Tags
Aad van Maanen, antiquariaat Klikspaan, Batavo, Bossche Boekenmarkten, etiketjes leesbibliotheken, Frank Divendal, zegels boekbinderijen
BOEKHANDELSZEGELTJES ZUID-KENNEMERLAND (Haarlem e.o.); van boekverkopersreclame tot verzamelobject
Verzamelingen
Boekbinders- en boekhandelsmerkjes worden weinig verzameld in vergelijking met bijvoorbeeld bladwijzers en ex librissen. De grootste openbare collectie bevindt zich in de bibliotheek van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak [Bijzondere collectie universiteit Amsterdam; ook in de Tetterode-typografieverzameling]. Van de particuliere verzamelaars kunnen worden genoemd Kees van Kemenade, Hans Hagendoorn en oud-boekhandelaar Osinga te Nunspeet. Met meer dan 10.000 exemplaren beschikt Frank Divendal uit Alkmaar over een van de grootste privéverzameling van boekzegeltjes in ons land, ook wel aangeduid met boekhandelszegel(tje)s, boekzegels, boekhandelsetiketjes en boekhandelsmerkjes (1) Hij wordt echter ruim overtroffen door Aad van Maanen van antiquariaat Klikspaan in Leiden met naar zijn zeggen zo’n 22.000 stuks. Zelf verzamelde ik in bijna een halve eeuw ruim 2000 exemplaren, inclusief 125 van boekbinders en voorts nog bijna 1000 doubletten. Mijn eerste interesse gaat uit naar het verzamelen van naamzegels van boekhandels en binderijen uit de regio Zuid-Kennemerland. Een van de oudste etiketjes in mijn bezit is van J.J.van Brederode te Haarlem en afkomstig uit een catalogus van de Stadsbibliotheek Haarlem, verschenen in 1848.
Jos van Waterschoot, oud-conservator bijzondere collecties bij Universiteit Amsterdam (Allard Pierson) publiceerde over deze collectie De onbekende wereld van boekzegeltjes
https://allardpierson.nl/author/jos-van-waterschoot/
De basiscollectie van voornoemde Amsterdamse bibliotheek – circa 5000 uit boeken losgeweekte etiketten – is afkomstig uit de nalatenschap der Rotterdamse antiquaar en uitgever J.H.Dunk. Deze zijn in 1943 in een album geordend door J.B.J.Kerling (1869-1947) (2) , voormalig directeur van Van Stockums Antiquariaat en Veilingbedrijf in Den Haag, zelf verzamelaar van boekmerken en ex-librissen. Deze vervaardigde tevens een alfabetisch register op Haagse – later tevens vaan Rotterdamse – firmanamen. Doubletten werden bij die gelegenheid aan andere instanties overgedaan. De collectie, voornamelijk daterend uit tweede helft 19de eeuw en begin 20ste eeuw is door bibliothecaresse Emma Dronckers via oproepen in het ‘Nieuwsblad van den Boekhandel’ aangevuld met 1.289 Nederlandse etiketten met secties uit voormalig Nederlands-Indië, Suriname, de Nederlandse Antillen en Zuid-Afrika. Boekverkopersetiketten zijn in vrijwel de gehele wereld gebruikt. Grotere collecties bezitten de Library of Congress, Princeton University Library en de American Antiquarian Society. Frank Divendal heeft naamplaatjes uit meer dan 40 landen bijeengebracht. Talrijke boekverkoperszegels (ereldwijd) zijn te vinden via pinterest.
