DE CULTUURHISTORISCHE GRAFSTENENTUIN
Op 16 april 2007 is door wethouder mevrouw Christa Kuiper als onderdeel van de Algemene Begraafplaats Heemstede een zogeheten cultuurhistorische grafstenentuin geopend (1). Deze kan worden beschouwd als een laatste rustplaats voor grafstenen, die van belang zijn vanuit het oogpunt van cultuurhistorie, architectuur, funerair erfgoed of genealogie.
Tot op dit moment hebben hier 19 stenen een plaats gekregen, 9 aan de westzijde en 10 aan de oostkant. Informatiebordjes waarvan de letters vanwege de weersomstandigheden al aardig te lijden hebben gehad zijn bij de grafstenen geplaatst.
In eerdere bijdragen zijn intussen de volgende grafstenen aan de orde gekomen: Jan Duimelaar (deel 1), J.A.van Lennep (deel 2), Emile Erens en echtgenote, Herman Moerkerk en Els van Rooden (deel 4) alsmede J Kamman en echtgenote (deel 5). Verder is het nummerpaaltje uit 1837 gewijd aan de in Stockholm geboren diplomaat Adolph Ulrich Westerberg beschreven door drs. Jan van Doorn in HeerlijkHeden, nummer 100, van april 1999.
Restant van het grafmonument van J.Kamman (1870-1939). Kamman was onder meer regionaal voorzitter van de Nederlandsche Bond van Gemeenteambtenaren. Op het kalkstenen ornament staan onderaan de wapens van de elf provincies, daarboven elf kinderen die een bloemenhulde brengen. Het grafmonument werd vervaardigd door kunstenaar-beeldhouwer P.W.Zwart (foto Marloes van Buuren)
De overige 12 grafmonumenten in de grafstenentuin zullen in deze bijdrage beknopt worden beschreven.
Familie De Graaf
Grafmonument voor familie W. de Graaf (ov. 1933) en echtgenote E.H.Hoogeboom (ov. in 1939), gerealiseerd in geel zandsteen met gestileerde voorstelling van engelenvleugels aan weerszijden en in het midden een kruis. In de overblijvende ruimte zijn de stralen verbeeld van een neerschijnende zon. In de armen van het kruis staat de tekst “God is blijdschap’. Van belang vanwege de toepassing van christelijke symboliek.
Familiegraf De Graaf-Hoogeboom
Familie Van Heel
Graf Frederik van Heel (1846-1929)
Grafmonument in de vorm van een zwerfkei met bovenop een uitgehouwen open boek. Vervaardigd van een ruw blok Noors graniet. Op de opengeslagen bladzijden staan de namen en geboorte- en sterfdata gegraveerd. Het boek wordt vaak op grafstenen afgebeeld in de zin van een bijbel, het heilige woord van God. De in Passoeroean geboren Frederik van Heel (1846-1929) was opdrachtgever aan architect K.P.C. de Bazel om het huis Van Merlenlaan 4 in1909 te bouwen; later gesplitst in twee woningen. Zie hierover een artikel in HH, nummer 137, blz. 141vv.
Familie Van Kessel
Grafmonument voor J.C. van Kessel (1868-1939) en P. van Kessel-Kruidering (1871-1939) Uitgevoerd in graniet en met op de stèle afbeelding van een met bloemen gevulde vaas. Deze voorstelling met lelies verwijst naar het leven als symboliek voor zuiverheid en christelijke barmhartigheid.
Familiegraf Van Kessel-Kruidering
H. van de Linde
Grafmonument voor Herman van de Linde die leefde van 1892 tot1950. Uitgevoerd in zwartgraniet met linksonder een gebeeldhouwde voorstelling van een treurende figuur. Fraai voorbeeld van strakke vormgeving met kunsthistorische waarde als voorbeeld van toepassing van persoonlijke symboliek.
