Groenendaal Heemstede: literatuur, kaarten en circa 1000 illustraties + Flora’s 1925/1935/1953 incl. Haarlemmerhout 1910 / Belvedère

Tags

aapjesautomaat, bimbox, Haarlem, Haarlemmerhout 1910, Henriëtte Marcus, J.Verzijlbergen, kinderboerderij, Openluchtspel Kaïn 1917, openluchtsptel Christusspeler Jac Schreurs 1937, restaurant, speeltuin, uitzichttoren/belvedere, Verversingshuis

Tentoonstelling ‘Bloeiende Bollen’, in Museum Haarlem tot en met 26 augustus 2019 (HRLM stadsglossy, nummer 62, pagina 55)

Bij de ‘bloeiende bollen’- expositie in Haarlem zijn o. FLORA-memorabilia te zien uit de collectie van Ruud van der Molen uit Amstelveen (foto J.P.Teengs)

Eerste Flora in Heemstede; door Hans Krol (Haarlems Dagblad, 19 maart 2002)

Expositie Museum Haarlem (foto J.P.Teengs)

Vijf in 1910 uitgegeven sluitzegels: ‘Bulbi Cultura’ 1860-1910, verschenen bij gelegenheid van bloemententoonstelling BulbiCultura in de Haarlemmerhout

Artikel uit het Haarlems Dagblad van 18 april 2018. Tentoonstelling Flora-materiaal van Ruud van der Molen uit Amstelveen

Koningin-moeder Emma bezoekt de Haarlemse Bloemententoonstelling in 1910 (Katholieke Illustratie, 23 april 1910)

Voor- en keerzijde van penning Haarlem bezoek koningin Wilhelmina mei 1910 aan FLORA (Ruud van der Molen)

Houthakkers in Groenendaal nabij de van Merlenvaart , door kunstschilder A.C.van Noort (1914-2003)

rechts:Verzagen van een  omgehakte  boom  in  Groenendaal, 18-2-1935

De in 1913-1914 geplante kastanjebomen aan de Vrijheidsdreef die tot teleurstelling van veel Heemsteders zullen worden gekapt (foto Ellen Toledo, 5 oktober 2015)

Spelende kinderen onder een beuk in Groenendaal. Tekening door A.Melchior (1898-1962) N.H.A.

Expositie Henriette Marcus in raadhuis Heemstede (Heemsteedse Koerier, 15-8-1979)

Henriëtte Marcus (1891-1993) aquarel van Groenendaal in de herfst.

Henriëtte Marcus (*Amsterdam 1891 – Heemstede 1993). Aquarel van Nassau

Henriëtte Marcus: Haarlem (aquarel)

Lijst van werken van Henriëtte Marcus (1982)

Henriëtte Marcus: aquarel van de belvedère in Groenendaal in de sneeuw.

Henriëtte Marcus exposeert in de Heemhaven (Heemsteedse Koerier, 24-11-1982)

Verstild werk van Henriëtte Marcus in Heemhaven (Haarlems Weekblad, 1 december 1982).

In 1914 is door filmfabriek Hollandia uit Haarlem op Groenendaal de film ‘Gertrude Leistikow danst op Groenendaal’ opgenomen.

Affiche Great Spring Flower Show Flora

Deel van door tuinontwerper D.F.Tersteeg tussen 1923 en 1925 ontworpen plattegrond van de Flora 1925, gevoegd bij de officiële gids/catalogus.

Couvert Nationale Bloemententoonstelling Haarlem 1910 (Ruud van der Molen)

Briefhoofd van correspondentie van de nationale bloemententoonstelling in Haarlem 1910

2 sluitzegels Int. Voorjaarsbloemententoonstelling maart-mei 1925 in Haarlem

FLORA HAARLEMMERHOUT 1910

Foto genomen tijdens de voorbereidingen van de bloemententoonstelling Bulbi et Cultura in de Haarlemmerhout, 1910. Werklui van de Dienst Gemeenteplantsoenen planten bollen. De voorman met bolhoed houdt toezicht (Uit: De Groene Stad, 2002)

Een der hoofdgebouwen van de FLORA in 1909 aanbouw voor de Nationale Bloemententoonstelling welke in het voorjaar van 1910 in Haarlem zal worden gehouden vanwege de Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur. Dit gebouw is 40 meter lang en 20 meter breed en bestemd voor de inzendingen de drie tijdelijke tentoonstellingen, welke zullen worden gehouden van 23 tot 31 maart, van 15 tot 24 april en van 4 tot 12 mei. Door een tussengebouw wordt dit hoofdgebouw verbonden met een tweede, nog grotere zaal, waarvan de voorgevel ter breedte van 30 meter op het westen komt te liggen, ongeveer voor de door de gemeente te bouwen fontein en rechts ter zijde van het Paviljoen, wanneer men met het gezicht naar het Paviljoen staat.

Aanleg van de Franse Tuin ter gelegenheid van Bulbi et Cultura in de Haarlemmerhout. Foto uit 1909

Foto van de int. bloembollententoonstelling in de Haarlemmerhout, 1910

 

Portretje van links H.J.Goemans en rechts Leonard A.Springer, architecten van de Nationale Bloemententoonstelling te Haarlem in 1910

De Franse Tuin tijdens de bloemententoonstelling Bulbi et Cultura in de Haarlemmerhout van 1910 met zicht op het Paviljoen waar de vlag uithangt. De barokke tuin en fontein zijn door de Dienst Gemeenteplantsoenen Haarlem nog tot 1913 gehandhaafd (foto uit: De Groene Stad, 2002).

Uit album Amsterdam-Haarlem mei 1910. Ter herinnering aan het Koninklijk Bezoek. Op weg naar de bloemententoonstelling in de Haarlemmerhout

uit: De Groene Stad; een eeuw openbaar groen, door Maria van Vlijmen en Wim de Wagt. 2002, pagina 144.

Ter gelegenheid van de bloemententoonstelling van 1910 vond een bloemencorso plaats die op deze foto de Dreef passeren.

De expositie in de Haarlemmerhout duurde van maart tot mei 1910 en trok meer dan 163.000 bezoekers

Ansichtkaart van de int. Bloemententoonstelling in de Haarlemmerhout, 1910.

Narcissenbloei op de Nationale Bloemententoonstelling Haarlem in 1910

Bezoek van Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik aan de Nationale Bloemententoonstelling in Haarlem 1910

Boven: bloemencorso in Haarlem 1910 en onder bezoek van koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan de bloemententoonstelling in de Haarlemmerhout.

Minister A.S.Talma (midden) bezoekt de bloemententoonstelling in Haarlem in 1910 geflankeerd door rechts mr.J.G.Patijn, commissaris van de Koningin in Zuid-Holland en links J. Korthals Altes, lid van Provinciale Staten in de provincie Noord-Holland

Interieur van de Nationale Bloemententoonstelling in 1910 te Haarlem (foto NHA)

Oorkonde van de Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (AVB), bij gelegenheid van de Nationale Bloemen Tentoonstelliing 1910 uitgereikt aan de firma Van Tubergen in Haarlem

Bezoek van bestuurders en deelnemers van de FLORA 1910 aan het raadhuis van Heemstede. Op het balkon in het midden gastheer burgemeester D.E.van Lennep. Op het balkon van links naar rechts: jonkheer mr.Boreel van Hoogelanden, W.Swoboda, Graf Schwerin, John de Breuk, burgemeester van Lennep, E.H.Krelage. Beneden o.a. 1e rij 8,9 en 10 v.l.n.r. J.Ph.de Vilmorin, Madame de Vilmorin, Miss Willmott. Derde ij vijfde van rechts mr.J.C.de Marez Oyens.

Bezoek deelnemers FLORA Haarlem aan raadhuis Heemstede en de auto’s en deelnemers in Noordwijk vanwege een lunch in het ‘Hof van Holland’ (Katholieke Illustratie, 1910)

Na de Flora in de Haarlemmerhout van 1910 bezocht prins Hendrik ook het raadhuis in Heemstede op uitnodiging van burgemeester Van Lennep.

N.B. Zie ook: www.groenendaalkwartier.nl

Bezoek koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan Heemstede en Groenendaal, 26 mei 1910

Oude ansichtkaart van het wandelpark Groenendaal

Het molentje van Groenendaal vanuit de lucht gezien

LITERATUUR , KAARTEN EN ILLUSTRATIES GROENENDAAL en FLORA’S  in o.a. collectie Heemstede (zie ook o.a. bibliotheekcatalogus Noord-Hollands Archief)

18 mei 2020. Hans Krol op zijn 77ste verjaardag nog tijdens coronaperiode met Yvonne, dochter Angelique en de kids Anna (1) en Julie (3) in het Wandelbos Groenendaal

Het poortgebouwtje van Bosbeek-Groenendaal aan de Heerenweg, geaquarelleerd door Gerrit Jan Schouten omstreeks 1839 (Mellon Art Collection, Yale University, New Haven)

Nieuwe borden in wandelbos Groenendaal sinds 2014

Opening in juli 1913 van het wandelbos Groenendaal door burgemeester mr. D.E. van Lennep op de eerste rij vierde van links zittend met rechts van hem professor Van Hamel. Als spreker is op deze foto uit De Prins zien we mr.dr.W.F.van Leeuwen, Commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Holland

Een broche van dikmetaal uitgegeven ter ere van Groenendaal Heemstede

Groenendaal-Bosbeek, door Arnout van Gilst (1898 geboren in Den Haag, 1937 verhuisd naar Haarlem, in 1982 overleden te Bennebroek)

Flyer van café-restaurant Groenendael, verschenen bij gelegenheid van de FLORA 1925, geïllustreerd door Jan Wiegman.

Aankondiging Flora 1953 in Groenendaal. In 1952 gefotografeerd door Fer van Buuren (HVHB)

Historische bomen Torenlaan Groenendaal gaan om (Marieke van der Leij, Heemsteedse Courant, 22 april 2015).

LITERATUUR – L.H.Albers. Landgoederen van Zuid-Kennemerland. Amsterdam, 1984. – G.Baeyens en J. Mourik. Lezen in het duin; nagenieten van de Gouden Eeuw. Zeist, KNNV Uitgeverij, 2012. – Beheersplan wandelbos Groenendaal: gemeente Heemstede, periode 1982-1992. 1981.

Waterpartij Engelse bos in Groenendaal op ansichtkaart uit 1931

– Ch. Bertram. Noord-Holland’s Arcadia. 2005. – Bettink, G.J. De eerste stoommachine in Nederland. In: De Natuur, 15-9-1913, blz. 257-258. – G.J.Bettink. Van een schilder en zijn buiten. Jaarboek Haerlem 1937, blz. 92-98 [Betreft Dirck Bleecker als eigenaar van huis De Driesprong]. – G.Bleeker. Het wandelbos ‘Groenendaal’ te Heemstede. In: Nederlands boschbouwkundig tijdschrift. 13, 1940, p.309.

Ansichtkaart van het Bevrijdingsmonument in Groenendaal, uitgegeven door J.P.Exel Jr in Haarlem

Molentje van Groenendaal, circa 1920

Voetballers van HFC Haarlem poseren met vlag tijdens een uitje in Wandelbos Groenendaal, 1907. Met vlag J.D.Bijleveld, links naast hem achter de groep Jan Haak. Uiterst rechts met vest C.N.Hin (NHA)

– R.H.A.van Bruggen (samenst.). Inventaris van het archief van de gemeente Heemstede 1930-1990. Gemeente Heemstede, 1997. Nummers 875 tot 899: stukken betreffen de aankoop van Meer en Berg (1931-1949), Oranjerie (1952-1953) en het wandelbos Groenendaal (1929-1990). – Marcel Bulte en Wim Post. Bloeiende bedrijvigheid. Haarlem, De Vrieseborch, 2002 [o.a. bloemententoostellingen 1910, 1925, 1935, 1953]. – P.J.Bussen (samenst.) Inventaris van het archief van de gemeente Heemstede (1915) 1920-1929 (1936). Gemeente Heemstede, 1997, Wandelbos Groenendaal, nummers 480-487. [In Noord-Hollands Archief]

VOORSTEL TOT AANKOOP WANDELBOS (RAADSNOTULEN HEEMSTEDE 27 MAART 1913)

Raadsnotulen 27 maart 1913 Heemstede betr. aankoop wandelbos Groenendaal (1)

Vervolg Raadsnotulen 27 maart 1913 aankoop wandelbos Groenendaal (2)

Vervolg aankoop wandelbos Groenendaal. Raadsnotulen Heemstede 27 maart 1913 (3)

Slot raadsnotulen aankoop wandelbos Groenendaal 27 maart 1913 (4)

– Cultuurhistorische wandelroutes. Wandelbos Groenendaal en de Algemene Begraafplaats. Gemeente Heemstede, 2007 – W.A.Evelein. Op verkenning door Groenendaal. Gemeente Heemstede, 1978 (brochure)

De tolpoort van de Leidsvaart na verhuizing naar ingang tennispark Groenendaal overgeplaatst (foto G.J.Dukker)

– Feestgids van de feesten op 17 Juli 1913 te Heemstede naar aanleiding van de openstelling van het Wandelbosch Groenendaal en van de herdenking van Neerlands Onafhankelijkheid.

Mr.D.E.van Lennep, die in 1913 de onder- handelingen voerde met de Erven van Merlen en Groenendaal voor de gemeente wist te verwerven

Burgemeester D.E.van Lennep en genodigden op de trappen naar de Belvedere bij de opening van Groenendaal op 17 juli 1913

– Groenendaal. Uitgave van de Vereniging Vrienden Wandelbos Groenendaal/Het Bosblad. 1990/1993 (tijdschrift).

Groenendaal van buitenplaats tot wandelbos. Heemstede, Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek, 2013. ISBN 978-70712-00-6

E-mail adres van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek is: administratie@hv-hb.ml

– J.W.Groesbeek. Heemstede in de historie. 1972. + Geschiedenis van Groenendaal, zie: Ven van Tongeren, Groenendaal. – Rob Hinse. Het molentje van Groenendaal en de molens van Heemstede. 2007.

Tekening van het molentje van Groenendaal

– Jos Kluiters en Frits van Daalen. Zuid-Kennemerland natuurlijk; vijfduizend jaar mens en natuur tussen duinen en polders. Haarlem. Schuyt & Co., 1988. – A.J.Kramer n.m.v. A.Overmeer. Bennebroek-Heemstede-Vogelenzang; honderd jaar in de bollen. 1987. [o.a. over Flora’s 1925-1935-1953].

Huttenbouw in het Groenendaalse bos (foto CASCA)

– Hans Krol. Eerste in Nederland gebouwde stoommachine vuurde twee eeuwen geleden in Groenendaal. In: de Heemsteedse Courant bam 6 augustis 1981. [+ 2 artikelen over stoomwerktuigen en stoomvervoer in Heemstede: de Heemsteder, 13 augustus 1981 en 30 september 1981]. – Hans Krol. Geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van het adellijk geslacht Van Merlen. 1987. – Hans Krol. J.Ph. d’Orville en het landgoed Groenendaal. In Nieuwsbrief VOHB, 1987. – Anja Kroon. De Flora’s In Heemstede. In: HeerlijkHeden, nummer 112, april 2002. – Landgoederen en groene gebieden; visie per deel gebied. Uitgave van SAB in opdracht van de gemeente Heemstede, 2005.

