DICK LAAN EN PINKELTJE IN 160 ILLUSTRATIES
Dick Laan aan de Wagnerkade in Heemstede, 1940
Dick Laan was een filmpionier en kinderboekenschrijver, die vooral bekendheid kreeg dankzij zijn reeks van 29 Pinkeltje-boeken. Hij is geboren op 18 december 1894 in Wormerveer als zoon van Jan Cornelis Laan [zoon van Jan Jacob Laan en Aaltje Vis] en Trijntje Crock [dochter van Dirk Crok en Antje Honig]. Zijn vader werkte als directeur van een zich snel expanderende stoomolieslagerij, in 1891 gesticht door Dirk Crok en diens schoonzoon Jan Laan, de vader van Dick Laan en toepasselijk ‘Crok en Laan’ genoemd. De jonge Dick bezocht de lagere school in de Warmoesstraat. Toen hij 8 jaar was verhuisde het gezin in 1902 naar Bloemendaal, maar de band met de Zaanstreek bleef vanwege het bedrijf, een snoep- en dropwarenfabriek, waarvan de zoon in 1916 in de directie is opgenomen. In Boekenpost, nummer 140, 2015 is een artikel opgenomen over door de cacaopoeder- en chocoladefabriek W.J.Boon & Comp. te Wormerveer uitgegeven boekenleggers en is o.a. vermeld: ‘Een zeer bekend product van Boon was de koetjesreep [vervaardigd in de periode dat Dick Laan hier werkzaam was. H.K.] en de bekendste werknemer was wel Dick Laan, de schrijver van onder andere de Pinkeltjes boeken.’ In 1909 is naar een ontwerp van architect Jacob van den Ban voor vader J.C.Laan een villa gebouwd aan de Saxenburgerlaan 5.
Villa ‘Hoogsande’, Saxenburgerweg 5, ontworpen door Roog en Van den Ban in 1909 in opdracht van J.C. Laan ((in 1926 verbouwd).
Gezinskaart familie Laan, Bloemendaal in N.H.Archief (foto Henk Maurits). Daaruit blijkt dat Dick Laan nog een oudere broer had, Jan Jacob geheten, geboren 21 oktober 1891.
J.C.Laan was met een onderbreking van 2 jaar van 1913 tot 1933 liberaal wethouder in Bloemendaal. Vanwege zijn zwakke gezondheid is hij in 1933 naar Aix en Provence verhuisd. Voor zijn verdiensten is een stenen wethouder J.C.Laan-bank geplaatst aan de Lage Duin en Daalseweg. Intussen overleden heeft hij de onthulling op 29 april 1934 niet meer beleefd.
Overlijdensadvertentie Jan Cornelis Laan (vader van Dick Laan). Uit: Algemeen Handelsblad, 18-1-1934
[In 1971 is de onderneming CrockLaan, in Nederland één van de grootste leveranciers/exporteurs van plantaardige vetten, overgenomen door Unilever]. Dick Laan overleed 6 oktober 1973 in Heemstede.
Bericht van huwelijk Dick Laan met Tine de Vries op 29 oktober 1940 (Haarlem’s Dagblad 30-10-1940)
In 1940 was hij met Jantina (Tine) de Vries (1) in het raadhuis van Heemstede getrouwd en had het echtpaar zich gevestigd in een nieuw gebouwd huis aan de Wagnerkade en Bronsteevaart met uitzicht op nog onbebouwde weilanden waar boer Jansen zijn koeien liet grazen. In de buurt was het echtpaar populair. Om een goede verstandhouding met de omgeving te stimuleren werd jaarlijks een diner georganiseerd. De laatste jaren van zijn leven had de schrijver reumatische klachten en de laatste Pinkeltje-boeken zijn door hem om die reden op bandjes ingesproken. Dick Laan is gecremeerd op Westerveld in Velsen-Driehuis. Nog tijdens het leven van de weduwe zijn alle kinderboeken, ten dele ook in vertalingen, evenals twee albums met knipsels, foto’s e.d. via een buurman Wim Verspoor aan de Heemsteedse bibliotheek geschonken. Tegenwoordig is deze documentatie aanwezig in de Heemstede-collectie van het Noord-Hollands Archief te Haarlem (locatie Kleine Houtweg). Alvorens een selectie van foto’s en illustraties te tonen volgen eerst enige biografische en bibliografische gegevens.
luchtfoto uit circa 1920 van de oliefabriek Crok en Laan in Wormerveer waar slaolie, snoep etc. vervaardigd werd.
Gevelopschrift van Crok & Laan, in 1934 verkocht aan de firma Kaars Sijpestijn en uiteindelijk opgegaan in het concern Unilever.
Als kind was Dick Laan vaak ziek (bronchitis) en werd hij veel voorgelezen door zijn beide ouders en het kindermeisje. Het lag in de bedoeling dat hij zijn vader zou opvolgen in het familiebedrijf, dat ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog kwam stil te liggen. Voor Dick Laan reden zich vanaf 1917 toe te leggen op zijn grote hobby, het filmen. In 1908 maakte Laan in de oude kroonzaal te Haarlem, het latere Rembrandt-theater, voor het eerst kennis met het fenomeen film en raakte er prompt door bezeten. Dick Laan kwam in contact met Maurits Binger, directeur en regisseur van filmfabriek ‘Hollandia’ aan het Donkere Spaarne in Haarlem. Gedurende de eerste wereldoorlog werkte hij als hulpje bij Hollandia van Maurits H.Binger. Hij mocht februari 1916 meehelpen bij een film over de Staatsmijnen, waarvoor met operateur Feiko Boersma, onderdirecteur Jules Stoop en elektricien Vermeulen naar Heerlen werd afgereisd en vierhonderd meter film ondergronds werd gefilmd. Verder maakte hij de film ‘Op hoop van zegen’ mee met o.a. Esther de Boer en Nederlands grootste filmdiva van toen Annie Bos, die in Rusland de naam droeg van Anna Bosilova. Al in 1917 maakte Dick Laan op 23-jarige leeftijd een korte speelfilm, zijn eerste van een reeks avonturenfilms waarin een groepje padvinders van ‘De Zwarte Pijl’ in Bloemendaal de hoofdrol speelde. Dick Laan heeft behoord tot de avantgarde filmers in ons land, maar bleef hardnekkig amateur. Veelal in kleine kring vertoond en een aantal mini-speelfilms in filmtheater ‘de Uitkijk’ te Amsterdam. In 1927 heeft hij met o.a. Joris Ivens, Jan Hin en Mannes Franken de Nederlandsche Filmliga opgericht, met als doel het publiek kennis te laten maken met de avantgarde films uit die tijd die in de reguliere bioscopen niet te zien waren. Dick Laan’s productiemaatschappij in Bloemendaal heette ‘Dick Laan Film’. Geïnspireerd door het boek ‘De AFC’-ers’ van J.B.Schuil uit 1915 vervaardigde Dick Laan in 1921 met ‘De kampioenswedstrijd’ zijn eerste (kinder)voetbalfilm. In 194 was ‘De droom van een HFC-ertje’ een vervolg.
Na een herstart werkte Dick Laan als fabrikant in voornoemde familieonderneming tot 1934 toen hij een jaar na het overlijden van zijn vader als bedrijfsleider overging naar Promena Boon’s cacao- en chocoladefabriek in Wormerveer, waarvoor hij o.a. dozen voor chocolade [met ‘Pinkeltje!] en een reclamefilm ‘Verpakkingen’ vervaardigde, waarin hijzelf evenals ‘Pinkeltje’ figureert, zo’n twee jaar voordat hert eerste Pinkeltje-boek verscheen bij de uitgeverij Van Holkema & Warendorf. Er volgden nog enige tientallen speelfilms en documentaires. Jeugdfilms met kinderen die hij had leren kennen van de padvindersvereniging ‘De Zwarte Pijl’, in Bloemendaal waarvan hij hopman was of via de Haarlemse voetbalclub HFC. De Haarlemse sportpionier Pim Mulier schreef onder diens schuilnaam Pim Pernel een bijdrage over de filmactiviteiten van Dick Laan in een 50 jarige HFC-gedenkboek, 1879-1929. De zwijgende korte speelfilms zijn gedraaid op 35 mm formaat en in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw documentaires veelal op 16 mm. In later tijd heeft hij, geheel in beslag genomen door zijn schrijverij, enkel nog wat privéfilms op 8 mm gemaakt. Dick Laan woonde in Bloemendaal aan de Saxenburgerlaan tot zijn verhuizing naar Heemstede. Februari 1931 brak in Bloemendaal een brand uit in zijn atelier. Dankzij snel optreden van de brandweer ging slechts één kast die achter een brandende haard stond verloren. Van Dick Laan wordt door tijdgenoten gezegd dat bij een nogal eigenzinnig man was die moeilijk kritiek kon verduren. Dick Laan dacht overigens zelf in zijn memoires dat een groot deel van zijn filmmateriaal bij een brand in het Multifilm-archief van J.C.Mol te Haarlem verloren was gegaan, totdat in 1990 een medewerker van een Amsterdams filmlab 34 blikken met 22 films van Laan ontdekte.
