Tags
De Nieuwe Meerbode, Eerste Heemsteedse Courant, G.F.Martius, journalist, Koerier Combinatie, Mia Robé, mr.T.J.H.Aberson, weekblad de Heemsteder, Wim Swart
HISTORIE VAN LOKALE NIEUWSBLADEN IN HEEMSTEDE, Bennebroek en omgeving
Als regionaal blad voor Zuid-Kennemerland, tegenwoordig tevens Hillegom en de Haarlemmermeer omvattende, schreef ik eerder een blog dat is gewijd aan de geschiedenis van Haarlems Dagblad, in 1883 opgericht door Jan Michiel Bomans, grootvader van o.a. Godfried Bomans. Die bijdrage bevat tevens informatie en illustraties omvat betreffende de vroegere Oprechte Haarlemse Courant (neutraal) en de in 1974 opgeheven Nieuwe Haarlemse Courant (rooms-katholiek)
Voorts een librariana blog over het gedenkboek 125 jaar Nieuwe Meerbode, sinds 1888, in 2013 uitgekomen bij het 125 jarig bestaan en samengesteld door Constantijn Hoffscholte. Het verspreidingsgebied van dit weekblad omvatte aanvankelijk Haarlemmermeer, Aalsmeer, Haarlem en omliggende gemeenten, waaronder Heemstede. Daartoe behoorde tussen 1930 en 1940 advertentie- en nieuwsblad de Heemsteder als huis aan huis blad met redactie- en administratieadres Kanaalstraat 7, Aalsmeer, uitgekomen van 1931 tot 1940.
De namen van eigenaren van zogeheten wekelijkse huis-aan-huisbladen zijn in de loop van de jaren meermaals veranderd, evenals de omvang van het verspreidingsgebied e.d.
Onderstaand een beknopt overzicht van de geschiedenis van de plaatselijke pers – later nog uit te breiden met gegevens uit de Heemstede-collectie van het Noord-Hollands Archief,
Al in 1882 verscheen de Hillegomsche Courant, nieuwsblad voor onder meer tevens Bennebroek en Heemstede en vanaf het begin een neutrale krant.
In de jaren dertig van de vorige eeuw bestonden in Heemstede drie weekbladen op levensbeschouwelijke grondslag. Het begin was overigens niet hoopvol. In 1923 is de (Eerste) Heemsteedsche Courant als advertentie- en nieuwsblad gestart, die werd gedrukt in Haarlem, na 1927 in Apeldoorn, waarop we nader terugkomen.
Eerst een opmerkelijk intermezzo , immers in 1921 is ook ene G.F.Martius met een eigen krant met de naam ‘Eerste Heemsteedsche Courant’ begonnen, gedrukt in Amsterdam. Een opmerkelijk man, die vaak verhuisde en meermaals failliet ging. Op 25 augustus 1921 is hij, vermeld als drukker in de Laurierstraat Amsterdam met woonadres Kostverlorenkade 57 Zandvoort, failliet verklaard. Daarna op 15 september 1921 faillissement met woonadres in Heemstede (!). In 1923 verhuisde Martius naar Wagenweg 108a, zich noemende cartonnagefabrikant. Zijn volgende verhuizing was naar de Franklinlaan 69 (tot met 1927 gemeente Heemstede) en begon Martius met een nieuw initiatief, uitgave van de Eerste Heemsteedsche Courant. In die periode etaleerde hij zich als vertegenwoordiger van dag- en weekbladen in Heemstede. Hij verhuisde naar de Valkenburgerstraat 28 in Heemstede en organiseerde 10 januari 1924 als ‘krantenuitgever’ in de schouwburg aan de Jansweg te Haarlem een cabaret- en kunstavond, maar tot een herhaling in het jaar daarop is het niet meer gekomen, immer op 14 juli 1925 is door de Haarlemse rechtbank voor G.Martius als uitgever van de Eerste Heemsteedsche Courant het failllissement uitgesproken (1).