Mw. E.C.M. (Lies) Visser zond jaarlijks een nieuwjaarskaart met een Heemsteeds tafereel, zoals bovenstaande foto van het Groenendaalse bos in 1995.

– L.van Leeuwen Jr. Flora’s lentefeest in Kennemerland: een overzicht van de bloemenweelde die te zien is op de tentoonstelling “Flora”. Amsterdam, Meulenhoff 1935. – Zr. Petra Meyens. Wetenswaardigheden van Groenendaal en Bosbeek [z.j.]. – Officieele catalogus der internationale voorjaarsbloemententoonstelling Heemstede: 13 maart tot 21 mei 1925. 1925. – Officieele catalogus internationale bloemententoonstelling Flora 1935. Heemstede. 1935. – Officiële catalogus Internationale bloemententoonstelling Flora 1953: 14 maart – 14 mei, te Heemstede bij Haarlem in het wandelbos Groenendaal. – Cees Peper. Drie generaties Willemse/Prins in Groenendaal. In: HeerlijkHeden, nummer 122, 2004, p. 228-233. – Cees Peper. Restaurant landgoed Groenendaal 90 jaar. In: HeerlijkHeden, nummer 133, 2007, p. 141-144. – Plannen voor het wandelbos Groenendaal. Heemstede, 1980 (rapport).

Leerlingen van de Bronstee school op weg naar Groenendaal, Koninginnedag, 1950 (?).

In het Groenendaalse bos bij Heemstede (Wij, 1936)

– Een reis naar de Flora, internationale bloemententoonstelling. Heemstede 15 maart – 19 mei 1935. Uitgave ter herdenking van het 75-jarig bestaan der Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, 1935.

Voorzijde brochure uit 1935

– Restaurant Landgoed Groenendaal. 1987 Jubileumuitgave 70 jarig bestaan. 8 p. – Restaurant Landgoed Groenendaal 1917-1992. Jubileumuitgave 75 jarig bestaan. 8p.

De uitzichttoren ofwel Belvédère [in 2 delen]

 

Informatiebord Groenendaal Heemstede

Steendruk door P.J.Lutgers (1844) van Groenendaal met zicht op het molentje en de belvedère

doorsnede van de belvedère omstreeks 1838-1839 onder Henry Philip Hope gebouwd met twee verdiepingen en balustrades en daarop een kleine koepel. Op een kunstmatig aangelegde heuvel naar een ontwerp van de architect John Thomas Hitchcock. In 1864 gerestaureerd.

Over de architect  John Thomas Hitchcock schrijft A.J.van der Aa in zijn Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8 (1867)  het volgende : ‘Hitchcock (Johan Thomas) werd in 1812 te Amsterdam geboren, vertrok reeds op jeugdige leeftijd naar Engeland, bleef 8 jaren te Londen, waar hij bouwkundig onderwijs van den architect P.Hardwich verkreeg. Na gedurende twee jaren Groot-Brittanje, van waar hij in 1841, na een verblijf van vijf jaren, naar Java op reis ging om aldaar zijn bouwkundige talenten te benuttigen. Zijne loopbaan was slechts kort, daar hij den 11 Maart 1845 , in den ouderdom  van 33 jaren in Indië overleed. Gedurende zijn verblijf in Nederland bragt hij een aantal werken tot stand, zoals  het huis van den heer Cassee bij de Velperpoort te Arnhem, de buitenverblijven van de heeren Insinger bij Haarlem, Boekhorst, Rothuis en Rutgers van Rozenburg bij Soestdijk, van F.A.van Hall bij Velzen ,een belvedere op het buitenverblijf van de heer (H.P.) Hope te Heemstede, de koepel van de heer Stoop op den Amersfoortschen weg, de sociëteit de Vriendschap te Amsterdam en andere gebouwen’  [Zie: Immerzeel, Leven en werken der Hollandschen en Kunst.schilders, deel II, p.40; Kramm, Deel IV, p.693}

Tekening van Sociëteit ‘de Vriendschap’, 1837-1838, een creatie van Hitchcock.in Amsterdam .Helaas in 1912 gesloopt.

De koepel van Stoop nabij Amersfoort, ontworpen door John Thomas Hichcock

Iltho van de buitenplaats Duin en Berg onder Velsen door P.J.Lutgers, circa 1840

Toelichting bij steendruk van de hofstede Duin en Berg

Tekening van dwarsdoorsnede belvedere  (L.F.Dammers)

Doorsnede en foto met bezoekers op het terrras van Belvedère uit 1925

tekening van de belvedere

Citaat uit één van de talrijke 19de eeuwse toeristische gidsen: ‘Wegwijzer in Haarlem en Omstreken’, 1848,: ‘(..) Thans begeeft ge u naar het zeer nabijgelegen landgoed van de Heer Hope, Groenendaal en Bosbeek genaamd, en verzocht den tuinman het straks genoemde Belvedère te mogen beklimmen. Hij zal u langs bevallige paden en wateren leiden, en u dn zien, hoe de Kunst hier de Natuur is te gemoet gekomen; hoe hier alles te zamen liep, om, van deze heuvelachtige grond, een der fraaiste plekjes van Nederland te maken. Meer opgetogen zult ge staan, wanneer ge u op het hoogste gedeelte van het Belvedère bevindt. Wanneer ge daar ten westen tet oog op Zandvoort slaat, het verder naar Haarlem wendt en vervolgens naar Amsterdam; wanneer je zuidwaarts Leyden, Hooglandsche Kerk, voorts Rijsburg, Noordwijk en ten laatste de zee ontdekt (…)’. 

Eén van de schetsen van Gerrit Jan Schouten uit 1839 met vermeldingen van het Haarlemmermeer, twee torens van Leiden, de kerk van Bennebroek, molen van de Glip, kerkoren van Hillegom etc. (Paul Mellon Art Collection, Yale University, New Haven, USA).

Romantiek in gietijzer. Uit: Jan Bouman. Het merckwaerdigste meyn bekent. Nieuwkoop, Heuff, 1974, pagina 27 Het bijschrift van ‘Malle Jas’ (Adrian Elias) klopt niet, overgeschreven uit geschiedenis van Haarlem uit 1877, die de excentrieke [lees krankzinnige] Adrian Elias in 1841 liet overlijden, terwijl dat feitelijk al in 1834 was. Zijn jongere broer Henry Philip erfde 500.000 Engelse pond, werd in 1835 eigenaar van Bosbeek-Groenendaal  en liet in 1838-1839 de Belvedère bouwen, in welk jaar hijzelf kwam te overlijden.

Dat valt nog te bezien: Belvedere en theekoepel (De Volkskrant, 17 mei 1975)

Drukte op de Belvedère op een prentbriefkaart uit 1925> het terras bevond zich op een hoogte van een (kunstmatige) heuvel van 10,25 meter. Daqarboven kwam tot de tweede balustrade 14 meter hoogte bij.

Belvedère uit 1838/1839  op een ansichtkaart uit 1920

Heuveltrap naar de Belvedère ofwel uitkijktoren van Groenendaal

Bordje verwijzend naar de Belvedere in Groenendaal – Heemstede

De Belvedère op een linodruk van Frans van Emmerik (1895-1953) in 1928.

De Belvedère in wintertooi. 1960, vijf jaar later gesloopt

Herinneringen aan de Belvedère (de Heemsteder, 23 januari 2019)

Perikelen rond Belvédere (Heemsteedse Courant,23 november 2019)

De Belvédère van Groenendaal op een aquarel, door Gerrit Jan Schouten (Jan Holwerda; zie zijn artikel in: Heerlijkheden, nummer 182, 2019: ‘Uitzicht vanaf de Belvedère van Groenendaal’, p.3-7).

Vooromslag HeerlijkHeden, 182, 2019 met aquarel door G.J.Schouten: gezicht vanaf de Belvedère richting Heemstede, o.a. het herenhuis van Bosbeek en de Hervormde Kerk zichtbaar en in de verte het Haarlemmermeer. Bevat artikel van expert op het gebied van historische tuinen Jan Holwerda.

Bosbeek; tekening door Gerrit Jan Schouten (1815-1878) (Yale Center for British Art Paul Mellon Collection) [vrijwel overeenkomende met de litho van Lutgers uit 1842]

Eén van de twee trappen naar de Belvédère, Groenendaal Heemstede

Poserend op trap van de Belvedère

Nadat in 1913 Groenendaal als wandelbos voor het publiek werd opengesteld bleek de Belvedère met een entrée van een dubbeltje een veelgebruikte attractie met het eerste jaar 19.559. bezoekers. Boven op de trap zien we Mien Verdonschot, dochter van Arie Verdonschot die de uitzichttoren exploiteerde.

Oude kleuren ansichtkaart met Mien Verdonschot op de trap bij de entree.

Enkele oude prentbriefhaarten met afbeeldingen van de belvedère uit de eerste helft van de vorige eeuw

prentbriekaarten van belvedère Heemstede

Poserend voor de ingang naar de Belvedère van Groenendaal

Een schoolreisje naar de Belvédère van Groenendaal

Schoolreisje naar Bloemendaal en Heemstede (Groenendaal) Het Vaderland, 6 juli 1926

De belvedère van Heemstede omgeven door hoog geboomte

Burgemeester jonkheer mr.D.E.van Lennep met genodigden op de trap naar de Belvédère bij de opening van Groenendaal als openbaar wandelbos op 17 juli 1913

Belvedère Heemstede

Belvedère Heemstede

Oude ansichtkaarten van de Belvedère uit 1918

Groenendaal: de Belvedère (de Heemsteder, 2013)

Kaarten met panorama vanaf de belvedère Heemstede, In de verte de watertoren

Tekening door Gerrit Jan Schouten uit omstreeks 1839 genomen vanaf de Belvedère richting Haarlem met de huizen aan de Zandvaart en in de verte links de Sint Bavokerk (Mellon Art Collection, Yale University, New Haven, USA)

Een park ontwerp van Schouten uit 1839 (Mellon Art Collection, Yale University)

Nog een parkontwerp van Schouten uit 1839 (Mellon Art Collection, Yale, New haven)

Groenendaal: panorama vanaf de Belvedère (de Heemsteder, 2013)

– Kees Schaepman. De strijd tussen hond en hooglanders in Heemstede. In: Vrij Nederland, jrg. 55, nr. 38, 1994, blz. 28-30 [Over de pennenstrijd die gevoerd is tussen hondenbezitters en voorstanders van runderen en pony’s in het Groeendaalse bos] – J.B.Schepers. Het Heemsteedse wandelbos. In: Buiten, 19 april 1913. – Jan P.Strijbos. Flora en fauna in het wandelbos ‘Groenendaal’ Zie: Ben van Tongeren, Groenendaal. – Stadspark en wandelbos. Speciaal nummer van Wonen-TA/BK, 9/10, 1977. [Verschenen n.a.v. tentoonstelling door het Frans Halsmuseum in de Vleeshal te Haarlem van 28 mei tot 4 september 1977]. G.D.Swanenburg de Veije. Paddestoelennieuws uit Groenendaal. In: De Levende Natuur, jaargang XXVII, afl. 1, mei 1922, p. 2-23. – Ben van Tongeren (samenst.). Groenendaal. VOHB, 1978.

Vooraanzicht van niet uitgevoerd plan de belvedère met 1 verdieping (3.60 meter) te verhogen naar  17,45 meter op de heuvel van circa 15 meter. Eind 1946 uitgevoerd door L.F.Dammers, geboren te Utrecht 10 mei 1926, die hieraan gewerkt heeft van 28 oktober 1946 tot 8 januari 1947 bij het bedrijf voor openbare werken in Heemstede (ondertekend juli 1965 door directeur Peterse en bouwkundige-opzichter Roel Stegeman)

Betreft restauratie Belvedere Groenendaal na (niet uitgevoerd) plan voor herstel en uitbreiding, juli 1965

Getuigeschrift L.F.Lammers, ondertekend door directeur Peterse van Openbare Werken Heemstede

Tekening doorsnede begane grond (tekening door L.F.Dammers) Dergelijke tekeningen zijn ook gemaakt voor de 3 geplande verdiepingen

Dwarsdoorsnede van Belvedère op basis van 1 verdieping tussenbouw (L.F.Dammers)

Foto van de belvedère met twee ballustrades in Groenendaal kort voor de afbraak

Afbraak belvedere (Raadsnotulen Heemstede, 26-8-1965)

vervolg raadsnotulen afbraak belvedere Groenendaal (26-8-1965)

Winters tafereel 18 februari 1923 in Groenendaal met de Belvedère op de achtergrond. Uit de Katholieke Illustratie, 1923.

Herbouw Belvedère is het overwegen meer dan waard Haarlems Dagblad, 18 augustus 1964)

Vervolg van: Strijd om behoud van 100-jarige “Belvedère”in Heemstede

Nieuwe belvedère in Groenendaal; door ing. Ben van Tongeren (Heemstede Centraal, 18 januari 1989)

In het blad HeerlijkHeden van HVHB, nummer 180, voorjaar 2019, is op p. 11-14 een artikel gepubliceerd door Marloes van Buuren onder de titel: ‘Als verkenner op wacht op de Belvedère.

Louis Goulmy met verrekijker als padvinder (verkenner) op de Belvédère.(HH, nummer 180, pagina 114)

De Luchtwachtdienst op Belvedère (Haarlem’s Dagblad, 23-8-1940)

Vervolg van De Luchtwachtdienst op de Belvédère (H.D., 23-8-1940)

Schenking aan gemeente voor herbouw Belvedere (Haarlems Dagblad, 8-1-2019)

Herbouw Belvedère: schenking een half miljoen euro (Haarlems Dagblad, 9-1-2019)

Herstel Belvedere in oorspronkelijke stijl. Ingezonden bericht door Elly Olthoff (Haarlems Dagblad, 4 mei 2019)

‘Meer keuze bij Belvédère (Haarlems Dagblad, 6 april 2019)

Eindelijk schot in de zaak van herbouw (1)Belvedère in Groenendaal; door Eric van Westerloo (Heemsteder, 3 juni 2021) (1) bedoeld is nieuwbouw.

Foto van koepel op landgoed Backershagen nabij de Rijksstraatweg naar Den Haag in Wassenaar. Is in het verleden soms vergeleken met de belvedere in Heemstede. Echter, dateert al uit 1771, gebouwd door Cornelis Backer. Ook gebouwd op een kunstmatige heuvel. Bevat ook twee verdiepingen. Balustrade op het dak. Tegenwoordig eigendom van de Nederlandse Monumentenstichting en Rijksmonument. Het bouwwerk speelde een rol in het jeugdboek ‘De geheimzinnige koepel’ van C.Joh. Kieviet.