Opname uit ‘De beloning van Hi’ door Dick Laan, gemaakt bij de villa Duinhof in Overveen
Het schrijven van filmscenario’s leidde tot het schrijven van kinderboeken. Met de opbrengst van het familiebedrijf kon Laan zich met zijn liefhebberijen filmmaken en schrijven bezig houden. En ook dat legde hem geen windeieren, tenminste wat de kinderboeken betreft. Tussen 1930 en 1939 schreef Laan 7 kinderboeken, van welke hijzelf ‘De berg “M”‘ het meest geslaagd vond. Op basis van het boek is een hoorspel gemaakt, dat tijdens de Duitse bezetting verboden werd. Het boek handelt over idealen van tolerantie, sportiviteit en samenwerking. In 1939 verscheen naast ‘Het goud van den Amerikaan’ tevens zijn eerste verhaal in de Pinkeltje-serie: ‘De avonturen van Pinkeltje’. De auteur ontving hiervoor ƒ 100,- van de uitgever (2). Deze titel zou een record van zestig (her)drukken behalen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen zijn schrijfactiviteiten stil te liggen en pas in 1949 kwam op verzoek van de uitgeverij het tweede Pinkeltje-boek uit, gevolgd door 23 titels tot 1973 en postuum zijn nog 5 boeken verschenen. Bijna alle Pinkeltje boeken zijn geïllustreerd door Rein van Looy, nadat eerder Dokie van Amstel, E.M.ten Harmsen van der Beek en Froukje van der Meer de illustraties hadden verzorgd. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd Dick Laan met Annie M.G.Schmidt, Anne de Vries, An Rutgers en W.v.d.Heide op basis van verkoopgegevens tot de 5 meest populaire schrijvers voor de jeugd gerekend. Over zijn wijze van schrijven vertelde Laan in krant ‘Zaanlanden’ van 15 maart 1958: ‘Ieder boek schrijf ik eigenlijk drie keer. Eerst een keer met de hand. Dan kun je soorstrepen en veranderen zo veel je wilt. Want dat doe ik veel. Het gebruiken van kindertaal is namelijk veel moeilijker dan de meeste mensen denken. Neem bijvoorbeeld het woord professor! Daarmee hoef je je heus niet aan te komen bij kinderen van vijf jaar! Dus veranderde ik ” professor Uil” in “de geleerde meneer Uil”. Als ik genoeg heb veranderd, ga ik het uittikken. Dan ga ik nog eens heel kritisch lezen, weer veranderen en eindelijk tik ik het dan in het net. Het is noodzakelijk, dat je de zaak zo grondig mogelijk aanpakt, want je hoeft maar een paar keer een boekje te schrijven, dat tegenvalt en je ligt er uit!’
Dick Laan voor zijn huis aan de Wagnerkade in Heemstede, in 1968 poserend met een Pinkeltje boek (Wolkewietje)
De Wagnerkade in Heemstede in 2014. Het echtpaar Laan woonde op nummer 63.
Eind 1939 begin 1940 zijn drie vergelijkbare huizen onder architectuur van Piet Koster gebouwd aan de Wagnerkade nabij de Bronsteevaart (nummer 63, 65 en 67) waar het echtpaar Laan op nummer 63 ging wonen. Het huwelijk van Laan dat in 29 oktober 1940 in Heemstede is gesloten bleef kinderloos maar hij las hij zijn verhaaltjes voor aan neefjes en kinderen en merkte dat herkenbaarheid een belangrijk element van zijn teksten was. Sinds 1939 werden naar schatting in totaal circa 3 miljoen exemplaren gedrukt – een andere raming spreekt over 5 miljoen en dagblad de Telegraaf schreef in een necrologie van 9-10-1973 dat wereldwijd meer dan 20 miljoen exemplaren zijn verspreid. Pinkeltje is vertaald en uitgegeven in het Duits, Engels, Deens, Zweeds, IJslands, Fins, Spaans, Portugees en Chinees.
Een Chinese editie van Pinkeltje
In 1978 vervaardigde Harrie Geelen de film ‘Pinkeltje met een hoofdrol van Aart Staartjes als Pinkeltje en van Wieteke van Dort als Pinkelotje. Corrie Hafkamp bewerkte de boeken vanaf 1982 in een modernere vorm met illustraties van Dagmar Stam Vanaf 1995 begon uitgeverij Van Holkema & Warendorf de Pinkeltje-boeken opnieuw te illustreren door Julius Ros evenals de teksten te bewerken door Suzanne Braam. Verder verscheen in 1994 een cassette, waarop Lex Goudsmit voorleest. Regisseur Annelotte Verhaagen vervaardigde in 2006 de documentaire: ‘Dick Laan en de verdwenen films’. In 2014 is een nieuwe titel uitgekomen ‘Pinkeltje in de Efteling’, geschreven door een door de uitgever opgerichte ‘Studio Dick Laan’(!), waarmee de leden van het Meneer Dick Laan Genootschap allesbehalve gelukkig zijn (3). Dick Laan wilde eigenlijk niet dat men Pinkeltje een kabouter noemde. Dat kleine mannetje, was niets meer en niets minder dan de naam al suggereert, een pink en een klein mannetje dat soms domme streken uithaalt. De auteur had geen enkele educatieve of literaire pretentie. Kritiek op zijn werk als zou het te weinig verrassend zijn wimpelde hij weg. Hij schreef omdat hij het leuk vond en ging door omdat kinderen ervan genoten. Zelf gaf hij als zijn mening: ‘Er moet spanning in het verhaal zitten, dat willen de kleine lezers net zo goed als de grote lezers, ze moeten het voor zich zien, mee beleven, maar nooit griezelig, of iets waar ze bang van worden of zijn. Daarom eten de dieren elkaar ook nooit op, of maken elkaar dood, nooit komt er bloed in voor. Alles is zo simpel, zo geloofwaardig gehouden, dat de kleintjes erin gaan geloven. Maar Pinkeltje blijft het lieve kleine mannetje, dat zo nu en dan erg dom kan doen.’ Een vrijwel onbekende liefhebberij van Laan was het bouwen en verzamelen van miniatuur-bouwmodellen (4) en verder heeft hij zijn leven lang veel gefotografeerd. Laan liep, fietste, reisde met het openbaar vervoer of taxi maar reed zelf geen auto. ‘Dat houdt me jong’, zei hij daar zelf over.
Tine Laan en Dick Laan met op bezoek in de tuin in Heemstede een oude vriend uit de avant garde periode Joris Ivens (1898-1989) (foto Jan Veenhuysen).
Herontmoeting van Dick Laan met Joris Ivens (Smalfilm, maart 1964)
Dick Laan in zijn werkkamer aan de Wagnerkade in Heemstede
Dick Laan op tentoonstelling Haarlem filmstad in Museum Haarlem (J.P.Teengs)
R. de Keyzer schreef een doctoraalscriptie ‘Om u te dienen, cineast; een historisch onderzoek naar de (smal)filmcarrière van Dick Laan van 1918 tot 1949 (RU Utrecht, 1997). Op 31 december 1999 gaf het Meneer Dick Laan Genootschap (MDLG) een boekwerk HEEM uit = Het Enige Echte Millenniumboek, gewijd aan Dick Laan en met medewerking van Jeroen v.d.Heuvel, Rik Jorritsma, Roger Kemp, Paul van Liempd, Henry Neijhorst, Huibert Spoorenberg, Kees van Tol, Fulco Treffers en Roland Valckenborg.
De merchandising van Pinkeltje nam in de jaren zestig grootse vormen aan met displays, stickers, kaarten, boekenleggers, glazen, legpuzzels, chocoladerepen etc. In 1968 ook een sterreclame voor het boekenvak op televisie. Talrijke speeltuinen, kindercrèches, peuterspeelzalen, kinderdagverblijven, kinderboekwinkels e.d. kregen namen als Pinkeltje, Pinkelotje of Wolkewietje. In Heemstede, Almere en Wormerveer zijn straatnamen vernoemd naar de schepper van Pinkeltje: Dick Laan. In Heemstede is in 2011 bovendien een plaquette geplaatst in de Laan van Dick Laan.
Noten
(1) Voor haar huwelijk was zij adjunct-directrice van het Zeehuis in Bergen-aan-Zee, waar Dick Laan filmopnamen maakte en haar heeft leren kennen.
(2) Pas in 1948 verscheen de tweede druk en vervolgens zouden nog meer dan 30 herdrukken volgen. Van Pinkeltje zijn 17 titels in het Frans [Petitou] en 23 in de Duitse taal [Pünkelchen] uitgegeven.
(3) Zie: Scepsis over Pinkeltje, door Martijn van Beeten, in: Leeuwarder Courant van 25 maart 2014. Opmerkelijk is dat de naam van de schrijver volgens uitgeverij Unieboek geheim moet blijven.
(4) Deze modellen kregen een nieuwe bestemming na zijn overlijden in België. Over bouw- en micromodellen sprak hij in 1958 in een gesprek met Marijke van Raephorst: ‘(…) Hij trekt enkele laden open van een hoge kast en toont mij de bouwkartons die uit allerlei landen zijn meegebracht…’Je kunt bijna aan de voorstelling zien uit welk land hij komt’, vertelt hij enthousiast. ‘Duitsland maakt vooral kastelen, Zwitserland prachtige boerderijen en Italië felgekleurde huisjes en kastelen. In Frankrijk vind je vrijwel niets, terwijl wij in Nederland altijd in de weer zijn met vliegtuigen en schepen. Maar steeds meer wordt in plastic uitgevoerd. Weet u dat ze in Engeland ook verkocht worden aan scholen, als model’? In een andere zolderruimte sta ik ineens voor een werkbank met daarachter een grote kast vol micromodellen. Dit is uitsluitend werk voor volwassenen. In kleine glazen vitrines staan daar, in miniatuur uitgevoerd: het Vaticaan en de Sint-Pieter in Rome, Windsor Castle in Engeland…Ik kijk naar de zuiltjes, slechts een millimeter dik, rijen achter elkaar, en denk aan de tijd en het geduld die dit gekost heeft. ‘Het is concentratiewerk, een hobby die tijd kost’, zegt Dick Laan rustig. ‘Maar dat geeft niet. Eens was ik fabrikant aan de Zaan, nú leef ik alleen voor m’n boeken en m’n hobby’s.’ Over de modellen van Dick Laan is onder de titel ‘Antiek karton’, gepubliceerd in het blad ‘Rail magazine’, april 2000, p.76vv.
