Tags
Elisabeth van Thüringen, Emile Erens, Godfried Bomans, graven Andriessen Aelbrechtsberg, Kunstkring Heemstede, Lodewijk van Deyssel, monument Vaumont, steenhouwerij Swaalf
MARI ANDRIESSEN IN WOORD EN BEELD
Tentoonstelling Mari Andriessen in Museum Haarlem (HRLM 81, 2022, pagina 66)
Vooromslag van publicatie Dicht bij Mari Andriessen, n.a.v. tentoonstelling in Museum Haarlem, 2022
Andriessen en Bomans Uit boek: Dicht bij Mari Andriessen.
Enkele door J.P.Teengs op 28 september 2022 gemaakte foto’s op de tentoonstelling Dicht bij Mari Andriessen in Museum Haarlem
Dicht bij Mari Andriessen. Haarlem
Tentoonstelling Mari Andriessen
Dicht bij Mari Andriessen. Ontwerp De Dokwerper. Links Hans Krol en rechts Frank van der Voordt
Mari Andriessen. Ontwerp Anne Frank
Dicht bij Mari Andriessen. Ontwerp Koningin Wilhelmina
Overzicht tentoonstelling Mari Andriessen in Museum Haarlem
=======
Vooromslag van boek Geloof in beeld (2018)
Na in 2017 een tentoonstelling en boekuitgave aan de veelzijdige kunstschilder Han Bijvoet (1897-1975) te hebben gewijd is door de Stichting Katholieke Basiliek Sint Bavo Haarlem in 2018 gekozen voor een expositie en beknopte monografie over ‘Mari Andriessen (1897-1979), beeldhouwer te Haarlem met als titel ‘Geloof in Beeld’.
Vooromslag van eerder verschenen boekuitgave over de kunstenaar Han Bijvoet
De opening van de tentoonstelling vond plaats op 6 april 2018 in de kathedraal, in aanwezigheid ook van veel familieleden, waaronder vier kleinkinderen van het echtpaar Mari Andriessen en Netty Koot. Biograaf Louk Tilanus hield een inleidende toelichting op het religieuze oeuvre van de beeldhouwer. Daarin vermeldde hij dat voor zijn eerste oorlogs- ofwel bevrijdingsmonument in Heemstede door hem in eerste instantie een in 1947 ontwerpbeeld was bedacht van de Franse heilige uit de vijfde eeuw Geneviève ofwel Genoveva. Het werd weliswaar een vrouw maar wat strijdbaarder uitgebeeld, waarmee de beeldhouwer zelf niet tevreden was. Na o.a. orgelmuziek gecomponeerd door Mari’s broer Hendrik Andriessen en uitgevoerd door titulair-organist Ton van Eck, vond de officiële opening van de tentoonstelling plaats door de heer Ed Spanjaard, een vroegere vriend van de beeldhouwer De heer André Numan, voorzitter van de Commissie Kunstzaken en Kathedraalmuseum reikte vervolgens de eerste exemplaren uit van het boekje ‘Geloof in Beeld’. Het bevat bijdragen van voornoemde Louk Tilanus: ‘Religieuze thema’s in het oeuvre van Mari Andriessen’’, en van conservator moderne kunst van het Frans Hals Museum Antoon Erftemeijer: “Naturellement catholique” Leven en werk van Mari Andriessen’. Verder stelde zelfstandig architectuurhistoricus Michel Bakker een route samen langs zijn beelden in Haarlem en omgeving: ’’Op pad met Andriessen’. De opgave bevat beschrijvingen van: 1) Het Rozenwonder van Elisabeth van Thüringen; 2) beeld van oud-directeur van het St.Elizabeth’s Gasthuis P.A.Heeres; 3) Man voor het vuurpeloton aan de Dreef, 4) monument ‘De kleine Johannes’ van Frederik van Eeden in het Frederikpark (vernoemd naar Willem Frederik Karel, prins der Nederlanden (1797-1881), de tweede zoon van koning Willem I; 5) ‘Tante Jans en de medemens’ (naar een vrouw die veel goed werk deed tijdens de Tweede Wereldoorlog) aan het Palmplein; 6) Gebonden Mannen, geplaatst nabij de Antoniestraat aan het Spaarne; 7) Drie sprookjesstenen in de Cornelis van Noordestraat 15; 8) de graven Willem II en Floris V in pandpoort van het Haarlems stadhuis; 9) sculptuur ‘De Oude Tijd geeft de fakkel van het leven door aan de Nieuwe Tijd’ (binnenplaats stadhuis; 10) De Muziek op het Prinsenhof; 11) gevelsculpturen van heilige Vincentius en Sint Joris aan de Jan Gijzenkade; 12) grafmonument Andriessen (het echtpaar en zoon Frits, in 2007 bijgezet) op de r.k.begraafplaats Sint Adelbert in Bloemendaal; 13) Erik met vlinder in Thijsse’s Hof Bloemendaal. Gebaseerd op het boek van Andriessens’ vriend de schrijver Godfried Bomans die in 1940 het succesvolle boek ‘Erik of het klein insektenboek’ publiceerde;
Sculptuur van Erik of het klein insektenboek naar Godfried Bomans in Bloemendaal
14) woonhuis (en aangebouwd atelier aan de achterzijde van ‘Vredenhof’ aan de Wagenweg 244-246; 15) het Vrijheidsbeeld aan de Vrijheidsdreef in Heemstede; 16) gedenkplaat in herinnering aan verzetsman Marinus Vaumont die 25 juli 1944 op de hoek van de Havenstraat/Jacob van Campenstraat bij een poging een gevangengezette verzetsstrijder te bevrijden door een politieman is doodgeschoten;
Reliëf gedenkteken Marnus Vaumont in Heemstede, vervaardigd door Mari Andriessen
17) werken van Mari Andriessen in de Nieuwe Bavo Kathedraal.
Emile Erens
Niet in het boek vermeld, maar aanwezig op de tentoonstelling is een borstbeeld van de Heemsteedse schrijver van heiligenlevens (hagiograaf), tevens anjerkweker Emile Erens, die op het Oude Slot woonde, Het is vervaardigd in 1942/1943 . Een afgietsel in brons bevindt zich in het Frans Hals Museum een kopie in Museum Henriëtte Polak te Zutphen. Op de expositie is ook een portret aanwezig van organist en componist Albert de Klerk, afkomstig van het Museum Beelden aan Zee, welke instelling ook een portret in bruikleen van het F.H.M. bezit van Mari’s broer, de destijds befaamde pianist Willem Andriessen.