 

In 2010 is de Belvedere van landgoed Leyduin in Bloemendaal gerestaureerd onder supervisie van Landschap Noord-Holland

VERDEROP IN DIT  BLOG VERVOLG VAN OUDE EN NIEUWE BELVEDERE

Belvédère op Leyduin gesloten (de Heemsteder, 5 juni 2019). Met het probleem van het vandalisme heeft men ook in Heemstede te maken gehad. Zo is de historische koepel op een duin op de overplaats van de Hartekamp tot twee maal zodanig vernield, dat thans op deze plaats een vandalismebestendig monumentje is geplaatst

Situatieschets van Groenendaal e.o. met wegen, buiten, huizen, boerderijen in de 17e eeuw, vervaardigd door mr.J.W.Groesbeek. Buitentje ’t Lam was vanaf 1648 eigendom van de kunstschilder Jan Miense Molenaer en zijn echtgenote Judith Leyster is daar in 1660 overleden. De kunstenaars Gerrit Bleeker (1593-1656) en Dirk Bleeker (1622-1672) hebben veel ellende gehad om hun buitenhuis De Driesprong.

Huize De Driesprong op een tekening van H.Tavenier uit 1775. Het huis lag nabij een samenkomst van drie wegen: de Voorweg, Berglaan en Achter- ofwel Binnenweg. De kunstschilders Gerrit Bleeker (1593-1656) en zoon Dirk Bleeker  (1622-1672) met zijn beide ongehuwde zusters hebben hier gewoond. Het oorspronkelijke huis zou echter in 1742 door J.Ph. d’Orville als eigenaar van Groenendaal, zijn gesloopt.

– Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 Heemstede en Bennebroek. Heemstede, VOHB, 1997 – Groenendaal/kinderboerderij ’t Molentje: 1947, 1948, 1951, 1953, 1965, 1979, 1984, 1990, 1992. – H.A.Visscher. Kastelen en buitens van Zuid Kennemerland. Aflevering F 7a van de serie Natuur en Landschap, 2000. – Jeronimo de Vries. Groenendaal en Boschbeek (in juli 1913 opengesteld).In: Eigen Haard, 25 oktober 1913, blz. 675-680. – Het wandelbos Groenendaal te Heemstede: renovatie van een historisch rekreatiebos. 1985. – Wandelen in Groenendaal.  Heemsteedse Milieuraad, 1984. – Wandelroutes door wandelbos Groenendaal. 2 edities. Circa 2000. N.B. – Het Belvèdere op Bosbeek en Groenendaal. 13 juli 1839. Kopie van bezoekersregister tot 15 maart 1913.

Gedicht ‘Groenendaal ‘ in 1987 geschreven door Michel van der Plas bij gelegenheid van het 70-jarig bestaan van restaurant landgoed Groenendaal

KAARTEN/PLATTEGRONDEN  incl. Meer en Berg [N.H.Archief] – Situatiekaart van de duingronden  ‘wildernissen’ van Meer en Berg en Groenendaal, vòòr 1731. – ‘Geometrische tekening der wildernissen, gelegen onder Heemstede in erfpacht genomen door de Heer Mattheus de Neufville van de Heer Dirk van Lennep Anno 1733, door Christiaan Gebhard. – Kopie van kaartje door Christiaan Gebhard, 1733, nagetekend door J.A.van Lennep, 1793 [met lijst van eigenaren en aankopen van 1696 tot 1816]. – Kopie van kaart Groenendaal, circa 1760-1765. – Plattegrond ‘Wandelbosch Groenendaal’ en Bosbeek. L.J.Roborgh, 1913. LANEN IN EN ROND WANDELBOS GROENENDAAL: Torenlaan, Platanenlaan, Adriënnelaan [Pottenlaan], Kastanjelaan (nabij Herenweg), Dwarslaantje, Sparrrenlaan, Beukenlaan, Doodweg, Vrijheidsdreef, Burgemeester van Lennepweg (vervolg van Molenlaan), Bosbeeklaan WATEREN: Van Merlenvaart, Lelievijver, Waterdel (ofwel Rhododendronvijver), Zochervijver, Kop en Schotel, Lindenkom, Paardenwed, vijver hertenkamp, Slingerwater in Egelse bos OPSTALLEN, NATUURMONUMENTEN E.D.: Vrijheidsbeeld/monument voor de gevallenen, restaurant landgoed Groenendaal, dienstwoningen, toegangspoorten, Dennenberg, Heksenhuisje (Schuilhut), heuvel van vm. Belvédère, weide (krocht grasland), speeltuin, kiosk, kinderboerderij, volière en bezoekerscentrum, hertenkamp. molentje, tennisbanen, vm. tolpoort van de Leidsevaart, parkeerterrein, Amazoneheuvel, vm. Konijnenberg [= de Uitkijk], Hoefijzer, Engelse bos, Marotheuvels, Ruïne van fonteinhuis, houten gebouw scoutinggroep (restant van Flora 1953).

OBJECTEN VAN GROENENDAAL DIE ALS RIJKSMONUMENT ZIJN GEREGISTREERD: – tuin- en parkaanleg (Glipper Dreef 209), – koetshuis (Groenendaal 3) – tuinmanswoning (Groenendaal 4) –  Moestuinmuur (Glipper Dreef 209) – Haarlems tolhek (1) – Portiershuis naast het toegangshek met burchten (Herenweg 20) – Hek met burchttorens vanaf de Herenweg aan de Sparrenlaan – Groenendaals molentje.

(1) Het Leidse tolhek is gerestaureerd en staat nog op de oorspronkelijke plaats aan de Haarlemmertrekvaart [in Haarlem e.o. met Leidsevaart aangeduid] in de gemeente Oegstgeest.

Het Leidse tolhuis en tolhek in Oegstgeest

ILLUSTRATIES De 5 attracties van Groenendaal zijn (behalve de tennisbanen): 1) wandelbos, 2 speeltuin, 3 kinderboerderij en natuur- en milieucentrum (ecodroom), 4) hertenkamp, 5) restaurant.  Deze zullen via afbeeldingen ter sprake komen naast o.a. (verdwenen) cultuurhistorische elementen (zoals belvédère, schelpen-nis, walvisbank, koepel, tolpoort van de Leidsevaart e.d.) evenals een aantal evenementen die in Groenendaal hebben plaatsgevonden met als hoogtepunten de internationale FLORA-bloemententoonstellingen van 1925, 1935 en 1953.

Zanderij op Bosbeek-Groenendaal. Krijttekening door P.Barbiers (1772-1837) uit omstreeks 1810. Gelukkig is slechts een beperkt terrein (nabij Bosbeek) afgezand.

Nog een tekening van de zanderij op Bosbeek door P.Barbiers

===========VERVOLG UITZICHTTOREN/Belvedere======

Vanaf 1916 werd de Belvedere verpacht aan de huurders van restaurant Groenendaal, eerst aan A.Verdonschot, later aan de gebroeders Uitendaal (Raadsstuk 5 october 1916)

Aanrader voor de Pinksterdagen: de Belvédère (Eerste Heemsteedsche Courant, 2-6-1933)

De uitzichttoren Belvédère in het wandelbos Groenendaal was in de jaren zestig van de 20ste eeuw niet meer in gebruik. Een lonende exploitatie bleek niet meer mogelijk. De daling van de belangstelling was wel begrijpelijk. In de nabijheid van de toren stonden hoge bomen, die het uitzicht belemmerden. Na de sluiting verslechterde de toestand en raakte de uitkijktoren in verval. Een restauratie zou tussen de ƒ 60.000,- en ƒ 100.000,- kosten. Door de hoge bomen naast de Belvédère zou deze ook nog verhoogd moeten worden. Voor dit laatste voelde de gemeente niet. Een verhoging door het aanbrengen van een tussenverdieping zou nog eens ƒ 30.500,- extra kosten. Een dergelijke kostbare investering voor de restauratie achtte het college van burgemeester en wethouders niet verantwoord. De gemeenteraad besloot daarom de Belvédère in 1965 af te laten breken. Enkel de heer H.J.Verkouw van de PvdA heeft in de raad nog een poging ondernomen de uitzichttoren te behouden, maar gelet op de hoge kosten van herstel en exploitatie was daar geen meerderheid voor te vinden.

Doorsnede van belvedère Groenendaal met twee rondgangen, gebouwd op een kunstmatig verhoogd duin  onder Henry Philip Hope (1774-1839) in 1838/1839 naar een ontwerp van architect John Thomas Hitchcock (1812-1844) en anno 1864 onder een nazaat Adrian Elias Hope (1845-1919) in 1864 gerestaureerd. De bovenste balustrade was even hoog als het dak van de oude Sint-Bavokerk in Haarlem. In de as van het bouwwerk was een wenteltrap van 68 treden geconstrueerd, rustend op drie ijzeren spijlen, indertijd een staaltje van technisch vernuft. Vanwege bouwvalligheid in 1965 gesloopt voor  1.475 gulden.

Litho uit 1842 door P.J.Lutgers van de vroegere hofstede Duin en Berg in Santpoort, tegenwoordig Duin en Kruidberg. Jacob van Lennep noteerde in zijn toelichting: ‘De hofstede Duin en Berg aan de Achterweg onder Velzen, niet verre van de Ruïne van Brederode gelegen, is in 1841 geheel nieuw aangelegd geworden door den eigenaar, den Minister Mr.F.A.van Hall. Van al het zich daarop bevindende plantsoen bestond toen niets dan eenig geboomte, bij eene, aldaar aanwezige vinkebaan, gelegen. De bouw van het fraai en geriefelijk woonhuis, zoowel als de aanleg der partijen zijn bestuurd geworden door den Architect Hitchcock’.

De koepel van Stoop in Woudenberg bij Zeist, ontworpen door Hitchcock [met latere houten opbouw] (foto Wikimedia)

De veelbelovende architect John Thomas Hitchcock (1811-1844) is jong overleden in Ned.Oost Indië. Hij was architect aan de Prinsengracht in Amsterdam en ontwierp een sociëteitsgebouw bij de Dam, in 1914 gesloopt. Verder voor buitenplaatsen in de provincie Utrecht. In Zuid-Kennemerland als opdracht van Henry Philip Hope (1774-1839) de Belvedère, in 1838/1839, in Bloemendaal de villa Voorduin, Bloemendaalseweg 88 voor A.F.Insinger en in 1841 te  Santpoort voor mr.F.A.van Hall de hofstede Duin en (Kruid)Berg. In 1841 emigreerde hij naar Java, waar hij drie jaar later is overleden. Wilfred van Leeuwen schreef over Hitchcock in ‘Binnenstad 273, november/december 2015. Bovenstaand bericht stond in de Javabode van 16-6-1847

Trap van de Belvedère van onderen gezien

Zicht op de Belvedere van Groenendaal in de winter van 1923 (Katholieke Illustratie, februari 1923)

De Belvedère hier nog in volle glorie op een ansichtkaart uit circa 1915

De uitzichttoren bevond zich op een kunstmatig aangelegde heuvel

Kaart uit 1930 met een gezicht vanaf de Belvedère met in de verte de watertoren

Henriëtte Marcus (1891-1993) : de Belvedère van Groenendaal circa 1950

Sneeuwprent bij de belvedère in 1960 (Foto Jan Willem van Borselen)

’s Winters rodelbaan vanaf de Belvedere (Opr. Haarlemsche Courant, 22-1-1940)

Bezoek van Frans Pointl als kind naar Groenendaal en de belvédère. In: De kip die over de soep vloog’ Eerste druk, 1989.

Na sloop van de Belvedère zijn twee stenen met ‘anno’ en ‘1864’ [= jaar van een restauratie] bij de toegang door een liefhebber van oudheden veilig gesteld en in 1987 aan de bewaarcollectie van de VOHB/HVHB geschonken]. Helaas zijn de stenen met het wapen en opschrift ‘At spes non fracta'[= nog is de hoop niet verkoren, het motto van de Hope-familie voor zover bekend niet gered van de sloop].

Tussen 1980 en 1990 vervaardigde Ton Behage uit de Lindenlaan 29 een maquette van de Belvedère. Een waar meesterstukje. Men ziet de bezoekers aan de voet van de toren op het terras zitten op hun klapstoeltje,terwijl de kelner met een dienblad komt aanlopen. Door de vensters blikt men op de wenteltrap die naar boven leidt. Op de trans enkele kleine figuurtjes die met verrekijkers de omgeving verkennen. De toren werd opgebouwd uit 2000 stukjes en verder werd gebruik gemaakt van houtjes uit Chinese kalenders, capsules en stukjes plastic voor het vervaardigen van de vensters. Bovenop de toren prijkt de vlag met bouwjaar 1839 en beneden het bord waarop het wapen van Heemstede staat afgebeeld en hierop de openingstijden: 9-12 en 1.30 tot5 uur. (De Koerier, 9 mei 1990)

Trap naar de Belvedere op een ansichtkaart uit 1952 met op de achtergrond vermoedelijk een cafetaria tijdelijk in gebruik met het oog op de Flora-tentoonstelling van 1953 (Ruud van der Molen)

De Belvedère is 13 juli 1839 gereed gekomen en vanaf 24 juli in dat jaar voor geïnteresseerden opengesteld. Daarvan is door de opeenvolgende tuinbazen die het beheer hadden een album bijgehouden met handtekeningen van de bezoekers bijgehouden, na 1876 voortgezet onder de nieuwe eigenaar J.B.van Merlen. tot 15 maart 1913, toen Groenendaal werd overgedragen aan de gemeente Heemstede. A.de Wilde is in 1807 aangesteld als tuinbaas van Groenendaal en Bosbeek en behield die functie tot 1859 toen  hij is opgevolgd door zijn zoon, die in zijn 1909 in dienst van de familie  Van Merlen  zijn gouden jubileum vierde.

Vervolg verhaal in het Frans van douairère Van de Spiegel van der Hoeven. In het album veel handtekeningen van personen uit de aristocratie, ook enkele Engelsen, en verder o.a. van A. de Wilde, tuinman op Groenendaal en Bosbeek de 33 december (sic!) 1839. Onderstaand enkele scans van pagina’s uit het album waarvan het origineel zich bevindt in het Noord-Hollands Archief (een kopie in Heemstede-collectie van het NHA).

Ondertekening door o.a. A.de Wilde, tuinman van Groenendaal en Bosbeek

De grafelijke familie Von Westerholt und Gysenberg, bewoners aan de Herengacht in Amsterdam en eigenaren van hofstede ’t Clooster in Heemstede op bezoek

Handtekeningen van A. van der op en H.Labouchère, directeuren van de Hope bank in Amsterdam bezoeken de Belvedère

Bezoek van o.a. Joh. Enschedé van de drukkerijfirma met gezelschap bezoeken de belvedère in juni 1850

(50-jarig jubileum A.de Wilde, Haarlem’s Dagblad, 17 september 1909)

De eerste pagina van het bezoekers-register. Het volledige album bevindt zich in het Noord-Hollands Archief, kopie bovendien in de Heemstede-collectie van de bibliotheek

Slot van het bezoekersalbum, ondertekend door zoon jonkheer mr. Bernard Cornelis van Merlen (1862-1942) uit Bilthoven. 15 maart 1913 tegelijk met de overdracht van het landgoed Bosbeek-Groenendaal aan de gemeente Heemstede

Situering cafetaria nabij Belvedere op een Flora-plattegrond uit 1953

Sloop van de belvedère (De Telegraaf, 21-8-1965)

Nota Bene: zie ook artikel ‘Kroonjuweel Belvedère’, in: Groenendaal van buitenplaats tot Wandelbos. Historische Vereniging Heemstede Bennebroek, 2013, p. 178-179.