Historie
In de Franse Tijd waren uitgever, drukker, binder en boekverkoper vaak nog in één persoon vertegenwoordigd. Etiketten met naam en plaats van vestiging der boekhandel zijn tussen omstreeks 1800 en 1950 veelvuldig aangewend als reclamemiddel. Deze zijn als regel geplakt in een van de onderhoeken van het voor- (of achter)plat. Voordien sporadisch zijn deze plaatjes tussen circa 840 en 1900 tevens gebruikt door boekbinders, van wie een klein aantal na ongeveer 1875 op een vignet-stempel overschakelde (geplaatst in het midden van het achterplat). Van de 19de eeuwse binderijen uit Haarlem met een eigen papieren naametiket zijn het meest bekend: – C.Oostenbroek en zoon; – Haarlemsche bindwerkfabriek; – A. Asmussen. In de 29ste eeuw F.H.Smit in de Grote Houtstraat 69
=====================================================
Zegeltjes van boekbinderijen:
===================================================================
Door B.P.N.Dongelmans werd in 1988 een overzicht samengesteld van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland 1800-1850, aangevuld met boekbinders, steen- en plaatdrukkers, leesbibliotheekhouders en andere verwante beroepen. Mede aan de hand van dit werk kan worden vastgesteld dat de bekendste en grootste boekverkopers in Haarlem waren: F.Bohn, Joh.Enschedé en Zn., A.Loosjes Pzn. Gevolgd door J.L.Augustini, J.J.Beets, J.J.van Brederode, J.B.van Haffen, A.Kampman, A.C.Kruseman, J.B.van Loghem, J.Meijlink, J.Ritsema en J.van Walré en Co.
Vorm en typografie
Bij de naamplaatjes van boekhandels overheerst de rechthoekige vorm. Rond en ovaal komen eveneens veel voor. Vaak is de boekvorm gebruikt, een dichtgeslagen, soms ook open boek, met op naam en adres van de boekhandelaar. In Haarlem en omgeving onder meer door de Erven Loosjes en Jac.Blokker’s boekhandel te Heemstede. Op een blanco etiketje onder of naast de naamzegel kon de prijs met potlood worden vermeld. Soms zijn afbeeldingen afgedrukt, bijvoorbeeld door het Haarlems Boekhuis van de Amsterdamse Poort. Naast boekhandel komen we veelvuldig aanverwante combinaties tegen als: handelsdrukkerij, kunsthandel, leesbibliotheek, kantoorboekhandel, muziekhandel, papierhandel, boekbinderij, tijdschriftenhandel, antiquariaat e.d. Voorbeelden uit Zuid-Kennemerland zijn: Boek- en kunsthandel ‘Boekenrode’(M.Sas) te Heemstede alsmede Boek- en Kunsthandel Henri Coebergh in Haarlem. Van enkele boekhandels zijn tien of meer verschillende naamzegels bekend, o.a. van ’t Zoeklicht uit Middelburg. Diverse etiketjes zijn afgedrukt op de binnenflap van de in 1996 verschenen jubileumbundel: ‘Frederik Muller (1817-1881); Leven en Werken’, onder meer van Boek- en muziekhandel/advertentiebureau H.N.Mul, Kruisstraat 25, Haarlem.
Vroeger zijn de etiketjes hoofdzakelijk met Arabische gom ingeplakt, terwijl later met chemische lijmsoorten is gewerkt die moeilijker zijn los te weken. Vrijwel alle kleurvariaties en druktechnieken komen voor, doch in het algemeen is de kwaliteit van de oudere naamplaatjes in artistiek opzicht hoger dan van meer recentere merkje. Een probleem is de datering omdat jaartallen ontbreken. Aanwijzingen kunnen zijn het lettertype, telefoonnummer e.d. Verzamelaars ordenen de zegeltjes naar plaatsnaam of alfabetisch naar de naam van de boekhandel dan wel naar de vorm van het merkje of de vormgeving, bijvoorbeeld met illustraties of gebruik van Jugendstil-letters. Zoals iedere boekhandel heeft elk etiket zijn eigen geschiedenis, waarnaar sinds ongeveer tien jaar systematisch onderzoek wordt verricht. Naam(reclame)stickers worden tegenwoordig niet meer in boeken geplakt mede omdat dat door de klanten niet op prijs wordt gesteld (3).
NOTEN
(1)In de Engelse taal spreekt men van veelal van bookseller marks en booktrade labels. In het Duits : Buchhändlermarken; in het Frans: etiquettes de librairies.
(2) Over J.B.J.Kerling is uitvoerige informatie te vinden in het standaardwerk van Piet J.Buijnsters, Geschiedenis van het Nederlands antiquariaat. Vantilt, 2007. J.H.Dunk ontbreekt helaas in voornoemd werk.