Emile Erens door Mari Andriessen (foto J.P.Teengs)
Beknopte levensbeschrijving van Mari Andriessen (1897-1979)
Mari(e) Silvester Andriessen is op 4 december 1897 aan de Bakenessergracht geboren.
Het witgepleisterde pand aan de Bakenessergracht is het geboortehuis van Mari Andriessen
Hij heeft vrijwel zijn hele leven in de Spaarnestad gewoond en overleed op 7 december 1979. Hij kwam uit een gelovig katholieke en artistiek begaafde familie. Zijn grootvader was de kunstschilder (en fotograaf) Willem Vester uit Heemstede, zijn moeder de kunstenares Gesina Vester. Vader Nicolaas Hendrik Andriessen was organist, muziekleraar en koordirigent, afkomstig uit Hilversum, Van zijn broers werd Hendrik musicoloog, organist en componist, een andere broer Willem een vooraanstaand pianist.
Het ouderlijk gezin Andriessen omstreeks 1909. Van links naar rechts zien we: zus Laura, broer Hendrik (componist), vader N.H.Andriessen, MARI, zijn jongste zus Cilia, de vrouw van de oudste broer Willem, moeder Gesina Andriessen-Vester, broer Willem (pianist), broer Kiek (leraar Engels). Op de achtergrond is een schilderij van Gesina Vester te zien.
Mari volgde op advies van huisvriend Jan Bronner van 1912 tot 1916 de Haarlemse Kunstnijverheidsschool. In 1917 was hij in de leer bij Piet Gerrits uit Nijmegen. Daarna is Andriessen toegelaten tot de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam (met professor Bronner als leermeester) tot 1923, ten slotte gevolgd door een jaar studie aan de Academie van Beeldende Kunsten in München. Zijn vriend, oud-klasgenoot en collega-beeldhouwer Frits van Hall introduceerde hem in een kring van vooral letterkundigen zoals P.H.Moerkerken, C.J.Kelk. Lodewijk van Deyssel, J.J.Slauerhoff, Emile Erens, Adriaan Roland Holst, later ook Godfried Bomans. Vriendschapen volgden met beeldhouwers als Hildo Krop, Han Wezelaar en John Raedecker en hij exposeerde met hen op groepstentoonstellingen van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers (NKVB), waarvan Andriessen sinds 1925 lid was.
Bij een bezoek aan Emile Erens op het Oude Slot in Heemstede, juli 1925, poseerden op de Vredesbrug van links naar rechts: J.J.Slauerhoff (met strohoed), Mari Andriessen, een zoontje en echtgenote Netty Andriessen-Koot.
De vooroorlogse crisisjaren waren moeilijk met weinig opdrachten. Hij maakte portretten en kreeg enkele opdrachten voor kerken, zoals drie houten heiligenbeelden voor de Sint Antonius van Paduakerk in Aerdenhout. Andriessen kreeg enige bekendheid met de Limburgse glazenier Joep Nicolas, kunstschilder Antoon Molkenboer en edelsmid Nico Witteman als vernieuwers van de religieuze kunst. Voor het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag vervaardigde Andriessen in 1939 een levensgroot beeld in brons van de 17de jurist Johannes Voet. Verder kreeg hij dat jaar een opdracht om beelden voor het destijds nieuwe stationsgebouw van Utrecht te vervaardigen.
Afscheid van Jan Bronner in het Vondelpaviljoen Amsterdam, juli 1947. In het midden staand (43) met vlinderdasje Mari Andriessen, rechts naast hem zijn vrouw Netty Andriessen-Koot. Vooraan zien we van links naar rechts; dr.N.Vroom (namens Ministerie van OK en W), mevrouw Limpers, mevrouw C.D.Bronner-van den Berg, , professor Jan Bronner, Hanna Bensink-Bronner, Jeanne van Hall-Brandsma en de heer Jansen (OK en W).
Jan Bronner (leermeester) en Mari Andriessen (leerling) bij het beeld van Nurks, deel uitmakend van het Hildebrand-monument,in het Frans Hals Museum
Bij het halve eeuwfeest van het (intussen derde) Hildebrand-comité (1913-1963), is een herdenkingsbord uitgebracht ‘Hoe warm het was en hoe ver’ met het wapen van Haarlem en de namen van het bestuur: Mari Andriessen, mr.A.Beets, Godfried Bomans, G.G,Gratama, mr.J.H.J.Hoog, A.D.Huijsman en Jan D.Voskuil.
Een jonge Mari Andriessen (met Adriaan Swaalf?) in het atelier
Mari Andriessen modelleert het portret van een jong meisje in zijn atelier
Mari Andriessen met een model van de Dokwerker (waarvoor de Haarlemse timmerman-aannemer Willem Termetz op aandringen van Bomans model stond) en werkend aan de kop van Lodewijk van Deyssel
Dokwerker was Haarlemse timmerman (Haarlems Dagblad, 18 februari 2004; met dank aan Frank van der Voordt).
Uit: Dagblad van het Noorden, 24 februari 2004.
Nog een afbeelding van Mari Andriessen in zijn atelier aan de Wagenweg
Atelier van vh. Mari Andriessen in 1988 (F.H.M.)
Maria Andriessen in 1938 gefotografeerd door Emiel van Moerkerken
De oorlogsjaren waren voor hem beslissend. Hij weigerde op principiële gronden zich aan te sluiten bij de Nederlandsche Kultuurkamer en sloot zich aan bij het verzet, liet Joodse onderduikers in zijn huis en verborg wapens in het atelier. Hij kreeg geen opdrachten meer en het was hem niet toegestaan in het openbaar te exposeren.
Na de bevrijding kwam kreeg Andriessen een hoofdrol toen er een grote vraag kwam naar oorlogs- en verzetsmonumenten. Van zijn leermeester Bronner had hij geleerd dat beelden duidelijk, helder en overzichtelijk moeten zijn en hij vond inspiratie bij Belgische en Franse realisten zoals Meunier, Dalou, Maillol en Auguste Rodin. Na Heemstede (1948) kreeg hij van veel gemeenten opdrachten om een oorlogsmonument te maken.