Filmfonds nagedachtenis aan Dick Laan (13-12-1978)
1. Chronologisch overzicht van films door Dick Laan 1917-1948 – k = korte speelfilms en d = documentaires (werktitels). De films werden beheerd door de Stichting Dick Laan Filmfonds, nu in Beeld en Geluid (24 speelfilms en 29 documentaires) en in filmmuseum Eye, Amsterdam. In 1974 publiceerde Dick Laan: Over film. Herinneringen en belevenissen van een oud-filmer.
Vooromslag van het door Focus uitgegeven boek: Dick Laan over film. Filmer Herman van der Horst schreef de inleiding.
Achteromslag van het boek van Dick Laan: Over film uit 1964. Op de foto de op 24 juli 1943 door hem ontvangen oorkonde.
1917/1918 In De beloning van Hi [Tegen het decor van Bloemendaal in 1917 leveren dappere padvinders een tasjesdief uit aan de politie. De film wordt beschouwd als de eerste Nederlandse kinderfilm ooit gemaakt].
Filmbeeld uit ‘De beloning van Hi’ door Dick Laan (Eye)
1918 s Pim, de schrik van de familie.
d De wraak van de Zwarte Pijl (ook: Het werken van de Zwarte Pijl)
s De droom van een Kennemer padvindertje (ook: De droom van een Bloemendaals padvindertje)
Foto uit’De droom van een Kennemer padvindertje, genomen bij Duinhof, Duin en Daalseweg.
d Oorlog en vrede
1919 s Hoe het kwam
s Het werken van padvindersgroep ‘De Zwarte Pijl’
s. Zwarte Pijl
Dick Laan als jonge cineast (uit: ‘Hollywood in Holland; de geschiedenis van de Filmfabriek Hollandia 1912-1923’ door Ruud Bishoff.1988.
d De Zoon van Nick Carter en de moordenaar
d film over Bloemendaal
1920 d Hoe de Zaanse molens verdwijnen.
s Jan Feith en zijn nieuwste jongensboek (ook Jan Feith en de Zwarte Pijl)
Schrijver Jan Feith in de film: Jan Feith zoekt een opdracht voor zijn nieuwste jongensboek
d. Groenendaal en Bloemendaal
s De zoon van Nick Carter en de moordenaar
Uit: De zoon van Nick Carter en de moordenaar door Dick Laan (Eye), 1921
s Door een manchetknoop
d Omgekocht
d Reis met H.H.S.S. Heemskerck naar Noorwegen
s Athletiek en Zwemmen van de Oude Acht Zwarte Pijl
s De oude acht
d De Bloemendaalse padvinders, afd. Bloemendaal ‘De Zwarte Pijl’ heeft bestaan van september 1918 tot 1920 ZIE OOK: 1932
d De vennen van Oisterwijk
s Door een manchetknoop
s Hoe het kwam
s Wie had gelijk
d Zwarte Pijl Kamp te Oisterwijk van 17 tot 27 Juli 1920
1921 s Het waterrad des doods
s De kampioenswedstrijd [betreft H.F.C.; Dick Laan speelde zelf mee als detective Nick Carter]
s Twee kwajongens en hunne bevindingen
s Zijn eerste levensles
d Zwarte Pijl kamp op de ‘Ruiterserve’ te Beekbergen van 25 tot 29 maart 1921
1922 s Omgekocht.
s Twee kwajongens en hun uitvinding.
d Bloemendaal
d Een anti-rookfilm van opvoedkundige strekking
d Een kleine film van het landgoed Groenendaal bij Heemstede [met Jan Feith als acteur]
d Eén van de jongenskampen bij Oisterwijkse bossen
d IJmuidense hoofden bij stormweer
d Studenten roeiwedstrijden op het Noordzeekanaal 15 mei 1922
s Zijn eerste levensles
d Zwarte Pijl kamp te Bakkum van 3 tot 6 juni 1922
s De droom van een voetballertje
1923 d Enkele momenten uit de Bloemendaalse Jubileumfeesten van H.M.de Koningin op 1 augustus en 1 september 1923
d. HFC – Hilversum 4-1
s Het gestolen huurcontract
d Met H.M. ss Jacob van Heemskerk naar Noorwegen
1924 s Het kan verkeren.
s De droom van een voetballertje (ook: De droom van een HFC-ertje)
s Het gestolen huurcontract
1925 s Een nacht op het duivelsveld
s Het nieuwe meisje van de tennisclub
s Papa wil geen schoonzoon die voetbalt
d Een dag in het jongenswaterkamp De Kagerplassen (ook: De Zwitserse Rhône van Montreux tot zijn oorsprong)
1926 d Kliniek van Dr.Rollier te Leysin (ook Les Moisetiers)
Leysin. Uit de documentaire over de klinieken van Dr. Roller te Leysin. 1926. Uit deze film werden gedeelten verwerkt in de film Boy.
d Skispringen te Château d’Oex.
d Davos in de winter
s De opschepper
s Benny heeft het aan zijn hart
Scène uit: Benny heeft het aan zijn hart van Dick Laan (Eye)
1927 (in 1929 gemaakt) s Voetbal ofwel De droom van een voetballer ook getiteld HFC Revue [jubileumfilm gemaakt bij gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Haarlemsche Football Club, 1877-1927]
HFC tegen RCH 2-3. Uit de droom van een voetballertje ofwel de droom van een HFC’ertje van Dick Laan. Rechts keeper Max Slingenberg, april 1929 (NHA)
Het interieur van de kamer van de jongens uit de film: De droom van een H.F.C-ertje
Scène uit de film Voetbal van Dick Laan (Eye)
1929 s Boy
Opnamen door Dick Laan voor de film Boy. Terras van het Kinderhuis ‘Zeehuis’ te Bergen aan Zee, 1928-1929
1930 d Leven en werken in het kindersanatorium Hoog Blaricum.
d Spanje: Malaga en omgeving, Granada
1930/1931 d Lyceum Alpinum in de winter, Zuoz
1932 d Kostschool in Beieren-Landheimschule.
d De club van de Zwarte Pijl = een compilatie die Dick Laan maakte van vijf padvindersfilms gemaakt tussen 1917 en 1920.
De club van de Zwarte Pijl; een ‘Bloemendaalse’ padvindersfilm. (Compilatie 1932). Achter het stuur zit Dick Laan.
d Opdracht: met Mannus Franken naar Zuoz
1933 d Met het kampeerschip ‘Tarakan’ naar Noorwegen.
Scène uit Tarakanner in Noorwegen
1934 d Keukens en pesthuis Wilhelminagasthuis Amsterdam
d Verbandfilm.
d Film voor de zwembond
1935 d Pieter Schoen verffabrieken.
d Mussert in RAI
1937. d ‘Verpakkingen’: Promena Boon chocoladefabrieken, Wormerveer
1939 d Het Zeehuis van het Centraal Genootschap Kindervacantiekolonies
1945 d Droppings Aerdenhout (Vogelenzang) [o.a. 8 vliegtuigen gefilmd vanuit Heemstede met zicht op Hageveld en watertoren; ook: Piet van Wijgaarden in de Haarlemmerhout]
d/s Onze Wagnerkade in oorlogstijd [1943-1945: Het leven op de Wagnerkade in oorlogstijd, waar ook een filmavonden georganiseerd wordt bij acht families rond het huis van Dick en Tine Laan, Wagnerkade 59, Heemstede]
Uit film van Dick Laan: De Wagnerkade in oorlogstijd. Onder de bloemen lagen clandestiene eieren
Uit: Onze Wagnerkade in oorlogstijd (Beeld en Geluid)
Uit Dick Laan’s: Onze Wagnerkade in oorlogstijd (Beeld en Geluid)
d De bevrijding van Haarlem
d Het kan verkeren
1945: Opgraving lijk van Hannie Schaft na haar executie in Bloemendaal
NIeuw boek en expo Hannie Schaft (Haarlems Dagblad, 28 november 2016)
1948 d Raak geloot (tocht naar Zwitserland).
Het maken van close-ups van rijdende auto’s, draaiende wielen enz. op de Zeeweg in Bloemendaal. Deze close-ups werden later door Dick Laan ingelast in een reisfilm over Zwitserland. 1948
2. Door Dick Laan gepubliceerde kinderboeken:
1930 Het Geheim van den Zwarten Monnik
1930 De Raad van Zeven
1931 Rudi’s Spaansche avonturen
1933 Circusjong
1935 De berg ‘M’
1936 Tarakanner tegen wil en dank
1939 Het goud van den Amerikaan.
Kop van bericht uit het Haarlems Dagblad van 1 juli 2002
‘Jurriën Roossien, die in Deventer een boekhandel, theater en café voor kinderen heeft, verbaast zich over de woekerprijzen die sommige handelaren vragen voor kinderboeken. Maar het omgekeerde heeft hij ook gezien, vandaag. Een klant van hem vond een zeldzaam boek van Dick Laan, ‘Het goud van den Amerikaan’ “Ik zocht er al jaren naar, voor haar. Het was nergens te krijgen. Vandaag lag het hier, voor vijf euro. Het is 150 euro waard. De handelaar baalde!”‘ .