(3) Veel boekhandelsetiketjes( wereldwijd) zijn te vinden op de site van Pinterest. Amerikaanse etiketjes op de site van Gallery of Book Trade Labels
WIKIPEDIA geeft de volgende verklaring van een boekhandelsmerk: ‘Een boekhandelsmerk is een etiketje dat in boek geplakt wordt, als reclame voor de boekhandel die het boek verkoopt, een heel klein, typografisch verantwoord visitekaartje. Gewoonlijk zijn ze in liggend formaat uitgevoerd en onderaan op het schutblad aangebracht. De kleinste zijn minder dan 1 cm. hoog, maar een formaat van 2 x 3 cm, is doorsnee. Deze minuscule kaartjes van de boekhandelaar ontstonden in het begin van de 19de eeuw, maar raakten tegen het eind van de 20ste eeuw vrijwel in onbruik. Ook binderijen maakten zo rond 1850 gebruik van deze etiketjes om bekendheid van hun bedrijf te geven. De boekhandel- en binderijetiketjes worden wel verzameld in postzegelalbums, waarin zij door het kleine formaat goed passen. Het boek wordt door deze verzamelaars vaak wel onherstelbaar beschadigd’.
Literatuur A. Nederlandstalig
-Frank Divendal: Boekhandelsetiketjes. In: Uitgelezen boeken – uit te lezen boeken- katern. Jaargang 6, nummer 1, 10 december 1995.
-Ben Everste en J.Rijkhoek. Haagse boekhandels etiketjes. Den Haag, 2012.
-Kees van Kemenade. Boekhandelszegeltjes. In: Boekenpost., 1e jaargang, nummer 6, juli/augustus 1993, p.20-21.
-Fons van der Linden. In linnen gebonden: Nederlandse uitgeversbanden van 1840 tot 1940. Hoofdstuk: Bedrijven en mensen; binders en bandenmakers, p.55-59. Gaade, 1987.
-Martien Versteeg. Boekbindersmerkjes; bouwstoffen voor de geschiedenis van het boekbinden in Nederland. Artikel verschenen in Boek en Band, 4e jaargang, nummer 2, oktober 1988, p.16-17.
Literatuur B. Engels- en Duitstalig
-Larry Dingman: Booksellers Marks. Uitg. Dinktoy Antiquarian Bookstore. Minneapolis, 1986 (Bibliofiele uitgave in 477 genummerde exemplaren).
-Michael Eschmann.: Ueber Buchhändlermarken. op het internet
-Harold C.Holmes: Some random reminiscences of an antiquarian bookseller. Oakland, C., vol.43 (1978), p.40-45.
-Marcus A.McCoroson: Book Trade Labels at the American Antiquarian Socieity. Worchester, Mass., American Antiquarian Society, 1973.
-Reingard Öhlberger: Wenn am Buch der Händler klebt. 1987.
Buchhändler-Klebeetiketten. Drie artikelen in: Anzeiger des Österreichischen Buchhandels, nummers 20, 21 en 22. Oktober en november 1988. Tevens een artikel van dezelfde auteur in: Büchermarkt, 2e jaargang, nummer, maart 1993.
-R.Öhlberger en A.A.H.Boesenkool. Wenn am Buch der niederländischer Händler klebt. Utrecht, antiquariaat Bagage.
-Maurice Rickards: Collecting Printed Ephemera. New York, Abbeville Press, 1988.
-Willman Spawn & Thomas Kinsella: Thickened bookbindings from ninenteenth-centry Britain. Oak Knoll Press, 1999.