De Dokwerker in Amsterdam, op de achtergrond bijgebouwtjes rond de Portugees-Joodse synagoge.
Meest bekend zijn geworden: ‘De Dokwerker’ op het Jonas Daniël Meijerplein Amsterdam ter herdenking van de Februaristaking van 1944 (1952), maar ook ‘Man voor het vuurpeloton’ in Haarlem , ‘het vrouwtje van Putten, het uit zes figurale groepen bestaande monument in het volkspark te Enschede (1953) en een beeld in brons van Anne Frank bij de Westerkerk dat uit 1975 dateert, stuk voor stuk hoogtepunten uit zijn omvangrijk oeuvre. Voorts maakte hij in figuratieve stijl beelden van Cornelis Lely op de Afsluitdijk (1953), van KLM-pionier Albert Plesman in Den Haag (1958), en Koningin Wilhelmina in Amsterdam en Utrecht (1967).
Zuil van Lely krijgt nieuw beeld. Uit VNG magazine 9 januari 2004
De kunstenaar wordt gerekend tot De Groep van traditionele figuratieve beeldhouwers. Andriessen werkte zijn leven lang in steen, maar zijn grote kracht lag ook in het boetseren, waarna zijn ontwerpen – ook talrijke kleinere beeldjes – in brons werden gegoten. Hij ontving verscheidene eerbewijzen, waaronder de Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945. In 1977 is een overzichtstentoonstelling van zijn werk in het Frans Hals Museum georganiseerd, uiteraard bezocht door toen prinses Beatrix die als beeldhouwster van zijn werk zeer gecharmeerd was. Uit zijn huwelijk met Netty Koot zijn twee zonen geboren. Mari Andriessen overleed in 1979, drie dagen na zijn 82ste verjaardag. Op de dag van zijn begrafenis in Bloemendaal legden onbekenden een krans bij de Dokwerker in Amsterdam.
Koningin Beatrix, zelf beeldhouwster, bewonderde het werk van Andriessen en ontmoette hen verscheidene keren. Op de foto in 1977 bij de opening van een overzichtstentoonstelling in het Frans Hals Museum
Mari Andriessen na toekenning van een koninklijke onderscheiding (1977)
H.L.Prenen schreef voor het Haarlems Dagblad van 10 en 11 december 1979 een uitvoerige necrologie (overgenomen in; Jaarboek Haerlem 1980, p.200-210. Daarin maakt hij melding van de volgende anekdote. ‘Van de volkswaardering voor de Dokwerker kreeg de beeldhouwer, kort na de onthulling in 1953, een even treffend als onverwacht bewijs in een Amsterdamse kroeg. Hij stond met een collega bij de tapkast een borrel te drinken. Door het raam kon je in de verte het monument zien in de grijze winterdag. Het gesprek tussen de belde beeldhouwers liep over hun vak, over beelden en aanverwante artikelen. De kastelein, die in het spitsuur bedrijvig in de weer was met het bedienen van zijn vaste klanten, ving blijkbaar een paar flarden van dat gesprek op, want plotseling stond hij stil, leunde over de toonbank en vroeg: “Zijn de heren soms beeldhouwers? Ja, de heren waren dat. “Kunt u dan misschien ook de persoon die dat beeld daar op het plein gemaakt heeft?’ “Jazeker”, zei de collega, “deze meneer hier” en wees op Mari. De kastelein stond stomverbaasd en pakte toen de fles: “Hier, meneer, drink leeg en neem van mij een borrel. Op je gezondheid! Want die kerel daar op het plein, die is fijn, die is zuiver!” Hij hief het glaasje omhoog en alle vaste jongens van het café stemden in met het ritueel! “Daar ga je!” Twintig glaasjes werden tegelijk omgekiept, vakkundig en bekwaam en met een klap weer op de toonbank gezet. Daarmee was het monument eigenlijk pas echt onthuld en bij het volksbezit ingelijfd. Die borrel daar bij de tapkast in dat Amsterdamse kroegje is de mooiste recensie die Andriessen ooit op zijn werk gekregen heeft. Welsprekender dan een gezamenlijke hymne van het koor der gezamenlijke Nederlandse kunstkritiek. Hier was de vox populi, waar en zo vaak over hoort, maar die men zo zelden zèlf hoort.’ Met zijn echtgenote is Mari Andriessen begraven op de Adelbert begraafplaats in Bloemendaal.
Het graf van het echtpaar Andriessen in Bloemendaal
Graf van Mari Andriessen (1897-1979), echtgenote Nettie Andriessen-Koot (1879-1990) en zoon Frits Andriessen (1921-2002) op het Adelbert begraafplaats Bloemendaal (2021, J.P.Teengs)
Graf van zoon Maap Andriessen (1922-2007) en echtgenote Marietje Andriessen-Heeres (1928-2013) (foto Jan Teengs, 2021)
Veel herinneringen van Godfried Bomans aan diens vriend Mari Andriessen zijn te vinden in ‘De Werken’ in de delen1, IV en V. Op zijn beurt schreef Mari Andriessen en bijdrage voor het in 1972 verschenen gedenkboek ‘Herinneringen van Godfried Bomans’ (onder redactie van Michel van der Plas), getiteld: ‘Spelletjes met G.B.’, waarin hij schrijft dat Godfried Bomans sinds de oorlogsjaren een grote rol in zijn leven heeft gespeeld.
viering van de 85ste verjaardag van Lodewijk van Deyssel, 22 september 1949 in het Frans Hals Museum te Haarlem. Links van des schrijver Sophie Mulder. Staand van links naar rechts: mr.P.Vreede, C.J.Kelk, MARI ANDRIESSEN, Henk Leffelaar, Adriaan Roland Holst, Anton van Duinkerken, Paul Huf, dr.P.H.Ritter Jr., Han Bijvoet, onbekende dame, Cornelis Veth, Otto B.de Kat, twee onbekenden. Zittend: Maurits F.Pieper, Sophie Mulder, Lodewijk van Deyssel, Emile Erens, mw. Jacqueline Royaards-Sandberg.
