij schreef verder ‘Het raadpensionarisschap, twee maal, heeft Pauw weinig vreugde gebracht. Zijn grote daad is de Vrede van Munster. Zijn devies luidde: “Pietate et Patientia“, door vroomheid en geduld, werd in 1648 bewaarheid. De Heer van Heemstede voegde daar “et Pace” en vrede aan toe”.  Hij wenste vanaf het begin vrede met de Spaanse overheersers, desnoods afzonderlijk, ingegeven door zijn Amsterdamse achtergrond. Op dit punt bijgestaan door zijn rivaal de Amsterdamse koopman en regent Andries Bicker. Een volgende stap zou ontwapening moeten zijn en sanering van de Hollandse financiën, het gewest dat liefst 58% van alle oorlogskosten binnen de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden bijdroeg. Aldus kon de Republiek in zijn optiek het wereldmonopolie van zeehandel en vrachtvaart verwerven. Ook de Spanjaarden wilden de geldverslindende oorlog beëindigen. Wat dat betreft onderhandelde de Spaanse ambassadeur in Munster, graaf de Penaranda, zoals hij schreef aan koning Philips IV “met een koord om de nek”. Méér dan de Spanjaarden had Pauw problemen met de Fransen met wie hij in 1635 de vernieuwing van he Offensief en Defensief Verbond tot tand had gebracht. Frankrijk betaalde mee aan de oorlog met Spanje en Holland zou zonder dat land geen vrede sluiten. Hem werd dan ook door zijn tegenstanders (met name Nederhorst van Reede als ambassadeur namens Utrecht)  beginselloosheid verweten. 

Het gezelschap van acht ambassadeurs ofwel ‘plenipotentiarissen'(= door de Staten-Generaal met volmachten beklede gezanten), dat tussen 1643 en 1648 vrede met Spanje sloot en daarmee de onafhankelijkheid der Repubiek van de Zeven Verenigde Nederlanden tot stand bracht, telde enkel van het gewest Holland twee vertegenwoordigers. Dat waren de edelman Johan van Matenesse en vroegere raadpensionaris Adraan Pauw, die in 1651 nogmaals als zodanig werd gekozen tot zijn plotse overlijden op 21 februari 1663.De nog slechts 27-jarige, maar al onder Pauw veelbelovende Johan de Witt nam vervolgens deze functie over. Professor dr.J.J.Poelhekke wijdde in 1948 een boekwerk (dissertatie) van 573 bladzijden aan de ‘Vrede van Munster’. In het eerste hoofdstuk merkt hij op: ‘Onder het achttal was één staatsman van allure, de Amsterdammer Adriaan Pauw, en één uitgeslapen intrigant, Johan de Knuyt, officieel vertegenwoordiger van Zeeland, in feite van Frederik Hendrik, en heel eigenlijk van Prinses Amalia. De bijdrage van de overige provinciën bestond uit min of meer grauwe middelmaat.”  Over Pauw, die in diplomatieke kringen veelal werd aangeduid met ‘Heemstede’, noteerde dezelfde auteur in een biografisch drieluik betreffende ‘Frederik Hendrik’, prins van Oranje'(1978), dat ‘Adriaan Pauw,Frederik Hendriks enige…wij mogen eigenlijk niet zeggen tegenstander, maar dan toch tegenspeler was van appreciabel formaat. Dit dan met name daarom, dat hij kortstondig in actu, maar lange tijd in potentia, meer dan wie anders ook de verbindingsman is tussen Oldenbarneveldt en Jan de Witt, waar dan nog bijkomt dat hij meer dan wie ook in ie potentia-jaren de grootste Hollandse partijoverwinning – welteverstaan van het Holland der “Libertijnse” regenten – van heel de eeuw wist te bewerkstelligen in de gedaante van de “Vrede van Munster”.  

VREDE VAN WESTFALEN (Münster en Osnabrück)

Welvoorzien naar de onderhandelingstafel in Münster (Nieuwsbrief Vereniging Oud Heemstede Bennebroek, 44 mei 1985, gewijd aan Adriaan Pauw en de Vrede van Münster).

De Nederlanden gedurende de Tachtigjarige oorlog 1568 – 1648

Al in 1641 was te Hamburg een voorlopige overeenkomst gesloten, bij welke gelegenheid Münster en Osnabrück als vergaderplaatsen zijn aangewezen, nadat Keulen was afgevallen vanwege de slechtere bereikbaarheid. In 1643 arriveerden de onderhandelaars van Keizer Ferdinand, de Franse diplomaten volgden hetzelfde jaar, en in juli 1645 de Spaanse ambassadeurs.  ook vanuit de Venetiaanse Republiek en namens de Paus reisden bemiddelaars naar Westfalen. Voor het Vaticaan was dat de dichterlijk aangelegde Fabio Chigi, de latere paus Alexander VII. De acht Staatse plenipotentiarissen der Noordelijke gewesten kwamen als laatsten op 11 januari 1646 in Münster aan. Oorzaak van deze vertraging was dat de Nederlandse onderhandelaars, Pauw voorop, erop stonden met dezelfde status en hetzelfde ceremonieel te worden ontvangen als de vertegenwoordigers der soevereine staten en bovendien met “Excellentie” te worden aangesproken. Op een inwonertal in Munster van nog geen 20.000 waren in het gevolg van de onderhandelaars bijna 2.000 mannen tijdelijk gehuisvest. De acht Nederlandse gezanten hadden hun domicilie in een fraai gildehuis, vandaag de dag toepasselijk in gebruik als ‘Haus der Niederlande’. Het jaar 1648 is niet enkel voor Nederland maar voor bijna heel Europa een cruciaal jaar in de geschiedenis. In Osnabück kwam een eind aan een vernietigende Dertigjarige Oorlog en in Munster zelf aan een Tachtigjarige oorlog met Spanje dir voornamelijk tot ongeveer1575 onnoemelijk veel slachtoffers heeft gemaakt. Begonnen op 23 mei 1568 met de slag bij Heilgerlee. Men denke ook aan het Beleg van Haarlem, van Alkmaar en Leiden. Met het in Munster gesloten akkoord is ons land formeel erkend en zijn de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden van elkaar gescheiden. De door de prinsen Maurits en Frederik Hendrik veroverde gebieden in Brabant, Staats-Limburg en het overkwartier van Gederland die tot geen der zeven gewesten werden gerekend, de zogeheten Generaliteitslanden, kwamen tevens onder het beheer der Algemene Staten. De rest van de (Katholieke) Zuidelijke Nederlanden bleef bij Spanje. In artikel 14 is geregeld dat de Schelde en andere zeegaten in België gesloten bleven, van belang voor Amsterdam en andere havens zoals Vlissingen. Voor de koloniën in West- en Oost-Indië is de status-quo afgekondigd. Het totale vredesverdrag, dat voor een deel is gebaseerd op de teksten van het Twaalfjarig Bestand uit 1609 bevat 79 artikelen. Verder één additioneel particulier hoofdstuk over de vrije scheepvaart en handel dat pas op 16 juni 1648 door keizer Philips IV van Spanje is geratificeerd.  De Westfaalse vrede gesloten in het nabijgelegen Osnabrück maakte een eind aan de Dertigjarige oorlog die in Midden-Europa heeft gewoed en naar schatting 6 miljoen doden telde op en inwonertal van zo’n 20 miljoen mensen. Het was behalve een politieke twist tussen het centraal gezag van de Habsburgse keizer Ferdinand in Wenen en de talrijke keurstaatjes – waarbij ook het protestantse Zweden nadrukkelijk betrokken was – tevens de laatste grote godsdienstoorlog in Europa tussen katholieken en protestanten.In 1646 en 1647 is Pauw na tijdelijke terugkeer in Den Haag om de Algemene Staten te informeren, ook twee keer voor overleg in Osnabrück geweest. Voornamelijk om met de Zweedse ambassadeurs te overleggen en hen te matigen in hun verlangen en eis tot annexatie van Pommeren. Het was met name de keurvorst van Brandenburg, die alle staten in Europa bestookte met zijn jammerklachten. Ten aanzien van de staat Pommeren kon ook Pauw echter weinig meer bereiken, dan dat Holland werd toegezegd dat men ten aanzien van zeevaart en handel niets te vrezen had. Wat ceremonieel betreft had Pauw overigens bepaald geen klagen, omdat de Zweedse gezanten Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius hem met alle respect gelijk een staatshoofd ontvingen. Zoals in een brief van 26 september 1647 staat vermeld: ‘ons met ses carossen yeder a six cheveaux aen ons logement wesen begroeten ende seer lange op alderhande materien onderhouden.” Op 30 januari 1648 is de Vrede van Munster in het Stadhuis getekend, in april door de Staten-Generaal in de residentie ‘s-Gravenhage geratificeerd en op 15 mei zijn de ratificatiën in de Vredeszaal van het stadhuis uitgewisseld. Het eerste exemplaar dat Filips IV in Spanje bereikte was dankzij de bemiddeling van Pauw via Amsterdam met een fregat over zee naar San Sebastian en vandaar naar het paleis in Madrid verzonden. Graaf Penaranda verzocht als dank hiervoor een attentie aan e stad Amsterdam te doen toekomen. Op 5 juni is in de meeste steden de afkondiging met feestelijkheden gepaard gegaan, maar zoals een tijdgenoot schreef “doch in gans Zeeland werd niet gevuurd”. Enkele van de voornaamste bepalingen van de 79 artikelen waren: ‘1, De koning van Spanje erkent de zeven ‘Verenigde Nederlanden’ als vrije en soevereine landen, 2. Beide landen behouden het gebied, dat ze op dit moment in bezit hebben, 3. De Spanjaarden mogen geen handelsbetrkkingen meer onbderhouden met door de Republiek bezette gebieden in Oost en West, 4. De Schelde blijft met aangrenzende zeegaten gesloten voor vrij handelverkeer, 5. De in- en uitvoertarieven in Zuid-Nederland mogen niet lager zijn dan die in de Boordelijke Nederlanden, 6. De godsdienst moet in het openbar zo worden uitgeoefend, dat het “in alle zedigheid en zonder enig schandael geschied”, 7. De onafhankelijkheid van de Republiek zal ook erkend worden door het Duitse Rijk. Voor deze bepaling zal de koning van Spanje zorgdrgen.’ 

Illustratie uit ‘Olyf-krans der Vreede’ in 1648 samengesteld door de dichter Jan Six van Chandelier, in een heruitgave van 1649.

DE VREDESBRUG OFWEL PONS PACIS IN HEEMSTEDE

Partycentrum het Oude Slot, het vroegere Nederhuys, met het Tecklenburgse Poortje (foto V.C.Klep, 2001)

Het Tecklenburgse Poort met ;luitsteen bij het Oude Slot

Uit het  nabij Munster gelegen Tecklenburg met de ruïne van een middeleeuws kasteel nam Pauw een “geheyligde” sluitsteen mee, die in inscriptie in het zogeheten Tecklenburgse poortje werd aangebracht. Thans ingemetseld in het centrum ‘Oude Slot’, het vroegere Nederhuis, een poort- ofwel bijgebouw voor het eigenlijke in 1810 gesloopte slot. Uit Bentheim in Westfalen transporteerde hij een uil voor het Venus-beeld, welke als een laatste herinnering aan de klassieke beeldentuin – zich in de tuin van het Oude Slot bevindt.

De bewaard gebleven piëdestal waarop het uit Italië afkomstige beeld van Venus prijkte (foto V.C.Klep)

Een blijvende herinnering aan de Vrede van Munster in Heemstede is de omstreeks 1646 vervaardigde Vredesbrug, met Wesermotief en opgebouwd uit brokstukken afkomstig van de in Leiden gesloopt Marepoort. Na verregaand verval is deze na WOII gerestaureerd en behoort deze tot één van de hoogtepunten der 17de eeuwse bouwkunst. Aan Osnabrück herinnert één van de harstenen bollen op de brug; een andere is afkomstig uit de Tower van Londen, die Pauw via koning Karel 1 verwierf.

De Vredesbrug in Heemstede met op de achtergrond het Nederhuys, o.a. in gebruik geweest als woonverblijf (vooraan bij poortgebouw) van de schout en als koetshuis.

Aankomst van de Hollandse delegatie voor de vredesonderhandelingen in Münster met Adriaan Pauw en Johan van Matenesse. 1 november 1646. Gravure door Johannes Steyn (atlas van Stolk)

VOORSTELLINGEN VREDE VAN MUNSTER (WESTFAELISCHE FRIEDE) 1648

30 januari 1648 verschenen tractaat van de Munsterse vrede. Op 15 mei werden in de raadzaal van het stadhuis de ratificatiën tussen Nederland en Spanje uitgewisseld.

Adriaan Pauw”Verscheyde stucken raeckende de Vrede-handelinghe. Amsterdam, 1647. Deze en andere pamfletten van Adriaan Pauw en de Vrede van Munster (1643-168) bevinden zich in de Heemstede-collectie van het Noord-Hollands Archief.

De Vrede van Munster beëdigd, door Gerard ter Borch, 1648. (Schilderijen in Rijksmuseum Amsterdam, Westfälisches Museum Münster en National Gallery London) De 5 Nederlandse gezanten met twee opgestoken vingers bij de beëdiging zijn v.l.n.r. Willem Ripperda, Fran vn Donia, daarvoor Adriaen Clant, Aseiaan Pauw (met baardje), Jan van Mathenesse en Barthold van Gendt [Van Reede, heer van Nederhorst namens Utrecht en Johan de Knuut namens Zeeland ontbraken. De twee Spaanse ambassadeurs meer rechts legden hun hand zilveren kruis van een opengeslagen bijbel]. Dr.J.J.Poelhekke schrijft in zijn voortreffelijke boek ‘De Vrede van Munster (1948) over het schilderij op pagina 537: ‘(…) De dramatis personae, althans het 2 + 6-tal waar het op aan kwam, namen plaats om een ronde tafel . Links van Penaranda zat Brun, aan zijn rechterhand Meynerswijck, daarnaast Matenesse, dan Pauw – aan wien Terborch, ondanks zijn ongunstige plaatsing met kennelijk opzet het grootste reliëf heeft gegeven (1) – daarnaast Donia en ten slotte Ripperda en Clant, die de schilder als offer aan de compositie een beetje naar achteren heeft moeten plaatsen’.  (1) Men noteere bijv. hoe Pauw’s markante kop de enige is die niet slechts zo min als die van een der andere ambassadeurs oversneden wordt, maar die ook zelf geen anderen op het eerste of tweede plan oversnijdt en zodoende geheel vrij staat. Zie voorts de gebalde kracht in zijn tot zweren opgeheven vingers, hoewel het slappe handje van Donia in de compositie van de schilderij van veel meer betekenis is’.  

Op het schilderij van Ter Borch geïdentificeerde gezanten en andere deelnemers. Aanvulling: rechts van 5 Adriaen Pauw = Caspar van Kinschot  (Uit: Alison McNMeill Kettering, Gerard ter Borch en de vrede van Munster. Den Haag, Mauritshuis, 1998)

Nog een identificatie, uit de catalogus Gerard ter Borch, 9 maart 1974 – 28 april 1974. Tentoonstelling Mauritshuis Den Haag.

De Munsterse Bijbel waarop de Spaanse ambassadeurs de Penaranda en Brun met hun rechterhand de eed aflegden

In de Vredeszaal van het raadhuis Munster met linksboven de portretten van J.van Matenesse en Adriaan Pauw door Anselmus van Hulle en J.B.Floris.

Nog een foto met helemaal links boven het portret van Adriaan Pauw

Miniatuur door Gerard ter Borch van Don Caspar de Bracamonte y Guzman, graaf van Penaranda, de belangrijkste Spaanse vertegenwoordiger bij de Vredesonderhandelingen.  Dit ovalen portret op koper bevindt zich in Museum Boymans te Rotterdam, afkomstig uit de collectie van D.G.van Beuningen. Het stelt de graaf voor in een donkerpaarse , rijk met goudborduursel afgezette mantel over een rood wambuis. Zijn aristocratische hoofd, met de hoge schedel en de intelligente trekken is omlijst door de vliesdunne, opstaande kraag waaraan men de Spaanse hoveling herkent.

Beschrijving van portret Penaranda, in: catalogus Mauritshuis Den Haag 1974

Anonius Brun, tweede ambassadeur namens de Koning van Spanje, op schilderij van Floris in Vredeszaal Munster

Gerard ter Borch: Caspar van Kinschot (1620-1649), persoonlijk secretaris van Adriaan Pauw in de periode 1646-1648. alsook van de Nederlandse delegatie tijdens de Vredesonderhandelingen. Voor zover bekend in familiebezit Van Kinschot

Beschrijving portret van Caspar van Kinschot door Ter Borch. In: catalogus Ter Borch Mauritshuis 1974

4 april 2019 gemaakte foto van portret Gaspar van Kinschot in het Mauritshuis Den Haag

Miniatuurportretten door Gerard ter Borch van predikant Eleazer Lootius uit Den Haag in Munster met diens echtgenote (of dochter?) Allebei aanwezig in een particuliere collectie.

Zelfportret van Gerard ter Borch (1617-1681), die op uitnodiging van Adriaan Pauw in de periode 1646-148 meereisde naar Munster

Portret van Fabio Chigi (1599-1667)  Hij was als pauselijk nuntius namens het Vaticaan als bemiddelaar en gezant aanwezig bij de Westfaalse vredesonderhandelingen. Geschilderd door Jean-Baptiste Floris (assistent van Anselm van Hulle, die zelf overigens ook een portret van Chigi vervaardigde) Chigi was zeer anti-calvinistisch – protestanten waren in zijn ogen ketters –  maar volgens Poelhekke kon hij goed opschieten met Adriaan Pauw, mogelijk ook vanwege beider interesse voor kunst, boeken en wetenschap Fabio Chigi is in 1655 gekozen tot paus en nam de naam Alexander VII aan.

15 mei 1648 gravure van aankomst Nederlandse ambassadeurs bij het stadhuis in Münster

Stadhuis van Munster aan bombardement 22 oktober 1944

In 1944 bleef van het stadhuis enkel een deel van de voorgevel overeind. Het interieur was veilig ondergronds opgeborgen en overleefde de Tweede Wereldoorlog

In 1998 uitgegeven ansichtkaart van Münster

Deel interieur Vredeszaal Münster (1998)

De noordelijke wand van de Vredeszaal in Munster met kroonluchter + Mariabeeld en aan de wand een crucifix

Ansichtkaart Der Friedenssaal Münster

Mijn vierde bezoek aan de Vredeszaal in Munster, 13 september 2014

Overzicht van alle 37 portretten in de Vredeszaal van het raadhuis in Munster. De meeste zijn geschilderd door de Vlaming Anselm van Hulle  (1601-1674?) [later zijn er 11 gegraveerd door Pail Pontius], een kleiner aantal door zijn assistent Jean Baptist Floris.

Gravure van de raadzaal in Munster, waarbij de gezant van het prinsdom Brandenburg graaf Zu Sayn-Wittgenstein de vorderingen van de keurvorsten bespreekt.

Overzicht van gezanten bij de Vredesonderhandelingen in Munster en Osnabrück (1)

Vervolg overzicht van gezanten in Munster en Osnabrück

Duitse kaart met de Nederlandse gezanten bij de Vredesonderhandelingen in Munster 1643-1648 [Johan de Knuijt moet zijn namens gewest Zeeland en Godard van Reede namens provincie Utrecht Westfriesland maakte deel uit van het gewest Holland].