Grafmonument Herman van der Linde (1892-1950)
J.W. Marang (12-11-1886 Dordrecht -12-9-1962 Heemstede) en N.A.B.Marang-Seawell (19-8-1885 Cambridge -19-10-1943 Heemstede)
Familiegraf Marang-Seawell
Johannes Willem Marang, geboren in Dordrecht werkte aanvankelijk als exporteur en vanaf 1937 onderdirecteur van de Hollandsche Bank Unie N.V. Hij was gehuwd met een vrouw uit Cambridge, die na zijn dood hertrouwde met K.A.Scharpff, bloemenexporteur in buurtschap de Glip. Op het graf domineert het Ierse of Keltische kruis. Rondom de vier armen is een cirkel aangebracht, symbool van het zonnewiel en het levenswiel. Op de dwarsarmen van het kruis heeft men de tekst aangebracht: “not lost / but gone before” Dat is een oude christelijke graftekst in Engeland, tevens titel van een parabel door de schrijfster Margaret Gatty (1809-1873). Nota Bene: voor correctie/aanvulling zie reactie: K.A.Scharpff was de eerste man van Betty Marang, dochter van Johannes Willem Marang en Nellie Agnes Bolton Marang Seawell.
A.F. (Harry) Mets
Gepolijste rood granieten stèle met centraal daarop een afgebroken zuil als symbool van het einde van het aardse leven. Op de steen een afbeelding van een vliegtuig. Al op jonge leeftijd wilde de Haarlemmer Harrie Mets (15 oct. 1915 – 18 dec. 1935) vliegenier worden. Op 18 december 1935 maakte hij na het brevet als sportvliegen te hebben gehaald zijn eerste solovlucht met de Fokker 043 ‘Het Juffertje’ Hij is daarbij geraakt door een militaire verkenner die vermoedelijk tegelijkertijd op Schiphol wilde landen. Sergeant Hinrichs van het andere vliegtuig kwam in de Ringvaart terecht en overleefde het ongeluk. Het vliegtuig van de jonge Mets vloog in brand en hij verongelukte.
Vliegtuigbotsing bij Schiphol A.F.Metz overleden (Nieuwe Venlosche Courant, 19-12-1935)
Begrafenis A.F. (Harry) Metz op de algemene begraafplaats Heemstede (Overijsselsch Dagblad, 24-12-1935)
Familie Posthumus
Grafstèle voor drie familieleden Posthumus overleden in 1919, 1921 en 1944. Gerealiseerd in hardsteen met aan de bovenzijde een gestileerde voorstelling van een kleine vaas met een weelderige plant en in het centrum een bloem. De rand is afgezet met een bloemenlint. De bloem symboliseert de ziel. Funerair deskundige L. Bok schrijft hierover “Bloemen openen hun hart naar het zonlicht, zoals ook een mens zijn ziel opent voor God”.
Familiegraf Postumus
E.W. Reinders
Grafmonument voor Everdina [Evy] W. Reinders (1920-1942). Uitgevoerd in hardsteen met afbeelding van een snaarinstrument met daaromheen bloemen. Voorstelling op de stèle is in hoogreliëf doordat de omliggende steen is weggehakt. De afgebeelde lier symboliseert de muziek. Met zijn lierspel vermurwde Orpheus de Furiën om hem toe te laten in de onderwereld bij zijn Eurydice. Naast geboorte- en sterfdatum is enkel de voornaam Evy in kapitaal ingehakt. De steen is van betekenis vanwege de mythologische symboliek.
Grafmonument Evy Reinders (1920-1944)
Familie Reijnolds
In marmer uitgevoerd grafmonument voor 3 familieleden overleden in 1938, 1945 en 1961. Zakelijk vormgegeven stèle met aan de rechterzijde de voorstelling van een palmtak als christelijk symbool voor de overwinning op de dood door en in Christus. Op het monument de namen van drie personen en de volgende Engelstalige teksten:“In memory of / my beloved husband” en “And there shall be / no night there“. De laatste uit het boek Openbaringen 22-5.