Bij een diner van Teisterbant met Adriaan Roland Holst en rechts van hem het echtpaar Andriessen aan de soep
Als Jan Bronner in 1914 de opdracht krijgt het Hildebrand-monument te maken, stuurt moeder Andriessen haar 17-jarige zoon Mari met bloemen naar hem toe. na veel problemen is het monument pas in 1962 onthuld waarbij een kleinzoon van Mari bloemen aan Bronner aanbiedt. Op de foto zien we het Hildebrand-comité in zijn allerlaatste samenstelling van 1962. Van links naar rechts: architect C.W.Royaards, burgemeester van Haarlem mr.O.Cremers, A.D.Huijsman, G.D.Gratama (directeur Frans Hals Museum), Godfried Bomans, journalist J.Voskuil, Mari Andriessen, mr.J.Hoog en een onbekende. (uit: Mari Andriessen 80).
Godfried Bomans en Mari Andriessen bij het autootje in de Haarlemmerhout, september 1948. Samen vormden zij met dr.P.Schröder het Hildebrandgenootschap. Leden werden slechts toegelaten wanneer men de Camera Obscura van buiten kende. Het genootschap is bij 3 leden gebleven.
Mari Andriessen en Godfried Bomans op het hobbelpaard in de Haarlemmerhout
Viering van de 50sste verjaardag van Kees Verwey ten huize van Lodewijk van Deyssel, Van Eedenstraat 14 Haarlem, 20 april 1950. Staande van links naar rechts; Otto B.de Kat, Adriaan Roland Holst, Cees Kelk, mevrouw Brantjes-Erens, Godfried Bomans, Fik Abbing, mej.Jeanne Tilbusscher, Kees Verwey, Mari Andriessen. Zittend: Cornelis Veth, Emile Erens, H.F.Boot, K.J.L.Alberdingk Thijm (Lodewijk van Deyssel) en hospita mevrouw S.Mulder. (Letterkundig Museum)
Diner bij gelegenheid van Kees Verwey’s verhuizing 24-8-1941. Van links naar rechts: mevrouw Hasscoldt., Otto B.de Kat, mw. Bäterling, Mari Andriessen, Godfried Bomans, Klaartje Schade, Fiep Mulder (staande) , Kees Laan, Hans de Kat-van Zijl, Betsy Witsen van Vloten, Lodewijk van Deyssel, mw. Nettie Andriessen-Koot, Kees Verwey, Lodi Ali Cohen, Henry Broekmeyer.
Verjaardagsfeest van Godfried Bomans op 2 maart 1946, Zonnelaan 17, Haarlem. Als gasten zien we van links naar Rechts: Claartje Schade, dr.P.H.Schröder, Jan Bomans met naast hem aan tafel zittend mw.Cees Bangert, Netty Andriessen (echtgenote van Mari), Kees Verwey Godfried Bomans,, zittend naast hem Liesbeth Erens (dochter van Emile Erens), mw.Hans de Kat, MARI ANDRIESSEN, H.A.Lunshof, Harry Prenen, Otto B.de Kat, Miep Schröder (schrijfster en echtgenote van P.H.Schröder), Pietsie Bomans. Vooraan zittend mevrouw Boerma, Tak Bangert (echtgenote van Cees Bangert) en mevrouw Lunshof-Brants. (Antoon Erftemeijer: Godfried Bomans, 2010, pagina 24)
Een diner bij Brinkmann in maart 1953 ter gelegenheid van Bomans’ 40ste verjaardag met o.a. Godfried Bomans links vooraan gezeten en Mari Andriessen vooraan helemaal rechts voorover gebogen. Getraceerde personen: Boven v.l.n.r..: Annie Paap – Gisela Prenen – mw. Boerma – Piet Schröder – Nettie Andriessen – Miep Schröder – Wouter Paap – mw. Kees Bangert – Joop Lücker – Tjebbo Franken – Lia Palla – Jan Mul – Gonnie Franken – Frits Andriessen – Otto B.de Kat – Ali Cohen – Mimi Asselbergs – Adriaan Roland Holst – mw. Lücker of Liesbeth Erens (?) – Pietsie Bomans – Jan Brants – Mari Andriessen. [Nauwelijks zichtbaar achter Pietsie: Emmy van Lokhorst]. Zittend: Godfried Bomans – Hans de Kat – Anton van Duinkerken (Asselbergs)- Guusje Brants – Harry Prenen en ?
Louk Tilanus publiceerde als bijlage in zijn monografie een lijst van werken van Mari Andriessen. Mari Andriessen heeft ook enkele penningen vervaardigd, o.a. van Sint Bavo. In de Nieuwe Bavo zijn van de hand van Andriessen o.a. aanwezig een kerstaltaar (retabel met 6 reliëfs),het Vincentiusaltaar, beelden van Petrus en Maria bij een biechtstoel, voorts van de H.Willibrord en H.Antonius. Het Museum Beelden aan Zee in Den Haag-Scheveningen beschikt over diverse ontwerpen en beelden (in bruikleen), die ook in het boek zijn afgebeeld. Het Frans Hals Museum bezit een aantal sculptures van de beeldhouwer, zoals o.a. ‘Laatste zelfportret’ uit 1979 in gips, een ontwerp Johannes de Doper uit 1942, een Pinksterreliëf (1935) en een portret van Emile Erens.
Huize Vredenhof waar Mari Andriessen met zijn gezin woonde en waar hij achter het huis een atelier liet aanbouwen, na zijn overlijden in gebruik geweest van de beeldhouwster Anne Hofte
In de tuin van het huis aan de Wagenweg is in 1934 een nieuw atelier gebouwd.
Het Vrijheidsbeeld van Heemstede
Gedenkteken Koningin Wilhelmina door H.A.van den Eijnde (uit: Heemstede ten voeten uit, 1995)
Op de plaats van het bevrijdingsmonument in Heemstede aan de Vrijheidsdreef (zo vernoemd in 1914 ruim een eeuw na de bevrijding van de Franse bezetting tot 1913) stond vanaf 1938 een gedenkteken van de beeldhouwer H.A.van den Eijnde. Aldaar geplaatst veertig jaar nadat Wilhelmina als Koningin was ingehuldigd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is dit gedenkteken door de nazi’s verwoest nadat plaatsgenoten als een vorm van protest tegen de Duitse overheersing daar bij herhaling bloemen hadden gelegd.