Afbeeldingen van de ambassadeurs naar Janbaptist Floris

Het vm. raadhuis van Munster met de Vredeszaal waar de onderhandelingen en beëdiging plaatshadden

Penning in 1648 vervaardigd door Engelbert Ketteler ter gelegenheid van de ‘Westfaalse Vrede’

 

Vooromslag van pamflet  ‘Verscheyde Stucken, rackende de Vrede-handelinge; door Adriaan Pauw (Knuttel 5478)

Het vm. raadhuis in Osnabrück waar in 1648 de Westfälische Friede werd gesloten wat een einde betekende van de Dertigjarige oorlog.

Het zogeheten ‘Krameramtshaus’ in Münster was in de periode 1646-1648 residentie van de Nederlandse delegatie bij de vredesonderhandelingen. Later in gebruik als stadsbibliotheek, tegenwoordig vestiging van het ‘Haus der Niederlanden’ (ook door Vlaanderen ondersteund).

Plaquette aan gevel Haus der Niederlande in Munster

De facade van het Haus der Niederlande met een beeld van Justitia godin van het recht

De grote bibliotheek in het Haus der Niederlande

Het Haus der Niederlanden, dat samenwerkt met de Westfälische Wilhelm Universität in Münster,  is een instituut voor Filologie en Nederlandse literatuur, gericht op onderzoek, publicaties, lezingen en tentoonstellingen, beschiktt ook  over een grote bibliotheek

Opening van het Haus der Niederlanden in Münster door prins Willem Alexander (Haarlems Dagblad, 16 mei 1995)

Gravure met 15 afgevaardigen bij de vredesonderhandelingen in Munster. Uit. door Christoph Hiermann de Gutenberg naar August Scheller. Augsburg 1752.(uit collectie Karl von Amira)

Schilderij met een voorstelling van de onderhandelingen in de Raadzaal van het stadshuis in Munster. De afgevaardigde van de staat Brandenburg Graf von Sayn-Wittgenstein leeft de op schrift gestelde vorderingen voor. Door Fritz Grotemayer (vervaardigd omstreeks 1900). Stadtmuseum Münster

De heraldische wapens van de 28 plenipotentiarissen die deelnamen aan de vresesonderhadelingen te Munster In de middelste rij, als zevende van boven naar beneden van Adriaan Pauw Dominus in Heemstede

Gravure van de ratificatie Vrede van Munster door Jonas Suyderhoef naar het schilderij van Gerard ter Borch. De Nederlanders leggen de eed af en de (katholieke) Spanjaarden houden de rechterhand op de bijbel

Uit: Alison McNeil Kettering: Gerard ter Borch en de Vrede van Munster, 1998, o.a. over de Vlaamse portretschilder Anselm van Hulle (1601-1674)

Vervolg, o.a. Suyderhoefs prent naar De Vrede van Munster door Ter Borch

Vervolg gravure door de Haarlemse graveur Jonas Suyderhoef (ca. 1613-1686)

Slot prent door Suyderhoef van de Vrede van Munster, door Alison McNeil Kettering, 1998.

Bevestiging van de Vrede van Munster op een staalgravure door J.H.Rennefeld (naar G. ter Borch)

Litho van de Vrede van Munster (naar G. ter Borch)

De Munsterse Bijbel, waarop de Spaanse vertegenwoordigers met de hand hun eed aflegden

Allegorie op de Vrede van Munster: Pax Optima Rerum (vrede is het hoogste goed) . gravure door Reinier Vinkeles en Cornelis Bogaerts (1780-1795).

Gravure van de Nederlandse gezanten in overleg. Anonieme kunstenaar, uitgegeven door Rombout van der Hoeye, circa 1648.

Pamflet van bericht over de Westfaalse vrede uit 1648

Akte van ratificatie van de Vrede van Munster, getekend en gezegeld door koning Filips IV, met het bijbehorende kitje dat is bekleed met rood fluweel en versierd met zilverbeslag, aanwezig in het Nationaal Archief Den Haag

Het Vredestractaat van Munster wordt bewaard in een gietijzeren brandveilige kist (foto Mischa Keijser, Elsevier, 2005)

Symbolische ofwel allegorische  voorstelling door Salomon Saverij, 1648. van de Vrede van Munster. Een feestelijke optocht met een zegenwagen komt aan bij de triomfboog op het Plein nabij het Binnenhof

Verdrag tussen de Keizer, het Duitse rijk en Frankrijk, in Munster gesloten op 24 oktober 1648.

Sculptuur van de onderhandelaars in overleg, Munster (de Paula Lopes)

Gravure van de Vredesonderhandelingen in Munster door Rombout van der Hoeye, circa 1648, uitgegeven door H.Allard (Rijksmuseum Amsterdam)

Allegorisch schilderij (met de in 1647 overleden prins Frederik Hendrik)  van de Vrede van Munster in Westfälisches Museum. De hergroepering naar Ter Borch is van de hand van Gerrit Lundens

Op 30 januari 1648 is het Vredesbedrag tussen Spanje en Nederland in Münster getekend en geratificeerd, maar de officiële beëdiging en bekrachtiging vond op 30 mei plaats. Op 5 juni is de vrede landelijk in talrijke plaatsen door de plaatselijke overheid afgekondigd. Zo ook in Haarlem. WG.M.Cerrutti schrijfr daarover in zijn boek: ”Het stadhuis van Haarlem, het hart van de stad’ op pagina 283: ‘Vermoedelijk  wilden nogal wat Haarlemmers een afbeelding van de feestelijkheden in Haarlem hebben en bestelden ze een schilderij van deze feesten op de Grote Markt bij de schilders Cornelis Beelt of Gillis Rombouts. De schilderijen zijn, vooral op grond van de kleding van de figuren, te daterenop circa 12660-1665. Dit zou betekenen dat ze tien tot vijtien jaarf na 1648 tot stand zijn gekomen. In de literatuur waren tot nu toe vijf schilderijen van de afkondiging in Haarlem bekend. We hebben nog twee andere gevonden. Van vier van de zeven schilderijen is overigens de huidige verblijfplaats onbekend (…)’. (1) Op de pagina’s 368-370 schrijft Cerutti uitvoerig over de problemen die Pauw als Heer van Heemstede heeft gehad met de gemeente Haarlem in het hoofdstuk: ‘Adriaan Pauw voor galg en rad (1631)’.

(1) In een voetnoot noteerde Wim Cerutti: ‘In het boek van Royaards, Jongens en Phaff uit 1961 over het stadhuis worden op p.159 twee schilderijen genoemd onder vermelding dat de magistraat op het versierde : “balkon” staat, nr.Phaff 16 (zie hieronder “Vrede van Munster”(VvM, nr.1 en 18 (VvM nr.4). Bij een derde schilderij, Phaff nr.17 (VvM nr.2) wordt niet expliciet vermeld dat ook op dit schilderij de magistraat op het versierde schavot staat, maar uit de onderliggende fotodocumentatie van Phaff is vast te stellen, dat dit het geval is. In 1961 waren du drie schilderijen met de magistraat p het versierde schavot bekend. In een artikel in het ‘Jaarboek Haerlem’ van 1980 komt mej. Kalf met nog eens twee schilderijen  met hetzelfde onderwerp. Van één (Vvm.nr.3) zegt ze dat deze in de Hermitage hangt en dat ze van Phaff hiervan een foto had gekregen. Van het andere (VvM,nr.5) zegt ze slechts dat het na 1961 (het jaar waarin het genoemde boek verscheen) in Haarlem in particulier bezit was opgedoken. In de fotocollectie van de Kennemer Atlas komt een afbeelding van een zesde  schilderij (Vvm,nr.6) met de magistraat op het versierde schavot voor. Deze fot is in 1904 aan het gemeentearchief geschonken. Phaff en Jongens hebben deze indertijd ofwel niet gezien, of gedacht dat dit een van de drie aan hen bekende schilderijen was. Bij het RKD, topografische afdeling, bleek een afbeelding van een zevende schilderij aanwezig te zijn (VvM,nr.7).’ In een volgende noot bericht Cerutti: ‘Vrede van Munster nrs.1,2,3 en 6. Het echtpaar dat op de voorgrond staat op VvM nr.1 komt ook voor op nrs.2 en 3, evenals de man met de kruiwagen. De nrs. 1,2 en 3 vertonen zoveel gelijkenis dat ze vermoedelijk van één schilder (Beelt) zijn. Ook de drie schilderijen nrs. 4,5 en 7 vertonen onderling grote verwantschap, onder andere door de behandeling van de noordelijke gevelwand aan de Grote Markt. Mogelijk is dit drietal van Rombouts. Schilderij nummer 6 zweeft hier wat tussenin’.  

Overzicht in noot 169 van alle zeven bekende schilderijen betreffende afkondiging Vrede van Munster in Haarlem in een noot door Wim Cerutti, pagina 662

Vervolg van noot 169 Cerutti, Het stadhuis van Haarlem, pagina 168.

Viering van de Vrede van Munster op de Grote Markt voor het stadhuis in Haarlem; door Cornelis Beelt  (…-voor 1702), 1648, die hetzelfde tafereel meerdere keren schilderde. Aanwezig in het (Historisch) Museum Amsterdam.  Eén schilderij aanwezig in particulier bezit Haarlem, als 1 aanwezig in de Hermitage van Sint Petersburg, Rusland. Van nog een vierde doek met deze afbeelding is de verblijfplaats onbekend.  Vanaf het aangebouwde bordes las het stadsbestuur de proclamatie ter afkondiging van de vrede voor (Rijksmuseum Amsterdam)

Een ander schilderij van Cornelis Beelt gewijd aan de afkondiging van de Vrede van Munster. Op dat doek heeft hij een koets met 1 persoon en getrokken door 2 paarden afgebeeld. Men heeft gedacht aan Adriaan Pauw, maar aangenomen wordt dat deze zich in de residentie bevond (Hermitage Museum Sint Petersburg)

Vooromslag van ‘Ach lieve tijd’, 1, 750 jaar Haarlem, de Haarlemmers en hun rijke verleden. Op de omslag: ‘de afkondiging van de Vrede van Munster op de Grote Markt te Haarlem’ op 5 juni 1648, Vanaf het stadhuisbalkon maakt de stadsregering bekend dat met het sluiten van de vrede een eind is gekomen aan de Tachtigjarige Oorlog. De feestelijkheden rond deze gebeurtenis werden geschilderd door Cornelis Beelt. Van de stadhuistoren waait een witte vlag. Het balkon is versierd met slingers van sinaaasppelen, bladeren en bloemen. Het wandtapijt “De Val van Damiate’ is voor deze gelegenheid uit de schepenzaal gehaald en buiten langs het balkon gehangen. Rechts vooraan worden voorbereidingen getroffen voor het vuurwerk bij de vrijheidsboom.

Gillis Rombouts (1630- circa 1672): afkondiging van de Vrede van Munster in Haarlem 1648, op 5 juni van dat jaar officieel in de Spaarnestad verkondigd. Het schilderij is eerder toegeschreven aan Saenredam. Van Gillis Rombouts is weinig bekend. In 1652 is hij ingeschreven bij hert Haarlemse Sint Lucas Gilde. Ook zijn zoon Salomon Rombouts (overleden voor 1720) was kunstschilder.  Het doek, dat in vroeger tijd vele malen van eigenaar is veranderd, bevond zich het laatst bij een particulier in Nederland en is op 2 december 2019 geveild bij AAG (Arts & Antique Group’) Auctioneers in Amsterdam [zie: Invaluable]. De taxatie bedroef 6.000 tot 10.000 euro. Het doek is afgehamerd voor 26.000 euro en aangekocht door een particulier Van Gillis Rombouts zijn nog 2 andere soortgelijke schilderijen met  andere stoffering bekend. Ten aanzien van de bekende provenance meldde AAG het volgende: – Auction A.Mak, Dordrecht 24-24 oktober 2016, lot 141; – Collection dr.ir.A.M.de Wild, Den haag; – Collection Jacob Hartog, New York; Estate of Henriette Hammonds; – Laurens Steigrad Fine Arts New York City (TEFAF 2008); – Private collection , the Netherlands.

Gillis Rombouts. De Afkondiging van de Vrede van Munster (uit: Het stadhuis van Haarlem, 2001, pagina 284)  In bezit van de Michaelis Collection van Kaapstad, Zuid-Afrika.

C.Beelt. Stadhuis en Grote Markt Haarlem. Schilderij in bezit van het Frans Hals Museum dat niets te maken heeft met de afkondiging van de Vrede van Munster. Het stadhuis is weergegeven vòòr de verbouwing van 1630-1633

Cornelis Beelt . Afkondiging Vrede van Münster. (Rijksmuseum, bruikleen van de stad)

Gillis Rombouts. De afkondiging van de Vrede van Munster (Michaelis Collection, Kaapstad)

Toelichting bij ‘De afkondiging van de Vrede van Münster. Gillis Rombouts, circa 1650.-1665. Doek 81 x 109 cm. Michaelis Collection, Kaapstad. Uit: De trots van Haarlem. 1995, pagina 40

Eem ander schilderij van Gillis Rombouts. In: The Hoogsteder Exhibition of Dutch Landscapes. The Hague, Hoogsteder & Hoogsteder/Waanders Publishers, Zwolle. P.112-113

Gillis Rombouts. Landschap met ruiter (Hoogsteder & Hoogsteder)

Gillis Rombouts. Biography (Hoogsteder & Hoogsteder)

Gillis Rombouts. Wooded Landscape with Horseman (Hoogsteder & Hoogsteder)

Nota Bene Op alle 7 bekende schilderijen Van Gillis Rombouts (3) en Cornelis Beelt (4) is het stadhuis van Haarlem van de Grote Markt afgebeeld. Echter, het is niet volstrekt zeker dat de Vrede van Münster uit 1648 is bedoeld. Gelet op kleding en schildering rond 1665-1670 is geopperd  dat de afkondiging van de Vrede van Breda is afgebeeld. Die had plaats op 31 juli 1667 en maakte een einde aan de Tweede Engelse Zeeoorlog. 

Literatuur: – dra. E.J.Kalf, De “Val van Damiate”of het nut van vergissingen. In Haerlem Jaarboek 1980. Haarlem, Schuyt, 1981, p. 7-26 / – W.G.M.Cerutti, Het stadhuis van Haarlem Hart van de stad. Haarlem, Gottmer/Schuyt, 2001, p. 262, 281-286.

Allegorie op prins Frederik Hendrik, gekroond met een lauwerkrans en begroet door de Haarlemse stedemaagd,  als brenger van vrede; door Jan de Bray, 1681 (Frans Halsmuseum Haarlem)

Bartholomeus van der Helst: de schuttersmaaltijd in de Voetboogdoelen te Amsterdam ter viering van de afgekondigde Vrede van Münster 18 juni 1648 (Rijksmuseum Amsterdam). Voorgesteld zijn: Cornelis Janszoon Witsen (kaptein) en verder luitenant Johan van Waveren, sergeant Thomas Hartog, Hendrik Calaber, Govert van der Mij, Johannes Calaber, Benedictus Schaeck, Jan Maesz., Jacob van Diemen, Han van Ommeren, Willem de Tamboer, Willem Pieterszoon van der Voort, Adriaan Dirck Sparwer, Geurt Pieter van Antenraat, Herman Theuniszoon de Kluyter, Andries van Antenraat, Christoffel Poock, Hendrik Dommer Wzn., Paulus Hennekyn, Lambert van den Bos – die van 1672 tot 1682 in Heemstede woonde, bekend als dichter en historicus, die in Heemstede als leraar privé  les gaf in de klassieke talen – en Isaac Oyens. Rechts schudden kapitein Witsen en luitenant Van Waveren elkaar de hand. Witsen biedt Van Waveren bovendien de drinkhoorn van het Sint Jorisgilde als “hooren van de Vreê”

In 1680 is een paneeltje met de namen van de schutters toegevoegd bij het schilderij van Van der Helst.

Govert Flinck. Schutterij compagnie van kapitein Joan Huydecoper (1559-1661) en luitenant Frans Oetgens van Waveren (1619-1659); feestelijkheden bij de Vrede van Munster 1648 (mogelijk in 1650 geschilderd)

‘Vooromslag van ‘Tractaet van Vrede’, uitgegeven door de officiële drukker van de Staten-Generaal, de weduwe en erfgenamen van wijlen Hillebrandt Jacobsz van Wouw in Den Haag, 1648 (Koninklijke Bibliotheek Den Haag)

Gravure voorstellende de feestelijkheden vanwege de Vrede van Munster in het dorp Wormer In 1649 uitgegeven door Hendrik Soeteboom Jacobszoon.

Grbrandschilderd raam in de oude kerk van de Rijp door Jozef Oostvries met een verwijzing naar de Vrede van Munster. De oorlogsgod Mars wordt door drie vrouwen geketend. Ook in de Oude Kerk van Amsterdam zijn gebrandschilderde ramen in herinnering aan de Munsterse vrede aangebracht.

De Vrede van Munster verbeeld door schilder Barend Wijnveld (1835-1897) (Amsterdam Museum)

Adriaen Pauw. Uit een speciale uitgave: Vrede van Munster, Zeven Verenigde Nederlanden, 1998.

Van 17 naar 7 Verenigde Nederlanden

Kaart van de 17 Verenigde Nederlanden

1648: zeven Verenigde Nederlanden, bestaande uit de gewesten Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland + Zeeland en de generaliteitslanden Noord-Brabant en Nederlands  Limburg.

Schilderij van een ruitergevecht tussen Spaanse en Hollandse troepen, door Jan Martzen de Jonge, (Museum Boymans Rotterdam)

Vrede maant de kerken tot verdraagzaamheid: met Calvijn, de paus en Luther. Anoniem, circa 1620-1624 (Rijksmuseum Amsterdam)

Theodoor van Thulden (1606-1669). Allegorie op Gerechtigheid en Vrede. 1657 (Westfälisches Landesmuseum Münster).

Allegorische prent uit 1648 naar aanleiding van de Vrede van Munster. Prins Frederik Hendrik (in 1647 overleden) rijdt in een triomfwagen naar een ereboog met 8 wapens van de provincies. Op de achtergrond Buitenhof in Den haag.

Bernard Picart (1673-1733). De Vrede van Münster 1648. Vervaardigd in 1717.(Teylers Museum Haarlem)

Allegorie op de Vrede van Münster; door Bernard Picart. 1717. [links: afkondiging in Brussel, 5 juni 1648, rechts in Den Haag, ook op 5 juni 1648 (Teylers Museum)

Afkondiging Vrede van Munster (Atlas van Stolk, Rotterdam)

Drie van zes zinnebeeldige voorstellingen op de Dam 5 juni 1948 bij de afkondiging van de Vrede Gravure door P.Nolpe (Atlas Van Stolk, Ritterdam)

In de meeste steden in de Nederlanden is op 5 juni de vrede vanaf het stadhuis aan de bevolking kenbaar gemaakt. De festiviteiten waren in de Zuidelijke Nederlanden het meest uitbundig.  In Antwerpen kwamen duizenden inwoners bijeen om de vrede te vieren. W.Hollar vervaardigde hiervan een gravure.