In 1923 verscheen feitelijk de (erkende) Heemsteedsche Courant voor Heemstede, Aerdenhout en Houtparken, nadien ook Bennebroek. Opgericht door de heer Visser te Heemstede en spoedig met voorvoegsel. Het was een neutrale krant; redactie en administratie waren N.V.Drukkerij v/h de Erven Loosjes, Gedempte Oude Gracht 88 Haarlem. In Heemstede gold als bijkantoor N.V. Heemsteedsche Boek- en Handelsdrukkerij, Raadhuisstraat 87 Heemstede. Vaststaat dat tot 1941 de Eerste Heemsteedsche Courant werd uitgegeven door Drukkerij N.V. voorheen de Erven Loosjes in Haarlem. Na de Bevrijding is de Heemsteedse Courant in 1948 heropgericht. In 1971 ging de Heemsteedse Courant over naar de N.V. Randstad Publicaties in Aalsmeer, later onderdeel van Weekbladen BV, en vanaf 1972 zijn zowel de Heemsteedsche Courant als het Bloemendaalsch Weekblad gedrukt bij Wegener in Apeldoorn Nadien verschenen onder directie van BDUmedia in Barneveld, gespecialiseerd in lokale huis-aan-huisbladen. Blijkens een persbericht verschijnen op 22 november 2022 de laatste edities van zowel de Heemsteedse Courant als van het Weekblad van Haarlem.
In 1931 volgde de Heemsteder (antirevolutionair van de Christelijke Persvereniging afdeling Heemstede gestart door de landbouwer en politicus Chris van den Heuvel, sinds 1927 directeur en hoofdredacteur van ‘De Nieuwe Meerbode’ in de Haarlemmermeer. In 1926 vestigde hij zich – naar men zegt om belasting-politieke redenen – in Heemstede en was alhier gemeenteraadslid was van 1931 tot 1935 en van 1922 tot 1956 bovendien Tweede Kamerlid. Redactieadres was Bronsteeweg 25 en administratie Jan van Goyenstraat 12. De oplage bedroeg 5.800 exemplaren.
In een tijd van verzuiling en het ‘Rijke Roomsche leven’ konden de katholieken niet achterblijven. Eind van het jaar 1931 volgde de Heemsteedsche Klok, weekblad voor de Rooms-Katholieken van Heemstede, van Zuiderhoutpark tot Bennebroek. Redactie Herenweg 88 Heemstede. Nauw verbonden met de parochies Sint Bavo en Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart, geredigeerd door een kapelaan van Sint Bavo. De advertenties verliepen via de rooms-katholieke boekhandel Jonckbloedt, Binnenweg 1 Heemstede.
In de oorlogsperiode, 1940/1941, moesten de weekbladen hun werkzaamheden staken
Na de Bevrijding zijn wisselend (nieuwe) huis aan huisbladen verschenen. Het Witte Weekblad dat in de Haarlemmermeer uitkwam is een tijdlang ook in Bennebroek verspreid, maar niet in Heemstede.
In 1948/1949 verscheen onder de naam “Heemsteeds Leven’ een blad, uitgegeven door de Stichting Herstellings- en Verplegingsoord ‘Unicum’. onder redactie van Jan van Dam (2). Hij stelde Harry Mulisch in de gelegenheid zijn eerste schrijfsels te publiceren. Zo verschenen in 1949 van Mulisch o.a. een feuilleton-bewerking ‘Achter Wallen en poorten’, alsmede enkele verhalen, toneelrecensies en sportverslagen in ‘Heemsteeds Leven’, waarvoor Mulisch volgens Van Dam ‘een knaak voor een stukkie ontving’
Eind april 1948 kwam dankzij drukker/uitgever H.Melisie de Heemsteedse Courant en Bloemendaalse Courant uit, gezien als voortzetting van o.a. de Eerste Heemsteedsche Courant, Heemsteeds Leven en Kennemer Nieuwsblad.
De nieuwe Heemsteedse Courant bloeide op in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw onder redactie van Alice Verwey, Het kantoor was gevestigd aan de Binnenweg 210. Het nieuws- en advertentieblad werd verspreid in Heemstede, Bennebroek, Bloemendaal, Bentveld en Haarlem West en Zuid (in de delen per medio mei 1927 bij Haarlem geannexeerd). Eigenaar was de heer Aberson. Na een faillissement gingen deze bladen over naar Damiate Pers, vervolgens naar Randstad Publicaties onderdeel van de Perscombinatie, daarna naar het Telegraaf concern, Mediahuis, BDU. Dit weekblad is begin jaren tachtig uitgekomen met kopbladen Heemsteedse, Bloemendaalse en Bennebroekse Courant.