3. Pinkeltje-boeken
1939 De avonturen van Pinkeltje
1949 Pinkeltje en zijn vriendjes
1950 Pinkeltje op reis
1952 Pinkeltje in Artis
1953 Pinkeltje en het grote huis
1954 Pinkeltje op zoek naar Klaas Vaak
1955 Pinkeltje in Madurodam
1956 Pinkeltje gaat naar Pinkeltjesland
1957 Pinkeltje en de fonkelsteen
1958 Pinkeltje ontmoet Wolkewietje
1959 Wolkewietje is ondeugend geweest
1960 Een grote verrassing voor Pinkeltje
1962 Pinkeltje en de raket
1963 Pinkeltje en de gouden pen
1963 Pinkeltje en de parels
1964 Pinkeltje en de aardmannetjes
1965 Lach jij maar, Pinkeltje
1966 O! o, die Wolkewietje toch
1967 Het grote avontuur van Pinkelotje
1968 Pinkeltje en de boze tovenaar
1969 Pinkeltje en de autoraket
1970 Pinkeltje en de ijsheks
1971 Pinkeltje en 10 spannende verhalen
1972 Pinkeltje en het gestolen toverboek
1973 Pinkeltje en het verdwenen kindercircus
1974 Pinkeltje en de spannende avonturen om de gouden beker
1975 Pinkeltje op zoek naar de maan-diamant
1976 Pinkeltje en de Bibelebonse pap
1977 Pinkeltje op zoek naar de vurige ogen
[1978 Pinkeltje – het verhaal van de film. Imme Dros nam de film van Harrie Geelen naar aanleiding van de Pinketjes-boeken als uitgangspunt van het ‘dertigste’ Pinkeltje boek]
Pinkeltje het verhaal van de film, door sommigen feitelijk niet terecht als het 30ste Pinkeltje-boek beschouwd
Serie Pinkeltje boeken aangeboden op catawiki-veilingsite
[Pinkeltje Omnibus 1989, bevat: ‘Pinkeltje en de parels’, ‘Pinkeltje en de aardmannetjes’ en ‘Pinkeltje en het verdwenen kindercircus’]
[Pinkeltje Omnibus 1991, bevat: ‘Pinkeltje in Artis’, ‘Een grote verrassing voor Pinkeltje’ en ‘Pinkeltje gaat naar Pinkeltjes land’]
[Pinkeltje Omnibus 1993, bevat ‘Pinkeltje op zoek naar de vurige ogen’, ‘Pinkeltje en de autoraket’ en ‘Pinkeltje gaat naar Pinkeltjes land]. etc.
Exlibris van Dick Laan
OVER DICK LAAN, Pinkeltje en Heemstede
– De jongensboeken van Dick laan vonden veel vrienden – ze verdienden dat ten volle. Onopgesmukt, recht- en ronduit. Geven ze, wat de schrijver wilde: fair play en avontuur. Het is gezonde lectuur, met élan en verve geschreven. (D.L.Daalder, Wormcruyt met Suycker’, p. 146).
– ‘Boeiend zijn voor de kleuters ‘De avonturen van Pinkeltje“, de kleine huiskabouter, door D.Laan. Ook geheel in de kleutersfeer passend zijn de deeltjes uit de Daantjes-serie; Daantje is het oude mannetje met al zijn belevenissen en wordt door L.Roggeveen meesterlijk beschreven en getekend. Een andere aantrekkelijke serie is voorts die van Jean Dulieu, Paulus, de boskabouter. Deze boeken zijn juweeltjes in hun soort.’ (Annie C.Gebhard in samenwerking met bureau ‘Boek en Jeugd’ der C.V.: Kinderboeken als vitaminen; een ABC over kinderen en lezen. (Amsterdam, Ploegsma, 1963).
– ‘Dick Laan (1894-1973) publiceerde het eerste Pinkeltjeboek, De avonturen van Pinkeltje, in 1939. Hij was toen al bekend als filmer en schrijver van spannende jongensboeken. De Pinkeltjeverhalen ontstonden al vertellend, toen zijn neefjes en nichtjes een verhaaltje wilden horen. De boeken zijn dus bedoeld om voorgelezen te worden. De stijl is daarop afgestemd, die ligt zo dicht mogelijk bij de verteltrant. In het eerste verhaal verschijnt ‘een heel – héél – klein mannetje met een blauw puntmutsje op, in een rood hemdje en een blauw broekje. Dat mannetje had een witte baard en heette…”Pinkeltje”. Pinkeltje wordt geen kabouter genoemd, het is een klein mannetje. Hij woont in een muizenhol in de woning van een modelgezin. In latere verhalen blijkt er een Pinkelland te bestaan in Afrika, waar Pinkels wonen. Ook krijgt Pinkeltje gezelschap van Pinkelotje. De meeste boeken zijn op gelijke wijze opgebouwd. Ze beginnen met een bezoek van Pinkeltje aan ‘meneer Dick Laan’, waarop een verslag van een van zijn avonturen volgt. Van Laans ‘Pinkeltje’- verhalen werden in totaal negenentwintig delen gepubliceerd tussen 1939 en 1977.Het heeft enige tijd geduurd voordat Pinkeltje een vaste tekenaar vond. Het eerste boek bevat zwart-wit tekeningen van Dokie van Amstel. Het tweede deel, Pinkeltje en zijn vriendjes verscheen in 1949 en werd geïllustreerd door Froukje van der Meer. Er verscheen nog een deel met tekeningen van E.M.ten Harmsen van der Beek, Pinkeltje op reis (1950), Met ingang van het vierde deel Pinkeltje in Artis (1952) werd Rein van Looij de tekenaar van Pinkeltje. Van Looij gaf hem in zijn pentekeningen en omslagen de definitieve vorm. Laan had wel eens kritiek op de illustraties, maar Van Looij bleef aan de serie verbonden. De avonturen van Pinkeltje, Pinkelotje, Wolkewietje, Kraakoogje en de andere vriendjes waren zeer succesvol. De kritiek reageerde aanvankelijk ook positief, maar leverde later commentaar op onder meer de traditionele rol van de vrouw, de voorspelbaarheid van de verhalen en de stijl. Er werden toch meer dan drie miljoen exemplaren verkocht en er verschenen vele vertalingen. Pinkeltje werd gebruikt in reclames. Hij kwam op televisie en zijn avonturen werden aangeprezen in de eerste sterreclame voor een boek in 1968. In 1978 maakte Harrie Geelen een speelfilm over Pinkeltje met Aart Staartjes in de hoofdrol. Het boek naar de film werd geschreven door Imme Dros. Ook na Dick Laans dood bleef Pinkeltje geliefd. Naast herdrukken van de oude verhalen verschenen vanaf 1981 nieuwe verhalen. Die waren eerst in Libelle te lezen en werden later als boekjes uitgegeven. Ze werden geschreven door Corrie Hafkamp (1929) en geïllustreerd door Dagmar Stam. De inhoud van de verhalen is gemoderniseerd en de tekeningen zijn in kleur.’ (Uit: Jaarboek Letterkundig Museum, 3, 1994).
– ‘Als in 1977 het laatste boek is verschenen wordt er een Pinkeltje-televisieserie uitgebracht, waarna er zelfs een gigantische Pinkeltjesrage ontstaat, waarbij Pinkeltje op speldjes, spelletjes, ijsjes, behang en stickers verschijnt. Slim bedacht door de heren der commercie! Ook schrijft Corrie Hafkamp vanaf 1982 nieuwe Pinkeltjesverhalen voor heel kleine kinderen, die echter in niets te vergelijken zijn met de ‘echte’ Pinkeltje verhalen. Misschien júist omdat de keuzes die Dick Laan maakte, die hem weliswaar vaak verweten werden, zo’n heel merkwaardige eigen sfeer opriepen, die geen ander kan nabootsen.’ (Nelleke Nieuweboer: Dick Laan en Pinkeltje, in: Boekenpost, 2e jaargang, nummer 12, 1994, p. 37.)
– Het geheim voor dit succes valt moeilijk te achterhalen. Het heeft iets te maken met Laans aansluiting op de kinderlijke verbeeldingswereld en zijn volstrekte neutraliteit. Hij is in zijn opvattingen noch katholiek noch protestant, links noch rechts, behoudend noch vooruitstrevend. Hij wil kinderen binnen een veilige en prettige situatie alleen maar een spannend en vooral begrijpelijk verhaaltje bieden. (Toin Duijx en Joke Linders, De Goede Kameraad. Honderd jaar kinderboeken, p.81)
– De eerste avonturen die Pinkeltje beleefd heeft hebben vrijwel allemaal hetzelfde stramien. Pinkeltje raakt per ongeluk in moeilijkheden, en wordt door zijn dierlijke vrienden gered. Zijn vaste verblijfplaats: een muizenhol in een huis, waar ‘de vader’, ‘de moeder’, ‘het meisje’ en ‘ het jongetje’ wonen. Een gezin, uitdrukkelijk door de auteur als modelgezin bedoeld en daarom naamloos gehouden. (Herman Verschuren, Lexicon van de jeugdliteratuur, juni 1986).
– ‘Natuurlijk is het te merken dat Pinkeltje-boeken in een andere tijd dan de onze zijn geschreven, het eerste boek dateert al van voor WOII, maar de boeken zijn tijdloos en daarom is Pinkeltje een klassieker geworden'(Karina Ahles-Frijters)
– ‘(…) Is op zich Dick Laans grote produktie aan Pinkeltje-titels al opmerkelijk, nog veel indrukwekkender is het enorme aantal herdrukken dat deze boeken beleefd hebben. Tot en met 1994 kwam een flink aantal delen uit deze reeks boven de 25 herdrukken. Laans Pinkeltje-eersteling De avonturen van Pinkeltje beleefde in 1994 zelfs zijn 33ste druk. Een aantal titels dat in de jaren zestig aan de reeks werd toegevoegd, bereikte in 1994 de dertiende, veertiende of vijftiende druk. Van het verhaal van professor Steenzoeker (uit 1977) verschenen vijftien jaar elf drukken. Men met eens indenken dat dit voor een uitgeverij (in Laans geval: Van Holkema & Warendorf) betekent. Een backlist van meer dan dertig steady sellers van één auteur schept een situatie waar de meeste Nederlandse fictie-uitgevers alleen van kunnen dromen. Bedenk daarnaast dat Laans werk ook in de openbare bibliotheken volop is vertegenwoordigd en de uitgever op grond van de Leenvergoedingsregeling (sinds 1987) ook hiervoor opmerkelijke revenuen ontvangt. Gezien de noodzaak van de zogenoemde interne subsidiëring is dit een goede ruggensteun voor een kinderboeken-imprint. Ondanks het volstrekt verouderde karakter van Laans werk, ondanks het feit dat hij in de toonaangevende kinderboekenkritiek genegeerd wordt, dragen de inkomsten uit zijn reeks dóórlopende boeken flink bij aan de armslag van de uitgeverij. Het succes van Laan maakte het Van Holkema & Warendorf gemakkelijker om nieuwe auteurs te lanceren.’ (Frank de Glas, in: Vooys, jrg. 14. Utrecht, 1995-1996).