Bijlage 1: selectie van boekhandelszegeltjes uit Nederland
Bijlage 2 Selectie van boekhandelsmerkjes uit het buitenland
Bijlage 3 boekhandelsetiketten
Bijlage 4: door antiquaar Frans Hagendoorn tussen 1996 en 2001 voor boekenmarkten in ‘s-Hertogenbosch uitgegeven bladwijzers met afbeeldingen van boekhandelsmerkjes
Via PINTEREST zijn enige honderden boekhandelszegeltjs wereldwijd te vinden via trefwoorden als ‘boekhandelszegels’/ ‘booksellerslabels’/ ‘booktradelabels’, ‘Buchhandlungmerken’ en ‘Etiquettes de librairies’. {een aantal ook via trefwoord ‘design’]
Boekhandeletiket in handgeschreven album Belgique & Hollande 1997 V de la Haye á Haarlem
==============================================
BIJLAGE 2: BOEKHANDELZEGELTJES EEN BIJZONDER VERZAMELGEBIED; DOOR FRANK DIVENDAL
“Een van mijn vele verzamelingen betreffende het boek is die van mijn boekhandeletiketjes, welke collectie momenteel 12.297 stuks bedraagt uit 61 landen.Beginnen we met de vraag, wat zijn eigenlijk die boekhandelszegeltjes? Wel, kort gezegd zijn het de visitekaartje van de boekhandel meestal voorin het boek aan de binnenkant van de omslag plakt, of beter gezegd, plakte, want veel worden ze niet meer gebruikt. Het begon op het eind van de 18de eeuw toen binders een etiketje met hun naam pakten in de door hen gebonden boeken om hun naamsbekendheid te vergroten, een soort van signeren van het boek dat zij gebonden hadden. Al snel volgden de boekhandelaren met een eigen etiketje met daarop hun naam en adres en eventueel bijzonderheden, in tegenstelling tot de binders die hun binderzegeltjes meestal aan de binnenkant van het achterplat plakten, plaatsten de boekhandels ze meestal voorin, bovenaan, middenin, maar vooral aan de binnenkant van het voorplat. De boekhandels volgden al snel na de binders, omdat veel boekhandels ook binderswaren, en vaak nog drukker, uitgever en bijvoorbeeld papierhandel. Wereldwijd zagen zo omstreeks1800 de eerste boekhandelszegeltjes het licht. De datering van deze oudste zegeltjes, maar ook van de nieuwere is vaak nog een hele puzzel. Het boek zelf waarin het zegeltje geplakt zit is natuurlijk een goede indicatie voor het jaartal. maar dan aan we ervan uit dat het jaar van uitgave van het boek ook het jaar van het ingeplakte zegeltje is, maar dat hoeft natuurlijk niet, want het zegeltje wordt meestal pas bij de verkoop in het boek geplakt, en dat kon en kan nog jaren duren. Daarom kan de geschiedenis van een boekhandel waarover gelukkig literatuur beschikbaar is verder helpen met de exacte datering. Zo was om enkele voorbeelden te noemen boekverkoper G.Banning te Utrecht actief tussen 1795 en 1829.een andere Banning, H.A.Banning, de Catholijke boekhandel komt in het boekverkopersjaarboek van 1842 voor het eerst voor, terwijl het zegeltje met het fraaie engeltje stamt uit een boek uit 1831. Boekhandel Oomkes in Groningen startte in 1808 en J.Muller & Co had een winkel tussen 1816 en 1832, terwijl Frederik Muller die had tussen 1843 en 1875. Nog enkel datums van oudere zegeltjes zijn ca. 1839 voor P.C.Dill, Van de Sande 1817, Du Mortier en Zoon tussen 1788 en 1854 en Van Tetroode begon zijn handel in 1827. Een speciaal zegeltje van Van Tetroode is wel heel precies gedateerd, de veilng van de boeken van Gerardus van Nooij vond zoals u kunt zien plaats op 14 en 15 mei 1833. Overige hulpmiddelen voor en datering kunnen nog de stijl van het zegeltje zijn, de drukmethode, de gebruikte letter, het materiaal waarop gedrukt is, en uiteraard bovenal de gegevens op het zegeltje zelf. Daar kun een flinke studie van maken. Vanaf ongeveer 1860 als druktechnieken zich verder ontwikkelen en de industrialisatie toeneemt, boeken worden