Mari Andriessen in 1936 werkend aan Genoveva van Parijs (boek Louk Tilanus)
Verworpen ontwerp voor monument voor de gevallenen door Mari Andriessen (1947)
Model van het Genoveva-beeldje, dat zich tegenwoordig in depot bevindt bij jet museum Beelden aan Zee (D.J.M.van Broekhoven, via Theo Out)
Al in juli 1945 is een door de toenmaals in Heemstede woonachtige kunstenaar Antoon Molkenboer een provisioneel monument vervaardigd ‘Aan hen die vielen’ , dat een plaats kreeg op het Richard Holplein. Het is op 14 juli 1945 onthuld door burgemeester jonkheer mr.J.P.W.van Doorn met een erewacht en een ware bloemenzee.
Mari Andriessen ontving februari 1946 de opdracht een blijvend bevrijdingsmonument voor Heemstede te vervaardigen, voor zover bekend het eerste als zodanig in zijn loopbaan. Vele vrijheidssculptures zouden volgen, waarmee hij (inter)nationale erkenning heeft verworven (1).Vanaf het begin is in Heemstede aan een vrouwenfiguur gedacht. Andriessen stelde als eerste ontwerp voor een variant op zijn uit 1936 daterende beeld van de Franse heilige Genoveva die in de vijfde eeuw leefde, een vrouw die haar hand beschermend bij een kaarsvlam houdt. (2). Het comité ‘Heemstede Vrij’ vond dat echter ‘te zoet en te Maria-achtig’, met andere woorden niet strijdbaar genoeg, waarna hij een nieuw ontwerp maakte van zoals Andriessen dat omschreef ‘een vrouw die haar boeien slaakt als uitdrukking van de bevrijding’. Hij maakte een kleimodel op ware grootte, dat op een gegeven moment vanwege de uitgedroogde klei met een klap uit elkaar viel, waarna Andriessen een nieuw kleimodel maakte. Met dat ontwerp ging men akkoord en voor 12.000 gulden is het monument – een fors beeld van 3 meter 80 centimeter op een sokkel van ongeveer 95 centimeter – gekapt uit Ettinger tufsteen dat door de steenhouwerij Swaalf uit Haarlem was aangeleverd en in de werkplaats van Adriaan Swaalf is gehakt omdat het te groot was om in zijn eigen atelier uit te voeren. De kunstenaar wilde het zelf niet (mede) onthullen, zelfs niet aanwezig zijn.
Onthulling op 4 mei 1948 van het Vrijheidsbeeld nabij Groenendaal in Heemstede door minister mr.P.J. Witteman. Rechts van hem staat Joep Paternoste
De plechtigheid vond op 4 mei 1948 plaats door de minister van Binnenlandse Zaken mr. P.J.Witteman (die in Overveen woonde en een zwager was van Andriessen) in samenwerking met de heer J. Paternostre, verzetsman, leider van de Binnenlandse Strijdkrachten in mei 1945 en voorzitter van het comité ‘Heemstede Vrij’. Door de heren Paternostre en. A. Berentsen van het comité Heemstede Vrij is het gedenkmonument aan de gemeente overgedragen. Achteraf was Andriessen ontevreden met zijn creatie. Professor G.H.Holt liet zich in 1948 redelijk positief uit over het resultaat. Wat meer telt is dat niet enkel het comité, maar vrijwel alle inwoners gelukkig waren en nog zijn met dit monument dat jaarlijks op 4 mei als punt van samenkomst en herdenking een gewaardeerde rol bij de plaatselijke bevolking speelt Bij de sokkel met inscriptie 1940 1945 bevindt zich een plaquette met de namen van 45 omgekomen militairen en verzetsmensen. Sinds 2015 is voorts in de nabijheid een Joods namenmonument geplaatst, naar een ontwerp van Patrick van der Vegt, met in totaal 162 veelal in Duitse vernietigingskapen omgebrachte personen, die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog als inwoner van Heemstede stonden ingeschreven.
De mening van professor G.H. Holt over het beeld van Andriessen (Haarlem’s Dagblad 23 april 1948)
Vervolg van mening prof. Holt
In de publicatie ‘Helden op sokken’ zijn van Mari Andriessen opgenomen: nummer 44: de gelaarde kat in Arnhem (1960), De kleine Johannes, Haarlem (1966), nummer 88 Vrouweneiland, Werkmansplantsoen Haarlem (1967),nummer 90 Erik op de vlinder (1977), nummer 90 Adriaan Roland Holst in Bergen (1979) en nummer 115 Anne Frank, Amsterdam Westermarkt (1977). In Beeldengids Haarlem uit 1995 van uitgeverij Thoth staan 5 werken van Mari Andriessen beschreven: 1) Man voor het vuurpeloton aan de Dreef (ontwerp 1948, plaatsing 1949, herplaatsing 1979); De kleine Johannes in het Frederikspark (opdracht en uitvoering 1960, onthulling 1966); 3) Het rozenwonder, Boerhaavelaan, Kennemer Gasthuis (opdracht 1966, plaatsing 1971); 4) De muziek, op het Prinsenhof (opdracht 1967, plaatsing 1973), 5) Tante Jans, Van Marumstraat (opdracht 1976, uitvoering 1977, onthulling 1983 door Koningin Beatrix). Mari Andriessen komt uitvoeriger voor in Beeldengids Nederland. Rotterdam, uitgeverij 010, 1994.
De kleine Johannes naar het boek van Frederik van Eeden in het Frederikspark, vervaardigd door Mari Andriessen
Mari Andriessen: serie heiligen aan gevels van woningen, 1929-1932, Jan Gijzenkade/Lekstraat. Materiaal: zandsteen.
Rond 1930 zijn door de Rooms katholieke vereniging voor grote gezinnen huizen gebouwd in voormalig Schoten, de Rivierenbuurt in Haarlem-Noord, onder architectuur van Jacques van Velsen. Mari Andriessen vervaardigde hiervoor in 1932 een aantal heiligenbeelden die in de voorgevels van de woningen aan de Jan Gijzekade en omgeving zijn aangebracht.