Ontwerp decor voor het stadhuis van Antwerpen geplaatst bij de feestelijke aankondiging Vrede van Munster 5-6 juni 1648

In zijn dissertatie ‘De Vrede van Munster’ (1948) schreef de historicus dr.J.J.Poelhekke onder meer: ‘Te oordelen naar het relaas van Antonio Bichi, internuntius te Brussel, was de viering in het Zuiden, althans te Brussel, heel wat uitbundiger geweest, dan in het Noorden. Ook daar geschiedde de afkondiging op den 5den Juni, waarop de oude hoofdstad der gespleten Nederlanden drie dagen lang in feestroes verkeerde. Niet slechts kloosters, broederschappen en openbare lichamen, maar ook particulieren, “tot de bescheidenste burgers toe”. illumineerden “Met allerlei fraaie bedeksels”. Dag en nacht weerklonken vreugdeschoten uit een keur van daartoe geeigende vuurmonden, om nog te zwijgen van de talloze “trommels, trompetten en andere instrumenten”.  En al vierende nam de feestroes eer nog toe dan af. Den derden avond dekten velen hun tafels in de open lucht voor hun deuren en daar werden zij  laat den volgenden ochtend naast de uitgebrande teertonnen aangetroffen “drinkend en zingend, zonder dat zij een einde konden maken aan hun uitgelaten vreugdebetoon”. Aldus het geestdriftige Zuiden dat bij rustige overweging toch heel wat minder reden had tot opgetogenheid dan het Noorden, waar de machthebbers met taaie volharding, zij het niet zonder veel onstichtelijk krakeel, alles hadden weten te bedingen, waar hun begeerte naar uitging’.  

Tractaat Vrede van Munster (publ. Rombout van der Hoeye, 1648)

Vervolg van: Tractaat Vrede van Munster, 1648

Gravure met een Amsterdamse allegorie op de Vrede van Munster in 1648, in welk jaar de bouw is bevolen voor het nieuwe stadhuis van de hoofdstad (waarbij o.a. het vroegere huis van pensionaris Adriaan Pauw op de Dam moest worden gesloopt).

Afkondiging van de Vrede van Munster op de Grote Markt voor het stadhuis in Antwerpen, 5 juni 1648. Schilderij van Maximiliaen Pauwels in het Kon. Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen.

Allegorische prent van de postrijder op weg in Europa om de vrede te verkondigen

De vrede van 1648 werd overal gevierd, in het bijzonder in Amsterdam. Bartholeus van Helst schilderde een schuttersmaaltijd ter ere van de vrede van Munster gehouden op 18 juni 1648 (Rijksmuseum)

Anoniem portret van burgemeester Gerbrand Claesz Pancras (1592-1649) met in zijn rechterhand een in 1648 geslagen penning ter gelegenheid van de Vrede van Munster

Tekening van vredesonderhandelingen in Munster 1648 (Rijksmuseum)

Het ondertekende vredestractaat, links door de Spaanse vertegenwoordigers Don Caspar de Bracamonte y Guzzman, graaf van Peneranda en Antoine Brun en rechts door de Nederlanders getekend,  Barthold van Gent (namens Gelderland en de officiële leider namens de Nederlandse delegatie bij de vredeonderhandelingen), ridder Jan van Matenesse (gezant van Holland en West-Friesland), Adriaen Pauw (Holland en West-Friesland). Johan de Knuyt (Zeeland), ridder Godard van Reede (Utrecht) Frans van Donia (Friesland), Willem van Ripperda (Overijssel), Adriaen Clant (Groningen)  (in Nationaal Archief Den Haag). Van Reede wilde aanvankelijk niet tekenen, maar deed dat later onder druk alsnog, vandaar dat zijn zegel er tussen is gefrommeld.

Portret van Johan de Knuyt, de Zeeuwse afgevaardigde, op een gegraveerd portret van Paulus Pontius naar het schilderij van Anselmus van Hulle, Hij vertegenwoordigde feitelijk stadhouder Frederik Hendrik, Veel Zeeuwse regenten stonden tegenover de Knuyt. Het gewest was immers onvoldoende beveiligd zolang het tegenover het Zuiden nog niet van een buffer was voorzien. Bovendien zouden de Zeeuwen inkomsten uit de kaapvaart missen bij het sluiten van vrede, ten slotte waren de Zeeuwen streng gereformeerd en wilde men het katholicisme verder bestrijden. Uiteindelijk tekende ook de Knuyt het verdrag,  tegen de wil van de Zeeuwse Statenleden.

Jonker Adriaan Clant (1599-1655) was als ambassadeur namens het gewest Groningen aanwezig in Munster. Zijn bijdrage was gering maar de vredesonderhandelingen hebben hem heen windeieren gelegd. Na zijn overlijden is door beeldhouwer Johan van Kerckhoven en voltooid door de befaamde Rombout Verhulst een voor Nederlandse begrippen groots opgezet praalgraf gebouwd in de kerk van Stedum (geheugen van Nederland; over het praalgraf in Stedum, zie: F.T.Scholten, Rombout Verhulst in Groningen, Utrecht, Stichting Matrijs, 1983))

Nog een schilderij van de Vrede van Munster

Allegorie op de Vrede van Munster: triomf van Frederik Hendrik en begroeting van de vrede door prins Willem II (prins Frederik Hendrik was in 1647 nog voor de ratificatie al gestorven). Schilderij van Adriaen van Nieuwland, 1650 in het Rijksmuseum. In februari 1651 zou de jonge  prins Willem II overlijden

‘De gekroonde Vreede” vertoning in de schouwburg te Amsterdam op 23 juni 1648. Gravure naar I.Isaacsz. door Salomon Savery. 1648 (ets in Atlas van Stolk)

Schilderij van de Vrede van Munster door B.Wijnveld jr. (1820-1902)

In 1998 door de Duitse Posterijen uitgegeven postzegel bij gelegenheid van 350 jaar Westfälische Friede met een selectie van de gezanten, o.a. uit Nederland de Zeeuw Johannes de Knuyt, die ondanks het feit dat zijn gewest Zeeland tegen was – een afzonderlijke vrede prefereerde – toch tekende

Eerste dag envelope uit 1998 met links een Nederlandse postzegel “Vrede van Munster 1648”.

1048-1998 Munt ecu uitgegeven in herinnering aan de Vrede van Munster

Verzamelplaatje Vrede van Munster (Koek- en Beschuitfabriek v/h Hille & Zoon, Zaandam

FDC en postzegel Vrede van Munster 1648-1998 Nederland (Catawiki)

De plechtigheden van 15 tot en met 17 mei 1648 in de stad Münster zijn door dr.J.J.Poelhekke beschreven, vooral op basis van het verslag dat de hoofdvertegenwoordiger van de Spanjaarden de Graaf van Penaranda op papier zetten en toezonden aan koning Filips IV. Onderstaand het eerste deel daarvan:

(uit: J.J.Poelhekke, de Vrede van Munster, 1948, pagina 534)

Vervolg beëdiging in Munster 15 mei (J.J.Poelhekke, pagina 535)

Vervolg J.J.Poelhekke, pagina 536. De Penaranda bericht verder dat hij zijn staatse vrienden op zondag 17 mei een copieus diner aanbood waarbij 500 schotels werden opgedragen. De inwoners van Munster mochten de hele dag gratis Spaanse wijn drinken. Dat hij de 8 Nederlandse ambassadeurs elk een zilveren ketting ter waarde van meer dan 8.000 gulden schonk is niet vermeld in zijn verslag, maar zal koning Filips IV zeker bekend zijn geweest.

Viering van het zilveren regeringsjubileum van koningin Wilhelmina 15 sepotember 1923, voorstellebde de visite van Engelse koningin Henriette Maria in 1642 aan Adriaan Pauw (6e van links)

Affiche tentoonstelling Adriaan Pauw in cultureel centrum ’t Oude Slot Heemstede  8-6/ 18-8-1985

Hans Krol op de Adriaan Pauw expositie in cultureel centrum het Oude Slot Heemstede, 13-6-1993

Borstbeeld van Adriaan Pauw, vervaardigd door Ellen Wolff

Vooromslag van boek over Adriaan Pauw VOHB, 1985; door Herman de Boer, Ettel Bruch en Hans Krol

In 1998 verscheen bij Waanders een fraai geïllustreerd boekwerk: Vrede van Munster, feit en verbeelding. Het standaardwerk over de vrede is wat Nederland betreft nog altijd de dissertatie van dr.J.J.Poelhekke (‘s-Gravenhage, 1948), die o.a. ook de archieven van Vaticaanstad, Spanje en Portugal raadpleegde.

Deel leporello 300 jaar universiteit Leiden, in 1875 verschenen. Als nummer 123 is Adriaan Pauw, heer van Heemstede afgebeeld, die o.a. curator van de Leidse Academie was.

Sigarenbandje van de firma J.van Hout, Eindhoven (gedeponeerd 23 juli 1926)

Sigarendoos met voorstelling van Adriaan Pauw (Deventer Musea)

In het jaar van de Vrede van Munster in 1648 is begonnen met de bouw van een nieuw stadhuis Amsterdam van die tijd waardig. Het door Jacob van Campen ontworpen bouwwerk is in 1655 voltooid. Schilderij van Gerrit Adriaenszoon Berckheyde

Kunstschilder en acteur Fred  Rosenhart in zijn rol als Adriaan Pauw in de door Pauw gestichte kerk te Heemstede

Oktober 2006 verscheen een publicatie van Kees Zandvliet ‘De 250 Rijkststen van de Gouden Eeuw, uitg. Mieuw Amsterdam. Als nummer 1 is genoteerd stadhouder Willem III met een geschat vermogen naar maatstaven van 2006 van 25 miljoen gulden, nummer 3 Elisabeth Tiellens van Berkenrode  1.900.000 gulden en op nummer 57 Adriaan Pauw met ƒ  500.000,-. Bij de presentatie van het boek in het Rijksmuseum speelde Jort Kelder de regent Adriaan Pauw (Haarlems Dagblad van 19 oktober 2006).  N.B. In 1631 werd hij voor de belastingen aangeslagen voor een vermogen van ƒ 200.000,-.  Met wat daarbuiten bleef met name in de Munster-periode moet zijn werkelijke bezit aanzienlijk hoger zijn geweest.

Adriaan Pauw, overleden in 1653 heeft de gereedkoming van het toen nieuwe stadhuis (het huidige Paleis op de Dam) niet meer meegemaakt, gebouwd tussen 1648 en 1655 en ingewijd op 29 juli 1655. Pauw was van 1611 tot 1627 pensionaris (gemeentesecretaris van Amsterdam) en werkte als zodanig in het oude stadhuis. Bovenstaand op een schilderij van Saenredam uit 1657 naar een door  gemaakte tekening uit 1641. Het gebouw, dat meer naar voren op de Dam stond, is 7 juli 1652 door brand verloren gegaan. In de galerij staan enkel persoven voor de vierschaar. Rechts: enkel winkeltjes waaronder een boeken- en prentenhandel. (schilderij in bezit van het Rijksmuseum Amsterdam)

Duitse jubileumbrief 350 jaar Westfäliscghe Frieden zu Münster und Osnabrück 1998

===================================

ANNEX: RELATIONS BETWEEN ADRIAAN PAUW (1585-1653), Lord of Heemstede and Great-Britain

Adriaan Pauw was born November 1st 1585 in Amsterdam as son of mayor rand merchant Reynier Pauw.

During the years 1631 and 1636 and again from 1651 till his death February 21st. 1853 he was State Pensionary (Prime Minister) of Holland. Since 1620 Pauw was Lord of Heemstede where he besides to many other things in favour of this community embellished the manor-house (castle) dating from the late Middle-Ages (circa 1285). His greatest endeavor is on behalf of Holland preparations leading to the Peace-treaty of Münster, in fact a European peacy-treaty making an end to the war between Spain and the Netherlands which lasted 80 years! As a diplomat Adriaan Pauw was sent several times to Engeland. In spite of the fact he was a real Republican (his greatest ennemy was the Dutch Prince Frederik Hendrik) he helt good relations with the British Crown, king Charles 1.

Since 1611 he was besides to a merchant (member of the VOC-Amsterdam) and stimulated commercial connections between the Dutch towns and Great-Britain. Only 28 years old James I, king of England, made himi n October 19th 1613 Eques Auratus.[= Gulden Ridder].  He got the right to use the English Rose in his coat of Arms. In 1624 on behalf of Holland Sir Adrian Pauw, Lord of Hemestidd, as was called, was sent to England for an extraordinary embassy. A second important mission took place in 1628 with sir Van Randwijck He was succesful as England gave back to Holland the three Dutch merchant vessels.

De Britse schepen onder leiding van admiraal Blake vuren naar het schip de Brederode van de Hollandse admiraal Maarten Harpertszoon Tromp

July 4th 1628 a honorary doctor’s degree (Magister in Artibus) was conferred upon him by the University of Cambridge (1).

Gezicht op de universiteit van Cambridge waarvan de meeste gebouwen o.a. de bibliotheek zijn ontworpen door de befaamde architect Christopher Wren

In 1649 there was another extraordinary mission to England in order to prevent the anticipated execution of the reigning monarch of England, Scotland and Ireland. Both Jochimi and Adriaen Pauw van heemstede were courteously received by the Parliament and were allowed conferences with the general Fairfax and Cromwell (called the Iron Protector but they were unable to alter the fate of the king.

Portret van koning Karel 1 van Engeland (Rijksmuseum Amsterdam)

Gravure van de onthoofding van koning Karel 1 in 1649

Frustrating for the 2 ambassadors was that Charles 1 was condemned for high treason February 1st. 1649 and sentenced to be executed the next day. „It was the most remarkable and saddest spectacle That I ever saw.‘ A last time, during the time Pauw was State Pensionary, in 1651 he was sent again tot he British Parliament to avoid – unfortunately in vain – a naval war between England en Holland. The result was that Holland, in spite of such excellent admirals as Maarten Harpertszoon Tromp and Witte de With) lost the so called first English war (1652-1654). [In the second Dutch-English war thanks to Michiel de Ruyter the Dutch navy was more succesful].

Vooromslag van pamflet: ‘De Rechte Beschyvingh van alle het gene den Heer Adriaen Paau Ambassadeur Extraordinary vanwegen de Hoog Moog Heeren Staten….’ Amsterdam, Gillis Ioosten, 1652 Bevat een prentje van de stad Haarlem

(1) In het verbael (verslag) van het gezantschap staat hierover het volgende vermeld:: “Geset sijnde aan ’t hooge eijnde van de tafel, op twee fluwele stoelen, en den Vice-Cancelaer ter sijde, dewelcke verclaert, hebbende, dat communi voto Academiae, verstaen sijnde, dat ons, Sir Adrian Pauw,  Titulus Magistri vel Doctoratus in Artibus soude worden geconfereert, op voor ons staende, en wij blijvende sitten, onse handen tusschen de sijne heeft grenomen, en gereciteert, seker formulier inhoudende toesegginge tot bevorderinge van ’t beste van de voorsz. universiteyt, en verhinderinge van desselfs schade, dewelcke wij gedaen hebben. Hierna heeft D.Crihton, Orator Regis, ter ere van onsen Staet eno nse personen geharangueert, en wij hebben vervolgens yeder in ’t bijonder d’Universiteyt voor d’eere aen ons bewesen bedanckt, haer solemnia en ordre gelaudeert en onse dienst aangeboden. Hierna sijn verscheijden deliberatiën op saken van d’Universiteyt gehouden…en sijn wij nae d’Actie, van den Vice-Cancelaer en Orator, de Pedellen voor ons gaende, in ons logement geleyt.”

Nederlands afschrift van het besluit waarbij aan A.van Randwijck en A.Pauw de graad van Magister in Artibus aan de Universiteit te Cambridge verleend werd (uit: De Nederlandsche Heraut, deel VI, 1890, p. 183. Een bijschrift invoeren

At least three times royal visitors from abroad visted Pauw in Heemstede, namely in 1623 Friedrich V, the Winterking of Bohemia, in 1638 the queen-mother of France Maria de’ Medici

Adriaan Pauw ontvangt op het binnenterrein van het Oude Slot de Franse koningin-moeder Maria de’ Medicis in 1638 Tekening van Jan Martszen de Jonge uit Haarlem, dezelfde kunstenaar die o.a. een aantal tekeningen van het beleefdheidsbezoek van de Britse  koningin Henriëtte Maria aan Adriaan Pauw op het kasteel vervaardigde , evenals een tekening van een soort vogelmarkt bij het Huis te Heemstede

Na een kort bezoek aan Pauw te Heemstede bezocht Maria de’ Medicis met haar gevolg de stad Haarlem, beschreven door W.G.M.Cerutti in het boek ‘Het stadhuis van Haarlem, 2002.

Vervolg Maria de Medici; door Wim Cerutti (2002).

De stoet van Maria de’ Medicis langs de Haarlemmervaart naar Amsterdam in 1638.Ets van Salomon Savery naar een ontwerp van Nicolaas Moeyaart

On 8 September 1642 during her journey from The Hague to Amsterdam Maria Henrietta, queen consort of his Majesty Charles, who was the First, by the Grace of God King of England, Scotland and Ireland. Maria Henrietta left for the Netherlands early in 1642 to sell jewels and raise funds for the king and retrurned with munition in February 1643. Se greeted Pauw in company of het daughter Maria Henrietta Stuart, princess royale of England and princess of Orange, since 1641 – at an age of nine years – she was married with prince William of Orange-Nassau 11. This marriage was in the interest of the Dutch and English royalty. The Duch artist Claes Janszoon Visscher made a beautiful etching of the visit from Maria Henrietta and company to Adriaan Pauw near his castle after a drawing by Jan Martsen Jonge.

Gravure van mogelijk Jan Martszen de jonge: visite van de Engelse koning-moeder Henrietta Maria en haar dochter Maria Henrietta en schoonzoon prins Willem II aan het slot van Adriaan Pauw, 8 september 1642 naar een eerdere tekening  In het onderschrift staat 1644 in plaats van 1642. Als gravure uverschen in een boek van grveur Pieter Nolpe, uitgegeben door cNicoaes van Ravesteijn in Amsterdam.

Over het bezoek van de Engelse koningin Henriëtte Maria aan Haarlem is geschreven door W.G.M.Cerutti in zijn boek: ‘Het stadhuis van Haarlem’, 2001

Vervolg van artikel Wim Cerutti over visite van Maria Henriëtte aan Haarlem

Slot bijdrage Wim Cerutti over Maria Henriëtte

Vers en gravure gewijd aan bezoek Henriëtta Maria, 1642, uit Enckhuizer Almanak van 1808.

Intocht van Henriëtte Maria en haar gevolg in Amsterdam, 1642 (ets van Pieter Nolpe)

Intocht van Henriëtte Maria en haar gevolg met ereboog in Amsterdam (Pieter Nolpe)

Spotprent op Holland ‘De Gehoonde Vryheyt’. Zinneprent op Cromwell en zijn daden. De Hollandse Leeuw ligt in een houten kist, in slaap gesust door een fluitspelende (Spaanse) Reinaard. De Hollandse ambassadeurs zijn Jacob Cats, Paulus van de Perre, Adriaan Pauw [[=G] en Gerard Schaep als dieren (kat, hond, pauw en schaap) afgebeeld daar “sekere Duytser seyde toen der tijt: Hebben de Staten geen ander stof datse sulcke Dieren na Engelant senden (die noterende daer mede dat alle haer Toe-namen Beesten waren” (Rijksmuseum Amsterdam)

Nog een spotprent van de Engelsen op de Hollanders. In de tekst staat dat de man links op de gravure (raadpensionaris) Adriaen Pauw voorstelt. 1652. ‘Verantwoordigh op de ongefindeerde Artijkels, waer mede dit Sinnebeeldt een Algemeenen Staet der Vereenighde Provintien ’t onrecht is belastende: En met een schimpgh Paqsuil den Edelen Heer Paeuw is bekladdende’ (Rijksmuseum)

Uitsnede prent uit 1652 met de figuur van Adriaen Pauw

Helaas in de jaren 50 van de vorige eeuw gestolen wapensteen van het terrein op het Oude Slot. Uitgebeeld is het samengesteld geslachtswapen van Adriaen Pauw onder een gekroonde helm. Zes kwartieren + twee hartschilden (drie lelies = Frans onderscheidingsteken en een ENGELSE ROOS = DOOR KONING JAMES 1 TOEGEKEND ONDERSCHEIDINGSTEKEN). Onderaan het jaartal MDCXLII (1652); het onderschrift is verdwenen. Zes kwartieren: 1 en 6 het wapen van Adriaan Pauw, 2 Heerlijkheid Heemstede, 3 Heerlijkheid Hogersmilde, 4 Heerlijkheid Rietwijk en Rietwijeroord, 5. Heerlijkheid Nieuwerkerk.