in grotere aantallen en goedkoper gedrukt, neemt ook het gebruik van de zegeltjes toe, Naast de visitekaartje-functie, de advertentie voor de boekhandel, kan het zegeltje nog andere functies hebben. ‘Ter bezichtiging’ bijvoorbeeld als de boekverkoper een specifiek boek ter inzage stuurt of ok wel ‘op keur’, of ‘presentexemplaar’, ‘Op beziens’ en ‘volgens order’ komen voor. Een andere veelvoorkomende functie is de prijsvermelding. Al op de oudste zegeltjes is er ruimte voor de prijsvermelding, zowel op het zegeltje zelf als later ook op een afscheurbaar gedeelte van het zegeltje kan de prijs van het boek worden vermeld. Dat het gedeelte afscheurbaar is heeft uiteraard een voordeel, want dan hoef je de prijs niet uit te gummen, maar kan je volstaan met de prijs ervan af te scheuren, bijvoorbeeld als het boek cadeau wordt gegeven. U ziet hier van het afscheurbaar gedeelte vele variëteiten, onderaan of bovenaan en links of rechts van het etiket kunnen dienen voor de prijsvermelding, maar het kan nog slimmer, want opvallend vaak staat de prijs niet op het zegeltje vermeld, maar zit het onder het zegeltje verstopt. Het zegeltjes wordt er gewoon overheen geplakt. Vooral de Japanse zegeltjes gaan overigens nog verder, want naast de ruimte voor de prijs is er ook nog ruimte voor een hele boekhouding.
Bij de oudere zegeltjes zijn de meeste rechthoekig, maar ook hier zagen we al ovale etiketjes. In de loop van het gebruik en met de toename van de betere druktechnieken lijkt alles mogelijk, zoals naast rechthoekig ook driehoekig, of rond, maar ook sierlijke voorbeelden zoals die van de vulpen, een uil of bijvoorbeeld een stadspoort komen voor. Een internationale vorm die we regelmatig tegenkomen zowel in Nederland als in de rest van de wereld is, hoe kan het ook anders voor de boekhandel waar alles om het boek draait, de vorm of de afbeelding van het boek zelf. De naam van de boekhandel kan ook aanleiding zijn tot een toepasselijk etiket, de Raaf van kantoorboekhandel De Raaf in den Haag ,een kroontje voor boekhandel De Koning, een paard dat geroskamd wordt voor boekhandel Roskam, een brug voor De Brug, een kraan voor Kraan en bijvoorbeeld een afbeelding van Huygens voor de boekhandel van deze naam. Naast deze afbeeldingen en vormen kan ook nog de kleur een reden voor toepassing zijn zoals oranje voor het etiketje van boekhandel Oranje. Een jubileum heeft een enkele keer aanleiding voor een apart ‘jubileumkaartje’ zoals we kunnen zien op het etiketje van boekhandel De Koning 50 jaar (1888-1938), Kooyker in Leiden in 1988 voor het 125 jarig bestaan, evenals Broekhuis in Hengelo, ook 125 jaar, in 1993 (vanaf 1868 dus) en boekhandel Willa Reinke in Haarlem waar ik zelf nog werkzaam was tussen 1972 en 1974 bestond 50 jaar in het jaar 2000.
Boekhandels gingen en gaan met hun tijd mee, waardoor regelmatig het etiketje werd vernieuwd, een nieuwe kleur kreeg, of een andere vorm kreeg, en uiteraard werden de gegevens op het etiketje zelf aangepast, een nieuw telefoonnummer, een ander adres, wel, er zijn vele redenen voor een vernieuwd etiketje.
Hiermee komen we aan op wat verder te zien is op de etiketjes, namelijk op de verschillende specificaties op de labels, die meteen een weergave zijn van de veranderde patronen in de verkoop. Zagen we dat het begon met de binders en de boekhandels die vaak ook binders waren, al snel zien ze dat ze ook drukker zijn, en uitgever, papierhandel en/of kantoorboekhandel. Een aparte vermelding krijgen ook specialisaties als ‘religieuze artikelen’ of ‘School en Zeemansboeken’of bijvoorbeeld schrijfmachines. J. de Wit lost dit allemaal heel praktisch op door enkel te vermelden”‘Boekhandel enz.’!
