Tags
glasactie Middelbeers, hulpactie Venray 1945, Kaapstad, Putten; Puttershoek, vrouwencampus Stellenbosch
HEEMSTEDE(NAREN) (INTER)NATIONAAL Deel 1
Mede dankzij het massatoerisme en de ontwikkeling van nieuwe massacommunicatiemedia in de laatste decennia is de wereld welhaast een “global village” geworden. Heemstedenaren staan als behoorlijk reislustig bekend. Zelf heb ik het meegemaakt tijdens bezoeken aan o.a. Mexico-City, Peking, Los Angeles, Kaapstad en Ankara plaatsgenoten te zijn tegengekomen. Toen ik in april-mei 1977 met mijn vrouw de Egyptische oudheden bezocht kwamen we in de eetzaal van het Cattarac-hotel bij de dam van Assuan het echtpaar Bob Tadema Sporry en Auke Tadema uit de Rembrandtlaan voor het eerst tegen. Terug in Heemstede ontmoetten we het paar nog regelmatig. De minzame wereldburger Auke Tadema, documentalist, illustrator en fotograaf van de boeken die zijn vrouw schreef, ging er een beetje prat op binnen Rotary Nederland de laagste “attendance” te hebben. Gedurende de 14 en 15e eeuw hielden de meeste bewoners zich bezig met landbouw en veeteelt, maar als een vorm van belasting aan de Graaf was men tevens belast met vrachtvervoer met paard en wagen door geheel Holland en incidenteel buiten de toenmalige landsgrenzen. In de Middeleeuwen trokken veel edelen naar het nabije Oosten teneinde het Heilig Land uit handen van de moslims te houden. Ridder Reinier van Heemstede liet zijn kruistocht in 1304 voor 20 Hollandse ponden afkopen door dit bedrag via zijn vrouw te storten bij de Abdis van Rijnsburg. Wèl naar Palestina ging Engelbertus van Heemstede, 6 november 1539 overleden als Proost van St.Servatiuskerk in Maastricht en in een Neolatijns vers “Inclytus Hemstedius” (= beroemd Heemstedeaar) genoemd. Dat blijkt onder meer uit de volgende versregels: “Als energiek soldaat had hij Turkse kusten bezocht. Gedaan had hij dit slechts uit liefde voor God Geleerd was hij gewend gedichten te schrijven (…)” . Legendarisch en wonderlijk is het verhaal van een monnik uit Heemstede die in Ierland werd bedrogen. Men leidde hem naar een grot op Staten Island waar hij het vagevuur van St.Patricius kon ervaren. De monnik zag echter niets en reisde daarop naar Rome om het volksbedrog te melden. Hij kreeg weliswaar geen directe toegang tot de paus, maar via een kerkelijk hoogwaardigheidsbekleder werd wel een pauselijke brief geschreven met als opdracht de ingang van de Ierse grot van het zogenaamde Patricius’ vuur te vernielen. Nederlanders hebben in de 16e en 17e eeuw de wereldzeeën bevaren en bij de oprichting van de VOC ruim 4 eeuwen geleden was Reynier Pauw intensief betrokken. In het verleden was het voornamelijk aan welgestelden voorbehouden een zogeheten ”Grand Tour” te maken, veelal naar het klassieke Italië. Eén van hen was Nicolaas Pauw, oudste zoon van Adriaan Pauw, die in 1630 tijdens een huwelijksreis in Rome een aantal marmeren beelden kocht en naar Heemstede liet overbrengen. Deze vormden de basis voor een beeldentuin bij het Oude Slot. Anno 2004 resteert hiervan alleen de piëdestal van het Venusbeeld dat nu in de tuin ligt verscholen. Op het voetstuk, afkomstig uit Bentheim, is met enige moeite de volgende tekst leesbaar: “Veneris Graecae in colomna Benthemiensi Statva collocae (1647)” Het naakte beeld van de Romeinse godin schokte destijds menige omwonende. Adriaan Pauw, man van de wereld, maakte als gezant verscheidene buitenlandse reizen , vooral naar Duitsland, Frankrijk en Engeland. Van de Universiteit van Cambridge ontving hij een ere-doctoraat. Zelf ontving de Heer van Heemstede op het