De Apologia van Adroiaan Pauw uit 1652 waarin hij zich verdedigt tegen allerlei aanvallen op zijn beleid, met name ten aanzien van de oorlog met Engeland en dat hij voor particulier profijt naar Engeland zijn vertrokken

Deel uit de Apologia waarin Pauw zich verdedigt tegen mensen die beweren dat hij bij eerdere missie in Londen (1649) naar Engeland was gegaan vanwege interesse voor gobelins en boeken (libry) uit het bezit van koning Karel 1. Verderop schrijft hij zich altijd als een goed minister van staat heeft gedragen, en als een waarachtig patriot.

Vooromslag van pamflet uit 1652 waarin Adriaan Pauw zich verdedigt de belangen van de Verenigde Nederlanden in Engeland te hebben verdedigd.

=====================================================

Voorzijde van ‘Het in-sienlijck afscheydt van den Ed: Heer Adriaen Paeuw, Ridder, Heere van Heemstede etc. Den Haag, Isaac Burchoorn, 1636. 8 p. Pamflet in dichtvorm verschenen bij zijn eerste afscheid als raadpensionaris in 1636 (Koninklijke Bibliotheek Den Haag)

Eerste veilingcatalogus van de Adriaan Pauw-bibliotheek uit 1654, uitgegeven op kosten van de erfgenamen. Vermoedelijk is gepoogd  de bibliotheek (ruim 15.900 banden) in zijn geheel te verkopen. Ingedeeld in 11 hoofdstukken bevat de boekcatalogus 351 bladzijden.  De eigenlijke veiling had in 2 nieuwe delen (1656, 1657) plaats in de Grote Zaal 9de huidige Ridderzaal) onder leiding van boekhandelaar Hendrick de Swaeff. Het eerste deel kwam 4 september 1656 en de volgende dagen  onder de hamer. De rest volgde op 26 februari 1657 en volgende dagen. Over de opbrengst zijn geen gevens overgeleverd. De catalogi bevinden zich o.a. in de Koninklijke Bibliotheek Den Haag, de universiteitsbibliotheken van Amsterdam en Leiden. Voorts in de volgende buitenlandse instellingen: Landesbibliothek Oldenburg, British Library London, Bodleian Library in Oxford, Cambridge University Library, National Library of Scotland Edinburgh, Bibliothèque Nationale Parijs, Bibliothèque Municipale Lyon,   Koninklijke Bibliotheek van Denemarken in Kopenhagen, Universitätsbibliothek Göttingen, Bibliothek Wolfenbüttel, Harvard Library Cambridge (USA), Newberry Library Chicago en New York State Library.

De bibliotheekcatalogus Pauw wordt vermeld in o a. de volgende veilingcatalogi: J.Oizelius (1687),  J. Brevière (1696), Bentes (1702), Huidekoper van Maarseveen (1704), Dresden (1775), Van Voorst (1860). [Tot 1810 ook in het Heerlijkheidsarchief Heemstede].Omdat tussentijds een aantal boeken een nieuwe bestemming hadden gevonden (via L.van Aitzema naar Wolfenbüttel) verscheen in 156-1657 een nieuwe (verkorte) tweedelige catalogus  bij Henricus de Swaeff in officina Libraria sub Atlantis Sigo, die veilde ‘op de groote Zal'[=Ridderzaal] in Den Haag. Op maandag 4 september en de volgende dagen zijn de theologische en juridische boeken + miscellanea, manuscripten, Orientalia en boekn in diverse talen geveild; het restant op maandag 26 februari  et seq.1657 het restant. Ten aanzien van opbrengst e.d. zijn geen gegevens overgeleverd. Volledige titel van beide veilingcatalogi (aanwezig in o.a. Koninklijke Bibliotheek Den Haag, Bibliothèque Municipale Amiens, Koninklijke Bibliotheek Kopenhagen) : 1) Catalogus omnium librorum theologicorum juridicorum nec non aliquot miscellaneorum et manuscriptorum. Tam Orientalium alia varia lingua ex Bibliotheca Illustrissimi & Nobilissimi Viri, Domini. Do. Hadriani Pauw. Domini de Heemstede, Hoogersmilde, Rietwijck, Nieuwerkerck etc. Consiliarii Pensionarii, sive Primarii Status (dum viveres) Hollandia West-Frisiaeque Ministri (…) Hagae-Comitis, Apud Henricus de Swaeff, 1656; 2) Catalogus omnium librorum medocrum, philosophicorum, litteratorum, mathematicorum & geographicorum ex Bibliothgeca Nobilissimi (quodam) & Excellentissimi Viri, Domini Dom: Hadriani Pauw. Domini de Heemstede, Hoogersmilde, Rietwijck, Nieuwerkerck etc. Conciliarii Pensionarii, sive Primarii Staus (dum viveret) Hollandiae, West-Frisiaequae Minstri (…) Hagae-Comitis. Apud Henricus de Swaeff, 1657. 

DE Bibliotheca Augusta van hertog August in Wolfenbüttel die door bemiddeling van Lieuwe van Aitzema een deel van de Bibliotheca Heemstediana aankocht

Hans Krol voor de hoofdingang van de Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel met een aantal Heemsteedse boeken’ van Adriaan Pauw, door mij  tweemaal bezocht, de laatste keer in 2012.

Het grafmonument van Adriaan Pauw in de Oude Kerk te Heemstede

Bijlage 1 PAMFLETTEN TOEGESCHREVEN AAN ADRIAAN PAUW

Titelblad van pamflet ‘Apologia voor den Heer Paeuw, Heere van Heemstede’

De laatste jaren van Pauw’s leven, toen voor de tweede maal als raadpensionaris, waren moeilijk voor hem omdat deze samenvielen met de Eerste Engelse oorlog die beroerd verliep voor de Republiek. (1). Zijn bezittingen in Den Haag en Heemstede werden bedreigd en Pauw vroeg en ontving protectie van de Staten van Holland. In 1652 verdedigde hij zich tegen alle aanvallen via een door hemzelf of zijn secretaris geschreven apologie waarin hij over zijn boekerij schrijft dat hij ‘bezich is de allergrootste, allercurieuste en vermaertste liberije te maken van heel Duitslant en Nederlant’.  Hem werd o.a. verweten dat hij bij zijn missie in Londen in 1649 had gepoogd de bibliotheek en een deel van de tapisserieën van de in dat jaar onthoofde koning Karel 1 te verwerven. Daarin was hij niet geslaagd, maar toen hij in 1652 zich wederom in Londen vervoegd, ditmaal vanwege een vlaggenincident tussen de admiraals Tromp en Blake, waaruit de (eerste) Nederlands-Engelse oorlog voortkwam deed hij een tweede poging. Nogmaals tevergeefs want de boeken van de koning werden ten slotte niet verkocht en bevinden zich nog in de British Library. Een verhaal deed de ronde dat kanselier Cromwell de bibliotheek aan Pauw had willen schenken, maar Pauw mocht in zijn functie officieel geen geschenken aanvaarden. Hij zou daarentegen wel ƒ 6.000,- voor de collectie hebben geboden [overigens ver onder de werkelijke waarde], maar de Staten maakten bezwaar tegen de voorgenomen transactie (2). De ergernis hierover en de politieke en oorlogsproblemen met Engeland zouden  ertoe hebben geleid dat Pauw korte tijd later in februari 1653 is overleden.

(1)  H.de la Fontaine Verwey schrijft in zijn essay ‘Adriaan Pauw en zijn bibliotheek’, in o.a. deel IV van de uitgaven ‘Boeken, Banden en Bibliofielen (HES uitgevers, pagina 186): ‘(…) over het gedrag van de Europese vorsten werd weinig onvriendelijks gehoord.  Alleen de vurige aanhangers van Karel I, zoals Clarendon, kreten hen openlijk voor plunderaars uit. Het optreden van Pauw, wiens toeleg niet eens geslaagd was, wekte echter grote verontwaardiging in de Republiek. Hem verweet men dat hij om Karels boekenschat in handen te krijgen voor de Engelse eisen gezwicht was en de oorlog niet had voorkomen.  Er verschenen heftige pamfletten tegen hem en zijn bezittingen in Den Haag en Heemstede werden bedreigd. De Staten moesten ingrijpen om de raadpensionaris te beschermen. Pauw liet nu de reeds genoemde APOLOGIA schrijven, waarin alle beschuldigingen van de hand werden gewezen. Over Karels boekerij werd in dit pamflet gezegd dat als het Pauw wel gelukt was de boeken voor een zacht prijsje te kopen, hem nog niet te verwijten zou zijn (…)’.

(2) Dit verhaal werd nog in 1710 verteld aan de Duitse bibliofiel Zacharias Conrad von Uffenbach door Gerhard van Maastricht, syndicus van Bremen, jurist en en bekend boekenverzamelaar [Uffenbachts merkwürdige Reisen durch Niederscahsen, Holland und Engeland, deel 2 (Ulm, 1753, pagina 194)]. Verwarring over het lot van de boeken van Koning Karel 1 is later ontstaan naar aanleiding van een artikel van Johannes van Vloten: De Heer van Heemstede en de boekerij van Koning Karel 1. In: Onze Tolk, 6, 1874-1875, p.363-364 [door mij overgenomen op het internet], die schreef dat de boeken in Bremen terecht zouden zijn gekomen, wat niet klopt].

c

Pamfletten toegeschreven aan Adriaan Pauw, uit: Adriaan Pauw, Catalogus van literatuur over Adriaan Pauw en het Oude Slot in de gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede [Noord-Hollands Archief] Nog toe te voegen: ‘Copye van ’t journael uyt Londen den 9 en 10 February 1649; door de Heeren Adriaen Pauw en Albertus Joachini, extraordinaris ambassedeurs in Engelant’. . Voorts: ‘De Rechte Beschryvingh van alle het gene den Heer Adriaen Paau amabaaseduur extraordinary vanwege de Hoog:Moog: Heeren Staten….   Amsterdam, Gillis Ioosten, 1652. KNUTTEL 7163.

Het boek: Cornelius Tacitus, Iuxta correctius exemplar editus, cum adjectis capitularum numeris. Tacite Cajus publius Cornelius 1649. Apud Ioannem Blaeu. Amstelaedami, 149, bevat o.a. privileges van Hadrianus Pauw, heer van Heemstede pp (3-5).

Kaart van Zwitserland uit de Blaeu-atlas van 1630, opgedragen aan Willem Janszoon Blaeu en Hadrianus Pauw, ridder, heer van Heemstede. De kaart van de Alpen is gemaakt door de Zwitserse kartograaf Fortunato Sprechter a Bernack in opdracht van Willem Janszoon Blaeu  De gravure is van Evert Symonsz. Hamersveldt.

==========

Bijlage 2: Aan Adriaan Pauw zijn talrijke lofdichten gewijd, zoals een lang vers van de Amsterdamse dichter/toneelschrijver Gerbrand A. Bredero; ‘Triumph-Liedt van Cupido’ bij gelegenheid van Pauw’s tweede huwelijk met Anna van Ruitenburgh. Echter zijn ook verscheidene hekeldichten overgeleverd o.a. van Johannes Six van Chandelier (1620-1695)en onderstaand anoniem schimpvers: Grafdicht voor de Hr. van Heemstede

Grafdicht voor de Hr.van Heemstede (Nationaal Archief, Pauw-collectie)

Transcriptie van het vers: Grafdicht voor de Hr. van Heemstede

‘Mathenes en Pauw getrouwe

Bataviers laet u niet rouwe

Wat te Munster is geschiet

Hollandt en misprijst het niet’

Aldus de beginregels van een Peys-Ghedicht, dat verscheen onder het motto Nulla Fiedes Gallo en nadrukkelijk gericht was tegen de Franse ambassadeur Servient, die trachtte een vredesverdrag tegen te houden. (Knuttel nr. 5331).

Bijlage 3: AAN ADRIAAN PAUW OPGEDRAGEN BOEKEN

 

Aan Adriaan Pauw opgedragen boeken. Uit: catalogus Pauw/het Oude Slot, 1985

Toevoeging: in 1639 – toen Adriaan Pauw nog raadpensionaris was – verscheen bij Bonaventura en Abrham Elsevier een ‘Beschrijving van het Chinese rijk, uit verschillende auteurs ‘, dat feitelijk vrijwel uit het werk van één auteur bestaat, namelijk van Nicolas Trigault, wiens tekst de eeste 287 van de 365 bladzijden bestaat en van wie ook nog enige aanvullende plaatsbeschrijvingen zijn opgenomen (p.299-330). De beschrijving van Trigault was eerder gepubliceerd in 1615 als onderdeel van en groter werk over de jezuïeten-missie in China. Verder zijn enkele kleinere tekstjes opgenomen van Samuel Purchase, Bento de Góis en Marco Polo. Het boek bevat een aantal houtsneden. De uitgave bevat een met ‘B & A. Elsevirii’ ondertekende opdracht aan Adriaan Pauw

Bijdrage 4: overige portretten van de Nederlandse ambassadeurs bij de Vredesonderhandelingen in Münster

Zeer bijzonder is het grafmonument van jonkheer Adriaan Clant, overleden in 1666 die tijdens de vredesonderhandelingen de Ommelanden vertegenwoordigde. Het graf bevindt zich in de Hervormde Kerk te Midwolda en is in 1672 vervaardigd door de beeldhouwer Rombout Verhulst in opdracht van de zoon Johan Clant.

Het Latijnse grafschrift is bij Clant, gelet ook op diens prestaties,  vergeleken met Pauw aanzienlijk hoogdravender en luidt in vertaling: ‘Ter eeuwige nagedachtenis van de door zijn illuster nageslacht en door de lange lijn van zijn hoogedele voorouders vermaarde man Adriaan Clant van Stedum heer op Nittersum, vanwege zijn uitmuntende gaven van geest meermalen gekozen onder de edelmoedigende Gedeputeerde Staten van zijn geboorteprovincie, uit naam van dezelfde provincie gedurende 9 jaren met grote diensten van hemzelf en tot nog groter voordeel van de staat afgevaardigde bij de zeer hoge vergadering van de hoogmogende Staten Generaal der Verenigde Nederlanden, gezant bij de plechtige sluiting van een duurzame vrede tussen Spanje en de Verenigde Nederlanden te Münster in Westfalen, wiens dierbare hulsel, nadat hij 66 jaren geleefd had, in het binnenste heiligdom van deze kerk eerbiedig id bijgezet door zijn zoon Johannes Clant van Stedum, heer te Nittersum, Stedum, Ringenum, Uitwiede, hoofdman te Loppersum, Eestrum, Ten Boer enz., gedeputeerde bij de vergadering der Staten van de Verenigde Nederlanden, en wel op de plaats, waar temidden van de lange reeks van voorvaderen de as rust van zijn hoogedele grootvader Eilco Clant van Stedum, heer op Nittersum, bij zijn leven uitmuntend onder de hoogmogende vergadering van afgevaardigden der Verenigde Nederlanden en onder de Gedeputeerde Staten onzer provincie. Aan zij overgrootvader echter, wiens hoogedele geboorte van eenzelfde luister geacht moet worden, Egbert Clant van Stedum, heer op Nittersum, die eens als een vooraanstaand lid van de hoofdelingen der Ommelanden uit hun naam de eerbiedwaardige oorkonde van de Unie van Utrecht heeft getekend, heeft de wrede Bellona deze rustplaats misgunt. Dat zij eens voor hem en voor het late nageslacht der zijnen de tijdelijke bewaarplaats moge zijn tot aan de jongste dag, wenst dezelfde die dit monument voor zijn beste vader heeft opgericht in het jaar van Christus 1672. (uit: F.T.Scholten, Rombout Verhulst in Groningen; zeventiende eeuwse praalgraven in Midwolda en Stedum. 1983, p.71).

Adriaan Clant, vertegenwoordiger In Munster namens de Ommelanden, door Anselmus van Hulle  (RKD). Een portret van Clant door Ter Borch bevindt zich in het Groninger Museum

Beschrijving portret Adriaan Clant. In: catalogus Ter Borch, Mauristshuis 1974

De betekenis van Clant als vertegenwoordiger, plenipotentiaris,  namens Groningen bij de vredesonderhandelingen in Munster is gering geweest. Door zijn nazaten is in 1672 een prachtig praalgraf opgericht door niemand minder dan Rombout Verhulst ter nagedachtenis aan deze jonker uit Stedum in het koor van de Nederlands Hervormde Kerk. (De Prins, 24 november 1928)

Gravure van jonkheer Johan van Matenesse , plenipotentiaris namens Holland, vervaardigd door Paulus Pontius

Godard van Reede (1588-1648), Utrecht; door Anselmus van Hulle, 1648. Ter Borch vervaardigde bovendien een portret in  ovaal en op koper, dat zich bevindt in Slot Zuylen. Al op 30 januari had hij geweigerd de bereikte overeenstemming met de Spaanse afgevaardigden te ondertekenen. Ook voor de ratificatie op 15 mei lag hij dwars en weigerde hij ondanks aandringen van de overige Hollandse en Spaanse ambassadeurs, maar de Staten van Utrecht hebben hem gedwongen dat toch te doen wat hij vanuit zijn ziekbed in Munster alsnog heeft gedaan. Hij komt als enige Nederlandse plenipotentiaris niet voor op het schilderij van Gerard ter Borch. Op 25 juni 1648 overleed Godert van Reede, heer van Nederhorst.

Godard van Reede (in: Gerard Ter Borch. Zwolle 1617 Deventer 1681 (1974).

Godard van Reede, heer van Nederhorst, die Utrecht vertegenwoordigde had grote moeite met het vredestractaat, publiceerde nog in 1648 een vertoog als tegenbericht op de ideeën van Matenesse en Pauw, op 30 januari 1648 weigerde nog zijn handtekening te zetten maar uiteindelijk ging hij op het laatste moment overstag

Johan van Matenesse (1596-1653) , vertegenwoordigde adel van Holland en West-Friesland. Gravure naar schilderij van Anselmus van Hulle

Frans van Donia (1580-1651), vertegenwoordigde Friesland. Portret door Anselm van Hulle

Barthold van Gendt (1520-1593), ambassadeur van Gelderland, door Anselm van Hulle

Willem Ripperda (1600-1669) , buitengewoon ambassadeur in Munster namens de provincie Overijssel – portret door Anselm van Hulle

Portretgravure van Jaob van der Burgh (1559-1659). Hij fungeerde als secretaris namens de Saatse delegatie bij de vredesonderhandelingen in Munster (Peter Holsteyn jr.)