– ‘Waardering Laans jongensboeken werden welwillend ontvangen in de dertiger jaren. De herdruk van De berg M werd echter hier en daar op forse kritiek onthaald: ‘wereldvreemd idealistisch’ (Het Vaderland, 12-6-1874) en ‘verschrikkelijk moraliseren’ (De Tijd, 9-2-1974). En kennelijk vond de uitgeverij één herdruk voldoende. De Pinkeltje-verhalen werden aanvankelijk gunstig beoordeeld. Allengs echter werd de kritiek vaker afkeurend. Het optreden van ‘meneer Dick Laan’ wekte ergernis, en men vond de herhaling van het stramien weinig verrassend en de opbouw soms wel erg rommelig. Al in 1966 heet het bij het verschijnen van O, o, die Wolkewietjes toch zowel ‘weer een fijn boek voor kinderen van zes tot tien jaar’ als ‘dat een auteur van naam zulke volslagen waanzin bij elkaar schrijft als in dit verhaal is gebeurd is onvergefelijk’ (resp. Zwolsche Courant 25-10 en Het Parool 17-9) Later werden bezwaren geuit tegen de weinig initiatiefrijke rol van Pinkeltje, bijvoorbeeld in Sextant medio 1971, waarin de grieven aldus werden samengevat: ‘wat moet het ellendig zijn voor kleinemensenkinderen te leven in een land waar dergelijke literatuur jongens en meisjes in altijd dezelfde, benauwde hokjes jaagt’. En het ‘weinig afwisselend taalgebruik’ (NBLC-recensie 1971) ondervindt steeds vaker kritiek. Eind zeventiger jaren oordeelt vrijwel geen enkele criticus meer onverdeeld gunstig over de Pinkeltje-reeks, ook al vindt men hier en daar nog wel een aanbeveling. Het publiek echter oordeelde anders. De Pinkeltje-boeken bleken een kassucces tot en met het laatste deel. Kinderen bleken geen enkel bezwaar tegen meer van hetzelfde te hebben, en ouders geen bezwaar tegen de geestdrift van hun kinderen. Vele uitgevers in andere landen zagen er ook brood in en lieten een of meer delen vertalen. In 1976 besloot Cinecentrum dat een Pinkeltje-film de moeite waard was. De film Pinkeltje, onder regie van Harrie Geelen, kwam in 1978 in roulatie. In het gelijknamige boek werd het filmverhaal naverteld door Imme Dros. En ten slotte achtte de redactie van Margriet Pinkeltje aardig of succesvol genoeg om Corrie Hafkamp opdracht te geven voor kleuters Pinkeltje-verhalen te produceren. Later verschenen deze verhalen in boekvorm’ (Herman Verschuren: Dick laan, in: Lexicon jeugdliteratuur, juni 1986).
Illustratie door Rein van Looy van Pinkeltje rijdt langs de mooie huizen waarin de Bibelebons wonen, en omslag van de editie uit 2006 van ‘Pinkeltje en de Bibelebonse pap’. (Haarlems Dagblad, 3 juli 2010).
– ‘Dick Laan was in zijn befaamde Pinkeltje-boeken een keurige neutrale verteller van kinderverhalen. Dat is de algemene opvatting. Maar klopt dat? Bij nadere beschouwing blijkt dat hij één keer linksaf is gemarcheerd. In het postuum uitgegeven ‘Pinkeltje en de Bibelebonse pap’ (1976) geeft meneer Dick Laan zich over aan bijkans communistische vergezichten. (…) Belangrijk is wel de opmerking van meneer Dick Laan dat president Bibelepatapa nogal almachtig is. Hij is dus de Bibelebonse variant van het politbureau van de communistische partij in de voormalige reëel-socialistische staten als de Sovjet-Unie of de Duitse Democratische Republiek. Dit is geen aanbeveling. Intrigerend tot slot is dit. In de Bibelebonse Berg tovert meneer Dick Laan ons een maatschappij voor ogen die sterk afwijkt van het Nederland van zijn dagen. Dat zadelt ons op met de vraag of hij wel of niet ‘expres’ ‘Pinkeltje en de Bibelebonse pap’ heeft bewaard om pas na zijn overlijden te worden gepubliceerd. Het antwoord zullen we waarschijnlijk nooit weten.’ (Citaat van Ronald Frisart uit het Haarlems Dagblad van 3 juli 2010: ‘Pinkeltje bij de communisten.’
Dick en Tine laan in de zitkamer aan de Wagnerkade met een wijd uitzicht over de weilanden die na 1971 zijn bebouwd als deel van de Componistenwijk (Strawinskylaan etc.) Foto uit Libelle van 18 oktober 1958.
– ‘Het huis van Dick Laan staat dicht bij Groenendaal, een landgoed met een kinderboerderij. Toen ik tussen al het groen terugwandelde naar huis, lieten twee kleine meisjes zich net van een bank glijden. Het ene had een boek in haar handen en het plaatje kwam mij erg bekend voor…Ik bleef staan en het bleek ‘Pinkeltje en Wolkewietje’! “Dit staat er nog niet op”, betuigde het kleintje ernstig tegen haar vriendin, terwijl zij de achterkant van het boek met de negen plaatjes liet zien, “maar wèl die andere, kijk hier, Madurodam!” Verder lopend hoorde ik die hoge heldere stem nog doorredeneren. En het leek mij ineens geen toeval meer, deze ontmoeting. Maar gewoon de levende illustratie van wat ik zo juist, in het huis van de schrijver Dick Laan, gehoord en gezien had.’ (Marijke van Raephorst naar aanleiding van een interview met Dick Laan in diens huis aan de Wagnerkade, in: Libelle, 18-10-1958).
– Enkele weken voor Laan’s dood liepen een vriendje en ik na schooltijd wat te klooien op de Wagnerkade, waar Laan woonde. Het kwam ons op een preek van Dick Laan te staan, al begreep ik pas enkele weken later dat deze man Dick Laan was toen ik in een lokale krant een foto van hem zag bij het overlijdensbericht. (Mark van Leeuwen in een email aan Mats Beek, 19-0-2009).
– Heemstede heeft tal van schrijvers geëerd door een laan of plein naar hen te noemen. Zoals de Alberdingk Thijmlaan, de Nicolaas Beetslaan, het Frederik van Eedenplein, de Godfried Bomanslaan en de Laan van Dick laan, die ook nog eventjes Dick Laanlaan heeft geheten, maar wie zo’n naam uitspreekt, zal daar al gauw over struikelen. Dick Laan, cineast en schrijver, de geestelijke vader van Pinkeltje, het kaboutertje dat vanuit het muizenholletje in het grote huis zoveel avonturen beleeft, woonde jarenlang aan de Wagnerkade. Laan schreef diverse kinderboeken, maar de Pinkeltjeserie was wel het meest populair. Ook omdat de boeken in de jaren ’40, begin ’50 als vervolghoorspel voor de jeugd op de radio werden uitgezonden. Dat betekende snel na school naar huis, want Pinkeltje mocht je niet missen.’(Ko van Leeuwen, in: ‘Het water bevroor in de trompetten’; 50 jaar Kunst & Cultuur in Heemstede. Heemstede, 2005, p. 122).
ILLUSTRATIES:
1. DICK LAAN
Dick Laan als jonge filmer
Dick Laan met filmopnamen voor HFC film (uit: Honderd jaar eigenzinnig amateur 1879-1979, pagina 55)
Dick Laan tussen padvinders van De Zwarte Pijl in Bloemendaal
Een jonge Dick Laan met sigaret in zijn tijd als filmer bij HFC
Dick Laan schrijven aan zijn bureau met een vitrine modelhuizen en een boekenrek met o.a. al verschenen Pinkeltje-boeken voor hem
Dick Laan in Groenendaal, waar hij twee korte films heeft opgenomen
De heer Dick Laan met zijn echtgenote in Groenendaal, Heemstede (NHA-Haarlem)
En Pinkeltje in Groenendaal
Vooromslag van Dick Laan: De Berg M (in Zwitserland), 1935
Vooromslag van Dick Laan ‘Tarakanner tegen wil en dank’, 1936
Dick Laan na ontvangst van het bij Van Holkema & Warendorf verschenen boek ‘Tarakanner tegen wil en dank’.
Lidmaatschapskaart Dick Laan van de Vereniging van Letterkundigen
Dick Laan lezend in eigen werk (1943)
Dick Laan in zijn modelbouwatelier aan het werk (1968)
Dick Laan in zijn Heemsteedse huis waar alle Pinkeltje-boeken zijn geboren (Uit: : Libelle van 18 oktober 1958). In totaal 211 losse verhalen zijn in de jaren 70 in het weekblad Libelle verschenen.