Mari Andriessen. Gebonden mannen, 1975, Schalkwijkerstaat. Materiaal: brons.
Noten
(1)In het standaardwerk ‘Sta een ogenblik stil…Monumentenboek 1940-1945’ door Wim Ramaker en Ben van Bohemen zijn dergelijke gedenktekens van Mari Andriessen beschreven in o.a. Amsterdam, Culemborg, Enschede, ’s-Gravenhage, Haarlem, Heemstede, Naaldwijk, Nijmegen, Oegstgeest, Putten, Rotterdam. Scheveningen en Utrecht.
Vooromslag Monumentenboek ‘Sta een ogenblik stil…
(2) Louk Tilanus schrijft in zijn monografie : ‘In 1937 zendt hij een beeld in van de heilige Genoveva, de Parijse stadspatrones, voor de Wereldtentoonstelling in Parijs. Op dat moment is daar Picasso’s Guernica te zien. De heilige heeft een kaars in de hand om de bijbel te kunnen lezen, terwijl een duiveltje dat op haar schouders zit, het met een blaasbalg wil uitblazen. Hiervoor ontvangt hij de Grand Prix. Het gipsen beeld wordt door het Rijk aangekocht, maar is later door vocht onherstelbaar beschadigd.
Vooromslag van boek Mari Andriessen, de beeldhouwer, door kunsthistoricus dr. Louk Tilanus
De tentoonstelling Mari Andriessen is in het museum van de kathedraal Sint Bavo te bezichtigen tot en met 31 oktober 2018. Van dinsdag tot en met vrijdag van 10-17 uur en op zaterdag van 11-14.30 uur. De boekuitgave ‘Geloof in Beeld’ is van uitgeverij SpaarenHout Haarlem, ISBN 978-908683-0589.
Illustraties
Zowel Hendrik Andriessen als broer Mari Andriessen waren bij het eerste lustrum de Kunstkring Heemstede vertegenwoordigd in commissies voor respectievelijk muziek en beeldende kunst.
Recensie van J.H.de Bois over tentoonstelling van Kunstkring Heemstede (Haarlem’s Dagblad 8 april 1931)
vervolg van recensie tentoonstelling architectuur en plastiek door J.H.de Bois (H.D.803-191)
Bij de tentoonstelling Beeldhouwkunst georganiseerd door Kunstkring Heemstede was Mari Andriessen een van de inzenders, naast J.Altorf, H.Chabot, F.J.van Hall, Gijs Jacobs v.d.Hof, S.Klinkenberg, Hildo Krop, J.Mendes da Costa, Johan Polet, John Rädecker, Theo van Reijn en L.Zijl. De in Heemstede woonachtige beeldhouwer en publicist Theo van Reijn schreef de inleiding
Mari Andriessen exposeerde in 1928 Sint Nicolaas in zandsteen en een steen uit een Kerstaltaar
Mari Andriessen vervaardigde gevelbeelden van heiligen in de Jan Gijzenkade, Lekstraat en Eemstraat in Haarlem-Noord, gebouwd door de r.k. Coöperatieve Woningbouwvereeniging Sint Jozef. O.a. Sint Vincentius, Sint Nicolaas, Sint Petrus en Sint Vincentius. Op bovenstaande foto van Bert Roebert zien we Sint Jacobus de Meerdere op het adres Eemstraat 66. In de volksmond wordt wel gesproken van ‘Heilige Huisjes’.
Ook bij de Architectuur Tentoonstelling van de Kunstkring Heemstede in 1928 was beeldhouwwerk aanwezig van Mari Andriessen, verder van S.Klinkenberg en Theo van Reijn.
werk van Mari Andriessen op de tentoonstelling van Kunstkring Heemstede in 1928
Beeld door Mari Andriessen van de heilige mystica Hildegard van Bingen in de Antonius van Paduakerk van Aerdenhout
Houten beeld van de Heilige Gerardus in de r.k.kerk van Aerdenhout
Beeld van Madonna en kind in de Antonius van Paduakerk Aerdenhout
Beeldje van Mari Andriessen bij brug van het Zuider Buiten Spaarne en de Lieve Vrouwen Gracht, geplaatst in 1976. (NHA)
Onthulling van beeld door Mari Andriessen in Haarlem door Commissaris van de Koningin (Katholieke Illustratie, 17 maart 1949)
Mari Andriessen Man voor het vuurpeloton aan de Dreef, op 7 maart 1949. Een herinnering aan de op 7 maart 1945 op deze plaats als represaille door de Duitse bezetters 15 van verzetsactiviteiten verdachte personen zonder enige vorm van proces gefusilleerd: Jules Alkema (19 jaar) Hugo Ruijs (20 jaar), Wilhelmus Jiskoot), Albert Scheepstra (19 jaar), Jacob Miedema (53 jaar), Martinus Molenkamp (46 jaar), Johannes Oehlschläger (31 jaar) , Jacobus Oehlschläger (31 jaar), Johannes Volkers (38 jaar), Johannes Rozekrans (43 jaar), Willem de Jager (33 jaar), Pieter van der Haas (22 jaar), Johannes van der Haas (32 jaar), Peter van Sloten (30 jaar), Cornelis Hartog (25 jaar) .
Het zojuist onthulde monument op de Dreef 7 maart 1949. Commissaris der Koningin dr.Baron J.E.de Vos van Steenwijk, heeft een krans gelegd. Later is het beeld verplaatst naar de plek van de executie.
Mari Andriessen ‘Man voor het vuurpeloton’ en namen van de gefusilleerde personen
Voor Harry Mulisch was dit beeld het mooiste oorlogsmonument dat hij kende. Hij schreef: ‘…hij staat stil, doodstil, helemaal zichzelf, een en al ethos, en wacht af… Ik kom er vaak langs. Meestal staat er wel iemand stil, en niet zelden heb ik gezien dat mannen bleek werden en vrouwen met tranen in hun ogen verder liepen. Dat wil heel wat zeggen. Het is een formidabel beeld.’ (Harry Mulisch, Paniek der onschuld, p.13-14).
Jaarlijkse bloemenzee bij het monument aan de Dreef rond 4-5 mei (2002)
Speciale editie van ‘Trouw’ Haarlem en omstreken, 17 maart 1945. 5 van de doodgeschoten mannen waren inwoners van Haarlem. 9 uit Amsterdam en 1 uit Bussum.