Ovaal portret op koper, 17 x 12,5 centimeter door Gerard Ter Borch, van: Hugo Eberhard Kratz von Scharfenstein (1610-1663), in particuliere collectie.

Toelichting op portretvan vertegenwoordiger in Munster, e latere bisschop van Worm, Higo Eberhard Kratz von Scharfenstein, uit: Gerard Ter Borch. Zwolle 1617 Deventer 1681. Den Haag, Mauritshuis, 1974

Claude de Mesmes, graaf van Avaux (1599-1650), was Frans ambassadeur bij de vredesonderhandelingen in Münster

Portret van markies Abel Servient/Serviens (1593-1654). Was naast d’Avaux door de Franse regering (Mazarin) als ambassadeur afgevaardigd naar Munster (1646-148). Portret door Anselmus van Hulle in de Vredeszaal.

Longueville, Henri II. d’Orléans,
Herzog von L.; 1595 – Rouen 1663.
Reiterbildnis.
Gemälde, um 1646/47, von Gerard Ter Borch (1617–1681).
Öl auf Leinwand, 47,5 × 39,5 cm.
Münster, Stadtmuseum.  Van hoge adel zijnde is Henri d’Orléans II, hertog van Lonqueville,  na onderlinge strijd tussen Abel Servient en Claude de Mesmes alsnog als buitengewoon ambassadeur aan de Franse delegatie in Westfalen toegevoegd.

Alvise Contarini (1595-1651) was diplomaat en is namens de Doge als plenipotentiaris van de Republiek Venetië bij de Westfaalse vredesonderhandelingen benoemd. Portret door Anselmus van Hulle, Münster.

Portret door Aubry van Pereira de Castro, plenipotentiaris in Munster namens Portugal.

 

De voornaamste Spaanse onderhandelaar was Don Caspar de Bracamonte y Guzman, graaf van Peneranda, geportretteerd door Gerard ter Boch, aanwezig in museum Boymans van Beuningen Rotterdam. (De Volkskrant , 5 november 2021)

 

Theodoor van Thulden, 1648. Koning Filips IV van Spanje overhandigt de Vrede van Munster  aan de zeven Noord-Nederlandse gewesten. In het midden Filips IV met kroon, links de symbolische maagden der 7 povincies en in de hoek links de leeuw als symbool van de generaliteit met in zijn klauwen ween zwaard en bundel met zeven ijlen.

=====================================================

Bijage 5: Adriaan Pauw in jaartallen en betekenis

Adriaan Pauw in jaartallen. Geboren in 1585; overleden 21 februari 1653 in ‘s-Gravenhage, uitvaartplechtigheid in Den Haag 28 februari en begrafenis 1 maart in Oude Kerk Heemstede

Koning Lodewijk XIII (1601-1643) van Frankrijk verhief in april 1621 Adriaan Pauw en zijn nakomelingen in de ridderstand (onderscheiding in de orde van Sint Michiel waarvoor hij een ketting ontving). Het diploma waarbij zijn vader Reinier (met al diens nakomelingen) in de Franse adel werd verheven dateert van 1622. Reinier Pauw maakte overigens geen gebruik van deze titel, in tegenstelling tot de zonen en kleinzonen. Eerder nobileerde koning Jacobus I (1566-1825) van Engeland en Schotland in 1613 de toen 28-jarige Adriaan Pauw  tot Eques Auratus (Gulden Ridder), acht jaar vòòr de verlening van deze ridderorde aan zijn vader Reinier Pauw.

Betekenis van Adriaan Pauw:

1. voor het land. Bij de vredesonderhandelingen in Münster was de Heer van Heemstede als een intussen ervaren diplomaat de ziel van de Nederlandse delegatie. Het verdrag van 1648, mede van belang voor de handelsbetrekkingen van Holland leidde na 80 jaren van tirannie tot blijvende vrede met Spanje;
2. voor Heemstede als ambachtsheer: Pauw verbeterde de infrastructuur door de aanleg van weg- en waterwegen, bouw van een protestantse kerk en een school, stimulering van de blekerij- en weverijnijverheid, landbouw etc. Het gerestaureerde en vergrote kasteel werd een centrum van cultuur;
3. voor Bennebroek. Ten tijde van het bestuur van Pauw vestigde de Vlaamse meester-bleker Pieter van Hulle in Bennebroek. Voorts had Bennebroek in 1653 zijn zelfstandigheid als ambachtsheerlijkheid/gemeente aan Adriaan Pauw te danken.

Gedurende het ruim 30-jarig bestuur van Adriaan Pauw als ambachtsheer van Heemstede gebeurde hier meer dan in 150 voorgaande jaren. Het inwonertal steeg van ruim 300 tot bijna 1.400. Ook al wordt Pauw baatzucht verweten, vaststaat dat hij meer kapitaal – uitgedrukt naar huidige waarde een miljoenenbedrag – in Heemstede heeft gestoken, dan hij uit zijn bezit via belastingen en accijnsen heeft verworven.  Ofschoon streng calvinist was bij Pauw van anti-papisme hoegenaamd geen sprake. In Munster onderhield hij goede contacten met de humanist kardinaal Fabio Chigi, de latere paus Alexander VII. Laatstgenoemde heeft zich zeer lovend over Pauw’s diplomatieke talent uitgesproken. Prins Maurits was een persoonlijke vriend van zijn Reinier Reinier Pauw en waardeerde ook de zoon Adriaan. De prinsen Frederik Hendrik en Willem II konden daarentegen slecht opschieten met de zelfstandige ‘Amsterdamse Republikein’ Pauw. Frederik Hendrik zorgde ervoor dat Pauw in 1636 als raadpensionaris werd opgevolgd door de meer volgzame Jacob Cats. De jonge en onbesuisde prins Willem ii sprak eens van ‘die schelm van Heemstede die de vrede gemaakt heeft’.  Pauw was buitengewoon intelligent, sprak vloeiend de moderne talen en latijn en had een groot organisatorisch talent. Hem wordt wèl verweten dat hij niet de goede manieren kende van de hoge adel in Frankrijk. Mazarin noemde hen ‘verlegen’, maar dat was in de begintijd van Pauw’s loopbaan. Tot in onze tijd zijn de resultaten van Pauw’ activiteiten in Heemstede nog dagelijks waarneembaar, men denke aan de Vresdesbrug, de Hervormde Kerk, Voorwegschool, Zandvaart, Kerklaan etc en als zodanog verdient hij onze blijvende aandacht.

Optische prent met een voorstelling van kasteel Heemstede. Uitgegeven door Basset, Parijs, 1770, toen Jan Diederik pauw geboren Hoeufft ambachtsheer was. Het onderschrift is onjuist.

Uit: Nieuwe Rotterdamse Courant van 21 augustus 1985

Bijlage 6: circa 40 meningen over ADRIAAN PAUW (CITATEN) 

1. TIJDGENOTEN: BUITENLANDERS

–kardinaal en staatsman De Richelieu (in een schrijven aan ambassadeur Charnacé): ‘Men moet de prins van Oranje in bescherming nemen tegen Pauw. Hij een Oldenbarnevelt die zich tegen Frederik Hendrik verheft’.

–kardinaal en Staatsman Jules de Mazarin: ‘La France n’avait été satisfaite de France parce que son animosité contre luy [= le prince dÓrange] équivalait à son peu d’affection poir nous’.  [Mazarin noemt Adriaen Pauw in een schrijven uit 1631 verlegen, maar dat was nog in het begin periode van Pauw’s diplomatieke loopbaan].

graaf Abel de Servien (ambassadeur namens Frankrijk bij de vredesonderhandelingin Munster en tegenstander van Pauw: ‘Pauw est le plus fin et le plus dangereux de tous.’

–Hertog van Lonqueville (leuder van de Franse delegatie in Munster): ‘Il se voit qu’l (= Pauw) convertit tout en poisson. Des lettres en sont infectées. Tout y est corrompu, et il n’y a page ni période qui ne vise à nous faire quelque malice. Ce qui même paroit plus indifférent n’est pas artifice. Il feint ke bon Médiateur, l’homme déintéressée et sans passions, et nous donne certains d’avantages de nulle conséquence, afin de gagner créance et nous porter de dangereux coups.’

-In een brief van 28 april 1631 roemt Jean Brasset, later Frans resident in Den Haag, Pauw’s oordeel en welsprekendheid.

=Christoforo Suriano, resident van de serenissime republiek van Venetië  in Den Haag van 1616 tot 1623 in een brief aan de Doge van Venetië: ‘Uwe Doorluchtigheid moet weten, dat deze twee heren (= Reinier en Adriaan Pauw) als aanzienlijk in Amsterdam hier in dit bewind veel te zeggen hebben door aan- en afhangelingen en door rijkdom, en dat zij in de gunst van prins Maurits staan.’

graaf van Peneranda, leider van de Spaanse delegatie in Münster, in een brief aan de Spaanse koning Pilips IV: ‘Het schijnt wel noodzakelijk en ook nuttig te zijn een pensioen toe te kennen aan enkle van de Heren Staten en in het bijzonder aan Pauw als erkenning van zijn oprechtheid, integriteit en goede gezindheid’.

–Francisco de Sousa Coutinho, Portugees ambassadeur in ‘s-Gravenhage en Münster: ‘Pauw is de meest omkoopbare – o mais corrotivel – van alle Provinciën’ [Professor J.J.Poelhekke  tekent hierbij aan dat deze beschuldigingen op zichzelf niet veel te betekenen heeft. ‘Sousa Coutinho treedt ons in zijn brieven tegemoet als een door en door rechtschapen persoonlijkheid, die het echter deerlijk schortte aan mensenkennis. Hij kan dus zeer wel klakkeloos een oordeelvelling hebben overgenomen van een van de vele vijanden, die een man als Pauw begrijpelijkerwijs had in de Republiek.’

2. TIJDGENOTEN: NEDERLANDERS

-mr.Gerard Schaep: ‘Dr. Adriaen Pauw, pensionaris tot Amsterdam anno 1611-11628. Is seer groot in de wereld geweest. Heer van Heemstee’.

-M.Z.Boxhorn, in ‘Tooneel en beschrijving der steden van Holland’ (1634): ‘Heemstede bezit als nu de Heer Adriaen Pauw, een man van groote digniteyt, gheleertheit en beleeftheyt’. 

–prins Willem II: Die schelmen van Amsterdam en Heemstede [= Bicker en Pauw]  die de vrede gemaakt hebben’.

–Abraham de Wiquefort: ‘Hij was een man van beleid en oordeel, doch had een zekere boersheid over zich, die hem tot handelen met vreemde staatsdienaren niet zeer geschikt maakte. ‘ ‘Il avoit des qualitées extraordianaires mais elles n’estoient pas toutes églement bonnes, et on l’avoit trouvé tellement interesses, qu’il n’a pu empescher qu’on l’ait jugé et corruptible et corrompu’.

–Hugo de Groot vanuit Parijs in een brief aan zijn zwager Nicolaes van Reygersberch: ” (…) die voorname plaats [= het Ambt van Landsadocaat-Raadpensionaris] neemt in de zoon van de man die eens aan ons zeer gehaat was [bedoeld wordt vader Reynier Pauw die o.a. over Oldenbarneveld overdeelde]. , terwijl hij zelf dat niveau niet haalt’ (…) ‘Soo de Pensionarus Paauw wordt gesonden – gelick eenige meenen – soo wil ick my stil houden, sonder goed ofte quaed te doen’  Voorts in een brief van 19 december 1643: ‘De opinie van de qualiteiten van d’heer Pauw moet goed zijn bij deghenen die hem met zooveel moeite uit den hoeck haalden’ [n.a.v. voordracht van rekenmeester Pauw in de Staatse delegatie van de vresonderhandelingen].

–Bericht aan de Staten van Holland incl. opvolger Johan de Witt in februari 1653: ‘(…) welke debvoiren ende instantiën d’aenwesende welgeaffectionneerde Heeren vertrouwden des te meer gedaen te wesen, omdat de sieckte van den welgemelden Heere van Heemstede niet sonder perykel scheen te wesen, ende dat oversulx oock dies te meerder consideratiën vielen op de voorgeschreven provisionele directie. Gelijck dan oock Godt Almachtich beliefft heeft de voorschreven sieckte soodanich te verswaeren, dat meergelete Heere van Heemstede daervan op Vrijdach voorleden [21 februari] , naer de middagh, de clocke omtrent drie uyren, door een subyt overval van sinkingen, soo ’t schijnt op ’t hert, deser wereld is comen te overlyden.’

Professor Poelhekke stelt dat hoezeer Pauw om zijn kennis, bekwaamheid en wat dies meer zij geprezen is, hij een verre van beminnelijk persoon was met weinig vlotte omgangsvormen. Dit laatste wordt aardig geïllusteerd door een dagboekaantekening van de Delftse regent Willem de Groot die noteerde dat hij op 10 december 1620 over het Binnenhof wandelende, wel teruggegroet werd door de Dordtse magistraat Hugo Muys van Holy, wel zeer teruggegroet werd door de Dordtse magistraat, maar zeer ostentatief niet door Adriaan Pauw. Voor de broer van Hugo de Groot (welke laatste zich op dat moment in de gevangenis van Loevestein was opgesloten) een nogal pijnlijke ervaring, maar als het hem daags daarna weer overkomt, wordt hij door derden gerustgesteld: ‘dan heb verstaen dat sulx sijn maniere is.’ [Adriaan Pauw zou een rode huiskleur hebben gehad; buitenlandse diplomaten meenden dat dat aan zijn veelvuldig gebruik van bier lag]

3. PERSONEN UIT DE 18e en 19e EEUW: BUITENLANDERS

F.Guizot, frans staatsman en geschiedschrijver: ‘Adriaen de Pauw, Pensionaire de la province de Holande, déjà connu et estimé en Angleterre à la politique et d’un caractère prudant et consiliant’.

A.Waddington (Brits historicus): ‘D’après des portraits, surtout celui du van Hulle l’a represanté parmi les plénipotentiaires du Congrès de Munster, Páuw apparait comme un Hollndais, à  la physionomie avenante et placide: sa tête plutôt forte est encadrée de cheueux abondants, relevés en arrière au milieu, frisés et ondulés sur les côtes, et d’une barbe carrée que surmonte une courte moustache; ses jouess sont épaissés et dénotent le buveur de bière; son nez droit, ses yeux au clair regard, et son front élevé donnent à tous le visage une expression intelligent et douce. Adrian Pauw était un politique plein de flegme, répugnant aux procédés violents mais persévérant dans les desseins. Son grand défaut était l ‘avarice, défaut très répandu chlez les hommes de son temps et de on pays (…) Agé de quarante-six  en 161, il allaint pendant près de vingt and le leader du parti des Etats.

4. PERSONEN UIT DE 18e en 19e EEUW: NEDERLANDERS

Robert Fruin: Ádriaan Pauw is door Frdderik Hendrik weggewerkt, omdat hij teveel werk van zijn ambt maakte

‘prof. G.W..Vreede (1861): ‘Het zal blijken dat, indien Pauw met Hollnd het Bestand niet wenschte, hij de belangen der Republiek met nadruk behartigde en als Advocaat ‘Lands regten bepleitte’.

N.G.van der Kampen: ‘Het aandeel van Pauw in ’t bewerken van de vreede geeft hem een onderscheidende plaats onder de groote staatslieden van zijn tijd’.

J. Wagenaar: ‘Het sluiten der Munstersche vrede, waartoe hij meer dan andere gevolmagtigden, gearbeidt had, niet zonder zig van eene vergaande loosheid verdagt gemaakt te hebben bij de Franschen, herstelde hem wederom in de gunst der voornaamste leden van de hooge regeeringe, die hem in ’t jaar 1651, het raadpensionarisschap andermaal opdroegen.’

Willem Bilderdijk: ‘Paauw, die in den vredehandel van Munster zich bij de Hollandsche partij zeer aangenaam had gemaakt, was als Raadpensionaris aan Cats opgevolgd, maar maakte daar zulke bedingen van vrijwaring, bescherming, indemniteiten enz. bij, dat men wel zien kon, dat hij de beroerten van 1618 als parayxsmen van een constitutioneele kwaal aanzag, waarvan de vernieuwing in ’t geheel niet onder de mirakelen te schikken was. Hij wilde ook vooral de Amsterdamsche burgerrechten bij dat ambt niet opgeven maar zich voorbehouden.’

H.J.Koenen Jr. ‘Meer dan als raadpensionaris, in welk ambt hij zich niet vrij gevoelde, uit vrees dat men al te groote gestrengheid op zijn vaders aandrang, tegen zijn voorganger Oldenbarneveld toegepast, op hem zou zoeken te verhalen, heeft hij zich in ’s lands geschiedenis een plaats verworven als diplomaat. Moge het waar zijn wat De Wiquefort getuigt, dat hem tengevolge van zekere Hollandse stugheid, niet de hoofsche vormn kenmerkten, welke gewenscht waren om met de Fransche en andere buitenlandse diplomaten te onderhandelen, zo moet men bedenken dat hij leefde in een tijd toen ons land nog zijn oud nationaal karakter bewaard had, wijl eerst de volgende Frsanche modes en manieeren heeft overgenomen. In ieder geval is hij in verschillende moeilijke aangelegenheden met succes werkzaam geweest en derhalve te beschouwen als een der grondleggers van de internationale positie der jonge republiek.’

20e EEUW

-Fritz Dickmann, Duits historicus (1959) ‘(…) ‘Das meiste für den spanischen Friede hat der in diplomatischen Geschäften erfahrene zweite Vertreter von Holland, Adsrian Pauw, getan. Sein Gegegenspieler war Gerard van Reede, Herr von Nederhorst, Abgesandter für Utrecht, ein erklärter Feind Spaniens und Parteiganger Frankreichs. Zwischen diesen beiden Männern ging der Kampf hin und her, neben ihnen tritt in der vielköpfigen Gesandtschaft allenfalls noch Johan de Knuyt ais Seeland hervor, der zuglaech die Interessen des Prinzen von Oranien vertraut’. 

Over de Westfaalse vredesaccoorden die in 1648 in Münster en Osnabrück tot stand zijn gekomen bestaan intussen tarijke publicaties. De belangrijkste zijn voor ons land van J.J.Poelhekke: de Vrede van Munster (1948) en internationaal het boek van Fritz Dickmann (bovenstaand vooromslag) uit 1959, 635 p., waarvan in 2013 een achtste druk verscheen. Veel informatie, met name over Adriaan Pauw, is ook te vinden in de biografie van J.J.Poelhekke: ‘Frederik Hendrik, Prins van Oranje een biografisch drieluik’. Zutphen, Walburg, 1978. Een wetenschappelijke biografie over Adriaan Pauw is anno 2017 nog altijd niet verschenen.

Vooromslag van: 1648 De Vrede van Munster; breuklijn tussen Vlamingen en Nederlanders? Redactie Kees Middelhoff. Vlaams Cultureel Centrum, 1998. (Vlaams-Nederlandse dialogen).

–H.K.F.van Nierop: ‘Adriaan Pauw, de afstammeling van een Amsterdamse graanhandelaar, symboliseert de “aristocratisering”  van de burgerlijke regenten en de republiek.’