Familiegraf Reynolds
J.D. Schamhart
Grafsteen voor J.D.Schamhart (1888-1944) en M.A.Schamhart –Scholte (ov. 1959) en I.M.Kalis-Schamhart (ov. 1975). Grijsgranieten lange stèle met aan de bovenzijde een voorstelling in zandsteen verwerkt. Middenin het reliëf een vijfpuntige ster met daaronder een half liggende maan, omgeven door vleugels binnen de vorm van een hart. Drs. L.Bok zocht uit dat dit het teken is van de Soefi Beweging, die de leer van de Indiase mysticus Hazrat Inayat Khan (1882-1927) uitdraagt. Die bracht een nieuwe versie van het eeuwenoude soefisme aan de wereld door middel van een boodschap van liefde, harmonie en schoonheid. Op de stèle staat ook de tekst: “De dood neemt de / vermoeienis van het / leven weg / en de ziel begint / opnieuw te leven /Inayat Khan’.
Grafmonument J.D.Schamhart(1888-1944 (foto Odile van Beek)
Voorts zijn in de grafstenentuin de grafmonumentjes van 2 onbekende personen te vinden: Latijns kruis Een kruis van marmer, waarbij op de dwarsarmen staat “Ich weiss dass mein Erlöscher lebt (Job 19 vs 25)”. Het kruis is een van de meest bekende christelijke symbolen. Vermoed wordt dat dit kruis het restant is van een groter monument, met basement waar het op stond.
Kruis en opengeslagen boek met tekst op de algemene begraafplaats Heemstede
Opengeslagen boek In marmer uitgehouwen in de vorm van een boek, vermoedelijk oorspronkelijk onderdeel van een grafmonument. Op de linkerpagina staat de tekst: “Gij hebt gehoord / Dat ik tot U /Gezegd heb / Ik ga heen / en kom/ weder tot u”, afkomstig uit het bijbelboek Johannes 14 vers 28. Voorbeeld van christelijke grafkunst, waarbij veelal het boek des levens: de bijbel wordt gesymboliseerd.
Nota Bene
In het derde deel (nummer 139 van HeerlijkHeden) zijn de grafkelders besproken. Nadien kwamen we in de Nieuwe Amersfoortsche Courant van 13 juni 1883 een merkwaardig bericht tegen bij het binnenlands nieuws . Het is echter nog niet gelukt de hier bedoelde persoon te traceren.
“Op de burgerlijke begraafplaats te Heemstede worden een grafkelder en een kapel gebouwd, die p.m. ƒ 10.000 zullen kosten. Alles wordt zoo netjes gemeubileerd en smaakvol ingericht, dat veelen hunne begeerte hebben doen kennen het, onder genot van eener behoorlijke toelage, wel te willen bijwonen. De stichter die in de stellige meening verkeert schijndood te zullen worden, laat een toestel maken, dat aan zijn lijk zal worden verbonden, waardoor hij bij de minste beweging, een klok doet luiden, hetzij in de kosterswoning of in de kapel. Zoodra zijn lijk zal zijn bijgezet, zullen wachters eenige dagen en nachten stipt moeten luisteren of er alarm gemaakt wordt.”
Tot besluit een actualiteit. Op 10 mei 2009 is op initiatief en als geschenk van de parochie Onze Lieve Vrouw Hemelvaart een monumentje ‘Het Kinderhof’ ingewijd op het katholieke deel van het kerkhof tegenover de Sportparklaan. Hier zijn tussen omstreeks 1950 en 1980 dood geboren en vroeggestorven kinderen tot 12 jaar anoniem ter aarde besteld (2). Het is bedoeld als een plek om te rouwen en monumentale herinnering aan levenloos geboren kinderen. Het bronzen beeld van een kind dat met een open hand gedragen wordt is vervaardigd door de Heemsteedse kunstenares Anneke Hei-Degenhardt. Op de sokkel staat gegraveerd: “Spelend voor Gods aanschijn”; een bijbeltekst uit het boek Spreuken (3).