Burgemeester O.P.F.M.Cremers van Haarlem en W.E.Haak, voorzitter van het Amsterdamse dispuut B.E.E.T.S. leggen 17 november 1955 een krans bij een door Mari Andriessen geboetseerd kopje van Nicolaas Beets. Godfried Bomans kijkt bedrukt toe (NHA)
De muziek (Prinsenhof, 1973)
Kerstaltaar 1929-1930 door Mari Andriessen in de Nieuwe Bavo. In 1937 volgde een Vincentiusaltaar (Louk Tilanus)
Moeder Gesina Andriessen-Vester door Mari Andriessen
Portret van Auke Hettema (1927-2004) door collega-beeldhouwer Mari Andriessen (F.H.M.)
buste van dirigent Eduard van Beinum (1900-1959) in 1970 vervaardigd door Mari Andriessen
Mari Andriessen. Concentratiekampmannen.
Staande Charles Dickens voorlezende (F.H.M.)
meneer Thijm zittend met boek op zijn schoot. 1953
Mari Andriessen: Beeld van Thijm. Uit: Portret van Thijm. Haarlem, de Tuinwijkpers, 1968.
vervolg van Beeld van Thijm
vervolg van artikel Mari Andriessen over Thijm
Slot van ‘Beeld van Thijm’ door Mari Andriessen. Uit Portret van Thijm, de Tuinwijkpers, 1968.
Ter herdenking van de Februaristaking legt burgemeester Samkalden van Amsterdam als eerste een krans voor het standbeeld van de Dokwerker, 25-2-1974 (archief Mari Andriessen; Heemstede collectie NHA)
Postzegel van de Dokwerker, ontworpen door Otto H.Treumann, 1965
Een nieuwe postzgel met afbeelding van de Dokwerker
Jet was de Haarlemse timmerman Willem Termetz die model stond voor de Dokwerker van Mari Andriessen (Haarlems Dagblad, 18 februari 2004)
De graven Willem II (links) en diens zoon Floris de Vijfde boven de Pandpoort, zijingang naar het stadhuis van Haarlem, in i957 vervaardigd door Mari Andriessen. Het was graaf Willem de Tweede die Haarlem in 1245 stadrechten verleende. Het oorspronkelijke jachtslot, tevens bestuurlijk centrum van de graven van Holland dat op deze plaats stond is in de veertiende eeuw als gevolg van een brand verwoest.
Portret van de letterkundige Lodewijk van Deyssel. Bomansiaan drs. Jac. Aarts noteerde in zijn boek ‘Drukke tijden’ o.a.: ‘De kop van Van Deyssel door Mari Andriessen wordt door de oude Thijm niet echt gewaardeerd, het is hem te herkenbaar, te weinig een algemeen type. Bomans verdedigt het omstreden werk van Mari Andriessen in zijn ‘Thijm als gast en als portret’. “het vijfde en helaas ook laatste artikel in de reeks van diens buitengewoon geslaagde ‘Herinneringen aan Lodewijk van Deyssel’. Terloops komt ter sprake dat Van Deyssel zijn kritiek op het werk van Andriessen min of meer voor zich hield. Hij schreef er over in bedekte termen in het literaire blad De Nieuwe Gids, maar kon weten dat Andriessen het blad niet las en dus geen kennis zou nemen van zijn kritiek (…)’.
Viering van de 50ste verjaardag van Kees Verwey in de woning van Lodewijk van Deyssel, Van Eedenstraat 14. Staand van links naar rechts: Ortto B.de Kat, Adriaan Roland Holst, Cees Kelk, mevrouw Brantjes-Erens (dochter van Emile Erens die nog enige tijd secretaresse is geweest van Bomans), Godfried Bomans, Fik Abbing, Jeanne Tilbusscher (= echtgenote van Kees Verwey), MARI ANDRIESSEN. Zittend van links naar Rechts: Cornelis Veth, Emile Erens, Henri F.Boot, Lodewijk van Deyssel en mevrouw S.Mulder, hospita van Van Deyssel. 20 april 1950 (Letterkundig Museum)
Mari Andriessen: Albert Plesman, oprichter van de KLM, beeld aan de Plesmanweg in Den Haag
De schrijver Adriaan Roland Holst als beeld in Bergen NH; door Mari Andriessen, (EJP)
Anne Frank door Mari Andriessen
Mari Andriessen: deel van het oorlogsmonument in Enschede
Gipsmodel concentrtiekamp, detail monument Enschede. Ontwerp 1948 (uit: Nederlandse beeldhouwers van deze tijd, door Theo van Reijn).
Beeld van moeder en kind in museumpark Middelheim, Antwerpen [maakt ook deel uit van het oorlogsmonument in het volkspark van Enschede]
Treurende weduwe. Razziamonument van Mari Andriessen in Putten
Monument voor alle gevallenen 1940-1945 (1957) op het Stadhuisplein in Rotterdam met inscriptie ‘Sterker door strijd'[De figuur rechts lijkt op de persoon die model stond voor de Dokwerker in Amsterdam]
Koningin Wilhelmina; door Mari Andriessen. Utrecht (1957)
monument van Mari Andriessen; ‘de muziek’ voor de schouwburg aan de Schouwburgring in Tilburg
Adriaen Valerius (circa 1572-1625) ; door Mari Andriessen in Veere
Penning ontworpen door Mari Andriessen ten gunste van restauratie Sint Bavokerk Haarlem in 1971
Maria-altaar in de Onze Lieve Vrouw Rozenkranskerk te Amsterdam (uit: Het Gildeboek, 1936, aflevering II, artikel: Het beeldhouwwerk van Mari Andriessen: Modern en Traditioneel, door Jan Beerends
Piëta van Mari Andriessen (Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Amsterdam, 1974)
Kunstvrienden bij Andriessen (Haarlems Dagblad 13-3-1980)
Mari Andriessen in zijn atelier aan de Wagenweg 244 in Haarlem, 1977, bezig met het model van ERIK. (uit: Geloof in beeld, bladzijde 71).
Portret van Gertrude Bomans-Verscheure door Mari Andriessen (uit: Antoon Erftemeijer. Godfried Bomans. 2010, pagina 107).