P.J.Blok: ‘De bekwame, handige en zelfstndige Adriaan Pauw, in wien sommigen reeds een nieuwe Oldenbarnevelt vreesden’

N.Japikse: ‘Het heeft er allen schijn van, of pauw, die bij zijn ambtsaanvaarding in October 1651 reeds op gevorderde leeftijd was, De Witt tot zijn opvolger heeft willen opleiden. Van meet af aan liet hij hem een deel deel der correspondentie, die tot het domein van den raadpensionaris behoorde, over’.

J.E.Elias: ‘Adriaan Pauw was begaafd, een uitgeslapen intrigant, beginselloos en onbetrouwbaar, een man die ontzien moest worden en die zijn Amsterdamse post alleen verlaten zou, als hij er een beter ambt voor terugkreeg.’ 

J.E.Elias: ‘In 1669 verzette zich de weduwe van Cornelis de Graeff, Catharina Hooft, met hartstochtelijke ijver tegen het voorgenomen huwelijk van haar zoon Jacob de Graeff met de enige dochter van de President van ’t Hof van Holland, Adriaen Pauw. Zo dit huwelijk doorging, wilde zij haar zoon onterven en zou zij hem als een onwaardig lid afsnijden, dreigde zij. Tegen het jonge meisje had zij  niets: de enige reden van haar misnoegen was “dat zij de pauwen gantsch niet lustte.”.’

J.F.L.de Balbian Verster: ‘Hij onderscheidde zich, o.a. als Heer van Heemstede, door groote praalzucht, waardoor hij zich den naijver van zijn tijdgenoten op den hals haalde.’

Johan Teunisz.: ‘De plaats door Cats vrijgegeven, werd bezet door den ouden Adriaan Pauw, die ook in 1651 het Raadpensionarisambt had bekleed, maar door den aandrang van Frederik Hendrik in 1636 hand moeten bedanken, een ervaren diplomaat, die naar men meende, de buitenlandse zaken, die in een hoogst hachelijk stadium waren gekomen, met beleid in een juister spoor zou brengen.’

M.G.Emeis: ‘Toen de eerste stadhuispalen weren ingeheid, hanteerde in het Westfaalse Munster de Amsterdamse burgemeesterszoon dr. Adriaan Pauw – “is seer groot in de wereld” – zijn ganzeveer om het vredesverdrag met Spanje te ondertekenen. De Tachtigjarige Oorlog was voorbij, de Republiek der Verenigde Nederlanden was vrij en soeverein. Amsterdam, dat met zijn 150.000 inwoners de helft van de oorlogskosten had gefourneerd, achtte zich nu aan zijn “standt en aanzien” veplicht een nog monumentaler stadhuis te bouwen: het moest alle ruimte tussen de Kalverstraat en de Nieuwe Kerk beslaan, zijn langste zijde naar de Dam wenden en niet 36.800 mar 58.000 vierkante meter meten.’

A. de Fouw Jr.: ‘Adriaan Pauw was in 1636 weggewerkt als Raadpensionaris. Maar Adr. Pauw leefde nog. Als Pauw geleefd hd in het land van Rucheieu, hij zou opgesloten zijn of terechtgesteld. In 1642, het sterfjaar van Ruchelieu, begon Pauws glorie. Hij werd de leider der vrredesonderhandelingen te Münster, een herhaling van 1632-1633, met dit verschil, dat Drankrijk in 1648 de nederlaag leed en Pauw triumfeerde over Richelieus  opvolger Mazarin. De vrede van Munster is de vrede van Adr. Pauw. Zijn devies  PIETATE ET PATIENTIA [ in 1648 is daar PAX = vrede bijgevoegd. H.K.] werd in 1648 bewaarheid. . Door vroomheid en geduld. (…) Pauw maakte zich licht vijanden. Hij was lastig en humeurig, wantrouwend, gauw beledigd en heftig. Het raadpensionarisschap, twee maal heeft Pauw weinig vreugde gebracht. Zijn groote daad is de Vrede van Munster’.

D. ten Berge: ‘(…) Wat was er gebeurd met Adriaan Pauw? Prins Frederik Hendruk had deze politieke tegenstander het land uit weten te krijgen voor een buitengewoon gezantschap in Parijs. Pauw kon in mei 1634 vertrekken. Zijn plaats als raadpensionaris en voorzitter van de Staten-Generaal werd ingenomen door Jacob Cats, die een meegaander karakter had dan Pauw: “Cats was een gemoedelijk man, een niet onverdienstelijk dichter, een nuchter, praktisch en gematigd karakter maar weinig zelfstandig, bovendien vreesachtig en verre van onbaatzuchtig, een gewillig werktuig in de hand van de zeer door hem bewonderde prins” zegt Blok. Dordrecht voelde al wel aankomen dat op terugkeer van Cats niet meer gerekend hoefde te worden en benoemde voor de tweede interimperiode twee waarnemers van Cats tegelijk. In maart 1935 kreeg Cats er een eervolle benoeming bij: hij werd curator van de universiteit van Leiden en blijft dat tot 1644. [Eerder, namelijk van 1619 tot 1627 was Pauw curator van de universiteit van Leiden. In die hoedanigheid had hij de hand in de afzetting van de remonstranten G.J.Vossius en C.Barlaeus als regent en subregent in het statencollege. H.K.]. Vanuit Parijs probeert Pauw op alle mogelijke manieren zijn officiële functie in Den haag, die tot april 1636 was vastgelegd, te heroveren. Maar de prins kan dit steeds verhinderen: “Zelfs het verzoek om Pauw eenmaal te laten overkomen, omdat hij belangrijke mededelingen had, die niet per bode konden worden overgebracht, werd lachend door de prins van de hand gewezen met de opmerking, dat het verdrag zelfs per bode was overgezonden en dat Pauw zijn boodschap anders maar via Calais per oorlogsschip moest oversturen”.’

J.J.Poelhekke: ‘Pauw was staatsman van formaat, tevens diplomaat van allure. (…) Van zuiver politiek standpunt, en dan natuurlijk in historisch perspectief bekeken is het jaar 1631 vòòr alles memorabel door de benoeming tot raadpensionaris van Holland van Adriaan Pauw, Frederik Hendriks enige…wij mogen eigenlijk niet zeggen tegenstander, maar dan toch tegenspeler van appreciabel formaat. Dit dan met name daarom, dat hij kortstondig IN ACTU, maar lange jaren IN POTENTIA meer dan wie anders ook de verbindingsman is tussen Oldenbarnevelt en jan de Witt, waar dan nog bijkomt dat hij meer dan wie ook in die potentia-jaren de grootste Hollandse partijoverwinning – welteverstaan van het Holland der “libertijnse”:  regenten – van heel de eeuw wist te bewerkstelligen in de gedaante van de Vrede van Munster. (…) Vertegenwoordigd was Holland te Munster door twee van het achttal, te weten, uit de ridderschap, door Johan van Matenesse die, mede op grond van allerlei familierelaties, als weliswaar niet zelf katholiek, maar toch als lichtelijk katholicerend gold, en verder natuurlijk door de eigenlijke maker van de Munsterse vrede, Adriaan Pauw, die, wat hij ook verder nog allemaal mag zijn geweest, zich overal en altijd in de eerste plaats gedroeg als exponent van zijn vaderstad Amsterdam.’

Het fluwelen bewaarkistje met zilverbeslag en het tractaat van de Vrede van Munster(Nationaal Archief Den Haag)

Schilderij van de Haarlemse kunstschilder Jan de Bray uit 1681, aldus meer dan drie decennia na de Vrede van Munster vervaardigd. Prins Frederik Hendrik is overigens in 1647 overleden. (uit: Het stadhuis van Haarlem door Wim Cerutti, 2001, pagina 282.                                                                                                                                             Bijlage 7: De Nederlandse onderhandelaars kregen van Spanje elk een gouden of zilveren ketting ter waarde van 9000 gulden. Een artikel van Frank Kools en Franz Straatman:

onderhandelaar Penaranda in een brief bij zijn koning.Hij heeft nog steeds het geld niet ontvangen om gouden kettingen te laten maken. Een cadeautje waarvan de Nederlandse gezanten vinden dat ze er recht op hebben, aldus Peneranda. En gelijk hebben de Nederlanders. Gezanten kregen na een geslaagde missie geschenken van de tegenpartij. Meestal en ridderorde, maar dat was hier volstrekt onmogelijk. De Spaanse koning, grote beschermer van de r.k.kerk, kon het niet maken protestanten op te nemen in een van de ridderordes, Dus werden het medailles met keten, ter waarde van 9.000 gulden. Probleem was mogelijk dat de Nederlandse Republiek niet met één of twee gezanten had onderhandeld, maar liefst acht man had ingezet. Allemaal met een eigen opdracht en dus officieel allemaal even belangrijk. Koning Philips IV had al veel moeten slikken in het verdrag. Ook de afloop werd zo een kostbare zaak. Dat de Republiek met acht man present was, had te maken met haar staatsbestel. Zij was een unie van zeven onafhankelijke staten (gewesten)) die alleen op enkele terreinen samenwerkten. Elk gewest hield vast aan zijn soevereiniteit en wilde dus meepraten. Holland mocht als belangrijkste twee man sturen. In de praktijk telden maar drie Nederlandse gezanten mee: Adriaan Pauw , heer van Heemstede (1585-16530 was hun natuurlijke voorman. Deze Amsterdamse koopman  was voor Munster ambassadeur in Parijs geweest, raadpensionaris (hoogste ambtenaar)) van Holland. Doorkneed in staatszaken en diplomatie ijverde hij voor een snelle vrede met Spanje. Eén nadeel had Pauw wel: hij kon absoluut niet overweg met Frederik Hendrik. Deze machtige Oranjeprins had er voor gezorgd dat de strenge  calvinist als raadpensionaris aan de kant was geschoven. Hij had hem later vervangen door de volgzame regent/dichter Jacob Cats.Maar toen de onderhandelingen echt op gang kwamen, was de vorst echter al te ziek om Pauw nog dwars te kunnen zitten. Als hij dat al wilde. Want ook de Oranjeprins wilde de oorlog beëindigen. Johan de Knuyt (1585-1653) kon het goed met de vorst stellen. Hij was Frederik Hendriks zetbaas in Zeeland en hield volgens J.Poelhekke dat gewest eronder met trucs en streken recht uit de dorpspolitiek “Een uitgeslapen intrigant” en “een louche figuur” noemt Poelhekke hen. Zeeland, het tweede gewest, had aan hem een slecht gezant. Want de Zeeuwen waren fel tegen vrede. e verdienden dik aan de piraterij (kaapvaart) tegen de Spaanse schepen, met name in West-Indië (denk aan Piet Heins Zilvervloot). Maar De Knuyt trok zich daar niets van aan en liep zich het vuur uit de sloffen voor een accoord met de Spanjaarden. Daar had De Knuyt goede redenen voor. Volgens Poelhekke staat het zo goed als vast dat de Zeeuw zich in Munster door de Soanjaarden heeft laten omkopen. En flink ook: 100.000 escudos, een fortuin. Steekpenningen werden ook in die dagen vlot uitgekeerd. Onderhandelaar Penaranda droeg een van zijn medewerkers op alles in het werk te stellen om deze “geheime uitgaven vol te houden, “al is het door uw eigen kinderen naar de lommerd te brengen”. Maar De Knuyt was volgens Poelhekke wel erg inhalig en makkelijk om te kopen. De positie van Penaranda was overigens net te benijden. Behalve De Republiek sloeg ook Frankrijk hem om de oren met vergaande eisen. Beide landen dreigden ook met nieuwe veldtochten als hij niet toegaf. Aan zijn koning in Madrid had de gezant niet veel. Die liet de regering over aan een hoveling. Een deel van de tijd treurde hij verder om de dood van kroonprins Don Balthasar. Het enige goede wat de volksmond van hem vertelde, was dat hij verzot was op het castreren van katers. Dat grote verdriet weerhield Philips er niet van het bruidje van zijn zoon over te nemen. Op 30 januari 1648 tekenden gezanten van de Republiek en Spanje het verdrag. Maar twee gewesten gingen dwarsliggen: Utrecht onder leiding van zijn onderhandelaar Godert van Reede, heer van Nederhorst. Die was “ziekelijk, zwaar op de hand en het schijnt nogal zeurderig, om niet te zeggen lastig”, schrijft Poelhekkte. Utrecht wilde verder vechten. Dat wilde Zeeland ook. Daar was men zo boos op De Knuyt, dat die, om het vege lijf te redden, moest verklaren tegen de vrede te zijn, waar hij zelf zijn best voor had gedaan. Na enkele maanden gingen de twee gewesten overstag. De Knuyt kreeg zijn Spaanse geld. En zijn ketting. Maar die kregen de andere zeven ook.”

N.B. Wat het lot is geweest van de gouden ketting die Adriaan Pauw ontving blijft onbekend. Vermoedelijk is deze door de erfgenamen te gelde gemaakt. Na het overlijden van Pauw waren de te verdelen goederen talrijk en werden aan niet minder dan negen gerenommeerde rechtsgeleerden adviezen gevraagd casu quo confirmaties ingewonnen, behalve aan mr. Simon van Leeuwen enkele hoogleraren uit Leiden en advocaten aan het Hof van Holland (1)

(1) Beschreven door H.A.Drielsma. Een leenrechtadvies van Simon van Leeuwen en de faculteit der rechtsgeleerdheid te Leiden betreffende Adriaan Pauw en de heerlijkheid Heemstede (29 april – 12 mei 1653). In: Verslagen en mededelingen van de Vereniging tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlandsch recht; deel XII, nrs. 1-3, 1960-1965, blz. 329-371.

Bijlage 8: schilderijen van een bijeenkomst in 1651 van de Staten-Generaal in de Oude Zaal/Ridderzaal, toen Adriaan Pauw raadpensionaris was.

De Ridderzaal in 1651 tijdens een bijeenkomst der regenten van de Staten-Generaal; door Dirck van Delen. De bijeenkomst had plaats na het overlijden van de jonge stadhouder prins Willem II, terwijl diens enige zoon , de latere Willen III, nog slechts enkele maanden oud was. Besloten werd voorlopig geen stadhouder te benoemen.

Uitsnede van het schilderij der Staten-Generaal bijeen in de Ridderzaal, door Dirck van Deelen (circa 1605-1671). Aan de voorzijde van het kleed op de tafel het Latijnse motto van de Republiek ‘Eendracht Maakt Macht’ en een afbeelding van de Nederlandse Leeuw. (Rijksmuseum Amsterdam

Nog een schilderij van Dirck van Deelen van de Ridderzaal vanuit de andere zijde geschilderd. De vlaggen en banieren waren als trofeeën opgehangen, veroverd op de Spanjaarden. De Groote Zaal ofwel Ridderzaal werd slechts enkele keren per jaar gebruikt en tussendoor verhuurd, o.a. om (boeken-)veilingen te houden. In 156 en 1657 is daar door antiquaar Hendrik de Swaeff de nagelaten bibliotheek van Adriaen pauw geveild.

Een (na-)schildering uit 1651, toegeschreven aan Bartholomeus van Bassen (circa 1590-1652) (Mauritshuis Den Haag)

Schilderij van Hendrik Pothoven. De Grote Zaal op het Binnenhof in 1779. De oude vaandels hangen er nog, zij het in deplorabele staat. Het podium van de afgevaardigden heeft plaats gemaakt voor een loterij. Links en rechts zien we boekenkramen die later als stakramen naar de galerij buiten verhuisden.

———-Bijlage 9:

Heemstedenaar Fred Rosenhart in de gedaante van Adriaan Pauw. Uit: Ode aan Heemstede, 2015(Helen Lelou en  Charlotte Tonina)

Naar Adriaan Pauw zijn straten vernoemd in ‘s-Gravenhage (zie foto), Heemstede, Apeldoorn, Delft, Rotterdam, Vlaardingen, Hogersmilde, Wassenaar, Vlissingen,Groningen en Zwijndrecht.

Bijlage 10: catalogus 40 x Adriaan Pauw 1988

Vooromslag van catalogus: 40 x Adriaan Pauw in de picture 5-30 juli 1988; uitgestald in gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede

Inhoudsopgave katalogus 40 x Adriaan Pauw 1988

Bijlage 11: op weg naar Munster is Adriaan Pauw 9 april 1647 tussen Haltern en ’s Heerenhoek overvallen en beroofd. Bij de Staten van Holland diende hij op 16 oktober een declaratie in hem te vergoeden voor de volgende geroofde goederen met een waarde van tussen de 2600 en 2700 gulden

declaratie van zilveren lepel tot slaapmutsen door Adriaan Pauw ingediend voor geroofde goederen (Nationaal Archief; archief Pauw)

Vervolg van declaratie Adriaan Pauw bij de Staten van Holland, 17 oktober 1645.

Het reizen was in de 17de eeuw niet zondergevaar. Ook Pauw’s echtgenote is in 1647 overvallen, blijkens o.a. een verslag in het boek ‘De Vrede van Munster’ van J.J.Poelhekke.: ‘(…) Voorlopig was er hoegenaamd geen reden voor Pauw nog langer in Munster te blijven. De rechtstreekse vredehandel met de Spnajaarden wachtte op beslissingen uit Den Haag en het middelaarschap was hem door een der strijdende partijen op de meest kwetsende wijze ontnomen. Slechts was een ratificatie uit Madrid gekomen op het geadjusteerde van 8 januari. Pauw berichtte dit natuurlijk naar Den Haag, hetgeen hem vooral door de Fransen werd kwalijk. Op het Binnenhof viel er kennelijk wel het een en ander voor hem te doen! Zo zien wij hem dan ook de 12de april uit Munster vetrekken “rechtstreeks naar Den Haag om zo gauw mogelijk daar te zijn, in de hoop door zijn aanwezigheid in de Republiek deze zaken recht te zetten,die thans meer dan ooit in de war zijn” (Contarini aan Nani 16 april 1947). De speciale vermelding  dat de Heer van Hemstede rechtstreeks reisde, vindt haar oorzaak hierin, dat mevrouw een omweg maakte over Wesel en wel geëescorteerd door een trompetter van Penaranda. Tot grote en begrijpelijke woede van deze laatste was namelijk enige dagen te voren in de buurt van genoemde plaats haar bagage geroofd  door Spaanse troepen uit de garnizoenen van Venlo, Roermond en Gelder. Gelukkig maakte de meid die met de koffers meereisde, zich sterk, dat zij de booswichten wel zou herkennen, en nu ging het erom de boel zoveel mogelijk terug te krijgen. Het incident is dienstig om ons er aan te herinneren, dat de hoge heren te Munster allerminst in een luchtledig onderhandelden, maar dat de beoefenaars van de wapenhandel, al ontnam men hun dan de gelegenheid tot grote daden, nog zo veel krijgsrumoer veroorzaakten. Ditmaal waren het de Spanjaarden, maar een maand later vernemen wij, dat Staatse troepen uit Maastricht- naar het liefst 200 man met twee kapiteins – een ware rooftocht met doodslag en brandstichting hebben ondernomen tegen het plaatsje Waveren (…)’

Gravure van Anna van Ruytenburch door Pieter Holsteyn naar Ter Borch  uit 1646 toen zij ziekelijk was en bleek is voorgesteld

S.A.C.Dudok van Heel: Van Ruytenburch: een Amsterdams geslacht van kruideniers met adellijke pretenties., in: Vlaardingen en Vlaardinger-ambacht, een heerlijkheid. 1990. [Heemstede collectie BHA:  6359M).