Een afzonderlijke categorie die speciale aandacht verdient is de boekhandel met leesbibliotheek. Dat vind ik overigens een vreemd woord, leesbibliotheek alsof niet alle boeken in de bibliotheek om te lezen zijn…, maar dit terzijde. Met leesbibliotheek wordt de winkelbibliotheek bedoeld, de commerciële bibliotheek waar men tegen betaling van een bescheiden bedrag vooral ontspanningslteratuur kon lenen, men huurde er boeken. Dat leesbibliotheek, ook een apart verzamelgebied van me, de stempels, de boeken zelf, de uitleenpapieren, de boekvermaningen voor een goed gebruik van het boek, wel, de leesbibliotheek noem ik hier vanwege de combinatie met de boekhandel, dus vanwege de vermelding van zowel ‘boekhandel’ als ‘leesbibliotheek’ op hetzelfde etiket. Voorbeelden zijn; Romijn en Mulder in Brbeld, Jongejan van der Linden, Fockens, Honingh e.d. In 1926 waren er maar liefst circa 1400 leesbibliotheken in Nederland, in 1938: 1000, in 1961: 783 en in 1967 nog slechts 450.Totdat in 1970 ongeveer alle commerciële leesbibliotheken werden opgeheven. Maar dat is een apart verhaal, waarover Hillebrand Komrij een uitvoerig mooi geïllustreerd boek schreef: ‘De ondergang van de particuliere Leesbibliotheek’.
Een speciaal etiket wil ik hier nog apart vernoemen, het zogenaamde ‘garantie-etiket’ van Van Dijk’s Boekhuis in Kampen dat tot op de dag van vandaag schoolboeken verkoopt. De eerste van deze boekhandel in mijn verzameling met datum is uit 1951 en de laatste eindigt met het schooljaar 1968-1969. Curieus is natuurlijk het latere etiket met de vermelding ‘dit etiket niet beschadigen/verwijderen’… tja, dat moet je mij natuurlijk niet zeggen! Overigens, Van Dijk bestaat inmiddels 80 jaar, al is het nu onder de overkoepelende naam ‘The learning Network’, aldus Google.
Zoals ik in het begin al vermeldde bestaat mijn verzameling etiketjes uit 61 verschillende landen, voornamelijk Nederlandse , en met een uitschieter naar Japan. Hier volgt nog een korte impressie van de buitenlandse met daarbij enkel aantekeningen. Om te beginnen de etiketjes van boekhandels in de voormalige kolonie Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. met de toenmalige hoofdstad Batavia met daarin de wijk Weltevreden. De hoeveelheid en verscheidenheid is groot, alleen al in mijn verzameling 141 verschillende. Dit is uiteraard voor een groot deel te verklaren omdat de boeken waarin ze zaten Nederlandstalig zijn en na afloop van het koloniaal verleden, een tweede leven begonnen in de 2de hands boekenhandel in Nederland. Van de Nederlandse Antillen en Suriname heb ik ook zegeltjes, maar in aantal veel minder. Uit Azië ziet u naast Japan en Indonesië nog Hong Kong, dat vanaf juli 1997 onder China valt, Nepal, Iran en India. Een ander werelddeel, wel goed vertegenwoordigd in mijn collectie, is Australië en Niew Zeeland, waarschijnlijk goed vertegenwoordigd omdat de jarenlange Britse overheersing het boekhandelzegeltjesgebruik heeft gestimuleerd denk ik. Het Midden-Oosten en Afrika hebben weinig gebruik gemaakt van boekhandelsetiketjes, maar het boek zelf was daar ook enig voorhanden in de 19de en eerste helft van de 20ste eeuw. Dit in tegenstelling tot Noord- en Zuid-Amerika waarbij in het kader van vandaag voor i leden van het Boudewijn Büch Genootschap de Libreria Goethe in Buenos Aires in Argentinië speciale vermelding verdient. In Europa was het gebruik van de etiketjes wijdverbreid. De roerige geschiedenis van Europa is vaak terug te lezen in de plaatsnamen, of soms het adres zoals te zien in het etiketje van de boekhandel Böhm-Leipa, de huidige Tsjechische stad Ceská Lipa. Ik merk nog op dat de boekhandel Mistral met etiketje het huidige Shakespeare & Compagnie in Parijs is.