Kindermonument op algemene begraafplaats Heemstede
NOTEN
(1) Volgens berichten in o.a. dagblad Trouw van 15 en 16 juni 2007 is door het Haagse gemeenteraadslid drs. M. Smits (CDA) voorgesteld een gemeentelijk fonds ‘Levend verleden’ in het leven te roepen om belangrijke historische graven in de hofstad te onderhouden. Daarbij is Heemstede als goed voorbeeld genoemd. Inmiddels is door de gemeente Den Haag een inventarisatie gemaakt van dergelijke graven en grafmonumenten op zowel de particuliere als gemeentelijke begraafplaatsen. Deze lijst is op het internet te raadplegen.
(2) Op locatie H-E bevindt zich een graf zonder grafbedekking, maar met een stenen paaltje en daarin de letter H gekapt. Hier ligt een kind begraven, Nicolaas Beets geheten, het vijfde kind van de predikant en schrijver Nicolaas Beets en echtgenote jonkvrouw Aleida van Foreest (geboren in Heemstede op 23 augustus 1848 en overleden 29 mei 1850).
(3) De landelijke vereniging voor funeraire cultuur heet ‘De Terebinth’. Het septembernummer 2009 zal zijn gewijd aan o.a. ‘Begraven in Zuid-Kennemerland’: een wandeling van de begraafplaats Kleverlaan in Haarlem langs de Joodse begraafplaats in Overveen en de Eerebegraafplaats in Bloemendaal naar begraafplaats en crematorium in Driehuis. In het gemeentehuis van Heemstede of het serviceloket van de begraafplaat is een brochure verkrijgbaar met ‘Cultuurhistorische wandelroutes wandelbos Groenendaal en de Algemene begraafplaats’.
Hans Krol
AANVULLING. In HeerlijkHeden, voorjaar 2021, nummer 188, schrijft Marc de Bruijn: Grafmonument familie Riphagen naar graftenentuin verplaatst.
Librariana 
De gegevens over Johannes Willem Marang en Nellie Agnes Bolton Seawell zijn helaas niet correct. Nellie is in 1943 overleden. K.A.Scharpff was de eerste man van Betty Marang, dochter van Johannes en Nellie.
Zeer onder de indruk van de grafsteen van de familie Schamhart vind ik het spijtig dat de tekst die daarop vermeld staat niet goed is weergegeven. Er staat:
de dood neemt de vermoeienis van het leven weg en de ziel (niet ziek!) begint opnieuw te leven…
Verder is de foto die erbij staat wat mij betreft niet goed genomen. Daar waar het om gaat: het gevleugelde hart, de vijfpuntige ster en de wassende maan zijn niet zichtbaar! Mocht u een betere foto willen ontvangen, dan wil ik u die graag sturen.
Heden gecorrigeerd en een betere foto geplaatst
Geachte heer Krol,
Binnenkort verlopen de grafrechten van het graf van mijn grootouders. Op zich stelt de steen, die op het graf staat, niet veel voor. Het is een dunne steen met tekst die al haast niet meer leesbaar is. De steen is dun omdat er in 1941 haast geen steen meer te verkrijgen was en misschien uit dit oogpunt interessant voor de “tuin”. Verder was mijn grootvader (A. Biemond) gezien de hoeveelheid krantenknipsels, een gezien figuur in het vooroorlogse Haarlem. Op graftombe staat de foto nummer 2194. Aangezien ik niet weet tot wie ik mij moet richten, doe ik het via u.
Met vriendelijke groet,
J.F. Jansonius
In antwoord bericht ik dat in de monumententuin enkel bijzondere graven met een cultuurhistorische betekenis of van personen met verdiensten voor Heemstede worden geplaatst. U kunt hierover informatie inwinnen bij de gemeente, email: begraafplaats@heemstede.nl Op mijn librariana-blog: Algemene begraafplaats Heemstede; bijzondere graftekens etcetera heb ik heden een foto van de grafsteen van Albert en Willem Biemond opgenomen.