Acht kinderboekenschrijvers tussen jonge artiesten van kindercircus Elleboog. Op de bovenste rij vierde van rechts: Godfried Bomans. Daarnaast Dick Laan en helemaal rechts Dick Bruna (De Telegraaf, 28-10-1967)
Dick Laan, de vader van ‘Pinkeltje’ bij Teisterbant.
Louis Ferron schreef in zijn geschiedenis van Teisterbant ‘De keldergang der heren’: ‘Tot een van haar leden mocht de sociëteit ook de vader van Pinkeltje rekenen, de schrijver en cineast Dick Laan. Duidelijk is dat de cineast geheel achter het dwergje verdwenen is. Toch maakte Laan zijn eerste film al in 1917 en er zouden en nog heel wat volgen. Hij werkte samen met o.a. Joris Ivens, Mannus Franken, Jan Hin, Herman van der Horst en Maurits Binger, de regisseur van de Hollandse filmfabriek aan het Spaarne. In een op 8 december 1954 gehouden lezing onthulde Laan voor zijn medeleden iets over de uitgangspunten die hem zowel als schrijver van kinderboeken als cineast bewogen hadden. “Een echte letterkundige neemt bijvoorbeeld een geestelijk verwrongen kereltje en kan dan hele hoofdstukken vullen met psychologische ontledingen of beschrijvingen van stemmingen of natuurschoon” Nu goed, de door Laan vertoonde films bleken gelukkig ook niet veel verwrongens te bevatten, zodat er hartelijk gelachen kon worden om een achtervolging in oude automobielen en de versnelde bewegingen van personages in klederdrachten, zo weet het Haarlems Dagblad te melden. Joris Ivens filmde dat jaar “Das Lied der Ströme” in Oost-Duitsland. Daar werd in Nederland heel wat minder om gelachen.’
Cineast Dick Laan was ook een enthousiast fotograaf. Vanuit zijn huis aan de Wagnerkade maakte hij deze foto van dec weilanden aan de overkant met op de achtergrond het Spaarne, Op de weilanden links achter de schuren van boer Hein Jansen let men ’s winters een door dijkjes omsloten terrein met water machinaal volpompen voor ijsbaan van vereniging ‘De Volharding’. Op de achtergrond staat het grote huis met rieten dak destijds van architect M.J.Meuleman in de Anton Mauvestraat, daarachter de Jan Steenlaan.
Nog een foto van Dick Laan met zicht op het Spaarne en aan de horizon de Schalkwijkerpolder. Links is een kwakel ofwel voetbrug zichtbaar, In de jaren zeventig is in de Schouwbroekerpolder een nieuwe woonwijk gebouwd met de Strawinskylaan en Frans Lehárlaan, gevolgd door de bouw van het Diaconessenziekenhuis
2. BOEKEN VAN DICK LAAN
Dick Laan: De raad van zeven. 1930
Dick Laan: het geheim van den zwarten monnik. 1e druk 1930. Geïllustreerd door T.Leeser
Vooromslag van Dick Laan: Het geheim van den zwarten monnik, met illustraties van Rie Reinderhoff vanaf de tweede druk
Dick Laan: Rudi’s Spaansche avonturen, 1931
Vooromslag van Dick Laan: Circusjong, 1933
Dick Laan: ‘De berg “M”‘, 1935
Voor de derde druk van ‘de Berg ‘M”‘ is de omslagillustratie getekend door Rien Poortvliet
Dick Laan: Tarakanner tegen wil en dank. 1936
Vooromslag van Dick Laan: Het goud van den Amerikaan, 1939. In datzelfde jaar verscheen het eerste Pinkeltje-boek
3. PINKELTJE
De eerste uitgave van de avonturen van Pinkeltje door Dick Laan uit 1939
Een latere editie van de avonturen van Dick Laan, waarvan zo’n 60 drukken zijn verschenen.
Voorzijde van stofomslag: Dick Laan, Pinkeltje en het grote huis. Met tekeningen van Rein van Looij
Dick Laan: Pinkeltje en de Bibelebonse pap. Herdruk van een oorspronkelijk verhaal uit 1976
Dick Laan: Wolkewietje is ondeugend geweest. 1959
Dick Laan: Pinkeltje in Artis
Illustratie uit: ‘Pinkeltje en het grote huis’ door Rein van Looy
Dick Laan in een boekhandel met een uitstalling van zijn Pinkeltje boeken (foto Letterkundig Museum)
Brief van Linda Klabou uit Haarlem aan meneer Dick Laan
Schrijven van Nel van Breevoort-Noordzij uit Bussum van 6 februari 1969 aan Dick Laan. Nel Noordzij (1923-2003) was schrijfster en dichteres
Voorzijde van een kaart aan ‘mijnheer Dick Laan als geestelijke vader van Pinkeltje uit Nijmegen, 8 maart 1962
Schrijven van een klas uit Nijmegen aan ‘mijnheer Dick Laan’, 8 maart 1962
Vanaf 1982 zijn de Pinkeltje-boeken bewerkt door Corrie Hafkamp (geboren 15 augustus 1929) en geïllustreerd door Dagmar Stam (geboren 10 september 1945). Bovenstaand een tekening van Dagmar Stam.
Sinds 1995 zijn de boeken van Dick laan opnieuw uitgegegeven, nu bewerkt door Suzanne Braam en met illustraties van Julius Bos
Pinkeltje als luisterboek
Het nieuwste en niet onomstreden boek: Pinkeltje in de Efteling
4. Pinkeltje in vertalingen
Vooromslag Dick Laan; Petitou raconte…, 1 van de 17 in Frankrijk verschenen Pinkeltje boeken
Eén van de Portugese uitgaven van Dick Laan, een vertaling van ‘de avonturen van Pinkeltje’.
Vooromslag van Finse uitgave van Pinketje, daar Vikke gegeten
Noorse uitgave van Pinkeltje, Knott genoemd
Deense editie van Dick Laan: De avonturen van Pinkeltje = Priks Eventur
Dick Laan: Pinkeltje in Afrika ofwel Prik i Afrika in het Deens
Dick Laan: Prik og hans Venner = een Deense vertaling uit 1957 door Clara Hammerich van ‘De avonturen van Pinkeltje en zijn vriendjes. Vooromslag en 26 tekeningen zijn van Hans Deininger
Deens boekhandelszegeltje in boek van Dick Laan
Deense vertaling van Dick Laan: Pinkeltje en de fonkelsteen. Tussen 1957 en 1960 verschenen 5 vertalingen van Pinkeltje in de Deense taal
Dick Laan: Du hast gut lachen, Pünlelchen. Een uitgave van Herold Verlag in Stuttgart
Dick Laan: Wolkewittchen. 1968
Dick Laan: Pünclelchen am Nordpol. Stuttgart, Herold Verlag, 1972.
Een overzicht van in de Duitse taal verschenen Pinkeltje boeken. In totaal zijn 23 titels in het Duits vertaald en uitgegeven. De Duitse Wikipedia wijdt een uitvoerig lemma aan ‘Pünkelchen’.
Een serie Duitse Pinkeltje-boeken van Dick Laan
Ook in Duitsland zijn hoorspelen uitgekomen, gebaseerd op de Pinkeltje-boeken van Dick Laan
Ook luisterboeken van Pünkelchen’ zijn populair, ingesproken door Ilona Schulz
Dick Laan: Pinkeltje en de raket in een chinese uitgave
Pinkeltje in Artis in een chinese editie
Pinkeltje overhandigt op de Kinderboekenmarkt in station Den Haag Centraal twee manden met het oeuvre van Dick Laan aan de jonge winnaars van een opstelwedstrijd, 18-10-1978
5 Reclame- en kunstuitingen rond Pinkeltje, gadgets e.d.
Ansichtkaart met Pinkeltje uit 1961
![Omslag van een chocoladedoos Boon en Co uit Wormerveer. Dick Laan noteerde als jaar van verschijning 1938 [1 jaar voor het eerste Pinkeltje-boek!]](https://ilibrariana.files.wordpress.com/2014/07/scan0244.jpg)
Omslag van een chocoladedoos Boon en Co uit Wormerveer. Dick Laan noteerde als jaar van verschijning 1938 [1 jaar voor het eerste Pinkeltje-boek!]
Nog een chocoladedoos met Pinkeltje uit 1938
Troostkaart Pinkeltje voor zieke kinderen
Display Pinkeltje boeken
Nog een reclame voor Pinkeltje-boeken
Lepeltjes met Pinkeltje
Figuurtje van Pinkeltje
Pnkeltje
Reclameplaat Pinketje-boeken (toonbank stand-up van de uitgever Van Holkema & Warendorf uit 1948)
Glazen met Pinkeltje
Pinkeltje en de speelgoedauto. Sprookjesalbum Decca
Pinkeltje en de speelgoedauto naar het boek van Dick Laan, bewerkt door Jan de Winter. Uitgegeven door DECCA
Pinkeltje en het ei. Gouache door Gerrit van Straaten, die omstreeks 1965 verscheidene afbeeldingen rond Pinkeltje vervaardigde
Gouache met voorstelling van een slapende Pinkeltje door Gerrit van Straaten.
Pinkeltje vindt de parels. Aquarel van Jan Huizinga
Tekenaar Jan Huizinga (1925-1992) vervaardigde in 1959 gouaches voor drie Pinkeltje filmstrips
Affiche voor de familiefilm Pinkeltje naar de boeken van Dick Laan. Scenario en regie: Harrie Geelen, muziek van Joop Stokkermans. Met medewerking van Aart Staartjes, Wieteke van Dort, Bob de Lange, Lux Goudsmit en Ab Hofstee.