Een beknopte monografie door Marius Beek over Mari Andriessen verscheen in een Nederlandse, Duitse, Franse , Engelse en Spaanse editie
Vooromslag van boek: Mari Andriessen 80 met een inleiding door Theo Mulder.
Vooromslag van bibliofiele uitgave: Portret van Thijm. Haarlem, de Tuinwijkpers, 1968.
Vooromslag van boek over de Andriessens door Agnes van der Horst
Werk van Mari Andriessen bij Haarlemse rechtbank (Haarlems Dagblad, 3 januari 1989)
Consternatie over plaatsing van beeld kunstschilder Boot naar aanleiding van diens oorlogsverleden (Haarlems Dagblad, 30 januari 1999)
Bijlage 1: foto’s van tentoonstelling in St. Bavo kathedraal door J.P.Teengs
Beeldjes en penning van Mari Andriessen
Penning Albert de Klerk (FHM)
Mari Andriessen: portret van Albert de Klerk
Vitrine Mari Andriessen expositie
expositie Mari Andriessen
Een bijbels tafereel in vitrine op de tentoonstelling
Knipsel op tentoonstelling Mari Andriessen: Meesterwerken uit het achterzakje door H.L.Prenen (1-12-1979)
Penning gemaakt voor de restauratie van de Bavokerk door Mari Andriessen (1971)
toelichting bij de Bavopenning van Mari Andriessen
Penning met beeltenis van kunstschilder Kees Verwey
Bijlage 2: herinneringen van Harry Prenen aan Mari Andriessen, Uit de bundel ‘Haarlem op versvoeten’. Haarlem, de Vrieseborch, 1989
Harry Prenen over Mari Andriessen
Harry Prenen over Mari Andriessen (vervolg)
Gelegenheidsvers door Harry Prenen gewijd aan Mari Andriessen
slot ‘Mari Andriessen’ uit: Haarlem op versvoeten door Harry Prenen
Mari Andriessen: beeldje van de Britse historicus, essayist en wijsgeer Thomas Carlyle (1795-1881), door de beeldhouwer geschonken aan Harry Prenen. Wordt november 2022 geveild Bij Bubb Kuyper in Haarlem.
Bijlage 3: Over de totstandkoming het Rozenwonder en Elisabeth van Thüringen (uit: Beelden in het Kennemer Gasthuis, door Alexander de Bruin, (Kennemer Gasthuis Magazine, nummer 3, jaargang 5, 1996,p.20-23.
(1)
(2)
Sculptuur van het Rozenwonder bij het Spaarne Gasthuis in Haarlem
(3)
(4)
(6)
(7)
De sculptuur van het Rozenwonder is per helicopter van het atelier naar het Si. Elisabeth’s Gasthuis overgebracht en geplaatst op 7 december 1971 (Nationaal Archief)
(8) Het beeld van oud-directeur Heeres van het St.Elisabeth’s Gasthuis
Slot
Beeldje van het Rozenwonder (in privé bezit)
Vooromslag van in 1971 verschenen boek bij gelegenheid van de verhuizing naar het nieuwe pand van het St.Elizabeth’s of Groote Gasthuis in Haarlem
============
Beeldhouwers zijn nergens zonder steenhouwers (over Swaalf in Haarlem), Haarlems Dagblad)
Vrijheidsbeeld Heemstede
Tentoonstelling verzetsbeelden in Huize Doorn 2019
Mari Adriessen in huize Doorn (J.P.Teengs)
Mari Andriessen huize Doorn (J.P.Teengs, 14-9-2018)
ontwerp Koningin Wilhelmina door Mari Andriessen (J.P.Teengs)
Tentoonstelling huize Doorn (J.P.Teengs, 14-9-2018)
Vooromslag van tentonstelling Vezet en verdriet in beeld. Museum Huis Doorn 25-8-2018 t/m 27-1-2019
teksten bij tentoonstelling Mari Andriessen in Doorn (J.P.Teengs)
Mari Andriessen. Uit: catalogus Verzet en verdriet in beeld
Mari Andriessen. model voor beeld weduwe van Putte, 1949 (collectie Museum Beelden aan Zee, in bruikleen van Frans Hals Museum) (J.P.Teengs)
teksten bij tentoonstelling verzetsbeelden in Huize Doorn 2018 (J.P.Teengs)
Jubileum van P.W.Peereboom 40 jaar verbonden aan het Haarlem’s Dagblad. De viering had plaats in het Minervatheater Heemstede en bij die gelegenheid ontving de jubilaris een beeld vervaardigd door Mari Andriessen (2 mei 1959) foto NHA-De Boer
H.W.Valk (1886-1973) was met J.Sluijmer (1894-1979) de bouwmeester van de prachtvolle St. Jacobuskerk in Enschede.
Piëta door Mari Andriessen in de Sint Jacobuskerk van Enschede
Borstbeeld van Koningin Beatrix door Mari Andriessen in het Historisch Museum Hengelo
TWEE ANDRIESSEN GRAVEN OP R.K. DE BEGRAAFPLAATS AELBRECHTSBERG IN BLOEMENDAAL (Foto’s J.P.Teengs)
Graf van Mari Andriessen (1897-1979), echtgenote Nettie Andriessen-Koot (1897-1990) en hun jongste zoon Frits Andriessen (1924-1992) op Aelbrechtsberg, Bloemendaal.
Graf van Maap Andriessen (1922-2007) en echtgenote Marietje Andriessen-Heeres (1928-2013) met sculptuur van Mari Andriessen
Bronzen beeldje van een jonge Maap Andriessen (1922-2007) , circa 1927, zoon van de kunstenaar Mari Andriesen (foto E.J.Wisselingh)
Overzicht van beide Andriessen-graven op Aelbrechtsberg, Bloemendaal (J.P.Teengs)
==
Beeldend kunstenaars rond Bomans. MARI ANDRIESSEN (1897-1979). Uit: Godfried Bomans, door Antoon Erftemeijer. (Haarlem, Frans Hals Museum / De Hallen, 2010, p.104-107).
Librariana 
Pingback: MARI ANDRIESSEN IN WOORD EN BEELD (2018) — Librariana – Jentine Art History