Slot verscheidene koninklijke gasten, zoals in 1638 de Franse koningin-moeder Maria de’ Medici en in 1642 de haar dochter, de Engelse koningin Henriëtta Maria, met haar schoonzoon prins Willem II. Over buitenlanders die in vroegere eeuwen Heemstede bezochten en daarvan in hun geschriften getuigenis deden berichtte ik in het tijdschrift van Oud Heemstede-Bennebroek, nummer 55 van februari 1988. In 1667 nam de Toscaanse vorst Cosimo de’ Medici III uit Florence met groot gevolg op doorreis in Nederland de lunch in herberg “De Dorstige Kuil”. Andere gekroonde hoofden uit het buitenland passeerden Heemstede via de Herenweg. Op 24 oktober 1811, tussen circa 10.15 en 10.45 uur, de (nog) machtige Napoleon Bonaparte. Daar waren maanden van voorbereiding aan vooraf gegaan. Niet minder dan 3 erebogen had men op Heemsteeds grondgebied opgebouwd. De maire en het gemeentebestuur stonden opgesteld nabij het Oude Posthuis. De burgemeester had nog een spoedcursus Frans gevolgd, maar Napoleon zou Heemstede half slapend zijn gepasseerd. Heel anders ging het toe bij de Russische tsaar Alexander I, die op 2 juli 1814 de Herenweg passeerde, duidelijk zichtbaar van de prachtige natuur genoot en in het nietige Bennebroek historische woorden sprak. Bijna een eeuw eerder, namelijk in 1717, verbleven tsarina Catharina I en haar echtgenoot tsaar Peter de Grote, op de buitenplaats “Hout en Duynzigt” (Vredenhof) onder Heemstede. De beroemdste Zweed aller tijden, alom bekend onder zijn Latijnse naam Linnaeus, was van 1735 tot 1737 als hortulanus werkzaam op de Hartekamp. Reden voor veel Zweden tot in onze tijd het landgoed te bezoeken. De uitgeweken ex-keizer Wilhelm II was een vaste bezoeker (103x) van de Hartekamp en Rijksmaarschalk Hermann Goering heeft met plannen rondgelopen op de Hartekamp een Hollands filiaal in te richten van zijn kunstpaleis Karinhall. Een kleinzoon van de laatste particuliere bewoonster van de Hartekamp slijt nu zijn dagen als graaf van Chichester op een kasteel nabij Salisbury. Hij handelt daarbij in tweede hands auto’s van betere klasse. Onlangs sprak ik een plaatsgenoot die bijna een oldtimer bij de graaf had gekocht, maar het bleef uiteindelijk bij de mooie vooroorlogse herinneringen van diens moeder in Heemstede.
In de loop de eeuwen hebben vele honderden buitenlanders zich al of niet permanent in onze gemeente gevestigd. Uitgeweken Franse Hugenoten, Engelsen (hier tijdelijk woonachtig bij de drooglegging van het Haarlemmermeer en aanleg van bedrijfsgebouwen voor de Amsterdamse Duinwaterleidingmaatschappij), Duitsers (men denke aan namen als (huisarts) dr. Godlieb Hoffmann, de families Peeperkorn, Höcker etc.). Op de algemene begraafplaats bevindt zich nog een steen met nummer 26, initialen A.W. en jaartal 1836. Een herinnering aan de in Stockholm geboren consul Adolph Ulrich Westerberg. Meer eigentijds: de uit Moldavië afkomstige Mariana Izman maakt furore als klassieke pianiste. En zo kunnen nog talrijke voorbeelden worden opgesomd. Operadiva Maria Callas was hier een goed uur en legde op 12 juli 1959 de eerste steen voor de nieuwe Bovema-studie aan Overboslaan. Toen zij vertrok liet zij ook hier een spoor van vernieling achter. In dit geval ongewild, want al te enthousiaste fans bleken de tuinen te hebben vertrapt van een aantal huizen op de Bronsteeweg, nabij het “Gramophone House”. Talrijke musici hebben hier vervolgens grammofoonplaten opgenomen. In het bijzonder de Engelse liedjeszanger Roger Whittaker bewaart goede herinneringen. Hij nam hier de wereldhit “If I were a rich man” op en werd prompt miljonair.