Al vanaf 1964 bestond afzonderlijk het Haarlems en Heemsteeds Weekblad bij gekomen, omstreeks 1970 ondergebracht bij de Koerier Combinatie, onder de oude naam van ‘Heemsteedse Courant’.
Meer dan drie decennia steeds groeiend tot het grootste huis-aan-huisblad van Zuid-Kennemerland was de Koerier. Gestart en opgericht in 1966 door de Haarlemmer Th.J.Teeuwen met de naam ‘Bennebroeks Weekblad (2.500 stuks en een omvang van vier pagina’s). In 1967 volgde de Heemsteedse Koerier met een oplage van 12.000 exemplaren, waarna in 1970 uitbreiding volgde met het verschijnen van de Koerier van Bloemendaal en Hillegom . Twee jaar daarna werd ook Schalkwijk erbij betrokken. Een nieuwe mijlpaal werd bereikt toen de Koerier tevens ging verschijnen in geheel Haarlem, inclusief Spaarndam, alsmede in Zandvoort, Overveen, Aerdenhout en Bentveld. IJmuiden, Santpoort en Driehuis volgden, in 1991 nog met Haarlemmermeer en Halfweg, waardoor de oplage op het hoogtepunt rond 1991 steeg tot bijna 160.000 exemplaren. Intussen overgegaan naar de Damiate Pers tot hier in de jaren 90 een einde aan kwam en uiteindelijk de Heemsteedse Courant als zodanig verder ging, tegenwoordig ressorterend onder BDU media, ‘een sinds 1871 in Barneveld gevestigde groep van elkaar versterkende ondernemingen die innovatief media creëren, exploiteren en produceren’. Het kantoor was aanvankelijk gevestigd aan de Bronsteeweg 2 en is later verhuisd naar een pand in de Raadhuisstraat.
In Heemstede is de Koerier vooral succesvol geweest onder journalist en redacteur Arie Kramer (3), die eerder had gewerkt voor dagblad De Tijd en het r.k. dagblad ‘Nieuwe Haarlemse Courant’ en na opheffing van de Heemsteedse Koerier nog korte tijd heeft gewerkt voor de Heemsteder, aan wie Ton van den Brink een necrologie wijdde (4). Bij de Koerier werkte ook als journaliste mw. M. Boer-Slieker (1923-1981) onder pseudoniem van Mia Robé, o.a. schrijfster voor een societyblad, met de voltooiing van een boek van haar overleden echtgenoot J.F.A.Boer ‘De zaak van sergeant Meijer’(1970) en van enkele kinderboeken. De bekende persfotograaf Minne de Jong werkte vanaf 1975 tot zijn overlijden in 1986 foto’s voor de Koerier Kombinatie.
Te beginnen in 1981 gaf de Buijze Pers als afzonderlijk kopblad ‘Bennebroek Centraal’ uit, als 1 van de 12 edities voor de regio Leiden, alsmede de Kust- en Bollenstreek, in een oplage van 105.000 exemplaren. Daar kwam toen Heemstede Centraal bij.
Vooral dankzij Luuc van der Ouw, woonachtig in Heemstede, en algemeen directeur van de Nieuwe Meerbode te Aalsmeer, kwam daar met ingang van 1 mei 1991 als een heroprichting van de gelijknamige krant uit 1931-1940 de Heemsteder bij, thans niet meer protestants zoals voor WOII maar neutraal. Dit huis aan huis blad bevat sinds enkele jaren ook het gemeentelijk nieuws afkomstig van de afdeling communicatie in het raadhuis van Heemstede in 1 of 2 aparte pagina’s In tegenstelling tot andere advertentie-nieuwsbladen kan de Heemsteder bogen op een voortreffelijke dekking wat de verspreiding betreft. De eerste jaren was voormalig schooldirecteur Har Wolthuis mede-eigenaar en eindredacteur. Onder het pseudoniem Prikkebeen schreef hij o.a. artikelen ofwel prikkelende columns waarin allerlei plaatselijke perikelen ter sprake kwamen. Op 4/5 mei 1995 verscheen een speciaal bewaarnummer gewijd aan 50 jaar Bevrijding. De Heemsteder is korte tijd met als ‘kopblad ‘De Bennebroeker’ in Bennebroek verspreid. Een aantal jaren waren redactie en administratie gevestigd in een kantoorpand aan de Camplaan.