Aart Staartjes als Pinkeltje in een bloembollenveld
Hoes van 1 van de 12 door Philips en Decca uitgegeven grammofoonplaten met liedjes in relatie tot Pinkeltje
CD van ‘Pinkeltje’ door Henk Westendorp en het grote muizenkoor uit 1993 (Peter’s Music Factory)
Pinkeltje en de muisjes. Atelier Grethilde (Creative Joy Design)
Een van de 7 door MB uitgegeven legpuzzels met Pinkeltje-motief
Speeldoos Pinkeltje
Postzegel Nederland 2008 Nederlandse ‘kabouter’ Pinkeltje, ontwerp van Dennis Koot.
Pinkeltje-sleutelhanger
Stickers met afbeelding van Pinkeltje, uitgegeven door damesblad Libelle dat ook de verhalen in het tijdschrift evenals in boekvorm publiceerde
Reclametekening Pinkeltje getekend door Frans Füncke in 1965
Geafficheerd als Kaa’s tuinkabouter Pinkeltje, maar feitelijk een tuinkabouter van Rien Poortvliet
Pinkeltje en de luchtballon, Holten
‘Wat is jouw favoriete boek? ‘Pinkeltje!’ Het boek voor het voorlezen en is mama druk dan luister ik naar het luisterboek. Steeds weer. Ik vind Pinkeltje lief.’ (Bibliotheek Krimpenerwaard)
Pinkeltje en de Efteling. Eigentijdse marketing van de Efteling
Bladwijzer van ‘Pinkeltje in de Efteling’
Boekenlegger van Pinkeltje omnibus uitgegeven door colibro.be, algemene boekhandels in België
6. Dick Laan als cineast
In de Hollandia Filmfabriek te Haarlem. Achter de Gaumont camera: Dick Laan. Links van hem de electricien: Vermeulen. 1918
Dick Laan bezig in zijn donkere kamer
H.F.C. – eerste elftal. Dick Laan regisseert de film Voetbal. Als operateur J.C.Mol met de Kinamo en Pointel met de Debrie. 1927/1929
De Haarlemse filmer Mannes Franken met wie Dick Laan in de jaren 20 samenwerkte.
Aan J.C.Mol wijdde Dick Laan een apart hoofdstuk. Die begon als cineast in 1924 in een houten gebouwtje te Bloemendaal en verhuisde in 1927 naar Haarlem. Oprichter en directeur van Multifilm. Op deze foto aan het werk met zijn Ciné-Kodak-Special.
Raanbiljet van een van de filmavonden van Dick Laan in 1924 in bioscoop ‘De Arend’ ten bate van de Olympische Spelen
Toeschouwers bij de bevrijdingsfeesten 1945 op de Grote Markt in Haarlem. Voorste rij, derde van links, met camera is Dick Laan. Daarachter staat Cor van Stam, pratend met Nico Sikkel. Naast de militair met baret, naast Sikkel staat ir.Krijgsman van het Militair Verzet, daarnaast verzetsman en chirurg in zowel de Mariastichting, het Diaconessenhuis en ziekenhuis St.Joannes de Deo: Henk Wamsteker en daarnaast commissaris van politie J.P.Weyburg.
Dick Laan in zijn atelier op zolder aan de Wagnerkade
Dick Laan aan het werk met bewerking van zijn smalfilms
Foto van Dick Laan in de donkere kamer
Nog een foto van Dick Laan bezig met zijn films
In het tijdschrift ‘Ons Vloemendaal’, jargang 39, nummer1 , 2015, wijdde Inge de Wilde een interessante bijdrage aan filmpioniers in Kennemerland, zoals Maurits Binger, Dick Laan, J.C.Mol, Louis van Gasten en Dick Maas (geboren en opgegroeid in Heemstede). Onbeschreven blijft de filmer Herman van der Horst (1910-1976), algemeen gewaardeerd bij filmkenners vanwege zijn documentaires maar bij het grote publiek onbekend gebleven. Hij woonde lange tijd in Vogelenzang in huize Kuilenburg aan de Bekslaan. Op bovenstaande foto uit 1964 zien we Dick Laan aan de montagetafel.
Beeld uit de film Voetbal (1927/1929) van Dick Laan
Tekening van L.J.Jordaan in De Haagse Post n.a.v. Dick Laans film ‘Voetbal’, 1929
De huldiging bij het ‘Zilveren Filmersjubileum’ door een comité van vrienden die het diploma in 1943 aanbood. Van links naar rechts: mw. Tine Laan, ir.A.F.E.Jansen (Ned. Smalfilm Liga), E.Verschueren (dir. Multifilm), mw. R.Mol-Coster (namens J.C.Mol in Indonesië, Dick Boer
De op 24 juli 1943 aan Dick Laan aangeboden oorkonde na 25 jaar als eerste Nederlandse amateur-filmer
Over korte speelfilm van Dick Laan: Onze Wagnerkade in oorlogstijd; door Egbert Barten. In Nieuwsbrief 1993-5 van Smalfilmmuseum Blaricum
Vervolg van: Onze Wagnerkade in oorlogstijd
Slot van: Onze Wagnerkade in oorlogstijd, film van Dick Laan
Uit folder van Stichting Dick Laan Filmfonds, opgericht in 1978
Van de families die tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de Wagnerkade woonden leeft en woont hier nog op nummer 71 mevrouw Nel van de Wardt-Kikkert, dochter van schoolhoofd van de Dreefschool D.Kikkert, ‘die ’s winters bovendien als onbezoldigd ijsmeester fungeerde van vereniging De Volharding’ in Heemstede.
Voorzijde van folder Dick Laan Filmfonds
Beknopte biografie en filmografie Dick Laan
–
Documentaire-films van Dick Laan
–
Dick Laan geeft de nodige instructies voor de H.F.C.-film bij gelegenheid van het gouden jubileum
‘Een historisch weerzien: Dick Laan (bijna 70), de eerste amateurfilmer die ons land kende, ontmoet voor het eerst sinds 1933 zijn oude vriend uit de Avant Garde Joris Ivens (65) ‘Uit: Smalfilm, maart 1964
‘Het was enige weken geleden in een kamer van het onvolprezen Stedelijk Museum van Amsterdam. De filmer Joris Ivens, de directeur van het Filmmuseum Jan de Vaal, en de oud-filmer Dick Laan en ondergetekende projecteerden daar wat films waarin alle vier geïnteresseerd waren. Dick Laan had een film die hij voor zijn plezier op 16 mm draaide toen hij een Avant Garde voorvechter, de voor velen onvergetelijke Mannus Franken voor een 35 mm opdracht in Zwitserland waren, in de jaren dertig. Op die film – die amateurfilm – staan de bergen en dalen en dorpjes van Zwitserland, met schone watervallen en al wat er meer bij hoort. Op vele scènes in die film staat ook: Mannus Franken, als vriend en als filmer. Zowel Joris Ivens als Jan de Vaal hadden van deze hun oude vriend alléén nog wat kiekjes. Dat ze hem nu als het ware in levende lijve weer voor zich zagen betekende voor hen een geweldige ontroering. Voor de hele filmwereld betekent die bijna vergeten film van Dick Laan een document van onschatbare waarde, omdat hij voor een groot gedeelte is gewijd aan een der belangrijkste figuren van de Nederlandse filmgeschiedenis. De mooie shots van bergen en watervallen op dezelfde filmstrook vallen er volkomen bij in het niet. Dat was niet zo toen de film net klaar was, een dertig jaar geleden, maar dat is nu wèl zo: de bergen en watervallen bestaan nog precies zo als toen, maar Mannus Franken is er niet meer.’ (Smalfilm, juli 1964).
Dick Laan in retro als filmer van 1917 tot en met 1945. Affiche ontworpen door Ernst Noordijk in 1984
Beeld uit een padvindersfilm van Dick Laan, uit de documentaire ‘Dick Laan en de verdwenen films’ van regisseur Annelotte Verhaagen uit 2006
In 2006 stelde Annelotte Verhaagen voor RTV Noord-Holland en het Nederlands Film Festival een film samen van 40 minuten, getiteld: ‘Dick Laan en de verdwenen films’. ‘Hier nu schiet de film te kort’ , schreef de vermaarde filmcriticus LJ Jordaans over Dick Laan’s fictiefilm Boy , ‘waaerin een tulpenmetafoor niet goed in de werkelijkheid getransplanteerd’ zou zijn. De maker besloot zich vervolgens to documentaires te beperken. Dick Laan (1894-1973) is vooral bekend als als geestelijk vader van ‘Pinkeltje’, maar voor hij deze kinderserie schreef, was hij een enthousiast filmmaker, actief van de Eerste Wereldoorlog tot kort na de Tweede Wereldoorlog. Deze documentaire duikt in de nalatenschap van de cineast Laan. Enkele filmdeskundigen buigen zich over zijn werk en plaatsen dit in historisch perspectief. In een aantal fragmenten is te zien hoe Laan ongeremd pionierde en ideeën overnam van zijn experimenterende tijdgenoten. Laan beoefende diverse genres en behandelde uiteenlopende onderwerpen, van het sanatoriumleven tot de padvinderij. Hoewel hij de filmkunst een warm hart toedroeg, maalde hij er niet om dat een deel van oeuvre in vlammen opging. ‘
7. Miscellanea Dick Laan
Acht kinderboekenschrijvers op bezoek bij circus Elleboog. In het midden staat Godfried Bomans en rechts van hem Dick Laan (De Telegraaf, 28-10-1967)
Necrologie Dick Laan in de Heemsteedse Courant van 10 oktober 1973
Bericht: Dick Laan-collectie naar bibliotheek Heemstede. Uit Weekblad, 25-9-1993
Dick Laan voor de net geopende kleuterschool Pinkeltje in Almelo op 1 maart 1965.
Pinkeltje als naam voor een peuterspeelzaal
Bericht over Pinkeltje peuterspeelzaal uit Haarlems Dagblad van 3 augustus 1989
Mevrouw T.van Wezel opent ‘Pinkeltje’ voor peuters binnen kleuterschool de Woelwaters in Den Haag, 28-9-1976.