Het wat, wie, waarom, wanneer en waar is aan bod gekomen en waarom ik ze verzamel is hopelijk ook inmiddels duidelijk, maar over het hoe is nog wel een en ander te vertellen. Uit boeken die toch weggegooid worden, kunt u ze los weken. Zo krijg ik bijvoorbeeld regelmatig een doos met etiketjes (en boekenleggers en ex libris) van een Kringloop, die de onverkoopbare boeken eerst nog stript voor mij. Een andere effectieve vorm om de zegeltjes los te krijgen uit het boek is ze er niet uit te knippen, maar ze eruit te stomen, uiteraard zonder het boek te beschadigen, anders niet doen! Soms laat ik het zegeltje en het exlibris zitten, als de provenance van het boek belangrijk is en anders verloren gaat. Ook daarvan zijn voorbeelden zoals voor het Gymnasium in Alkmaar met bindersetiketje, en het exlibris ontworpen door Fré Cohen. een ander voorbeeld is het exlibris uit 1926, ontworpen door Otto Verhagen voor Johan Schwencke,verzamelaar en publicist over ex libris, met een etiketje van boekhandel Dijkhoff. Waar boeken uit pakweg 1800 en 1970 voorkomen, kunt u de etiketjes tegenkomen. Boekhandels die het etiketje nog gebruiken zijn er nog steeds, weliswaar zeer weinig. Vanaf ongeveer 1970 namelijk toen boeken in plastic werden verpakt of ponskaarten om boeken na te bestellen verschenen en weer wat later, in Nederland vanaf 1976 de streepjescode werd gebruikt, is het gebruik van de boekhandelsetiketjes drastisch afgenomen. Gelukkig groeit mijn verzameling nog steeds, al is het niet meer in het tempo van weleer. Begon ik op 22 januari 1986 met 124 etiketjes, gewoon tegengekomen in mijn boekenkast, 10 jaar later waren dit er al 7.338, op 1 januari 2006: 10.763 en thans is de stand 12.297. In een partij zegeltjes die ik onlangs toegezonden kreeg, 574 stuks, zaten toch nog 48 nieuwe!
O ja, literatuur is er inmiddels ook, en niet alleen op internet zoals op de site Librariana van Hans Krol. Naast een standaardwerk uit Oostenrijk is er ook een boek uit Canada, Engeland, Brazilië, USA en Italië. De meeste zijn niet meer leverbaar, maar nog wel het themanummer van Uitgelezen Boeken, jaargang 6, nummer 1, verschenen bij Uitgeverij De Buitenkant en geschreven door ondergetekende over boekenleggers en boekhandelsetiketjes”. Frank Divendal, 10 december 2017
==============
=====================
LEIDEN, zie blog boekhandelsetiketjes van Aad van Maanen
Boekhandelszegeltjes uit Nederlands Oost-Indië (Batavia, Semarang, Malang, Bandoeng, Soerabaja,Dokjakarta, Palembang etc.)
====
Boekhandelszegeltjes uit Den Haag en omgeving. Uit: ‘s-Gravenhage een uitzonderlijke boekenstad. Samengesteld door Hilco Rodermond in opdracht van de ‘s-Gravenhaagse Boekhandels-Vereeniging ter gelegenheid van haar 150-jarig bestaan 1854-2004. (Uitgeverij Nieuwe Haagsche, 2004)
Boekhandelszegeltjes uit collectie van drs. A.Blom:
In een overzicht van boekhandels in de 19e/20ste eeuw in ‘s-Gravenhage worden door Hilco Rodermond de volgende (ook) leesbibliotheken vermeld: – D.Koek, 1892 Voortgezet door H.H.van der Hoff, Keizerstraat 67;
– (Karel Oomens, 1908 voortgezet door C.J. en J.C.Oomens, Herenstraat 5 met 5 filialen; – G.D.Fintelman, 1913 Zoutmanstraat 37; – M.C.Kersten, 1923, Paul Krugerstraat 148; – P.A.Joosting Bink, 1926, Boekhandel ‘Selecta”, Thomsonlaan 57-59; filiaal: Frederik Hendriklaan 107; – E.Drielsma, 1928, ‘De Silverbeeck’, Weimarstraat 117.