A.A.C.Dudok van Heel: Van Ruytenburch (1)

Vervolg: Van Ruytenburch

Van Ruytenburch (3)

Pieter Gerrytsz. van Ruytenburch (1562-1627)

Vervolg Van Ruytenburch

Aeltg. Pietersdr., in 1581 gehuwd met Gerrytsz. van Ruytenbiuch

Vervolg Van Ruytenburch

Heraldisch wapen Van Ruytenburch

S.A.C.Dudok van Heel: Van Ruytenburch

Kapitein Frans Banning Cocq (1605-1655) en luitenant Wilhem van Ruytenburch (1605-1652) door Rembrandt op de ‘Nachtwacht’

De historische kroonluchter met Mariabeeldje in de Vredeszaal van Munster

Uitleg over de kroonluchter en Mariabeeldje

De Gouden Haan in de Vredeszaal dateert uit omstreeks 1600 en is vervaardigd in Neurenberg. Werd gevuld met wijn waaruit kon worden gedronken.

Gezicht op Munster. 16 mei 1648. Anonieme gravure, uitgegeven door Clement de Jonghe

Bijlage 12: viering van de Vrede van Munster  op 15 en 16 mei in Munster, Westfalen, zoals beschreven door dr.J.J.Poelhekke in diens dissertatie ‘De Vrede van Munster’ uit 1948: ‘(…) Van de plechtigheden van 15 en 16 mei werd een uitgebreid relaas naar Madrid gezonden, blijkbaar door de hoofdpersoon Penaranda zelf, want wij vinden het als bijlage bij zijn brief van 18 mei, waarin hij de Koning ambtelijk verslag uitbrengt van deze zijn gloriedag. Wij zullen dit relaas hier volgen, met enige aanvulingen uit Vaticaanse en Venetiaanse bronnen. Het werd een groots hoogtij van het 17de eeuwse gevoel voor stijl en decorum. De eersten die in actie kwamen, waren  Meynerswijck en Pauw. Reeds om 8 uur ’s morgens verschenen zij met van der Burgh op het stadhuis, waar onmiddellijk daarop Brun en Fernandez del Campo zich bij hen voegden. In een zijvertrek collationeerde dit vijftal de indrukwekkende stapel papieren waar zo lang en bitter om gestreden en op gezwoegd was. Deze laatste inspectie nam niet minder dan twee volle uren in beslag, waarop dus circa 10 uur de vier overige Staatse heren verschenen, te weten: Matenesse, Donia, Ripperda en Clant, want de arme Nederhorst lag nog steeds ziek te bed, om van de verguisde de Knuyt in het geheel niet te spreken De heren verschenen “keurig uitgedost”- con grande lucimiento de sus personas -, terwijl ook hun gevolg en personeel “zeer kostelijk gekleed gingen”. De processie trok door de straten van Munster in vijf karossen, elk getrokken oor zes of vier paarden, behangen met karmozijn fluweel en damast, zijnde de door koetsiers en palfreniers gedragen livrei van “fijn rood scharlaken(sic) met zilveren galons”.  Voorop reed een bazuinblazer. Op het plein voor het stadhuis stond een erewacht opgesteld van “meer dan twee compagnieën burgers in volle wapenrusting”. Bij aankomst en vertrek van hoge personages losten zij, als ook de geregelde troepen, een zo overvloedig aantal salvo’s, dat de meeste getuigen van het grote feest er de tel van schijnen te zijn kwijt geraakt. Ook in de komende dagen klonken er trouwens zo onophoudelijk vreugdeschoten door Munster, dat de lectuur der relazen alleen reeds een oorverdovendheid achterliet. Bij een van de welgemeende schietpartijen tekent de anonieme opsteller der “Observationes” in het Vaticaans Archief ietwat boosaardig aan, hoe een stelletje Fransen, die ernaar stonden te luisteren, bij ieder schot de naam van een stad of provincie noemden, die de Katholieke Koning bij deze vrede aan zijn voormalige rebellen moest afstaan. Zodra hij vernam dat de Staatsen ten stadhuize waren aangekomen, vertrok ook Penaranda van huis en een ieder die het nog zou mogen betwijfelen, kon thans met eigen ogen gadeslaan wat het betekende wanneer een Staatsraad van de Katholieke Koning zijn her en gebieder op een plechtige ambassade vertegenwoordigende. Voorop reed een fleurig opgetuigde karos met acht edellieden van Zijne Excellentie, allen in groot gala.

Gaspar de Bracamonte, graaf van Penaranda (1595-1676) op een gravure van Anselmus van Hulle

Volgde een stemmige karos in donkere kleuren met de twee aalmoezeniers – capellanes -, de betaalmeester, de mayordomo en de “secretaris voor vreemde talen”. Na dit degelijk tussenspel kwamen nogmaals twee meer kleurige equipages, respectievelijk inhoudende acht en zes edellieden en “camaradas” van Zijne Excellentie, “kostelijk en smaakvol gekleed” en  met “versierselen en juwelen van grote waarde”. Al deze koetsen werden getrokken door niet minder dan zes paarden elk. Hierop volgend zagen de opgetogen burgers de in onafzienbare drommen de straten vulden – men schatte hun aantal op wel 20.000! – voorbij paraderen: 2 trompetters, 24 lakeien, 12 soldaten te paard en 12 hellebardiers met hun karabijnen en hellebaarden, het geheel in en kleurenmengeling waarvan men, zelfs zonder het vele goudgalon, bij het lezen al duizelig wordt. Volgden: de tweede stalmeeter van Zijne Excellentie in de kapitein van zijn garde, D.Gabriel del Aquila y Bracamonte, met zijn luitenant D.Juan de Ginea Gibaja, fier te paard gezeten in een orgie van rood en goud. En eindelijk – want chter hem aan reed alleen nog maar de eerste stalmeester – Zijne Excellentie zelf,in eenzame glorie gezeten in een door 14 pages omstuwde, door zes fraaie appelgrauwe merries voortbewogen staatsiekaros, behangen met strookkleurig fluweel en damast. De graaf was gekleed in een costuum van het fijnste “Amsterdamse” laken van “donkere rozijnenkleur” met zilver afgezet. De pluimen, ongetwijfeld die op zijn hoed, waren rood en hij droeg “allerkostelijkste juwelen en diamanten ringen”. Wat er, als blijkbaar te vanzelfsprekend, niet bij staat vermeld, maar wat wij waarnemen op de schilderij van Terborch, is, dat Penaranda als enige van alle aanwezigen, prijkt met het waardigste van alle authentiek Spaanse kledingstukken, de beroemde “golilla”. Door de Magistraat verwelkomd, werd Penaranda naar de zaal geleid, waar de eren Staatsen hem opwachtten. Ten overstaan van “vele lieden uit het volk” wwrden hier talloze beleefdheden gewisseld en “hartelijke omhelzingen’ . Hierop trok het gezelschap zich terug in een zijvertrek, waar zij ongeveer een halfuur bezig waren met het tekenen van enkele bescheiden, ongetwijfeld de verklaringen betreffende enige vorsten tot wie de beide partijen de  benefitiën van de vrede wensten uit te strekken (1) en de protocollen waarin zij, ieder afzonderlijk, verklaarden de eed op het tractaat te hebben gezworen

De Vrede van Munster op een gravure van Simon Fokke naar Gerard Terborch

(1) Van Spaanse zijde waren dit (behoudens latere toevoegingen, die nog binnen een tijdvak van twee maanden mochten worden kenbaar gemaakt) de Keizer, zijn zoon, de Koning van Hongarije en Bohemen,plus nog verschillende aartshertogen. Voorts in het algemeen “de Heren Keurvorsten en Prinsen, Steden en Staten van het Heilig Rijk”met nog enkele met naam genoemd, waaronder de Hanzesteden. Van Staatse zijde de afstammelingen van Jan van Nassau en – latere toevoeging – de Keurvorst van Brandenburg plus nog enkele Duitse graven (L.van Aitzema, Vredehandelingen resp. pag. 384 en 385).

Ten slotte was men gereed voor de belissende plechtigheid, die ons door Gerard Terborch is vereeuwigd. Het toneel stelt voor de grote zaal van het stadhuis te Munster en wij kunnen niet nalaten op te merken hoe in de gesmeed-ijzeren kroonluchter een beeldje rijkt van de H.Maagd die aldus de plechtigheid presideerde, waarbij Haar openbare verering in het Noorbrabantse land tot een strafbaar feit werd verklaard om het anderhalve eeuw lang te blijven.

De dramatis personae, althans het 2 + 6-tal waar het op aan kwam, namen plaats om een ronde tafel. Links van Penaranda zat Brun, aan zijn rechterhand Meynerswijk, daarnaast Matenesse, dan Pauw – aan wie Terborch, ondanks zijn onguntige plaatsing met kennelijk opzet het grootste reliëf heeft gegeven (1) – daarnaast Donia,  ten ten slotte Ripperda en Clant, die de schilder als offer aan de compositie een beetje naar achteren heeft moeten plaatsen.

(1) Men notere bijv. hoe Pauw’s markante kop de enige is die niet slechts zo min als die van een der andere ambassadeurs oversneden wordt, maar die ook zelf geen anderen op het eerste of tweede plan oversnijdt en zodoende geheel vrij staat. Zie voort de gebalde kracht in zijn tot zweren opgeheven vingers, hoewel het slappe handje van Donia in de compositie van het schilderij van veel meer betekenis is”. 

Uitsnede Adriaan Pauw op het schilderij van de Vrede van Munster door Terborch

De plechtigheid begon met een ons niet bewaard gebleven toespraak van Brun. Naar wij gissen omdat Penaranda wel niet voldoende Frans zal hebben gekend en verstandig genoleg was daarom liever het woord te laten aan de welbespraakte Franccomtois. Meynerswijk antwoordde.

Antony Brun. Spaans ambassadeur bij de Vredesonderhandelingen in Munster

Portret van Joseph de Bergaigne (1588-1647), bisschop van ‘s-Hertogenbosch. Hij was door de koning van Spanje naast de Graaf de Penaranda en Antony Brun gevolmachtigd minister ofwel plenipotentiaris bij de vredesonderhandelingen in Munster. De ratificatie en beëdiging heeft hij, het jaar daarvoor overleden, in 1648 niet meer meegemaakt.

Hierop volgde de voorlezing van de Franse tekst van het verdrag, alsook van de ratificaties en alle verdere documenten die erbij behoorden. Daarna ging men over tot de uitwisseling van de tractaten in rood-fluwelen met zilver afgezette kistjes (1) en toen volgde het grote, door Terborch vereeuwigde moment van de eed.

Handtekening en zegel van Adriaan Pauw op de ratificatie van de Vrede van Munster

(1) Men was het er algemeen over eens, dat het Spaanse veruit het mooiste was. Het staat duidelijk, afgebeeld bij Terborch en is nog steeds – met de papieren erin- aanwezig op het Algemeen Rijksarchief te ‘s-Gravenhage.

Terwijl Penearanda en Meynerswijck ieder hun formulier in de linkerhand hielden, zwoeren de Spanjaarden, in de woorden van de vertaling van het door hen getekend pr0tocol “solemnelijk. in de naem van de geseyde Heer Koningh, op het Heyligh Kruys en op de Heylige Evangelien, door ons warelyck en lichamelijck aengeraect, en soodanig, alof hy er self tegenwoordigh was, en personelijck bystont, dat door hem en van sijnent wegen volkomelijck reëlijck, en ter goeder trouw vervult, geobserveert en ge-executeert sullen worden alle de Punten en Artickelen,en yder daer ad met d’ inhodt van dien vande geseyde Vredehandelingh gedaen, gesloten en getekent op den dartigsten van January in ’t tegenwoordigh Jaer van 1648”. Inderdaad rust de rechterhand van Penaranda en Brun op een Kruisbeeld dat op een opengeslagen, door een priester – ongetwijfeld D.Miguel Lopez de Barnuevo, de eerste “capellan”der Spaanse ambassade – vastgehouden bijbel ligt.

In 1648 in Munster geslagen penning gewijd aan de Vrede van 1648. Beschenen door een stralende zon rijd de godin van de vrede Pax net eenhoorn van overvloed in haar rechterarm en met mercuriusstaf en teugels in haar linker, in een zonnewagen waarvan de wielen en spaken gevormd worden door een zonnegezicht. De wagen wordt getrokken door twee leeuwen, de voorste met scepter en koningskroon van Spanje en de achterste met pijlbundel en kroon van de Staten-Generaal. Onder het span het wapentuig.

Keerzijde van Vredespenning 1648

De Staatsen zwoeren natuurlijk, zoals met grote belangstelling nar zulke plaatsen als Rome, Madrid en Venetië werd bericht “op hun manier”. “Hun manier” was trouwens zeer stemmig e waardig, waarmee ook het uiterlijk van de heren in overeenstemming was. Zo zij al “keurig uitgedost'”waren, dan kan dat slechts slaan op de rijkdom der materialen, want op Clant na, die iets uniform-achtig kleurrijks draagt, is het gehele gezelschap deftig in het donker. Terwijl Meynerswijck het eedformulier voorleeft. zeggen de vijf collega’s hem de woorden met opgeheven wijs- en middelvinger. Het door hen getekende protocol is simpeler dan dat van de Spanjaarden, maar wij vinden er de woorden in, waar het op aankwam: “Soo help ons Godt”.  De plechtigheid duurde tot ongeveer half twee, waarop de verschillende heren met hetzelfde ceremonieel weer onder trompetgeschal en saluutschoten van al wat vuur kon geven, naar huis vertrokken. Penaranda had voor zijn residentie een fontein van wijn laten opstellen, die tot negen uur bleef lopen en zeer vele lieden aantrok. Men zag volksvrouwen met beide handen wijn slurpen en niet weinigen moesten er de gehele nacht naast blijven slapen. Niettemin werd deze welkome afleiding de volgende dag opnieuw in werking gesteld tot, naar het schijnt, de Magistraat let vragen er maar liever mee uit te scheiden. Aldus het plechtig gebeuren op 15 mei 1648.

Afkondiging van de Vrede van Munster aan het publiek op een speciaal opgericht balkon voor het stadhuis in Munster 16 mei 1648 (Atlas van Stolk)

Zodra de ambassadeurs verdwenen waren, kwamen de timmerlieden die voor het stadhuis een estrade oprichtten – wel twintig voet uitstekend op het plein – welke evenals de aangrenzende kamers in het gebouw, geheel werd behangen met kostbare tapijten uit de ambassadoriale inventaris van Penaranda. Hier had de volgende ochtend om half tien de plechtige afkondiging van de vrede plaats. De heren plenipotentiarissen verschenen met dezelfde staatsie als de dag te voren, alleen was Penaranda thans nog veel rijker gekleed. Onder luid gejubel van het volk, en twee stedelijke zangkoren, werd “nae dat drie reysen was signal gedaen door seven Trompetten en een Ketel Trom” van hetfraai versiede verhoog, nogmaals het gehele tractaat met bijbehoren voorgelezen, ditmaal echter op ’s konings ratificatie na, inde Nederlandse taal.

Daags daarop, dus Zondag de 17de mei, bood Penaranda zijn Staatse vrienden een bijna sprookjesachtig gastmaal aan. De heren waren – blijkbaar onder een baldakijn – gezeten op groen fluwelen, met goud afgezette stoelen in een zaal, die was behangen met wandtapijten, voorstellende het leven van de mens. De Spaanse kronikeur vermeldt met trots dat er aan voor-, hoofd- en nagerechten maar liefst 500 schotels werden opgedragen, een aantal, dat zij wel zullen moeten verdelen over de verschillende tafels, want niet slechts de edellieden, secretarissen en al wat dies meer zij, maar zelfs de koetsiers en lakeien van de heren Staatsen werden mede onthaald. De hoge heren dineerden plechtstatig in het publiek ten anschouwe van al wat deftig was in Munster. Ook al wat minder deftig was mocht trouwens komen kijken en er werd vrij wijn geschonken voor het publiek. Het gedrang was dan ook zo groot, dat de wacht de grootste moeite had vrij baan te maken voor de bediening. Dit duurde van 12 tot 5 uur ’s middags  als wanneer die van deze Staat weer met grote voldaanheid enin opgeruimde stemming – “con grande gusto y alegria”- onder uitgelezen eerbetoon naar hun woonsteden terugkeerden. Wel waren er mensen die het ietwat zonderling vonden, dat niet zij die het meest door de vrede bevoordeeld werden, voor de kosten van de viering opkwamen, maar deze zijde van de aangelegenheid met een rustig geweten “als eenvoudige toeschouwers” overlieten aan Penaranda. De viering eindigde met een plechtig “Te Deum’op maandagmorgen, niet slechts in Penaranda’s huiskapel, maar ook in alle, of ten minste vele kerken van Munster. Dit naspel kwam als een onaangename verrassing voor Chigi die, in overleg met Rome, van Penaranda had trachten gedaan te krijgen, dat hij het achterwege zou laten, zelfs met aankondiging dat hij anders voor die dag ostentatief de congresstad zou verlaten.'(…)’

Gravure gedrukt bij Allard in Amsterdam n.a.v. Vredesonderhandelingen in Munster 1648 met de Nederlandse ambassadeurs . Op middenstuk Adriaan Pauw derde van links. (Rijksmuseum Amsterdam)

 

Gravure door Rombout van der Hoeye (1622-1671) met voiorstelling van Nederlandse delegatie Vredesonderhandelingen in Munster

 

Zilveren beker, 1650 vervaardigd in Amsterdam. Met gravure van de Nederlandse delegatie bij de Vredesonderhandelingen in 1648 te Munster. Naar een ets van Rombout van der Hoeye. Met afbeeldingen van Willem van Ripperda, Frans van Donia, Adriaen Clant, Johan de Knuyt, Van ReedeNederhorst, Johan van Matenesse en Adriaen Pauw. [Van 8 juni tot 18 augustus 1985 tentoongesteld in het Oude Slot Heemstede]. Geveild bij Christie’s, 16 april 2002.

 

Portret van kardinaal Fabio Chigi (1599-1667), als pauselijk nuntius deelnemer aan de Vredesonderhandelingen in Munster. Naar Poelhekke meent kon hij goed opschieten met de calvinistische Adriaan Pauw. Chigi was nadien van 1655 tot 1667 paus onder de naam Alexander VII.

De afkondiging van de Vrede van Munster had in de maanden mei en juni plaats in de meeste steden van de Nederlanden. Op bovenstaande gravure naar een prent van Hollar Wenzel is de afkondiging voor het stadhuis te Antwerpen afgebeeld op 5 juni 1648. In de cartouche met Duitse en Latijnse titels, geflankeerd door twee hoorns van overvloed.

In een nieuwsblad van 25 oktober 1645 1645 wordt een postiljon afgebeeld, die direct na het luiten van de Westfaalse vrede dat nieuws door heel Europa rondbazuint. Genoemd worden de steden Stockholm, Praag en Wenen. Op de grond ligt overbodig geworden wapentuig (houtsnede in Stadsarchief Munster)

Erasmus Quellinus IIe op de Vrede van Munster (Stadtmuseum Munster). Centraal zit de godin Pax die wordt gekroond dor een lauwerkrans, rechts geflankeerd door Gerechtigheid en Eendracht. Met haar Mercuriusstaf slaat zij de oorlogsgod Mars en zijn trawanten teneer. Daarmee herstelt zij de welvaart die links wordt gesymboliseerd door Overvloed met haar hoorn. Zo ook de handel, kunst en wetenschap, geheel links gepersonifieerd door een luitspelende Mercurius

Voorzijde folder van folderherdenking Vrede van Munster met talrijke publicaties, tentoonstellingen, lezingen en manifestaties in de Stad Munster na 350 jaar in 1998. Een selectie van uitgegeven geschriften en souvenirs wordt bewaard in de Heemstede-regiocollectie van de bibliotheek in Het Noord-Hollands Archief, locatie Kleine Houtweg te Haarlem

Gebouw (historisch raadhuis) waar in 1648 de Westfaalse vredesonderhandelingen in Osnabrück plaatsvonden

Impressie van de Vredeszaal in Osnabrück, Westfalen

Friedenssaal (Hall of Peace) in Osnabruck Town Hall, Germany. The Westphalian Peace Treaty of Osnabruck was signed here on October 24, 1648.