De 3 Flora’s in Groenendaal hadden een internationale uitstraling. Vanuit de Verenigde Staten zijn voor Amerikaanse bloemenliefhebbers zelfs bootreizen naar Nederland georganiseerd. Omgekeerd reisden talrijke Heemsteders in het verleden tijdelijk of blijvend naar het buitenland. Een enkel voorbeeld. De te Berkenrode geboren Christiaan van Pol (1752-1813) maakte in Frankrijk furore als decorateur van miniaturen en arabesken in de kastelen van o.a. Chantilly, Bellevue en Saint-Cloud. Heemstede leverde in 1868 niet minder dan 9 mannen, zogeheten Zoeaven, voor het leger van de paus in diens strijd tegen de roodhemden van Garibaldi.
De naam “Heemstede” komen we ook tegen in Zuid-Afrika en de Verenigde Staten (New York/Hempstead).
Heemstede heeft momenteel formele stedenbanden met Royal Leamington Spa en Bad Pyrmont. Thans volgen in enkele bijdragen de veelal particuliere initiatieven op menselijk, cultureel maar vooral charitatief terrein die gedurende de tweede helft van de vorige eeuw binnen onze gemeente zijn ondernomen. Achtereenvolgens komen daarbij aan de orde: 1. Hulp in eigen land en internationale toenadering 2. Hongarije 1956 3. Stichting Vriendenhulp Polen 4. Onderzoek naar jumelage met stad in Oost-Europa 5. Kerkelijke contacten met Chemnitz (DDR) 6. Hulpacties voor Polen, Roemenië en Armenië 7. Afrika (Tanzania, Boerkina Faso, Gambia, Zambia) 8. Nepal, Japan
HULPACTIE VAN HAARLEM, HEEMSTEDE EN BLOEMENDAAL VOOR VENRAY (1945) 24 juli 1945 werd de Limburgse gemeente getroffen met vijf slachtoffers die een granaat aan het demonteren waren welke ontplofte.
GLACTIE HEEMSTEDENAREN VOOR MIDDELBEERS (N.Br.) EN ROZENDAAL/ARNHEM
In het tijdschrift HeerlijkHeden van de Historische Vereniging Heemstede Bennebroek heeft mw. Marloes van Buuren een artikel gepubliceerd: ‘Glas voor Middelbeers in 1946, actie Ruiten Troef,’ p.41-44.
NATIONAAL: PUTTEN (1947)
Waar het gaat om hulpverlening aan anderen in nood heeft Heemstede een traditie. Na de Tweede Wereldoorlog is op initiatief van de toenmalige winkeliers uit de Jan van Goyenstraat een actie gevoerd teneinde geld in te zamelen voor de slachtoffers van het door de Duitse bezetters zwaar getroffen Gelderse dorp Putten. Als strafmaatregel voor een aanslag werden daar op 1 oktober 1944 in totaal 680 mannen weggevoerd, van wie er maar 42 terugkeerden. Bovendien zijn als strafmaatregel 91 huizen in brand gestoken. In het kader van de “Wederopbouw Putten” is het eerste huis aan de Gardenseweg 72 met geld van Heemstedenaren herbouwd.
PUTTERSHOEK 1953
Na de watersnoodramp van 1 februari 1953 ondersteunde Heemstede met vele acties de plaats Puttershoek in de Hoekse waard. Hiertoe werd een adoptiecomité opgericht onder leiding van de heer N.de Lange. De financiering van een tiental noodwoningen naast hulp bij straataanleg en vervanging van diverse goederen, stonden op het programma. Vooral de actie “ Eet (erwten)soep voor Puttershoek” was een doorslaand succes.
Verschillende getroffen gezinnen vonden tijdelijk onderdak in Heemstede. Een straatnaam ‘Laan van Heemstede’ houdt in Puttershoek, sinds 1984 gemeente Binnenmaas, de herinnering levendig.