Binnenkort voorstel Belvédère (Haarlems Dagblad, 6-2-2019)

Op basis van een schenking van een half miljoen euro door de familie Bids [de heer  G.H.Bids en zijn (inmiddels overleden) zuster H.G.Bids] bestemd voor de herbouw van een nieuwe Belvedère, heeft de gemeente Heemstede aan zes ontwerpbureaus opdracht gegeven voor een ontwerp uitgaande van o.a. baksteen en een vergelijkbare hoogte met de oude uitkijktoren van circa 14 meter, op een bestaande heuvel van ongeveer 10,25 meter, een ontwerp te vervaardigen. Deze zijn via het internet en op panelen in het raadhuis zichtbaar. Inwoners uit Heemstede kunnen vervolgens tot 5 december 2019 hun voorkeur uitspreken voor het hun meest aansprekend ontwerp. Onderstaand een afbeelding van de zes ontwerpen en daaraan gegeven naam:

1) Bids Belvédère

2) Afbeelding van Bosnest Belvedère

3) De Wandeling

4) Afbeelding van Malle Jas [een verwijzing naar de bijnaam van de geesteszieke Adrian Elias die vanwege zijn excentrieke gedrag in opdracht van de familie werd opgesloten op Bosbeek en overleed. Lange tijd heeft men ten onrechte verondersteld dat hij de bouwheer was van de belvedère, maar dat was zijn broer Henry Philip. Overigens ontving die uit de erfenis van zijn broer een bedrag van 500.000 Britse pond en voor een schijntje van dat bedrag kon un die tijd de uitkijktoren worden gebouwd]

5) Afbeelding van ‘Mooi Uitzicht’

6) Panorama Hope

Commentaar: UITKIJKTOREN OF KUNSTWERK?

 

Reacties ontwerpen Belvédère (Haarlems Dagblad, 6 november 2019)

Kritiek op ontwerpen Belvedère (Heemsteeds Nieuwsblad, 19 november 2019)

Discussie over ontwerpen Belvedère (Eric van Westerloo in de Heemsteder, 20 november 2019)

(Haarlems Dagblad, 30 november 2019)

(Haarlems Dagblad, 30 november 2019)

‘Belvédère, de blunder van de eeuw’. Wim de Wagt in Haarlems Dagblad van 3 december 2019

Raad zoekt oplossing ‘Winnend ontwerp Belvédère aanpassen’ (Haarlems Dagblad, 4 december 2019)

keuze Belvédère (De Heemsteder, 3-12-2019)

‘Balen van wedstrijd’ Belvédère (Haarlems Dagblad, 7 december 2019)

Regels tijdens wedstrijd Belvédère veranderd (Guusje Tromp, in Haarlems Dagblad van 7 december 2019)

Eric van Westeloo: architect winnend Belvédère-ontwerp moet in overleg met de schenker (de Heemsteder, 11-12-2019)

Ingezonden reacties Belvédère, Haarlems Dagblad, 10-12-2019

Wim de Wagt zijn mening over de Belvédère in het Haarlems Dagblad van 10 december 2019.

Reactie op artikel van Wim de Wagt, door Wim Kok uit Haarlem (Haarlems Dagblad, 17 december 2019)

Artikel over de heer Bids als man van het jaar 2019? door Eric van Westerloo (de Heemsteder, 2 januari 2020)

Voortgang Belvedère (Heemsteeds Nieuwsblad, 15-1-2020)

De Wandeling wint wedstrijd Belvédère (Haarlems Dagblad, 20-1-2020)

Lezerspost: Nieuwe stemming Belvedère? (de Heemsteder, 29-1-2020)

Collegebericht over voortgang herbouw belvedère, 8 september 2020

 

Eindelijk witte rook herbouw van Belvedère in Heemstede (Haarlems Dagblad, 22 juni 2021)

 

Het vernieuwde ontwerp van KPG- architecten 2021 met een niet ongevaarlijk pagodeachtig dak 

Zoals meermaals herhaald  blijf ik bij mijn mening dat de geplande hoogte van 14 meter te laag is om -zoals in het verleden bij de oude belvedère – een allround overzicht van 360 graden te verkrijgen. Intussen zijn de bomen van Groenendaal hoger gegroeid en zullen deze ten dele getopt moeten worden of zeld gekapt voor enige gewenste zichtlijnen. Wat de hoogte betreft zou de Heemsteedse Watertoren met ruim 40 meter sowieso meer geschikt zijn al als uitzichtoren aan te wenden.  Men moet er voorts niet aan denken dat jongeren in de toekomst op het dak klimmen om een allround panorama-overzicht te verkrijgen. Op  7 oktober 2021 beklom een 13-jarige jongen uit Apeldoorn de aldaar aanwezige uitkijkkoren wat al te overmoedig en overleefde hij de val naar beneden niet.

Apeldoorn rouwt om Thom van der Kolk (13) na val uit uitkijktoren in stadspark Berg en Bosch te Apeldoorn: Verschrikkelijk ongeluk (Stentor, 8-10-2021)

Het is mijns inziens jammer dat uiteindelijk door zowel door de gulle schenker als de gemeente is besloten ten aanzien van de materiaalsoort te kiezen voor cortenstaal. Weliswaar goedkoop. maar foeilelijk, en zeker niet passend in in het historisch waardepatroon van cultuurbos Groenenendaal. (Disclaimer. Wat nu als lelijk wordt ervaren hoeft dat over pakweg een halve eeuw niet te zijn).

Nog een afbeelding van het uitgekozen ontwerp nieuwe belvedère Groenendaal

 

Begin 2019 werd bekend gemaakt dat de familie Bids een half miljoen euro doneerde voor herbouw van de Belvedère in Groenendaal. Januari 2020 kwam na een publieksprijsvraag ‘De Wandeling’ als winnend ontwerp uit de bus. Van 20 september 2020 dateert het laatste voortgangsbericht van de de gemeente. Sindsdien vernamen we lange tijd niets meer tot 2020. Intussen staat in een van de lanen een bank geschonken door broer en zuster G.H.Bids en H.G.Bids

In coronatijd 2020 regelmatig wandelend in Groenendaal met de kids Anna Mebis (2 jaar) en Julia Mebis (4 jaar) maken we af en toe gebruik van de Bids-bank

 

Belvedère weer stap dichterbij (Haarlems Dagblad, 16 april 2022)

Wijziging bestemmingsplan Belvedère (Heemsteder, 20 april 2022)

Goedkeuring bestemmingsplan Belvedere  door gemeenteraad (Heemsteder, 26 april 2022)

Op 19 mei 2022 is in de hal van  het raadhuis een maquette  van de te bouwen belvedère onthuld.  Een armzalig frutseltje dat die benaming niet verdient.

“maquette” Belvedère in raadhuis Heemstede 2022

 

Bord met toelichting Belvedère De Wandeling Groenendaal (KPN Architecten)

Schrijven van Oscar Boeder namens fractie CDA aan wethouder mw.A. van der Have

Definitief ontwerp Belvedere. De hoogte van de 1e verdieping is 5 meter, van de tweede verdieping 11 meter. Inclusief top van het dak wordt de totale hoogte 14 meter.’ Op 11 augustus is de omgevingsvergunning voor de bouw van de Groenendaalse uitkijktoren verleend. De Welstandscommissie had op 21 juli een positief advies afgegeven, nadat er nog enkele zaken op verzoek van de commissie waren aangepast. De teammanager Bouw- en Woningtoezicht heeft daarop namens het college van B&W het besluit getekend. Wie het er niet mee eens is, heeft nu zes weken de tijd een bezwaarschrift in te dienen. Er ligt een aangepast ontwerp voor. Er is onderzoek gedaan naar de uitzichtlijnen van het historische Belvedere. Vroeger was er rondom een zichtlijn, nu zijn er door meer begroeiing 2 zichtlijnen over. Aanvullend hierop wordt 1 zichtlijn hersteld (…)’. 

Grote onzekerheid over Belvedère (Haarlems Dagblad, 12 november 2022)

 

Bouw Belvedère zeer onzeker (Haarlems Dagblad, 12-11-2022)

========

Komt er toch geen Belvedère (Heemsteder, 30-11-2022)

Op donderdag 8 december 2022 deed mw. Albertine Verwey, buurman van wijlen de heer Gerrit Bids, die zij vier jaar als mantelzorger bijstond, in het raadhuis van Heemstede een hartstochelijke oproep aan het gemeentebestuur om de wens van de heer Bids en diens zuster  te honoreren en  de Belvedere te herbouwen.

Zichten vanaf de Belvedere, 1) noordoostelijk, 2) oostelijk en 3)  zuidwestelijk. Op 27 november 2018 is na aanvaarding van een particuliere gift van een half miljoen euro door de gemeente Heemstede besloten tot herbouw van een uitzichttoren in Groenendaal. In het meerjarenplan Beheersplan Wandelbos Groenendaal 2015-2032 staat vermeld dat daarbij rekening is gehouden ‘met het herstellen van twee van de drie historische zichtlijnen. Vanaf de uitzichttoren lopen deze 1) over de Lelievijver naar de Vrijheidsdreef (in NO-richting); 2) over het Seringendal naar het Molentje van Groenendaal aan de Van Merlenvaart (in Oostelijke richting) en 3) naar de kleine waterkom richting de Adriënnelaan (in westelijke richting).Het  tweede zicht zal moeilijk te herstellen zijn, omdat dit zicht volledig is dichtgegroeid en (te) veel) bomenkap zal vergen’.  (Zie blog: Oldenburgers Binnenstad en Buitenleven).

============================================================

Groenendaal, kopie van 18e eeuwse kaart uit de periode van eigenaar David van Lennep (1752-1767), aangetroffen bij het Gemeentelijk Technisch Bedrijf, afdeling Groenvoorziening. Aan het eind van de ‘nieuwe oprijlaan’ lag het huis Groenendaal dat de weduwe van John Hope liet afbreken toen zij op Bosbeek als buitenhuis ging wonen. Dr. Lucia Albers schreef hierover: “vermoedelijk is de kopie vervaardigd door L.Springer. Dat zou men kunnen afleiden uit het handschrift, de techniek en het materiaal. De kaart werd eerst op geel transparant papier overgetrokken en daarna overgenomen op karton, in pentekening ingekleurd met waterverf.” (1984).

Plattegrond van wandelbos Groenendaal

Marmeren bad met aan weerszijden uitgewerkte saters, die een handvat in de bek houden. Omstreeks 1761 vervaardig in Rome en aldaar op zijn grand-tour door John Hope, eigenaar van Groenendaal en in zijn stervensjaar ook van Bosbeek gekocht. Thans nog als ornament in de tuin van Bosbeek in Heemstede aanwezig.

‘Gezigt naar het Belvedere van Bosbeek en Groenendaal’ . Uit: P.J. Lutgers (en teksten van Jacob van Lennep): ‘Gezigten in de omstreken van Haarlem naar de natuur geteekend en op steen gebragt’. 1844

Steendruk van Bosbeek door P.J.Lutgers, 1844

Zeer oude foto uit omstreeks 1880 van een vermoedelijk feestelijke bijeenkomst in dienstwoning Groenendaal

De koetsier en palfrenier van Bosbeek voor de hoofdingang van ‘Het grote huis’.

Foto uit begin 1900 met grote schoonmaak bij het koetshuis van Bosbeek-Groenendaal. De familie Van Merlen beschikte over een stal voor ongeveer tien paarden. Het koetshuis is thans restaurant. Noordvleugel (later huis van Baas de Wilde] en tussendeel waren toen nog niet gebouwd.

De in maart 1970 gesloopte koepel van Bosbeek, restant van het vroegere herenhuis van Groenendaal, hier nog in volle glorie op een foto uit circa 1910. Deze zeskantige koepel bevatte nog een ‘witje’ ofwel grisaille en was een restant van het verder in 1787 afgebroken herenhuis van de buitenplaats Groenendaal.

De koepel op een ansichtkaart uit circa 1920, uitgegeven door W.H.van Leeuwen, Haarlem

De koepel van Groenendaal op een ansichtkaart uit 1928

In 1936 werd scoutinggroep ‘De Heemsteedse Trekkers’ opgericht. Deze groepsfoto dateert uit 1960 en is genomen bij het toenmalige honk voor de koepel van Groenendaal. Vooraan links zittend akela Lies Visser, verder 2 kortstondige leidsters en 32 padvinders (welpen), onder wie Wolter Gratama, Fris van Rappard, Remco van der Gugten, Otto de Jong en Jan Gaasterland.

Interieurfoto van de verwaarloosde koepel Groenendaal (van 1945 tot 1968 in gebruik van scoutinggroep de Heemsteedse Trekkers) voor de afbraak in maart 1970 (G.J.Dukker, 1969). In de nis heeft ooit een beeld gestaan. In 1959 is nog ƒ 2.100,- besteed voor noodzakelijk herstel. De begane vloer bleek vergaan en door schimmel angetast, terwijl de balkkoppen verrot waren. In de kelderruimte, waar door onvoldoende ventilatie de vochtigheid zeer groot was, zijn roosters aangebracht. Voorts kwam er nieuw hang- en sluitwerk voor de ramen en zijn gaten in de gevels gedicht. Geld voor een nieuwe restauratie in 1969 wenste het gemeentebestuur niet meer ter beschiking te stellen.

Nog een foto door G.J.Dukker uit 1969 van het verwaarloosde interieur van de Groenendaal-koepel

HFC-Haarlem ‘Roodbroek’ poseert in 1907 op het landgoed Bosbeek-Groenendaal (NHA)

Toegangsbewijs voor officiële opening wandelbos Groenendaal in 1913, ondertekend door burgemeester D.E. van Lennep

Nog een toegangskaart voor opening van wandelpark Groenendaal op 17 juli 1913

Burgemeester van Lennep, vooraan tweede van rechts met stohoed en een aantal genodigden bij de opening van het wandelbos Groenendaal, 17 juli 1913, poserend op de trap naar de Belvedère

Na de officiële opening op 17 juli 1913 werden de genodigden in 6 groepen verdeeld die elk onder leiding van 2 gidsen via een wandeltocht het bos bezochten

Groep 1 onder leiding van burgemeester Van Lennep en secretaris Swolfs begon bij de wortelbeuk en eindigde bij de koepel.

==========

DE SCHELPEN-NIS MET BEELD ADRIENNE

Beeld van de zeenimf in schelpen-nis met een dolfijn aan het voeteneinde op een foto uit 1913 door C.Steenbergh (tijdschrift Buiten).

De schelpen-nis ofwel schelpenhuisje, aan het eind van de Adriënnelaan vermoedelijk geplaatst door Adrian Elias Hope die van 1802-1834 eigenaar was van Bosbeek-Groenendaal

In 1927 verzonden kaart van het Schelpenhuisje

Oude ansichtkaart van de schelpen-nis met beeld van ‘zeenimf’ Adriënne.