De deurknop naar de Vredeszaal in Osnabrück

Een deel van de portretten der gezanten bij de Westfaalse vredesonderhandelingen in de Vredeszaaal van het historisch raadhuis in Osnabrück (Jacques Bazen)

‘Geburtstag eines Gesandten: Adriaen Pauw vertrat die Niederlande beim Westfälischen Frieden’; von dr. Paul Pieper (1 november 1985)

TENTOONSTELLING ADRIAAN PAUW IN POUDE SLOT HEEMSTEDE

‘Drie verwanten van Adriaan Pauw, de gezusters Emilie Elias-Pauw van Wieldrecht, Machteld van Vloten-Pauw van Wieldrecht en Agnies Beelaerts van Blokland-Pauw van Wieldrecht bevonden zich onder het gezelschap der genodigden. Twee van hen waren van verre gekomen, Machteld was overgekomen uit Praag, waar haar echtgenoot ons land vertegenwoordigt als ambassadeur. Haar zus Agnies was uit Rome komen overvliegen. Zij is de vrouw van onze ambassadeur bij het Vaticaan. Zeer onder de indruk waren de dames van deze schitterend ingerichte tentoonstelling waaraan hun naam onverbrekelijk is verbonden. “Dit is een heel bijzonder gebeuren. Mijn gedachten gaan daarbij special uit naar mijn vader Reinier Pauw, de laatste afstammeling van de eerste Adriaan Pauw, grootvader van de latere raadpensionaris Adriaan Pauw” , merkte mevrouw Agnies Beelaerts van Blokland bij de rondgang op de tentoonstelling op. Zij ook sprak het openingswoord uit tijdens de plechtige zitting in de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein, waar Pauw ligt begraven en welk kerkgebouw door hem werd gesticht’.  (De Koerier, 12 juni 1985)

Premier Lubbers bezoekt tentoonstelling Adriaan Pauw (Heemsteedse Courant, 14 juni 1985)

Hans Krol tijdens een Adriaan Pauw tentoonstelling in het Oude Slot Heemstede (de Heemsteder, 13 juni 1993)

Frans Harm en Hans Krol als bestuurders VOHB bij opening tentoontelling 350-jaar Vrede van Munster in het raadhuis van Heemstede, 11 juni 1998 (foto V.C.Klep)

Expositie over Adriaan Pauw’ door J.A.Groen Jr.  (De Telegraaf/Nieuws van de Dag, 22-6-1985)

Dick Couvée, directeur van het Frans Hals Museum en premier Lubbers bij de Pauw-tentoonstelling in het Oude Slot. 1985

Premier Ruud Lubbers bij de opening van een Adriaan Pauw-tentoonstelling in het Oude Slot te Heemstede, 1985. Links Hans Krol en rechts Clara Brinkgreve. Dat de premier bij de opening aanwezig was was zeker mede te danken aan de bemiddeling van wethouder mevrouw Saskia Noorman-den Uyl. Mij is bijgebleven dat hij in z’n eentje het terrein van het Oude Slot kwam opgelopen, terwijl toen de president van de Duitse Bondsrepubliek Richard von Weizsäcker van de Bondsrepubliek West-Duitsland als wandelaar het Valkenburgerplein passeerde hij een aantal meters voor hem èn achter hem werd beschermd door beveiligers. Opmerkelijk was verder hoe goed Lubbers op de hoogte was met het verleden van Adriaan Pauw en de publicatie over Pauw die hem vooraf was toegezonden duidelijk goed gelezen had. Bij de rondgang kwam het nageslacht van Adriaan Pauw aan de orde, waarbij ik het woord degeneratie in de mond nam [De zoon Gerard Pauw was van beduidend minder niveau dan zijn vader en de zoon van Gerard,  ook Adriaan geheten,  had meer interesse in spirituele dan in bestuurlijke zaken. Ongetrouwd en kinderloos stief kwam met hem een eind aan de mannelijke lijn; een dochter van Gerard trouwde met Hoeufft, en hij en zijn nakomelingen noemden zich vervolgens Pauw geboren Hoeufft]. Freule Agnies Beelaerts van Blokland-Pauw van Wieldrecht, had mij ‘degeneratie’ horen zeggen, en was daar niet zo blij mee. Gelukkig kon ik haar gerust stellen dat dat beslist niet voor haar generatie van toepassing is. Nog een anekdote: na de opening en rondleiding werd door burgemeester Van den Bosch een lunch aangeboden in de burgerzaal van het raadhuis. Daar werden hem enkele flessen speciale Adriaan Pauw-wijnflessen door de plaatselijke vinoloog Zwarter aangeboden die de premier in dankbaarheid aanvaardde en een keurige dankbrief zond. Tijdens de lunch stond Lubbers plotseling op en nam het woord. Hij benadrukte dat zo’n manifestatie mogelijk moest zijn en ook waardeerde, maar moest de bijenkomst nu voortijdig verlaten omdat het werk op hem wachtte. Toen ik maandag de krant opensloeg las ik dat de premier zich ’s middags bij een hockeywedstrijd in Rotterdam had bezeerd….

4 zusjes Pauw van Wieldrecht. Van links naar rechts; Jeanne Hermance (1919-1944), Emilie (190-2018), Machteld (1923-2003) en Agnies (1029-2003), schrijfster over tradities van de  adel. Met Emilie Pauw van Wieldrecht is dit geslacht in 2018 uitgestorven

Geslacht Pauw van Wieldrecht uitgestorven (Adel in Nederland)

Fragmentgenealogie Pauw van Wieldrecht (voortzetting van Pauw), Nederland’s Adelsboek 1926

Pauw (Nederland’s Adelsboek 1926, pagina 287

Vervolg Pauw van Wieldrecht(1926)

Slot Pauw van Wieldrecht (Nederland’s Adelsboek 1926, pagina 289)

Trotse Pauw middelpunt van expositie; rol van Heemstedenaar bij Vrede van Münster nader belicht (Haarlems Dagblad, 9-6-1998)

Vervolg expositie Pauw (Haarlems Dagblad, 9-6-1998)

Vredestichter Pauw weer in het zonnetje gezet (Weekblad Heemstede, 18-6-1998)

Leo Zwarter overhandigt 8 juni 1985 in het raadhuis premier Ruud Lubbers een fles chateau ’t Oude Slot, een speciale jubileumwijn bij gelegenheid van het 400ste geboortejaar van Adriaan Pauw. Rechts burgemeester Van den Bosch en midden achter wethouder S.Baar.

Dankbrief van premier drs.R.F.M.Lubbers

Affiche van ‘Dreef Expositie”:  “Eeuwige vrede, 1648” (1998)

Folder van tentoonstelling ‘De Dertigjarige oorlog, Münster en de “Westfälische Frieden’ (Munster, Stadsmuseum 1998)

Deel folder van zes tentoonstellingen 1648-1998, in: Prinsenhof Delft, Legermuseum Delft, Catharijneconvent Utrecht, Centraal Museum Utrecht, Atlas van Stolk Rotterdam en Koninklijk Paleis Amsterdam

In 1998 verschenen gedenkboek: Vrede van Munster 1648-1998

Vooromslag van publicatie door S.Groenveld: ‘De Vrede van Munster: de afsluiting van de Tachtigjarige Oorlog’ SDU, 1997.

Kaart van de Republiek in 1648

Vooromslag van in 1998 uitgegeven brochure: 350 jaar Vrede van Munster 1648-1998

Brochure voor basisonderwijs: Van zeventien naar zeven provincies. 1998

Vooromslag van boek: Gerard ter Borgh en de Vrede van Munster; Door Alison McNeil Kettering. Den haag, Mauritshuis en uitgeverij Waanders in Zwolle, 1998

Zelfportret van Gerard ter Borgh. (Mauritshuis Den Haag). Behalve de intocht van Adriaan Pauw in Munster en de Vrede van Munster verbeeld, vervaardigde Ter Borgh o.a. de afzonderlijke portretten van Adriaan Pauw, Anna van Ruitenbergh, Adriaen Clant, Godard van Reede (2x, 1 in Rijksmuseum Amsterdam en 1 in Slot Zuylen), Caspar van Kinschot (als bruikleen in Maurutshuios), Eleazar Lootius en diens echtgenote. Don Caspar de Bracamonte y Guzman, Graaf van Penaranda (in Museum Boymans), en Hugo Eberhard Krazt von Scharfenstein,

1998 Kunstenaars herdenken 1648 Jan van Lagen: leo (leeuw)  =Nederland en taurus (stier) = Spanje

1998: ‘De leeuw en het kistje’ door Arja van den Berg Den Haag

1648-1998. Illustratie door Wim Bettenhausen, Den Haag

Vooromslag van brochure: Zentrum für Niederlande-Studien. 1997

Bijlage 1 foto’s van bezoek aan Westfalen in 1998

2 foto’s van het slot van Bentheim waar Adriaan Pauw op weg naar Munster meermaals verbleef

Drie afbeeldingen van de ruïne in Tecklenburg, vanwaar Pauw in 1646 het zogeheten ‘Tecklenburgse Poortje’ neenam voor zijn kasteel in Heemstede. Na afbraak in 1810 overgebracht naar bijgebouw van het Oude Slot

Het Tecklenburgse poortje dat voor de ingang van het kasteel was geplaatst en bij de afbraak in 1810 is gered. De gedenkteen i lange tijd als boogvulling gebruikt aan het Tegenwoordig geplaatst voor een ingang van cultureel centrum het Oude Slot Het opschrift van deze steen luidt: ‘(S)AXUM EX VETUSTISSIMA A (RCE) (TEC)LENBURGICA HUC TRANSPORA (TUM) MDC XL VII wat betekent dat de steen in 1647 vanuit de burcht van Tecklenburg naar Heemstede is overgebracht. Dat het gehele poortje vanuit Munsterland is overkomen is niet aannemelijk.

Foto van de ‘Pax Pacis’ ofwel Vredesbrug gebouwd omstreeks 1646 ter vervanging van de houten brug en in herinnering aan de toen (verwachtende) Vrede van Munster die een einde maakte aan de Tachtigjarige oorlog. Lange tijd is ten onrechte verondersteld dat de brug was opgebouwd met stenen uit Munsterland. Archeoloog Glazema ontdekte dat gebruik is gemaakt van stenenmateriaal afkomstig uit de gesloopte oude Marepoort in Leiden. De brug bestaat uit niet minder dan 60 balustrates. De bouwer (architect) van de brug is niet bekend. Genoemd is  bouwmeester Arent van ’s Gravensande die tot 1655 in Leiden werkte.

Tekening van de Vredesbrug met Wesermotief. Dat motief vindt men in Leiden ook toegepast aan het bossagewerk  van het bordes van het stadhuis en in de torenbouw van de Gravensteen.

Het ‘Krameramtshaus’, oorspronkelijk een gildehuis. Was in gebruik als verblijf voor de Staatse ambassadeurs bij de vredesonderhandelingen tussen 1646 en 1648. Later in gebruik als stadsbibliotheek, tegenwoordig huisvesting van het Haus der Niederlande in Munster

De moderne stadsbibliotheek van Munster

Hans Krol in Osnabrück, o.a. op de trappen van het voormalig stadhuis waar zich de Vredeszaal van de Westfaalse vrededesonderhandelingen bevindt.

Folder 26. Europaausstellung 24.10.1998 – 17.1.1999 in Münster & Osnabrück

Der grosse europäische Krieg (Ausstellung Westfalen 1998)

Der Friede von Münster und Osnabrück

Ausstellung Krieg und Frieden in Europa 1648 in 1998.

Bijlage: uitleg Vredeszaal en schatkamer in stadhuis van Osnabrück, Westfalen

Toelichting Vredeszaal en schatkamer in het stadhuis van Osnabrück

Vervolg stadhuis Osnabrück

Vervolg vredeszaal/vm.stadhuis Osnabrück

Slot van toelichting Osnabrück

De Vlaming Sebastiaan Vrancx (1573-1647) vervaardigde tijden de 80jarige oorlog verscheidene schilderijen met als taferelen van de strijd en daarop volgende plunderingen. Bovenstaand een doek uit omstreeks 1625-1630 van plunderingen in het Vlaamse Wommelgem

TOELICHTING OP SCHILDERIJ: DE AANKOMST VAN ADRIAEN PAUW IN MUNSTER. 1646. Door Gerard Ter Borch en Gerard (van der) Horst. Uit: catalogus Ter Borch, Mauritshuis 1974.

Toelichting aankomst Pauw (1)

Het doek op een vooromslag van een boek door Joseph Jobé: van koetsen en karossen. 1997

Vervolg: aankomst Pauw in Munster (2)

Slot: aankomst van Pauw in Munster (3)

=======

Grenspaal 1648 (Vrede van Munster!) in 1948 geplaatst tussen Sint Maarten en het Franse Saint Martin. Foto van en met Steven Trügg, uit: Büchmania Magazine, september 2017, nummer 14.

=========

Vooromslag van het standaardwerk over de Vrede van Munster door dr.J.J.Poelhekke uit 1948 De historicus Poelhekke deed onderzoek in de archieven van Den Haag en Munster, maar ook in Parijs, Madrid, Lissabon en Rome.

In 1978 publiceerde de historicusprofessor dr.J.J.Poelheke een nieuw standaardwerk, nu over Prins Frederik Hendrik, waarin ook diens ‘tegenvoeter’, de regent Adriaan Pauw, uitvoerig ter sprake komt. (Zutphen, de Walburg Pers, 1978)

De vrede van Munster 1648 hersg. Gerd Dethlefs en Johannes Arndt. 1998

Vooromslag van ‘salontafelboel’ 1648 Vrede van Munster; feit en verbeelding. Zwolle, Waanders, 1998.

Alison McNeil Kettering. Gerard ter Borch en de vrede van Munster. Den Haag, Mauritshuis, 1998 [n.a.v,. gelijknamige tentoonstelling].

Gerard Ter Borch. Vier Spaanse Franciscaner monniken in Munster, circa 1647-48. Schilderij aanwezig in National Gallery of Ireland, Dublin

Toelichting uit: Gerard Ter Borch Zwolle 1617 Deventer 1681 (Den Haag, Mauritshuis, 1974)

Beelden van de strijd; oorlog en kunst vóór de Vrede van Munster. Zwolle, Waanders, 1998

Vooromslag van pamflet: Triomf van de Osnabrücker en Neurenberger vrede, 1649

Vooromslag van het Duitse standaardwerk over de Westfälische Frieden (van Munster en vooral ook Osnabrück) van Fritz Dickmann. Eerste druk 1959, herdrukken volgden in 1965, 1972, 1992, 1998.

Vooromslag van het boek door Helmut Lahrkamp: Dreissigjähriger Krieg Westfälischer Frieden

Voorzijde cd-rom 1648 Oorlog en Vrede in Europa. Tachtigjarige Oorlog, Dertigjarige Oorlog en Vrede van Westfalen, geschiedenis en kunst, veldslagen en vredesfeesten, ellende en rijkdom, wapens en verdragen, soldaten en gezanten.

Voorzijde cd: De Vrede van Munster; politieke muziek uit de 80-jarige Oorlog, door Camerata Trajectina uit Utrecht. 1998.

Vermelding van 29 composities uit de periode 1551 tot 1648; uitgevoerd door Camerata Trajectina

=====

2018 370 JAAR VREDE VAN MUNSTER

Uit: deBuren; Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat, Brussel, programmaboekje januari-juni 2018

Uit: deBuren, 2018. Tentoonstelling: Gezichten van Münster, in: Haus der Niederlande.

klik hier om naar onderstaande te gaan (http://www.stadt-muenster.de/tourismus/westfaelischer-frieden.html)

Hetvoormalige, intussen gesloopte christelijk atheneum ‘Adriaan Pauw’ in Heemstede

==============

Aankondigen in: DeBuren, Vlaams-ederlands huis voor cultuur en debat, september-december 2018

De nacht van de Geschiedenis: opstand en bezetting, Rijksmuseum Amsterdam

Buren in opstand; de immateriële erfenis van de Tachtigjarige Oorlog

Adriaan Pauw & Heemstede forever (HIK Heemstede In kaart, september 2018)

In 2019 zendt de NRR een serie uit over de Tachtigjarige oorlog, daarnaast vindt een tenoonstelling plaats in het Rijksmuseum en is een boek verschenen van de hand van Gijs van der Ham, met medewerking van Marchien den Hertog, Judith Pollmann, Peter Vandermeersch en Stephanie Ararchangel.

Vooromslag van het boek 90 jaar oorlog, een uitgave van het Rijksmuseum, NTR en Atlas Contact, 2018

Postzegels PTT uit 1998 ter herdenking van: 1) 350 jaar Vrede van Munster, 2) 150 jaar Grondwet en 3) 50 jaar Universele verklaring van de rechten van de mens

Pagina 145 uit het boek waarin de Vrede van Munster en de rol van Adriaan Pauw aan de orde komen

illustratie uit het boek: 80 jaar oorlog

vervolg 80 jaar oorlog, pagina 146

(Haarlems Dagblad, 9 november 2019)

De plechtigheden van de vredessluiting in Munster 15 en 16 mei 1648 door dr.J.J.Poelhekke. De Vrede van Munster, ‘s-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1948.

Plechtigheden ondertekening Vrede van Munster, pagina 534

Plechtigheden ondertekening Vrede van Munster (Poelhekke, pagina 137)

2020 Het jaar van Adriaan Pauw

2020: het jaar van Adriaan Pauw in Heemstede. (Heemstede in Kaart, nummer 15, maart 2019, pagina 41)

Vervolg van: 2020: het jaar van Adriaan Pauw; door Marianne Wever, Wie was Adriaan Pauw? In: Heemstede in Kaart [HIK}. nummer 15, maart 2019, pagina 41

Feest Adriaan Pauwjaar 2020 gaat van start in Heemstede (Heemsteeds Nieuwsblad, 2 juli 2019)

BIJLAGE HUGO DE GROOT, ADRIAEN PAUW EN DE VOORBEREIDINGEN VOOR DE VREDE VAN MUNSTER *

`Dat Paeuw weer opdondert, geeft mij vreemd’. Met deze woorden
reageerde Hugo Grotius op het nieuws dat de Staten van Holland in mei 1643 Adriaen Pauw, heer van Heemstede, hadden aangewezen voor hun bezending naar de conferentieplaats Munster. `Opdonderen’ had in de zeventiende eeuw de betekenis van `plotseling en onverwachts tevoorschijn komen’, als een donderslag uit heldere hemel. De uitdrukking kwam ook in verheven taal wel voor, maar echt vleiend kan Grotius zijn commentaar op de verrassende benoeming van zijn aartsvijand Pauw niet bedoeld hebben. Ook in Haagse kringen verbaasde men zich over het `opdonderen’ van de heer van Heemstede. Later in datzelfde jaar