Een in 1953 uitgegeven theelepel met de gemeentewapens van links Heemstede en rechts Puttershoek
Ene John Lingwy publiceerde in het Haarlem’s Dagblad van 5 juni 1953 een puzzle voor Puttershoek in dichtvorm: ‘- Wij hebben Puttershoek geadopteerd; – Wij hebben liters snert geconsumeerd; – Wij aten oliebollen met dozijnen; – Wij hebben van de bonensoep gesmuld; – En onze vazen hebben we gevuld; – Met Flora’s kind’ren, schoon van kleur en lijnen !; – Wij hebbben tong en neus en oog gestreeld; – Om ’t leed van Puttershoek te doen verdwijnen! ‘
In augustus 1953 zijn voor een vakantie kinderen uit Puttershoek ondergebracht bij de volgende families in Heemstede, Haarlem en Haarlemmermeer: Bakker, Javalaan 39, Bal, Lanckhorstlaan 73; van den Berge, Mozartkade 8; Brandsma, Laan van Bloemenhove 15; van den Broek, Meer en Boschlaan 45; Cohen, P.C.Boutenskade;
Divendal, Joh. Verhulstlaan 10; Draayer, Voorweg 33; Du Bois, Beethovenlaan 13; van Egmond, Borneolaan 59; van Empelen, Binnenweg 18; Frese, Wagnerkade 41; Goossens, Jan van Campenstraat 22; Goossens, Cruquiusdijk 11, Haarlemmermeer; van der Gugten, Heemsteedse Dreef 37; van Haaster, Achterweg 22, van Hees, Herfstlaan 20 en Herfstlaan 26; Hofman, Cloosterlaan 12; Holsken, Zijlweg 70, Haarlem; Holtring, Binnenweg 73; Horsman, Drieherenlaan 6; Huy, Spaarnelaan 22 Haarlem; Kerkvliet, Timorstraat 60; Koren, Bankastraat 75; Leuven, Zandvoortselaan 126; Leyer, Heemsteedse Dreef 99; van Looi, Oosterlaan 11; Meirink, Binnenweg 90; Scholte, Laan van Rozenburg 15; Lommerse, Jan van Goyenstraat 28; Sliggers, Jan van Goyenstraat 24; Strating, Binnenweg 166; Tervoort, Zandvoortselaan 32; Tieken, Wilhelminaplein 1; de Vos, Lombokstraat 27; Vros, Mozartkade 9; Willemse, Bosboom Toussaintlaan 72; van Wonderen, Talmastraat 37
Vondst van een afgezwaaide V-1 nabij Laan van Heemstede in Puttershoek, 1975
INTERNATIONAAL: ROYAL LEAMINGTON SPA , (SOPOT), BAD PYRMONT Na de Tweede Wereldoorlog was er duidelijk behoefte aan uitwisselingen met de bevolking in andere landen op basis van vriendschapsbanden. De destijds bekende AVRO-radiocorrespondent Albert Milhado stimuleerde het aangaan van “twinning” tussen Britse en Nederlandse gemeenten. De Heemsteedse Kring voor Internationale Vriendschap (HKIV) is met dit doel in 1947 in het leven geroepen. In 1947 toog “een eerbiedwaardig gezelschap van oude heren” uit Heemstede richting Royal Leamington Spa om vriendschapsbanden aan te knopen. Over en weer werden bezoeken gebracht, met de nadruk op sportuitwisselingen. Hieraan kwam in 1953 na de grote watersnoodramp een voorlopig einde. Sinds november 1975 zijn op initiatief van Leamington, in het bijzonder van de latere mayor Peter Barton, de contacten hersteld. Deze leidden uiteindelijk in 1986 tot een officiële jumelage van beide gemeenten, waarbij de H.K.I.V. namens de gemeente als uitvoerende organisatie optreedt. Enkele jaren later is serieus overwogen vriendschapsbanden aan te knopen met het Poolse Sopot, nabij Gdansk aan de Oostzee gelegen. Een drukke badplaats, tevens herstellingsoord met minerale baden. In 1990 besloot het toenmalige college van B. en W. hiervan af te zien vanwege de grote staatkundige veranderingen die zich op dat moment in Oost-Europa voltrokken. Sinds september 2000 bestaat een officiële stedenband met