Nieuwe kleuterschool Pinkeltje in Wageningen, 1975.
Peuterspeelzaal Pinkeltje van ‘Les Petits’ in de Componistenwijk te Heemstede
Logo van Gastouderbureau Kinderopvang Pinkeltje in Balkbrug Nieuwleusen (Overijssel)
Logo van één van de vele peuterspeelzalen ‘Pinkeltje’, hier van Katwijk aan Zee
‘Pinkeltje’ in Venray
Een speelgoedwinkel ‘Pinkeltje’ in Goirle is opgericht in 1985
Cafetaria ‘Pinkeltje’ in Rijswijk. In cafetariaketen ‘Family’ wordt het kinderrmenu ‘Pinkeltje’ genoemd.
Ook in Vlaanderen is Pinkeltje bekend, naam van o.a. een kinderdagverblijf in Wevelgem
Met Pinkeltje en meneer Dick Laan onder de bedleeslamp. Uit: Dagblad van het Noorden van 14 mei 2003.
Cartoon rond Laan van Dick Laan en Pinkeltje van tekenaar Gerrit (van Dijk) uit het Haarlems Dagblad van 0-9-1994
Laan van Dick Laan weg? Uit: het Parool, 15-9-1994
Persbericht gemeente Heemstede: laan van Dick Laan 1 november 1994
Dick Laanlaan zal het zijn. Bericht uit: Haarlems Dagblad van 29 juni 1984. Het werd uiteindelijk: Laan van Dick Laan conform een besluit van de gemeenteraad op 27 juni 1984
Naambordje van Laan van Dick Laan in Heemstede in het Blekersvaartkwartier ye Heemstede, gelegen tussen de Blekersvaartweg en Burgemeester van Lenneplaan. Ook in Almere, Heemskerk en Wormerveen zijn straten vernoemd naar Dick Laan.
Zicht op de Laan van Dick Laan in Heemstede
De Laan van Dick Laan in Heemstede, in noordelijke richting,1998 (NHA)
Dick Laan geëerd met plaquette. Uit: de Heemsteder van 7 september 2011
Plaquette Dick Laan / Pinkeltje in Heemstede:
Dick Laan in ’t zonnetje. Plaquette voor Heemsteedse schrijver en filmer. Uit: Haarlems Dagblad van 6 september 2011.
Pagina: Laan van Dick Laan, uit: Het Heemstede boek, 2016 (Chris Hoefsmit, Fred Icke, Jurriaan Hoefsmit)
Tentoonstelling bij gelegenheid van 75 jaar Pinkeltje in Wormerveer, georganiseerd door Thea van Loo
75 jaar Pinkeltje 2014 in Wormerveer, welke plaats zich afficheert als Pinkeltje City.
Dick Laanplein in Wormerveer. Uit: Samenspraak, bewonersmagazine de Woonmij Zaanstad (gevestigd aan Dick Laanplein 1, Wormerveer), nummer 14, oktober 2003
De Dick Laan toren aan het Dick Laanplein in Wormerveer
Dick Laanplein Wormerveer (archief Zaanstad)
Illustratie van Frans Funke (1908-1993)
Levensecht Pinkeltje gaat met zijn tijd mee; door Erik van den Berg (De Volkskrant, 29 januari 2022)
Van 1912 tot 1922 werden in de door Maurits Binger opgerichte filmfabriek ‘Hollandia’ aan het Spaarne 57 in Haarlem zeker 60 langere speelfilms vervaardigd met Annie Bos vaak in de hoofdrol. Na een faillissement is het filmbedrijf nog tot 1928 voortgezet onder de naam N.V.Dutch Film. Deze foto werd kort na de brand van 1928 gemaakt (N.H.A.)
In 2015 stond het woonhuis van Dick Laan, Wagnerkade 63 Heemstede, te koop.
Over Dick Laan. Uit: 100 jaar (uitgeverij Van Holkema Warendorf; door drs.E.H.Halbertsma. 1992
==========================================
Bijlage 1:
Vooromslag van ’50 jaar Kunst & Cultuur in Heemstede’, door Ko van Leeuwen. Een uitgave van de Heemsteedse Kunstkring, 2003
‘Literatuur is de basis van alle cultuur’ uit boek van Ko van Leeuwen (1)
‘Literatuur is de basis van alle cultuur’ uit boek van Ko van Leeuwen (2)
‘Literatuur is de basis van alle cultuur’ uit boek van Ko van Leeuwen (3)
‘Literatuur is de basis van alle cultuur’ uit boek van Ko van Leeuwen (4)
Bijlage 2
Artikel over filmer Dick Laan, door Inge de Wilde, in: Ons Bloemendaal, nummer 1, jaargang 19, voorjaar 2015, pagina 15
Vervolg artikel over filmer Dick Laan, 2015, pagina 16
Slot van artikkel over filner Dick Laan door Inge de Wilde. Ons Bloemendaal, voorjaar 2015, pagina 17
Bijlage 3: film ‘Onze Wagnerkade in oorlogstijd’ van Dick Laan (door Egbert Barten; uit: Nieuwsbrief 1993-5 van Smalfilmmuseum)
Onze Wagnerkade in oorlogstijd, 1944
vervolg
Slot van: Onze Wagnerkde in oorlogstijd, 1944 (door Egbert Barten)
Begin van een artikel: Pinkeltje-auteur en filmer Dick Laan (1894-1973) door Inge de Wilde, in: Ons Bloemendaal, nummer 1, jaargang 19, voorjaar 2015, p. 15-17.
‘De zwarte pijl’ en de Zeeweg. Auto’s in de films van Dick Laan (Ons Bloemendaal, nummer 5, jaargang 39, najaar 2015, pagina 32).
Intermezzo: Leed om een geleende Pinkeltje bij Nikki van der Valk
Het spannendste dat Nikki van der Valk (23) ooit deed. Zij werkt bij de receptie van Hotel Vianen en studeert bijna af aan de Hotelschool. (Uit: VALK van der Valk exclusief, nummer 38, 2019, pagina 36)
De Heemsteedse Courant van 4 mei 2020 heeft een artikel gewijd aan Dick Laan en de Wagnerkade in oorlogstijd
Selma Noort: ‘Pinkeltje stuk gelezen’ (Haarlems Dagblad, 26 september 2020)
=================================
Bijlage 4: Cornelis (Kees) Laan (1902-1975)
biografie Cornelis (Kees) Laan
Familie van Dick Laan was Cornelis (Kees) Laan, in 1902 geboren te Bloemendaal en in 1975 overleden in Laren.Is werkzaam geweest als kunstschilder, tekenaar en graveur. Was o.a. lid van Kunst Zij Ons Doel en woonde in o.a Heemstede, Amsterdam en Blaricum. Van Kees Laan is bovenstaand vrouwenportret
Stilleven van Kees Laan
Rouwadvertentie van Cornelius Jan (Kees) Laan. Uit: de Telegraaf, 4-12-1975
Kees Laan: bloemstilleven
Kees Laan: bloemen in vaas
Kees Laan: stilleven met fruit
Kees Laan: liggend mannelijk naakt
Kees Laan: landschap
Portret door Kees Laan
Kees Laan: ‘Spiegelrei’ in Brugge
In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw zijn minstens kleuterscholen en peuter- /kinder dagverblijven in Nederland, soms door Dick Laan geopend vernoemd naar Pinkeltje (of Pinkelotje). In ondermeer de volgende plaatsen: Almelo, Apeldoorn, Barneveld, Dordrecht, Ede, Ermelo, Geldermalsen, Gouda, Haarlem-Schalkwijk, Hattem, Heemstede, Hengelo (Kleine Driene), Leiden, Medemblik, Overschie, Smilde, Spijkenisse, Voorburg, Wageningen, Waddinxveen, Wormerveer, Zwolle [zie archiefdozen Dick Laan nummers 374 en 375 van Heemstede-collectie in het Noord-Hollands Archief, locatie Kleine Houtweg].
Librariana 
Beste heer Krol, prachtige foto´s en geschreven. Dank u wel, ik heb ervan genoten. Ik ben woonachtig in Málaga en probeer het leven van de oom van Dick Laan in kaart te brengen. Oom Jacob Adriaan.
Dick Laan heeft hem bezocht in 1930 en een film gemaakt over Zuid Spanje. Een juweel die ik reeds heb kunnen zien en aangeschaft. Ik weet, dat Dick Laan ook gefotografeerd heeft tijdens zijn vakantie hier in Málaga. Heeft U een idee of deze foto´s uit 1930 of 1931 (waarschijnlijk februari) nog traceerbaar zijn in een archief of nalatenschap? Het zou voor de historie van deze stad en de nakomelingen van zijn aangetrouwde tante van grote waarde zijn. Vriendelijke groeten, Astrid
Goedendag Astrid Kloet. De 16mm film: Spanje, Malaga en omgeving, Granada is bekend. In antwoord: de Dick Laan-film/fotocollectie ging destijds over naar het Smalfilmmuseum in Hilversum. E-mail adres: info@smalfilmmuseum.nl Die verzameling is bij mijn weten omstreeks 2004 in bruikleen of eigendom overgegaan naar Instituut Beeld en Geluid te Hilversum. E-mail adres: klantcontactcentrum@beeldengeluid.nl U kunt het beste bij beide organisaties informeren. Succes en met vriendelijke groet, Hans Krol
Beste Hans, ik lees uw antwoord nu pas, ik heb er destijds geen melding van gekregen en het helaas niet gezien. Heel hartelijk dank voor de informatie, ik ga hier mee verder. Vriendelijke groeten, Astrid
Pingback: Claars Notes » pinkeltje