Twee eeuwen her…

Aan het einde van de Adriënnelaan, een van de fraaie lanen in Groenendaal, was nog tot na de Tweede Wereldoorlog een schelpenhuisje te vinden. Feitelijk een nis met een hardstenen beeld daarin. Soms sprak men ook van een schelpengrot, ofschoon op het het helaas verdwenen bouwwerkje niets grotsachtigs van toepassing was. De nis was van binnen voorzien van talrijke grote schelpen en in de nis stond op een voetstuk een beeld. Een stemmig hekje sloot dit alles af, vervaardigd om beschadiging te voorkomen. Volgens de overlevering was het tuinbeeld gewijd aan Adriënne ofwel op z’n Nederlands Adriana. Men zou, gelet ook op haar dracht, kunnen denken aan een mythologische figuur uit de klassieke oudheid, maar in de godenleer is deze naam onbekend en zeker geen met een voorliefde voor schelpen. Men zou kunnen denken aan Venus die haar prille kindsheid in een schelp sleet – denk aan het fraaie schilderij van Botticelli – of Galathes de zeenymf, die met de dolfijntjes voor haar schelpenkaros zo speels voor Sicilië dobberde. Het blijft echter gissen. Adriënne als onbekende in de antieke literatuur, maar zeker niet bij degenen die voor de afbraak Groenendaal bezochten. Voor zover bekend telt ons land nog vier enigszins vergelijkbare schelpenhuisjes, in Nijmegen (bij villa Brakkenstein), Leek (Nienoord), Slot Zeist en kasteel Rosendael bij Arnhem (de Bedriegertjes met schelpengalerij en fonteintjes). D.J. van der Ven schreef in zijn verhaal ‘Schelpenpracht’ (Op de Hoogte, 1917″: “Ik herinner me de marmeren zeenimf met het watermonster aan het eind van de prachtige Adriënnelaan in het Heemsteedsche wandelpark Groenendaal en de sage fluistert aan mijn oor, dat al de in kalk gedrukte zoetwatermosselen en oesterschelpen, afkomstig uit den goeden tijd, toen de heeren van Groenendaal in één week kans zagen al die weekdieren tot slachtoffers te maken van hun lucullische neigingen.”

Oude prentbriekaart van de schelpengalerij Rosendaal nabij Arnhem

[In de Oprechte Haarlemsche Courant van 1 april 1742 stond een advertentie: “Word bekend gemaakt dat er een zeer fraaye Partij HOORENTJES, zeer bequaam tot fyn Grot-Werk, en eenige Schulpen te bekomen zyn (…)” Aangeboden door Jacob l’Admiral Junior in de Kalverstraat, die nog berichtte dat de schelpen en ‘hoorentjes’ (slakkenhuisjes) op zijn zolder lagen, waarmee vermoedelijk is bedoeld pakhuis boven de particuliere woning ingericht. De kunst om met schelpen interieurs en/of exterieurs te versieren is ten tijde van de Renaissance in Italië geboren en kwam later in Frankrijk tot bloei met o.a. de befaamde ‘Grotte d’Apollon’ van koning Lodewijk XIV in Versailles]. ==================================================

Versierde woning van familie De Wilde in Groenendaal. In 1907 was deze familie een eeuw woonachtig en werkzaam op Bosbeek en in 1909 vierde tuinbaas Arie de Wilde Jr. het feit dat hij een halve eeuw als tuinbaas werkzaam was op de buitenplaats

Bosbeek met damherten ten tijde van de familie Van Merlen-Visser van Hazerswoude (1913)

Dennenlaan op Bosbeek in 1913 (foto C.Steenbergh)

====================================================

Aankoop van Groenendaal in 1913 Een van de belangrijkste gemeenteraadsbesluiten van de vorige eeuw was de aankoop van de buitenplaats Bosbeek-Groenendaal. Burgemeester jhr.mr.D.E.van Lennep onderhandelde hierover met de Erven Van Merlen, i.z. met jhr.mr.M.C. van Merlen, zoon van J.B. van Merlen. Op 15 maart 1913 verscheen een uitvoerig gemotiveerd voorstel van het college van Burgemeester en Wethouders tot aankoop van het wandelbos Groenendaal, herenhuis Bosbeek, stalling, koetshuis, tuinmanswoning, Belvédère etc. en bovendien diverse wei- en teellanden, verschillende stroken langs openbare wegen, de vaart van de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder tot de Zandvaart met stroken daarlangs. Verder enige verspreide percelen, welke voor de gemeente van belang konden zijn. Alles met een gezamenlijk oppervlak van ongeveer 86 hectare. Ter motivering van dit voorstel werd onder meer het navolgende door B. en W. daarin vermeld: “De gemeente Heemstede mag terecht op veel natuurschoon bogen, vooral door de nog bestaande buitenplaatsen. Voor het publiek zijn die plaatsen in den regel niet toegankelijk. Dit heeft zich tevreden te stellen met den buitenkant daarvan te beschouwen en zich op de openbare wegen te houden. Behalve in den Haarlemmerhout is er er geen wandeling in een bosch. Openstelling van het Bosch en van het voormalige ‘Groenendaal’, welken naam wij weder aan het bosch zouden willen geven voor het publiek, zou niet alleen voor de ingezetenen van Heemstede een groot voorrecht zijn, maar het zou de aantrekkelijkheid van onze gemeente in niet geringe mate verhoogen.” Uit het jaarverslag van de gemeente Heemstede over 1913 lezen we o.a. dat dit bos, gegroeid op het binnenduin, in vroeger tijden bekend als ‘de Heemsteedse Wildernisse’, is een stuk natuur zo mooi, dat er weinig plekken in ons vaderland zijn, die hiermee vergeleken kunnen worden. Schijnbaar verwaarloosd, wat methode van onderhoud betreft, onderscheidt het zich van de meeste wandelparken door zijn wildheid van ongerepte natuur. Streven van de gemeente is het karakter van wild natuurbos zoveel mogelijk te behouden, opdat men zich aldaar wandelende geheel ‘buiten’ blijft gevoelen. Vervolgens worden in het voorstel de vele voordelen nader uiteengezet. Behandeling van het voorlopig koopcontract had plaats in de raadsvergadering van 27 maart 1913. Zonder belangrijke discussie werd besloten om Burgemeester en Wethouders te machtigen om Bosbeek-Groenendaal voor een som van ƒ 318.000,- aan te kopen uit de nalatenschap van Vrouwe C.A.Visser van Hazerswoude, Douairière Jhr. J.B.van Merlen en genoemd in het op 15 maart 1913 tussen hen en de Erven van Merlen (1) gesloten voorlopig koopcontract. Ten overstaan van notaris Mr.C.J.Boerlage, kantoorhoudend in de Meerlhorst, van Merlenlaan 2, werd de akte van koop gepasseerd op 13 juni 1913. Vervolgens is in de gemeenteraadsvergadering van 8 mei een verordening vastgesteld op “het gebruik en beheer van ‘Groenendaal'”. In de daarop volgende raadsvergadering van 12 juni werd besloten machtiging te verlenen aan B.en W. tot het aangaan van een geldlening tot een bedrag van ƒ 350.000,- voor genoemde aankoop. Bovendien werd besloten een krediet te verlenen van ten hoogste ƒ 800,- om Groenendaal open te stellen ter viering van Koninginnedag, tevens ter herdenking van het eeuwfeest van Nederlands onafhankelijkheid onder Oranje. Op 17 juli 1913 had de officiële en feestelijke opening plaats van het wandelbos Groenendaal in aanwezigheid van talrijke genodigden. Door de burgemeester werd bij die gelegenheid een toespraak in dichtmaat gehouden, waarvan de laatste woorden luiden: Heemstêe bloei nu, Heemstêe groei nu, ieder werke daartoe mêe, Worde mij de kracht gegeven Met U naar dien bloei te streven! Dit is Heemsteders mijn bêe.”  Eveneens werd een rede gehouden door de Commissaris van de Koningin in Noord-Holland. mr. Van Leeuwen, en door de heer dr.M.Colenbrander, welke vereniging op zich had genomen de feestelijkheiden bij de opening voor te bereiden. ’s Avonds is ter afsluiting van het feest een vuurwerk afgestoken. Al vrij snel na de openstelling is Groenendaal ontdekt door talrijke volwassenen als kinderen. Voor toezicht en onderhoud zijn in eerste instantie drie bos- en plantsoenwerkers aangesteld. De voormalige stal en koetshuis zijn ingericht voor Ververschingshuis. Als kastelein is J.Scholten aangesteld, terwijl de heer A.L.Roozen, exploitant van hotel Roozen in de Haarlemmerhout belangeloos als adviseur voor de gemeente optrad. Ook de Belvédère werd tegen een entreeprijs van 10 cent per persoon voor het puliek ter bezichtiging opengesteld. Sinds de opening bezochten tot 1 januari 1914: 19.559 personen de uitzichttoren, die bij helder weer vergezichten geeft over de verre omgeving. Sinds de opening bedroegen de inkomsten van Groenendaal in totaal bijna 7.000 gulden. De meeste inkomsten werden gegenereerd uit het bezoek aan de Belvédère namelijk 1955,90 gulden, gevolgd door het verhuren van landerijen ƒ 1916,10 en de winst uit consumpties ad ƒ 1006,26 De verkoop van wandelkaartjes bracht ƒ 134,90 op en van prentbriefkaarten van Groenendaal ƒ 407,62. Stalling van fietsen leverde ƒ 318,70 op en het gebruik van de openbare toiletten ƒ 137,20. (1) De erfgenamen van vrouwe C.A.Visser van Hazerswoude, Douairière jhr. J.B. van Merlen, waren jhr. mr. Bernard Cornelis van Merlen te De Bildt, mr. George Conrad Everwijn Lange (dijkgraaf van de Haarlemmermeerpolder), jonkvrouwe Adriana van Merlen, echtgenote van mr. George Conrad Everwijn Lange, jonkvrouwe Margaretha Diederica van Merlen, echtgenote van Jacob Fontein (chef Guepin en Van der Vlugt in Haarlem), jonkheer Jean Baptist van Merlen, electro-technisch ingenieur, Cothen (Duitsland). In de akte van verkoop werden enige erfdienstbaarheden opgenomen, nodig voor verschillende niet-verkochte gronden. Als bijzonderheid kan nog worden vermeld dat de verkopers het uitsluitend recht tot begraven in de bestaande grafkelder, gelegen in perceel B, 1279, behielden, waarbij de gemeente Heemstede geen rechten mocht heffen. Bovendien mocht deze grafkelder niet bij de Algemene Begraafplaats worden getrokken.

Kaart voor opening Bosbeek-Groenendaal 17 juli 1913

Voorzijde: Feestgids openstelling Wandelbos Groenendaal 17 juli 1913

Gezongen feestlied op opening wandelbos Groenendaal in 1913

Lofdicht op Groenendaal uit 1913

De officiële opening van wandelbos Groenendaal; illustratie uit de Panorama

In 1913 werden speciale koekjes ‘Groenendaalse Moppen’ gebakken door D.Glas

Aanleg van wandelbos Groenendaal in 1914. Op deze foto een groep grondwerkers met schoppen, houwelen en kruiwagens als enige hulpmiddelen. Tweede van rechts  staat de heer J.Kramer uit de Berkenlaan (later verhuisd naar Dr. Droogplein) die per 1 januari 1916 als voorman werkzaam is geweest bij de gemeente-reiniging

Naast voornamelijk lof over de aankoop van Groenendaal door de gemeente was er ook enige kritiek. De vaste ingezonden-stukken-schrijver uit die tijd, de heer Roostee, liet via de pers weten dat het schande was van de gemeente om “tonnen gouds” over de balk te smijten voor een stuk wildernis, spoedig te ontdekken door de vagabonderende jeugd uit Haarlem en mogelijk zelfs Amsterdam en Leiden. De heer Roostee meende dat zeker niet de echte Heemsteder, eeder ongedierte uit Indië en Afrika zich hier thuis zou voelen. De afdeling Heemstede der Algemeene Vereeniging van Bloembollencultuur richtte zich met een adres aan de raad om een groot deel van de grond voor bloembollenteelt te bestemmen. Gelukkig waren er ook enthousiaste reacties, maar de gemeenteraad kon pas overtuigd worden dankzij de toezegging dat “natuurlijk behoudens onvoorziene omstandigheden, de aankoop niet behoeft te leiden tot belastingverhoging.” De totale kosten bedroegen het voor die tijd kapitale bedrag van ƒ 350.000,-. De schuld per inwoner, in 1906 nog slechts ƒ 3.65,  steeg van ƒ 69,- in 1913 tot ƒ 125,- één jaar later. Teneinde het verwaarloosde bos geschikt te maken voor het publiek moest veel grondwerk verricht worden. In 1914 ving het Steuncomité aan met werkzaamheden tot het aanleggen en verbeteren van paden etc, welke reeds het jaar daarop zijn voltooid. Verschillende mulle zandpaden zijn overdekt met een laag zwaardere grond, o.a. de Adriënnelaan en de beide opgangen naar de Belvédère. De middenweg van de Vrijheidslaan met aansluitende Molenlaan zijn voltooid, zodat een goede rijweg ontstond vanaf de Van Merlenlaan naar het Verversingshuis en tevens aansluiting werd verkregen met de Sparrenlaan en Bosbeeklaan. De sloten langs de Van Merlenlaan en de Oostzijde van de Herenweg zijn gedempt en op de daardoor ontstane strook is een wandelweg aangelegd. De kosten van een en ander bedroegen voor de gemeente ƒ 5564,50.

Tijdens de mobilisatie in de Eerste Wereldoorlog 1914-1918 waren officieren en manschappen in Heemstede ingekwartierd. O.a. aan het bivakkement in Groenendaal bracht koningin Wilhelmina tweemaal een bezoek. De grenadiers en jagers posieren hier voor de maaltijd.

Op 6 augustus 1915 bracht koningin Wilhelmina tijdens de mobilisatie een inspectiebezoek te paard aan het 2e Regiment Veldartillerie dat in Groenendaal was gelegerd.

In de raadsvergadering van 17 november 1915 werd op advies van de plantsoenencommissie besloten tot het rooien van een deel eikenhakhout ten westen van de Dennenweg en het aldaar planten van jonge dennen, waartussen eiken. Eerder was bij raadsbesluit van 25 februari besloten het herenhuis ‘Bosbeek’ te verkopen aan de heer jhr.Ch.F. van de Poll te Haarlem met omliggende tuin en bos, ter grootte van ongeveer 5.91 hectare, voor de som van ƒ 58.000,-. Het was hierdoor nodig een nieuwe Bosbeeklaan in noordoostelijke richting aan te leggen, terwijl de bestaande Bosbeeklaan de oprijlaan bleef van het herenhuis. Vooralsnog werd besloten de exploitatie van het het Ververschingshuis in eigen beheer te houden en van de uitzichttoren in eigen beheer te nemen. De Belvédère is in 1914 bezocht door 11.486 personen en in 1915 door 14.184 mensen. In 1915 is het oude hertenhuis gesloopt; de hooiberg werd verrold tot nabij het Ververschingshuis en deed na enige opknapping dienst als muziektent. De verschillende ontvangsten van Groenendaal bedroegen buiten de verkoop van ‘Bosbeek’ ƒ 7.714,52. Op een in 1915 gerooid gedeelte eiken hakhout ten westen van de Dennenberg is in het jaar daarop een beplanting jonge dennen aangebracht. Op advies van de Plantsoenen-commissie is in de raadsvergadering van 7 december 1916 besloten een gedeelte eiken hakhout ten zuiden en ten noorden van de Spaarenlaan te rooien om daardoor gelegenheid te hebben tot aanplanting van een rij sparren achter de bestaande bomen. In 1916/1917 is het Ververschingshuis verbouwd en zijn restaurant en belvédère verpacht. ====================================================

Reclamewagen brandstoffenhandel J.A.Zwarter (Raadhuisstraat 67) in Groenendaal circa 1910

De autobusdienst ‘Groenendaal’ 1914-1915

Het college van B. en W. en het bestuur van de autobusvereniging Groenendaal-Haarlem in 1914 bijeen in Groenendaal. Zittend v.l.n.r.: van links naar rechts J.H.M.van Houten (wethouder), jhr.mr.D.E.van Lennep (burgemeester), dr.E.A.M.Droog (president-commissaris) en J.H.M.van Houten (wethouder). Staand v.l.n.r.: H.Kimman (directeur) en de commissarissen W.C.van Meeuwen, mr.J.Lohman, A.A.Swolfs en jhr. P.N.Quarles van Ufford.