de Duitse gemeente Bad Pyrmont Na een tijd van voorbereiding is op 21 mei 1988 de Stichting Ontwikkelingssamenwerking Heemstede (S.O.H.) opgericht. Deze plaatselijke organisatie koos voor een kleinschalig project in het arme en onderontwikkelde RULENGE aan de oostzijde van Tanzania. We komen hier in een latere bijdrage op terug. Hulp aan Hongaarse vluchtelingen (1956) De inval van de Russen in Hongarije in 1956 leidde in de hele wereld tot grote beroering. Veel Hongaarse verzetsstrijders vluchtten naar het Westen. In Heemstede is door burgemeester mr.A.G.A Ridder van Rappard een vluchtelingencomité “Hongarije-Heemstede” geïnstalleerd. Dat bestond uit de heren N.de Lange, W.M.ten Hengelaar en A.H.Versteynen. Dezelfde personen die eerder voor Puttershoek en het Koningin Wilhelmina Fonds belangrijke bijdragen wisten bijeen te brengen. In de week van de vluchtelingen van 17-22 december 1956 werd o.a. een grote straatcollecte gehouden. De totale opbrengst bedroeg ruim 27 mille op, om precies te zijn ƒ 27.245,21. De burgemeester toonde zich trots op de ingezetenen van zijn gemeente. Hij gaf enkele voorbeelden van menslievend gedrag. Zoals het offer van die oude dame, die zondags haar biefstukje had overgeslagen en dit uitgespaarde bedrag aan de collectanten afdroeg. Verder “de toch zeker niet luxueus geklede man” die absoluut anoniem wilde blijven en in zijn ambtswoning aan de Molenlaan een enveloppe met vijftig gulden had afgegeven. De steun van twee schoolmeisjes die een bazaar organiseerden met ƒ 38,61 opbrengst vormde naar zijn mening een beschamend contrast met de persoon, die in één van de collectebussen een jasknoop had gedeponeerd. De heer De Lange heeft deze “gift” onder zijn hoede genomen, als talisman voor zijn volgende charitatieve initiatieven. Ondanks de nog bestaande woningnood kocht de gemeente Heemstede een huis op het adres Lucas van Leydenlaan 12. Ondanks de grootte en gerieflijkheid van het herenhuis zou het gaan om een op dat moment “minder gangbare woning” . [In dezelfde vergadering eind november 1956 kocht de gemeente “Het Oude Slot” , teneinde verdere verloedering van dit historisch bouwwerk te voorkomen. Als mogelijke bestemming voor de toekomst zijn door individuele gemeenteraadsleden de volgende opties genoemd: een commandopost voor de B.B., eventueel met een bom- en scherfvrije schuilplaats; huisvesting voor een politieagent; een museum; inrichting van een jeugdherberg. De K.V.P.afgevaardigde liet zich daarentegen sceptisch uit over de toevoeging aan het gemeentebezit “van weer een voorraad puin , al noemde hij de aankoopprijs billijk]. Het huis in de Schilderswijk werd begin januari 1957 betrokken door het gezin van Sándor Havasi, bestaande uit vader, moeder en 4 kinderen. De echtgenoot en zijn oudste zoon vonden aanvankelijk werk als hovenier in Aalsmeer. De inrichting, compleet met radio, en ontbrekend huisraad is door Heemstedenaren afgestaan, terwijl lokale winkeliers grote kortingen gaven. De geadopteerde Hongaarse familie, die eerder in een vakantieoord te Ommen was ondergebracht, toonde zich erg dankbaar, maar kon hier toch niet helemaal wennen. Ongeveer 3,5 jaar later is het gezin naar Frankrijk verhuisd. Dochter Terèz keerde nog korte tijd in Heemstede terug en vertrok eind maart 1962 naar Amsterdam. Hans Krol