Van de Eerste Heemsteedse Courant zijn de edities 1928-1940 (jaargangen 5-17, 1939 ontbreekt) bewaard in de Stadsbibliotheek, tegenwoordig in het Noord-Hollands Archief en gedigitaliseerd raadpleegbaar via de krantensite van het NHA, tevens op de krantenbank delpher van de Koninklijke Bibliotheek (KB) Door de Heemsteedse openbare bibliotheek zijn bovendien exemplaren van de Heemsteedse Courant vanaf de opening van de bieb in 1948 bewaard en in 2003 overgebracht naar de bibliotheek het Noord-Hollands Archief (NHA), locatie Janskerk. Daarbij ook een aantal ingebonden jaargangen van de Heemsteedse Courant destijds ontvangen na opheffing van het kantoor in 1984. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag vermeldt een krantenarchief met praktische maar onvolledige informatie over De Heemsteder, Heemsteedse Courant. e.d. Helaas is het tot op heden (nog) niet gelukt via archieven of bibliotheken een exemplaar van de alternatieve Eerste Heemsteedsche Courant uit 1924 van G.F.Martius te achterhalen.
Een deel van de krantenfoto’s afkomstig van A.J.Kramer en Minne de Jong is terecht gekomen in de archiefcollectie van de Historische Vereniging Heemstede Bennebroek. Documentatie over de lokale bladen bevindt zich in archiefdoos 226 van de Heemstedecollectie in het NHA, locatie Kleine Houtweg.
Van de uit het (recente) verleden bekende journalisten/medewerkers van plaatselijke advertentie-/nieuwsbladen noem ik nog behalve de reeds genoemde personen: Frans Bos (Heemsteeds Weekblad), Pascale van der Vorst, Willem van den Haak (Buijze Pers) , Vic Klep (ov.),Wim Bak (ov.), Carel le Brun, Ellen Toledo, J.G.Brouwer (ov.), Hetty Höcker, Piet Ouwerkerk (ov.), Jos de Jong, Marilou den Outer, Marieke van der Leij, Mirjam Goossen, Fred Belt (ov.).
Anno 2021 verschijnen in Heemstede de volgende drie huis aan huisbladen, alle drie intussen in tabloid formaat:
1) de Heemsteder, het lokale nieuwsblad voor Heemstede e.o. Bevat tevens informatie van de gemeente Heemstede. Kantooradres Visserstraat 10, 1431 GJ Aalsmeer. Uitgave: De Heemsteder Uitgevers B.V., onderdeel van de Regio Media Groep B.V. Oplage: 14.300 exemplaren Heemstede en Haarlem-Zuid)). De krant verschijnt tevens integraal op het internet en de site geeft actueel nieuws en beschikt over een zoekfunctie. Het blad bevat kleine advertenties, zogeheten ‘kabaaltjes’, met oproepen en aanbiedingen door lezers van niet commerciële aard die gratis worden geplaatst. Heemsteder [tegenwoordig zonder voorvoegsel ‘de’] bevat de meeste ingezonden brieven. Eindredacteur is Bart Jonker. Eric van Westerloo redigeert o.a. gemeentelijk nieuws en Joke van der Zee fungeert als bladmanager.
2) Heemsteedse Courant, postbus 7, 2130 AA Hoofddorp. Uitgave van BDUmedia, Barneveld. Ook digitaal raadpleegbaar, geeft actueel nieuws en met zoekfunctie. Nieuw is een proef met de introductie van PREMIUM waarbij de lezer voor een bepaald bedrag per maand of per jaar via het internet verdiepende artikelen kan lezen.
3) Heemsteeds Nieuwsblad / Bloemendaals Nieuwsblad [voorheen Heemstede Centraal en Het Weekblad van Heemstede], uitgave van Buijze Pers, Boekerslootlaan 49, 2201BT Noordwijk. Aanvankelijk onder de titel ‘Heemstede Centraal;’ met ook diepgaander artikelen. Vanwege gebrek aan bezorgers is de verspreiding gering, als voorbeeld sinds 2001 niet meer bezorgd in de Componistenwijk. De uitgave bevat vrijwel geen advertenties van plaatselijke firma’s en winkels en verschijnt tijdelijk niet wekelijks maar tweewekelijks.