Te beginnen 5 juli 1914 is voor de zomermaanden een busdienst van de Haarlemmerhout naar Groenendaal vice versa in het leven geroepen met twee dubbeldekbussen. Boven midden van de voorste bus burgemeester mr.D.E.van Lennep. Links van hem wethouder H.J.M.van Houten. Daarachter wethouder H.J.M.Peeperkorn en meer naar rechts secretaris Swolfs. Helemaal rechts vooraan wethouder dr.E.A.M.Droog. Najaar 1915 is de dienst na een faillissement gestaakt.

Angelo Kinket vervaardigde een schaalmodel 1:32. Over de kleurstelling e.d. heeft hij destijds contact gehad met ir. Ben Colenbrander.

Openluchtvoorstelling in 1917 van toneelstuk Kaïn in Groenendaal, geschreven door dr. Jozef Crets

Uit: Op de Hoogte, jaargang 14, 1917

Kain; spel van haat en liefde. Openluchtspel opgevoerd in de zomer van 1917 in Groenendaal. Geschreven door dr.Jozef Crets en met muziek van Emiel van den Eijnde

Scene uit openluchtspel ‘Kain’ van de Vlaamse schrijver Jozef Crets, opgevoerd in Groenendaal Heemstede (Het Leven 1917)

Scene uit ‘Kain’, openluchtspel opgevoerd in Groenendaal (Het Leven, 1917)

Kaïn in het toneelstuk van Joseph Crets

achterzijde kaart  openluchtspelen te Heemstede zomer 1917. Kaïn, spel van haat en liefde door dr.Jozef Crets. Muziek: Emiel van den Eynde

Nog een openluchtspel in Groenendaal: de Christusspeler uit 1937 van pater Jac. Schreurs

Voorzijde programma van openluchtspel ‘de Christusspeler’ in september 1937 opgevoerd in wandelbos Groenendaal. Door pater Jac. Schreurs M.S.C. geschreven ter gelegenheid van het 700-jarig jubileum van de sterfdag van Theodorus de Celles, stichter van de kloosterorde van de Kruisheren ofwel Orde van het Heilig Kruis.

Vervolg programma van openluchtspel de Christusspeler (1937)

Slot van programma openluchtspel de Christusspeler uit 1937

Illustratie uit dagblad De Tijd in een artikel over spel ‘de Christusspeler’ van 12 september 1937

Ontwerp plattegrond van openluchttheater in Groenendaal, Heemstede (De Tijd, 11-9-1937)

Idem uit De Tijd van 12-9-1937. Het nieuwe mysteriespel van pater Jac. Schreurs M.S.C. onder regie van de Antwerpse toneelkunstenaar  Anton van de Velde in Groenendaal trok enige duizenden bezoekers. De rol van de hoofdpersoon werd vertolkt door Piet Niessen.

Artikel over het spel ‘De Christusspeler’ uit De Tijd van 5-9-1937

Artikel over de Christusspeler uit de Katholieke Illustratie van 30 september 1937 (1)

Vervolg artikel over de Christusspeler als openluchtspel in Groenendaal Heemstede, uit de Kath. Illustratie van 30 september 1937

===================================================== Na 1914 werd het verversingshuis in het voormalig koetshuis, de stal en dienstwoning van Bosbeek/Groenendaal door de gemeente verpacht aan de families Uitendaal en Verdonschot. Anno 2012 leidt intussen de vierde generatie Uitendaal het restaurant van landgoed Groenendaal. Onderstaande foto dateert uit 1920 en is bij de achter-uitgang van het verversingshuis gemaakt. We zien hier van links naar rechts: Arie Verdonschot, de gezusters Truus en Bets Stijnman (werkten in het restaurant). Achter hen Kees Verdonschot, dan een kok, de kelners Frans van den Berg en Gerard Schultz en toenmalig chef de cuisine Lou Campfens. Knielend: Stien Verdonschot, die de kiosk in Groenendaal beheerde. Zittend: Jan Uitendaal en Gerrit Verdonschot, zonen van de twee exploitanten, die in 1920 nog als hulpjes dienst deden. [Informatie van Arie Kramer]

De Burgersociëteit in optocht november 1918 op de Van Merlenlaan. Een adhesiebetuiging aan het koninklijk huis, dat vanwege Troelstra onder vuur lag. Kinderen, gevolgd door de harmonie en veel inwoners liepen mee in zondagse pak. Voorop vier politieagenten, van links naar rechts Zwartkruis, Silvis, Uittenboogaard en Veen. Op de bok de gebroeders Cornelis en Floris van Schagen. In het rijtuig het Oranjecomité. Rechts daarnaast lopend politieinspecteur C.H.Kemper.

Kalenderplaatje van waterlelievijver Groenendaal uit 1910

Sparrenlaan met dienstwoning Bosbeek-Groenendaal

Ritsema Boskade met zicht op achterzijde van ‘Le Tigre’ aan de Herenweg

Jongedames in Groenendaal met zicht op het Molentje.

Na 1913 vonden activiteiten op Koninginnedag plaats op de weilanden van Groenendaal. Vrijwilligers (vooral dames) die bij de activiteiten meehielpen poseren hier voor de fotograaf in 1919

Poserende kinderen omstreeks 1921 in wandelbos Groenendeel voor de jonge fotograaf Leonard Baruch (1905-1978)

Een openlucht-lunch in Groenendaal in 1922 na het behalen van het kampioenschap door H.F.C. in 1922. Jong en oud waren op Groenendaal verenigd.

Foto uit 1921 van de oude kiosk nabij het Ververschingshuis (gemeentecollectie in N.H.Archief)

Boswerkers bezig met het onderhoud van Groenendaal

Een auto-ongeluk op de Herenweg ter hoogte van Groenendaal. Uit de Prins van 29 juli 1916.

Groenendaal heeft sinds de openstelling altijd veel belangstelling getrokken van jong en oud. Op deze foto uit 1920 zien we het jaarlijkse uitstapje van een schoolklas onder leiding van een meester en een juf. Op de achtergrond het siermolentje met dubbele stelling

Een verkeersongeval in 1930 op de Herenweg tegenover de ingang van Groenendaal. Het bleef bij wat lakschade. Niettemin was de Heemsteedse Hermandad ruimschoots aanwezig met de agenten H.J.te Marvelde, Pronk en W. Uittenboogard. In het witte huis op de achtergrond bij de Torenlaan woonde agent IJtsma.

Een groot wandelaar zijn leven lang was Jan van Looij, bekend als ‘Jan de Tippelaar’. Hij liep vele duizenden kilometers in binnen- en buitenland. Als negentigjarige kon men hem in 1981 nog in Heemstede aantreffen. Deze foto dateert uit 1930 en zien we hem met een selectie medailles uitgedost in Groenendaal

Dit rustieke witte huisje stond tegenover het in 1935 gebouwde ‘Le Tigre’ nabij de Herenweg aan een noordelijke ingang van Groenendaal. Foto uit 1922. Een verkenner vraagt om een heitje voor een karweitje. Later woonde hier politieman IJtsma totdat sloop plaatsvond.

Tijdens de mobilisatie in de wereldoorlog 1914-1918 waren officieren en manschappen behalve in Bennebroek ook in Heemstede ingekwartierd. O.a. aan het bivakkement Groenendaal bracht koningin Wilhelmina tweemaal een bezoek. De grenadiers en jagers poseren hier voor de maaltijd.

Dezelfde Blindenvereniging poseert bij Meer en Berg, alwaar men die dag in 1920 vrije toegang had (foto Stadsarchief Amsterdam)

Nederlandse letterkundigen voor hun jaarvergadering bijeen in het Verversingshuis van landgoed Groenendaal. Uit: Het Leven, 1921, blz. 818 In aanwezigheid van mw. Alb. Draaijer-de Haas, mw. Ina Boudier-Bakker, J.B.Ubink, Bernard Canter, Cornelis Veth, Henri Bakels, dr. P.C.Boutens, A.Reiding, mw. Christine Doorman, Maurits Esser [= Gerard van Ekeren], mw. Marie Verhoeven-Schmitz, Roeland van Ruijven, Albers, Karel Wasch, Frans Mijnssen, Herman Robbers, mw. M.G.Kooij-van Zeggelen, Verhoeven (kunstschilder).

Eerder maakte de Vereniging van Letterkundigen na de jaarvergadering een uitstapje naar Dordrecht waaraan 41 leden deelnamen.

1= mw. M.Mijnssen, 2 = Dr. Van Moerkerken, 3= Annie de Meester, 4= Annie Alberdingk Thijm, 5= Annie Salomons, 6= mw. Visser, 7= mw. Ina Boudier-Bakker, 8= mw. Alberdingk Thijm, 9= Johan de Meester, 10= mw.A.de Haas, 11= K.J.L.Alberdingk Thijm (Lodewijk van Deyssel), 12= Isr. Querido, 13= Van der Moer, 14= mw. Ary Prins, 15= Jac van Looy, 16= Gerard van Huizen, 17= mw. Herman Robbers, 18= Frans Bastiaanse, 19= me. Robbers, 20= Dr. Boutens, 21= mw.Reddingius-van Harlingen, 22= Ary Prins,  23= J.Reddingius, 24= G.F.Haspels, 25= Frans Mijnssen, 26= mw. Kooy-van Zeggelen, 27= A.Th.de Meester, 28= mw.Top van Rijn-Naeff, 29= Frits van Raalte30=Herman Robbers, 31= mw. Bastiaanse, 32= Henri van Wermeskerken, 33= Dirk Coster, 34= Gerard van Eckeren (Esser), 35= Johan Borgman, 36= Kooy, 37= Visser, 38= Ekker, 39= A.Roland Holst, 40= mw. van Moerkerken, 41= Mr. de Beaufort.

Tijdens het interbellum was in de Van Merlenvaart een botenhuis te vinden waar men zomers een bootje kon huren

Tijdens een novemberstorm in 1921 knapten verscheidene bomen in Groenendaal

Lunch in de openlucht op Groenendaal van HFC na het behalen van het kampioenschap der tweede klasse, 1921-1922 (gedenkboek HFC 1879-1924)

================Openluchtspel 1923============================================

15 september 1923 is het zilveren regeringsjubileum van koningin Wilhelmina gevierd met een openluchtspel in het wandelbos Groenendaal. Vooraanstaande inwoners staken zich in historische kledij en speelden het bezoek na van de Engelse koningin Henriëtte Maria, echtenote van koning Karel I, in gezelschap van o.a. de jonge prins Willem II en zijn echtgenote Maria Stuart aan Adriaan Pauw op 8 september 1642.

Op de foto zien we zittend Henriëtte Maria van Engeland, gespeeld door freule A.Teding van Berkhout en naast haar Anna van Ruytenburg, 2e echtgenote van Adriaan Pauw, uitgebeeld door mevrouw Beels van Heemstede. Staande van links naar rechts: Gerard Pauw = jonkheer J.P.Teding van Berkhout; hofdame Abercromby = freule van Riensdijk; Adriana Jonckheyns = mej. J. (Valken-)Meinesz.; Adriaan Pauw jr. = jonkheer G. van Lennep; freule van Dohnia = mevrouw Teding van Berkhout-van Lennep; Adriaan Pauw als heer van Heemstede = H.C.Beels van Heemstede; Johan van de Kerckhove = jonkheer P. van Lennep; Lady Stanhope = freule Teixeira de Mattos; hofdame Madame Lillies = mej. M.Aberson; Sir Alexander Hume = de heer Labouchère; Anna Cornelia Pauw =-mw. E.Dorhout Mees; Jan Adriaansz. Leeghwater = M.C.Colenbrander; Monsieur Hopton = J. Waller; freule van Brederode = mevrouw Quarles van Ufford-Dolleman; Michiel Pauw = B.F. Enschedé; schout Hendrik de Goyer = B.W.Colenbrander. Het meisje vooraan rechts met bloemen in de hand stelt de dochter voor van Reynier Pauw en Adriaan Jonkheyns = de toen achtjarige Caroline Beels 

De aristocratische dames poseren voor het koepel van Groenendaal

Het Oude Slot van Heemstede was in Groenendaal van hout nagebouwd naar een ontwerp van tekenaar Jan Wiegman

=======================================================

Bij de ingebruikname van de magyrus automobielbrandspuit [nu museumauto] in 1924 poseerde de Vrijwillige Brandweer Heemstede in het Groenendaalse bos. Tweede rij links met pet is commandant J.Schelling. Op de voorste rij van links naar rechts: onbekend, J.Verzijlbergen, De Groot, M.de Zwart, Joop Vester, T.Vos, G.Neeskens, Jaap Vester, G.Zonneveld, M.Kolk en A.Leuven. Tweede rij: J.Schelling, J.Oom, D.de Wilde en J.Bank. Achterste rij: M.Schulz, een onbekende, J.Neeskens, D.Veenings, A.van Tongeren, G.van Bakel en W.Davelaar (informatie Arie Kramer)

===================================================================== Enkele afbeeldingen uit de Katholieke Illustratie (1920-1927)

Sneeuwzondag 15 januari 1922. Een natuuropname in het Groenendaalse Bos te Heemstede (K.I.)

Groenendaal. Kath. Illustratie, 1920 (A.Peperkamp)

Zomer, adieu! Uit: Katholieke Illustratie, 1920

Groenendaal. Knipsel uit de Katholieke Illustratie van 12 oktober 1927

In 1921 werd opgemerkt dat het in uniform surveilleren niet goed mogelijk was vanwege de slechte staat waarin die verkeerden. Toen is een nieuwe dienstkleding voor de plantsoenwachters aangeschaft, geleverd door de firma W.A.Hassing in Amersfoort. Een foto uit deze jaren twintig van de vorige eeuw met de zeven boswachters van Groenendaal die met hun wandelstok poseren. Op de achtergrond de Belvédère.  Van links naar rechts A.Willemse (later politieagent), T.Saarloos, Th.van den Berg, H.Walet, F.Burger (bijgenaamd ‘de martelaar’), ‘Janbaas’ Neeskens en D.Beck.