Boekhandelsetiketjes en exlibris via Sjoerd Koopman ontvangen van verzamelaar en antiquaar Aad van Maanen uit Leiden
Jan Gerard Halwasse (1883-1974) werkte in zijn jonge jaren bij antiquariaat R.W.P.de Vries. Hij begon in 1904 een eigen antiquariaat, eerst in Haarlem, spoedig in ‘s-Gravenhage met nadruk op familiegeschiedenissen, onder de naam Genealogisch-Heraldisch Bureau. In 1974 verkocht hij zijn collectie aan A.G.van der Steur, die hiermee een antiquariaat in Haarlem begon. Na zijn overlijden in 2012 voortgezet in Den Haag onder de naam antiquariaat Arine van der Steur.
Librariana 
Pingback: Merkwaardig (week 21) | www.weyerman.nl
(Bij voorbaat mijn excuses voor de uitvoerige reactie).
Leuke interessante post met voor mij weer nieuwe wetenswaardigheden/linken.
In de loop der jaren (ik verzamel al ettelijke jaren [zie mijn post : https://creatingmyownbookworldaroundme.wordpress.com/2017/04/17/booksellers-labels-an-always-surprising-never-boring-collectors-item/%5D ben ik redelijk veel mede- verzamelaars in binnen- en buitenland “tegengekomen” met wie ik ruilcorresponden-ties onderhoud/ heb onderhouden, waaronder ook enkele mensen die u/je in je artikel noemt. De (verzamel)wereld is maar klein… Het begint met een maandblad en eindigt met hetzelfde kringetje via internet. Oud-boekhandelaar Osinga. Ach ja, maar is hij inmiddels niet hoogbejaard?
Ik zie trouwens, dat u/je mijn pinterest ook al ontdekt hebt. Grappig idee mijn eigen dingen weer terug te zien in andermans blogs. In eerlijkheid, heb ik ook het één en ander uit uw/je wordpress gedeeld op mijn tumblr (recent een ex libris, een brief van Olaf J de Landell, en mogelijk nog iets anders -inclusief de linken naar de betreffende posts).Met name de ex libris is erg vaak gewaardeerd !
N.B. : Oud-Boekhandelaar Douwe Osinga overleed kortelings (vlak voor kerst). Zijn beide collecties ( etiketten en bladwijzers) zijn in de verkoop gedaan. Dat is zo sneu als je een collectie hebt. Een ander ziet er niets in.
Interessante bijlage. Het verzamelaarsbloed begint weer te stromen.
Heeft Divendal toevallig ook een boek geschreven? Prachtige collectie toon je hier! En verzamelaar Johan Boessenkool uit Den Helder. Is hij nog (steeds) actief? Zou jij misschien belang hebben bij ruilen –per post–, als er te ruilen valt? Zou je er eens over na willen denken? Vriendelijke groet, EE .
In principe heb ik interesse in ruil c.q. koop van boekhandelsetiketjes dan wel boekenleggers
Ik heb een aantal zegeltjes, ongeveer 25 stuks en als u interesse heeft laat dan een adres weten waar ik ze naar toe kan sturen.
Vriendelijke groet
Marja Voogt
Mijn grote dank voor de 31 ontvangen etiketjes die ik heden op 1 blad bij elkaar geplaatst aan het eind van het blog gewijd aan boekhandelsetiketjes heb geplaatst. Hans Krol
Leuk om te zien !
Ik zal ze bewaren en weer toezenden.
Vriendelijke groet, Marja
Hartelijk dank een voor ontvangen nieuwe zending met boekhandelszegeltjes, die op de site zal verwerken. Hans Krol
Pingback: Booktradelabels; an interesting collection – a New beginning with the existing ;
Ik verzamel deze plakkertjes ook. Hoe bewaart men die eigenlijk het best?
Vr gr N. Adema
Klaas, ik laat weten deze zelf te bewaren in albums die eigenlijk voor postzegels zijn vervaardigd. Met hartelijke groet, Hans Krol