NOTEN
(1) Gerardus Filippus Martius is op 20 september 1892 in Amsterdam geboren. In 1920 trouwde hij in Haarlemmerliede met Frederika Johanna Mos van wie hij in 1937 is gescheiden. Als typograaf, vertegenwoordiger en cartonnagefabrikant was zijn bedrijfje gevestigd in de Laurierstraat 64-66 Amsterdam. Na zijn mislukte avontuur met de Eerste Heemsteedsche Courant is hij in 1927 wederom verhuisd, nu naar de Tetterodestraat 44 in Haarlem en vervolgens naar Zeist. Daar is G.F.Martius op 20 maart 1935 nogmaals gefailleerd. In 1937 keerde hij terug naar Amsterdam met de mededeling ‘uitgewerkt’, Kerkstraat 380 . Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Martius vanaf 1942 actief binnen de NSB-organisatie ‘Rechtsfront’ en was hij verantwoordelijk voor de advertenties in het gelijknamig blad. In 1943 verscheen een brochure onder zijn naam over de slechte behandeling van NSB’rs. Nadien komen we deze persoon in 1945 nog tegen in de Amsterdamse politieregisters én in het archief van het Nederlands Beheers Instituut. Op 10 april 1962 is Martius op 69-jarige leeftijd overleden.
(2) Jan van Dam is o.a. bakker, krantenbezorger, journalist en toneelschrijver geweest. In 1967 ontving hij een vaste aanstelling als verslaggever-redacteur van de IJmuider Courant. Jan van Dam is in 1988 overleden
(3) Over de journalist Arie Kramer publiceerde ik een librariana-blog: Cees Sprangers (1919-1998) en Arie Kramer (1917-1998).
Zie ook Cees Peper. Nieuwsbladen van Heemstede, in het tijdschrift van de Vereniging Oud Heemstede Bennebroek, nummer 74, november 1972, p.120-123. Hij schreef destijds: ‘In iedere krant komt de lezer vrijwel hetzelfde nieuws tegen, het enige verschil is de toonetting. Men kan zich afvragen of de versnippering van energie, menskracht en kosten niet beter samengevoegd kan worden tot één respectabele Heemsteedse krant.
(4) Zelf is Ton van den Brink na bijna 30 jaar in 2020 bij de Heemsteder afgezwaaid.
Selectie van illustraties
G.Martius, kortstondig uitgever van een alternatieve Eerste Heemsteedse Courant:
============================================
Nota Bene
Recent toegevoegd op blog ‘Herinneringen van en aan (oud-)Heemstedenaren, nummer 33: Circus Gleich en andere circussen in Heemstede; nummer 36 Spraakmakende talkshow ‘De Spiegel’, nummer 38 H.R.van Heekeren (1902-1974), eminent archeoloog (prehistoricus), die zonder academische opleiding drie eredoctoraten ontving in Leiden, Kopenhagen en Djakarta; nummer 39: het r.k. (Agnes)kinderkoor anno 1931 en de christelijke zangvereniging ‘Ex Animo’.
Voorts op blog: Fragmenten uit oorlogsdagboeken, nummer 35 Personen woonachtig of geboren in Heemstede die tijdens WOII geïnterneerd zijn geweest in kamp Amersfoort; nummer 36 Nel en Ria Kikkert, dochter van schoolhoofd Dirk in Heemstede en het verblijf van eerstgenoemde in de maanden voor de Bevrijding op Texel
Komende bijdrage: jubilerende en nieuwe openbare bibliotheken (Schiedam, Kampen, Zutphen, Groningen, Utrecht)
Bijlage: journalist Loet Hansen publiceerde in Het Nieuwsblad Algemeen Orgaan voor Heemstede en Omgeving; voortzetting van De Eerste Heemsteedse en Aerdenhoutse Courant en Heemsteeds Leven een interview met Godfried Bomans in Bloemendaal, 22 september 1950, nummer 37
===
Journalist Wim Swart overleden
Librariana 