Nog een foto van de 7 boswachters van Groenendaal (Marc de Bruijn)

Bospolitie W.Prins nam in 1947 de functie over van A. Willemse die deze vanaf 1913 had vervuld. Hier is hij in gesprek met de heer Hendrikse in het Groenendaalse bos. W.Prins trouwde met een dochter van Willemse. Tot 1947 woonde hij in de Javalaan, maar verhuisde in dat jaar naar de dienstwoning van zijn schoonvader, Groenendaal 2, een aanbouw bij het Verversingshuis. later verhuisde het gezin Prins naar Groenendaal 4 en is het pandje nummer 2 afgebroken. [zie artikel: Drie generaties Willemse/Prins in Groenendaal, Heerlijkheden, nummer 122, november 2004, p. 228-233]

Het jaarverslag van de gemeente Heemstede over 1916 vermeldt dat in het wandelbos Groenendaal het politietoezicht – in 1913 gestart met 3 functionarissen – nu wordt uitgeoefend door 7 plantsoenwachters in dienst van de gemeente Heemstede. ‘Groenendaal’ werd vooral in de maand augustus druk bezocht, maar in verhouding tot het aantal bezoekers zijn slechts een luttel aantal overtredingen gekonstateerd. Daar het bos veel bezoekers trekt uit Amsterdam en ook nog verder gelegen plaatsen, die vroegtijdig Heemstede verlaten, leverde de sluiting met hekken ’s avonds geen moeilijkheden op.

Lelievijver Groenendaal

Schapenweide Groenendaal

Waterlelievijver met Chinees wandelbruggetje Groenendaal Heemstede

Koepel Dennenberg in Groenendaal

Nog een afbeelding met de schuilhut in Groenendaal

Het zogeheten ‘heksenhuisje’ in het Groenendaalse wandelbos is in 1991 gerestaureerd. Het houten bouwwerkje ligt op een heuvel ten westen van de tennisbanen. Gebruikt als schuilplaats bij slecht weer en als speelplaats voor kleine kinderen.

Foto van een familiereünie in Groenendaal, juli 1929

Uit het Haarlems Dagblad van 17 april 1991

Waterpartij en molen nabij Groenendaal. Uit: Stad Amsterdam van 22 augustus 1930

Rijtocht door Heemstede en Groenendaal na het behalen van een kampioenschap van Heemstede Berkenrode Combinatie (HBC) in de jaren twintig van de vorige eeuw

Groenendaal als reclamemiddel om zich in Heemstede te vestigen (1925)

Een reizend circus nabij de Molenlaan op een foto van Leonard Baruch uit omstreeks 1930. Schuin achter de lantaarnpaal is de toren van de Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk zichtbaar

Een reizend circus strijkt zich neer op een weiland bij Groenendaal. Hier poseert een dompteur met zijn olifant. Foto van Leonard Baruch (1905-1978)

Laantje in Park Groenendaal Heemstede

Reclamewagen van brandstoffenhandel J.A.Zwarter in Groenendaal

Bij het zilveren jubileum van directeur A.Boendermaker (Voorzitter van Vereniging tot Werkverschaffing aan Hulpbehoevende Blinden, Amsterdam – van beroep architect) rond de muziektent in Groenendaal, 1920 (Beeldbank Stadsarchief Amsterdam)

 

Betonnen tankversperringen aan de Molenlaan nabij het Molentje van Groenendaal die in mei/juni 1945 in opdracht van het Militair Gezag door Duitse soldaten moesten worden gesloopt. Tevens werden zij ingeshakeld om landmijnen te demonteren

Met betonboren aan het werk  bij de tankverperringen

 

Ontploffing  na munitie in het beton te hebben aagebracht. Rechts het Molentje

=======================FLORA 1925 =================

Aan de Flora 1925 namen de volgende kwekers uit Heemstede deel: – J.C.van der Eijken; Jan Roes; Gebr. N. en J.Roozen; Q.van den Berg en Zonen; fa. M.J.Braam; B.C.Alkemade; Joh.Rosenkrantz & Zn.; P.Nelis en Zn; A.Voorderhake. Uit Bennebroek: W.van Lierop en Zoon.

Kaart van FLORA 1925 op expostie ‘Bloeiende bollen’, Museum Haarlem, 2019

Het archief van de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur bevindt zich in het Noord-Hollands Archief, toegang 525. In 1918 is besloten de Flora-tentoonstelling op het terrein van Groenendaal in Heemstede te houden. 13 januari 1919 zegde de gemeente Heemstede zich bereid tot steun en alle medewerking en is de heer J.C.Tersteeg benoemd als tuinarchitect. Na de expositie van 1925 zou hij ook de Flora 1935 gevraagd zijn, maar is uiteindelijk gekozen voor H.J.Voors ten aanzien ontwerpen en aanleggen van de tuin en als architect voor de gebouwen: J.C.Brand uit Aerdenhout. Beide ontwerpers zijn in 1933 met de voorbereidingen aangevangen. Ook voor de Flora van 1953 (in 1950 begonnen) is gekozen voor tuinarchitect H.J. Voors uit Heemstede, die tevens algemeen secretaris-penningmeester van de organisatie was, de ‘Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur’, opgericht 1 juli 1860, destijds gevestigd te Haarlem.

Reclameplaat Flora 1925 Heemstede

DE FLORA VAN 1925

Ontwerp van Flora 1925 door Dirk Frederik Tersteeg (1876-1942)

Voorzijde Flora-catalogus 1925

Groenendaal. In groen de terreinen van de Flora-tentoonstelling 1925. In rood: gebouwen; in geel: bestaande wegen; in blauw vaarten en vijvers. 1 = raadhuis; 2 = Hervormde Kerk, 5= Belvédère; 6 = Verversingshuis; 7 = Zwemvijvers; 10 = gemeente-reiniging; 15 = openbare werken en brandweer

 

Schrijven van de secretaris (Witsen Elias) omtrent het beschikbaar stellen van een zilveren medaille  namens H.M. Koningin-Moeder Emma, 10 maart 1925

Mapje ansichtkaarten van FLORA 1925 (verzameling Ruud van der Molen)

Schrijven van Witsen Elias, secretaris van H.M.de Koningin-Moeder over toekenning van een zilveren medaille

Tuinarchitect D.F.Tersteeg (1876-1942) ontwierp de Flora 1925 in Heemstede (foto archief Eemland)

Ter voorbereiding van de opening zijn tuinlieden bezig met een in zonderlinge vorm gesnoeide heester. Op de achtergrond het restaurant

Deel van gelegenheidsvers ‘Naar Heemstede’ van Koos Speenhoff, voor het eerst gepubliceerd in de Opechte Haerlemsche Courant, 28 maart 1925.

Al lang voor de Flora van 1925 in Groenendaal zijn talloze bollen gepoot, zoals op deze foto de bollen van de firma Tubergen, die alom succes hebben geoogst.

Groep crocussen op FLORA 1925 Heemstede

FLORA 1925, een gezicht vanaf het terrein met op de achtergrond o.a. het hoekhuis Molenlaan en het siermolentje van Groenendaal.

Bloemperken op de FLORA-tentoonstelling 1925 in Groenendaal (Geheugen van Nederland)

Flora Heemstede 1925 (op de achtergrond de O.L.V.kerktoren van Antwerpen) (Felix Archief – Antwerpen)

In 1925 door C.J.van Tubergen uitgegeven voorjaarscatalogus

Bouw hoofdgebouw Flora-1925 door aannemer Korringa

Bij haar aankomst op de Flora van 1925 ontving de toen 16-jarige prinses Juliana een groot boeket bloemen dat zij bij haar rondgang op het tentoonstellingsterrein met zich meedroeg.

Bezoek van koningin Wilhelmina, en links achter haar prinses Juliana aan de FLORA 1925 in Heemstede

Bezoek van prinses Juliana aan de bloemententoonstelling Flora, 26 maart 1925

Een foto van in de internationale Voorjaars-Bloemententoonstelling Flora in 1925

Interieurfoto Flora 1925 met een model van het Molentje van Groenendaal

De jury van de Internationale Voorjaars-bloemententoonstelling FLORA 1925

Restaurant en omgeving Flora Heemstede 1925

Een kiek van de Flora 1925 met de bomen van Groenendaal op de achtergrond

Hoofdgebouw int. Flora-tentoonstelling Heemstede 1925

Een foto van het interieur van het interieur van het FLORA tentoonstellingsgebouw in 1925 met het borstbeeld van Krelage

(vliegbewijs mej.D.IJtsma, rondvlucht Flora 4 mei 1925 – Ruud van der Molen)

Enveloppe met FLORA-internationale bloemententoonsteling stempels Heemstede 1925 (Ruud van der Molen)

De voltallige jury van de FLORA 1925

De ‘Murillo-sports’ op de Internationale Voorjaarsbloemententoonstelling Heemstede 1925

Flora 1925 Tentoonstellingterrein vanaf de Sparrenlaan

Flora 1925: Rotspartij

Koningin Wilhelmina bezoekt de Flora tentoonstelling van 1925 in Heemstede

In de pers onvermeld gebleven zijn de relletjes die bij het bezoek van koningin Wilhelmina plaatsvonden door anti-monarchisten zoals socialisten en anarchisten. De heer P.J.E.van den Berg uit Santpoort, geboren op 16 november 1912 te Heemstede als zoon van een onderwijzer (hoofd Voorweg-Mulo), heeft hier tot 1940 gewoond, o.a. in de Raadhuisstraat 29 naast het toenmalig postkantoor, later politiebureau, heeft vanuit zijn herinnering het volgende bericht: ‘Koningin Wilhelmina moest langs een omweg de expositie ingeloodst worden. Er werden enige relschoppers opgepakt. Mijn moeder schoof  de schuifluiken dicht uit angst voor de ramen en er dromden meer dan 100 relschoppers voor de hoofdingang van het politiebureau. Inspecteur Kemper werd gewaarschuwd, een driftige kerel. Hij stelde zich binnen even op de hoogte, ging alleen naar buiten, greep wie hij voor zich had en sloeg ze met de koppen tegen elkaar. Zo veegde hij de Haarlemmers weg. Een machtig gezicht! Kemper hield wel van die huzarenstukjes, wat hem overigens niet bij iedereen geliefd maakte.’

Prentbriefkaart van bezoek Koningin Wilhelmina en prins-gemaal Hendrik aan de Internationale Voorjaarstentoonstelling Heemstede in 1925

Uit de Katholieke Illustatie van 1925: ‘De koninklijke familie bezoekt de bloemententoonstelling. Met een geheel nieuwe expositie in de grote hall is de internationale Voorjaars-Bloemententoonstelling te Heemstede haar tweede phase ingetreden. Op den eersten dag daarvan 26 Maart gaf onze Koninklijke Familie door een bezoek van haar belangstelling blijk. Op onze foto bij de aankomst genoren, ziet men Hare Majesteit, begeleid door de heer E.H.Krelage, voorzitter, – H.K.H. Prinses Juliana, met den heer H.J.Voors, algemeen secretaris, – en Z.K.H. Prins Hendrik, in gezelschap van den heer Jan Roes, onder-voorzitter der bloemententoonstelling.

Prinses Juliana en haar vader prins Hendrik worden op de dag van de opening rondgeleid bij de Flora 1925

Prinses Juliana wordt rondgeleid op de Flora 1925

Koningin Emma wordt op de Flora-1925 rondgeleid door de heer Ernst Krelage

Foto van de voorbereidingen in 1925 met de aanleg van bloemperken naar een ontwerp van architect Korringa

Entree naar de FLORA-tentoonstelling aan de Molenlaan in Heemstede in 1925, uitbundig versierd met vlaggen.

Winnaar van de wisselbeker op de Flora-tentoonstelling van 1925 was de heer P. van der Linden, op deze foto temidden van ingezonden hyacinthen.

Belgische inzending Flora 1925 Heemstede

Het aan de Alg. Ver. v. Bloembollencultuur aangeboden borstbeeld van J.H.Krelage op de tentoonstelling van Flora in 1925

Interieur bloemenkas op Int. Flora Heemstede van 1925

De Belgische Floraliën op de Flora in 1925

 

1925 Foto Kwekerij Bijvoet, Houtmanpad Haarlem. Partij hyancinten, gebroeid door Leo Bijvoet en Leen Roozen Nic zoon in de kas van Van Emmerik aan de Houtvaart. Partij besteld voor de FLORA tentoonstelling te Heemstede van de Alg. Ver. voor Bloembollencultuur, inzending van de afdeling Overveen-Bloemendaal. Van links naar rechts in de schuur: ?, Henk de Groot (inkoper Gebr.Bijvoet),…de Groot (broer, boekhouder firma Bijvoet), Henri Eldering – kachelpijp – dan Jan Bijvoet, Henri Roozen (Willemsoord) ?, Frans Roozen, Prenen, Gerrit Eldering, Willem Roozen Wzn, Jan Roozen (Haverkamp), ? ?, Leen Roozen Nic Zn, Jacob Bijvoet, Piet Hulsebosch, Jan Eldering Franszn, paal, dan Frans Roozen (Willemsoord), P.Roozen (Willemsoord), Leo Bijvoet, Louis Bijvoet, Jan Beeren, Willem A.Rijnierse, Willem Roozen Azn., ?, Arnold H.Bijvoet, ?. H.Dames Wzn., Willem van Kessel, Piet Roozen (van Daalen), Jan Roozen (genoemd “van de tol”).

 

Bollenvelden Bijvoet / Roozen ten westen van Haarlem aan het Houtmanpad (Uit: Hollandse Steden, 1928).

Oorkonde van de Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur tijdens de FLORA 1925 in Heemstede uitgereikt aan de bloembollenfirma C.G.van Tubergen Jr.

De ontvangst der Belgische delegatie, juryleden en  verdere gasten der Internationale Voorjaarsbloemententoonstelling Heemstede in 1925, door de Nederlandse regering in de Ridderzaal te ‘sGravenhage. Zittend van links naar rechts: dr.Saulner (Frankrijk), mevrouw Ruijs de Berenbrouck, Prins de Ligne (Belgisch gezant), gravin de Kerckhove de Denterghem, Prins Hendrik, jonkheer mr.Ch. Ruijs de Berenbrouck (Minister van Binnenlanse Zaken en Landbouw), mevrouw Krelage, graaf A.de Kerckhove de Denterghem (België), E.H.Krelage.Achter deze mr.H.C.Dresselhuijs, voorzitter van de Nederlandse Tuinbouwraad.

(Flora Heemstede, Het Leven, 21 maart 1925

Flora-1925 Heemstede. Uit: Het Leven van 30 mei 1925

Op 1 mei 1925 stond in de meeste landelijke en regionale kranten het volgende bericht over de ordeverstoring te Heemstede tijdens een koninklijk bezoek: “De Haarlemsche rechtbank heeft uitspraak gedaan in de zaak van de beide mannen, die gearresteerd werden tijdens het bezoek van de Koningin aan de bloemententoonstelling in Heemstede. De eerste stond terecht wegens onnodig opdringen en het zich niet verwijderen in de hem aangegeven richting. Van het eerste werd hij ontslagen  van rechtsvervolging, voor het tweede werd hij veroordeeld tot ƒ 10,00 boete subs. 10 dagen. De tweede beklaagde die geroepen had ‘honger’ en daardoor de orde had verstoord werd ontslagen rechtsvervolging.”

Bericht uit Het Volk van 18 april 1925. De heer Tilman die van 1921-1925 burgemeester was van Bennebroek zal tot zijn overlijden in 1981 minder plezierige herinneringen aan de Flora 1925 hebben overgehouden. Na zijn arrestatie en vrijlating diende hij zijn ontslag in nadat bij onderzoek was gebleken dat hij onzedelijk gedrag had getoond met jongemannen, o.a. in café-restaurant van T.H.van Ree aan de Camplaan. Zijn ontslag is voor kennisgeving door de gemeenteraad van Bennebroek aangenomen. Hij verhuisde naar Parijs, vervolgens naar Gent en kwam in 1940 terug in ons land om zich als fruitteler in Helden (Limburg) te vestigen.

Sluitzegel van de FLORA 1925 in Heemstede

Speld van FLORA  1925 gedeeltelijk van een gouden legering vervaardigd en de bloem als het ware in een wit emaille bedje gelegen.  Aan de achterzijde is een platte rond knop aangebracht zodat het in een knoopsgat kan worden bevestigd (aanwinst Ruud van der Molen)

Wandbord Flora 1925 met voorstelling van een tulp (recente aanwinst van Ruud van der Molen, 2019)

Zenith-vaasje Flora Heemstede 1925 (Ruud van der Molen)

Partituur van FLORA-Marsch uit 1925 (Ruud van der Molen)

Vooromslag van boek: De internationale voorjaars bloemententoonstelling te Heemstede. Haarlem, Erven Loosjes, 1925

Inhoudsopgve boek 1925

Portret van W.B.Roozen, opzichter van de FLORA tentoonstelling 1925

Het borstbeeld van J.H.Krelage na de aanvaarding door het Hoofdbestuur

De ontvngst van organisatoren en bestuurders der FLORA 1925 in de Ridderzaam op 23 april

De ontvangst van het gemeentebestuur van Heemstede op de FLORA 1925

Op de pagina’s 185-189 zijn alle koninklijke bezoeken beschreven

Bezoekcijfers FLORA Heemstede 1925

TEKST MARSCH:  ‘Bloemen bloeien, bloemen geuren, in Heemsteedsch Groenendaal, Welk een pracht en welk een kleuren, biedt ons tentoonstelling Internationaal. Bloemen, rijk aan kleur en schoonheid, vol van kunst en liefdegloed, Vindt U daar in verscheidenheid door het ijverig kweekersbloed. – Welkom allen, die haar minnen, En eer brengen aan haar pracht, Welk een schoonheid der zinnen, Aan ons aller bloem gebracht; – Welkom allen van heinde en verre, In ons Heemsteedsch bloemfestijn. Moge deze bloemenweelde, Voor allen zegen zijn. ‘

Na afloop van de succesvol verlopen Flora-1925 is op het landgoed Waterland te Velsen van jonkheer Boreel van Hoogelanden voor de juryleden een tuinfeest georganiseerd. (Zondagsblad, 27 mei 1925)

======================WALVISBANK======================

Henk van der Eijk schrijft op zijn blog ‘Historical gardens’: ‘De walvisbank die ooit in de tuin van Groenendaal stond, was een van de bekendste uit kaakbeenderen van walvissen opgebouwde tuinornamenten. Als datering wordt het begin van de 19de eeuw aangehouden, op het moment dat Adrian Elias Hope eigenaar was van zoel Bosbeek als Groenendaal. In de late jaren 1780 zien we aanwijzingen voor een hechte band tussen de moeder van Adrian Elias Hope, de uit Rotterdam afkomstige Philippina Adriana van der Hoeven, en de eveneens in Rotterdam gevestigde familie Groeninx van Zoelen. Die laatsten kopen tussen twee bezoeken aan Bosbeek in, 6 walviskaakbeenderen. Hier wordt de vraag gesteld of die beenderen misschien voor Bosbeek bedoeld waren.

De door Adrian Elias Hope geplaatse ‘walvisbank’ op een prentbriefkaart uit circa 1926. Deze bestond uit walvisgraten. De palen waarop de bank rustte waren vervaardigd van de kaken; de leuning en zitting van de ribben

Dagblad ‘Het Vaderland’ publiceerde op 6 juli 1926 over een vacantie-kinderfeest naar Heemstede en Bloemendaal: “Op 12, 13 en 14 juli wordt het vacantiefeest voor de kinderen van de lagere school alhier [= Den Haag] gevierd in het Groenendaalsche Bosch te Heemstede of in de omgeving van Bloemendaal. De groepen die naar Heemstede gaan, worden met den trein vervoerd naar Woestduin, van waar zij na een kwartier wandelen in het Groenendaalsche Bosch komen. In de omgeving worden wandelingen gemaakt naar de Waterdel en de Walvischbank (…)”.

‘Bank van walvischkaken’ uit: Eigen Haard van 25 Oktober 1913

Ansichtkaart uit 1918 met twee personen in het Engelse bos nabij de walvisbank. Rechts de Beukenlaan.

Kaart uit 1913 van de firma Weenkink & Snel uit Den Haag waarop een familie, dat wil zeggen 2 volwassenen en 9 kinderen poseren op en rond de walvisbank voor de fotograaf

De walvisbank in Groenendaal op een ansicht uitgeven door W.H.van Leeuwen in Haarlem

Jongen achter de walvisbank van Groenendaal

Een krant lezende man op de walvisbank

Nog een oude ansichtkaart van de walvisbank

Willemien van Amstel (echtgenote van Daan de Wilde), poserend op de walvisbank van Groenendaal

=================TOLPOORT==================================================

Het oorspronkelijk tolhuis met houten tolhek en stenen brug over de Leidsevaart in 1657. Op de achtergrond de Bavo-kerk in Haarlem.

Foto van de tolpoort aan de Leidsevaart kort voor de afbraak in 1925 genomen en gepubliceerd in het tijdschrift ‘Buiten’ van 9 januari 1926. Een redacteur schreef dat men de uit 1695 daterende tolpoort bouwvallig had laten worden. “Zij wordt thans herstelt, denkt ge? Neen, gelijk in de tijden der groote sloopwoede is ze afgebroken. Het ligt in de bedoeling deze poort later weer op te bouwen; daartoe worden de stukken zorgvuldig bewaard. Waarom later? Waarom niet thans? Het gemeentebestuur van Heemstede alleen weet het.”

De historische tolpoort met de wapens van Haarlem en Leiden stond bij de Leidsevaart op de hoek van de Zandvoortselaan en moest in 1925 wijken ter verbreding van de weg. In 1930 kreeg deze ‘Haarlemse’ tolpoort [de ‘Leidse’ staat in Oegstgeest] een nieuwe bestemming als toegangspoort tot de tennisbanen op het landgoed Groenendaal

De vm. tolpoort Haarlem-Leiden in wintertooi

De tennisbaan van Groenendaal op de vroegere moestuin en met op de achtergrond de tolpoort

================================================================

Op 3 juli 1927 in Groenendaal genomen kiekje van een dame Beelen en een dame Peeperkorn.

Poserend voor de gewortelde beuk van Groenendaal, 3 juli 1927

Groenendaal, 21 augustus 1927

Dezelfde vm. (dienst)woning als van 1922 op een foto uit 1934 nabij de zwaaivijver en Herenweg. Op de achtergrond: ingang weg richting Amsterdamse Waterleidingduinen

In Heemstede is het huwelijk voltrokken tussen mej.H.Hartogh Heys van Zouteveen en de heer J.M.J.F. Erens, beiden lid van de Haarlemsche Rij- en Jachtvereeniging. Het bruidspaar maakte een rijtoer door het Groenendaalse bos

Familiefoto gemaakt in het Groenendaalse bos, juli 1929

De Christelijke Kleuterschool destijds aan de Achterweg gehuisvest werd omstreeks 1900 opgericht. Van een uitstapje naar Groenendaal is deze foto gemaakt. De volgende namen konden worden achterhaald: Chris Vermeer, Anton Gaikhorst, Jaap Treffers, Bram Gaikhorst, Manus v.d.Kolk, Wim Rison, Tjeerd IJtsma, Lies Ansing, Paul Tibbe, Fop en Dien de Jong

EEN WILD-WEST VOORVAL IN GOENENDAAL IN 1911 Uit een politieverslag citeren we het volgende voorval: ‘Tot 1911 bestond de gehele Heemsteedse politie uit slechts 3 veldwachters, die het in het rustige dorpje, dat Heemstede toen nog was, in de regel wel afgekund zullen hebben. In dat jaar echter werd de bevolking opgeschrikt door een schietpartij die ontstond toen een rijwieldief zich in Groenendaal uit de voeten wilde maken. Bij een achtervolging, waaraan niet alleen de politie, maar ook plantsoenwachters en burgers deelnamen, werden verschillende mensen gewond. In het gemeenteverslag over 1911 lezen we daarover het volgende: ‘Wegens buitengewone plichtsbetrachting bij de arrestatie van een rijwieldief, die op zijn vervolgers schoot, werd aan 2 veldwachters een beloning gegeven van ieder ƒ 10,- en aan 1 veldwachter ƒ 2,50. In de worsteling met de dief in Groenendaal werden twee burgers gewond, namelijk W.Kollerie en de tuinbaas M.Bloemendaal; die personen zijn voor rekening van de gemeente verpleegd en alle verder kosten zijn aan hen vergoed, terwijl hun kordaat optreden iederƒ 25,- werd gegeven. Aan 7 personen die het bos doorzochten, waar  de dief zich verborg, en die ook kans liepen door revolverschoten getroffen te worden, werd ieder ƒ 10,- toegekend. Dit Wild-West achtige voorval gaf de stoot tot een reorganisatie va de politie. In plaats van drie veldwachters kwamen een inspecteur en zes agenten, onder wie de heren Silvis en Mulder.’

Al voor de Tweede Wereldoorlog is in Groenendaal geconfereerd om te komen tot de Verenigde Staten van Europa. Bericht uit Het Vaderland van 31 augustus 1932

Ansichtkaart van Groenendaal uit 1927

Oude muziektent Groenendaal

Een door ir.D.A.Bonhoff uit Heemstede ontworpen ‘landkruiser’ voor brandweerdoeleinden, een aanhanger achter en personenauto, hier rijdend in Groenendaal.

De familie Walet in 1920 voor de vroegere boswachterswoning in het wandelbos Groenendaal nabij een inhang van de Herenweg. Op de foto zien we vader en moeder Walet met daartussen vier van de vijf kinderen, te weten Henk, Rie, Ina en baby Piet. Vader Walet was opzichter van het bos, later opgevolgd door zoon Henk.

Dr.E.A.M.Droog, wethouder van 9/9 1920 tot 4/9 1939, gefotografeerd in Groenendaal

Uitstapje van kinderen der christelijke muziekvereniging Kunst & Genoegen uit Leiden naar Groenendaal in 1929

Nog een foto van Kunst & Genoegen in Groenendaal (1929) met links Koos Slegtenhorst

Het was eind jaren twintig dat Jan Bomans bij Godfried op stang mee mocht naar Groenendaal. De jongere broer schrijft daarover in zijn boek ‘Godfried achteraf bekeken’, 1978. waaruit bovenstaand het slot op pagina 194.

Conferentie van een zendingsgenootschap op 13 augustus 1932 in Groenendaal

Bruggetje over de Waterlelievijver van Groenendaal

FLORA 1935 IN GROENENDAAL HEEMSTEDE

Aan de Flora 1935 namen de volgende kwekers uit Heemstede deel:

– G.H.Hageman en Zonen; Jan Roes, ; firma Braam & Zn.; Gebr.N. en J.Roozen; Jac B.Roozen; Q. van den Berg en Zn.; P.Kramer.

Uit Bennebroek: W.F.van Waveren; E.Th.Schilpzand

Vooromslag Flora catalogus 1935

Het uitvoerend comité van de Flora 1935 bestond uit Tom H.M.van Waveren, Ernst H.Krelage en H.J.voors

Plattegrond van de FLORA 1935

Vooromslag van speciaal uitgegeven brochure ‘Een reis naar de Flora’ 1935 met o.a. een bijdrage van minister M.P.L. Steenberghe en allerlei praktische informatie. Het uivoerend comité bestond uit Tom M.H.van Waveren, voorzitter, Ernst H.Krelage, gedelegeerde van het hoofdbestuur der Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur en H.J.Voors, secretaris.

Architect van de gebouwen op de FLORA 1935: J.C.Brand

Als aannemer van de Flora-gebouwen fungeerde in 1935 de gebr. Van de Putten, met eigen bedrijf aan de Kerklaan.

Flora 1935 Uit de Katholieke Illustratie 1935

De wereldbol op de Flora-tentoonstelling 1935 als symbool van de uit de bloembollenteelt ontsproten wereldhandel

Crocus-bloei op de Flora-tentoonstelling 1935

Aankomst van 150 Amerikanen die zijn gekomen om de FLORA in Heemstede te bewonderen. De heer J.Scheepers, voorzitter van het comité dat de trip organiseerde, wordt op de foto begroet door de voorzitter van de Kamer van Koophandel in Amsterdam (Katholieke Illustratie, 1935)

Uit de katholieke Illustratie van 1935

Paviljoen op de FLORA van 1935, ontworpen door architect J.C.Brand uit Aerdenhout en gebouwd door aannemers J.B.Sluiter en Gebr. Van den Putten

Tien jaar na de Flora van 1925 was Groenendaal nogmaals het decor van een kleurrijk bloemenfestijn. De Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur bestond 75 jaar. Reden om op grootse wijze uit te pakken met een scala aan tulpen, hyacinthen en andere bolk-, knol- en wortelgewassen ter demonstratie van het Hollandse vakmanschap van de kwekers. Het terrein met twee weilanden was bijna dubbel zo groot in vergelijking met 1925. We zien op onderstaande foto van KLM Aerocarto vanuit de lucht het tentoonstellingsterrein van de Flora in 1935 die bezocht werd door ongeveer 610.000 mensen, waaronder ook veel buitenlanders. Rechts zien we de Vrijheidsdreef, de Van Merlenlaan en de Groenendaalkade. Naar boven loopt de Heemsteedse Dreef met de Dreefschool en rechts daarvan liggen de ten dele nog maagdelijke gronden van de Componistenwijk. Links ligt op de glooiende duingrond van de oude strandwal villawijk het Grotstuk. Het grote landhuis rechts achter het witte tentoonstellingsgebouw is sinds decennia een gerenommeerd notarishuis, thans met notaris Huisman, gevestigd. In het gebied tussen de Van Merlenlaan en de Kerklaan lagen de bloembollenvelden van Roozen, Nelis en Van der Eijken. In dit gebied is de Provinciënwijk gerealiseerd en meer links de Verzetsheldenwijk.

Luchtfoto van het Flora-terrein in 1935.

Vooromslag van ‘Gooisch buitenleven’, gewijd aan de Flora 1935, maart 1935, nummer 11

Het terrein van de Flora in Groenendaal 1935

De Flora in 1935 in wording met zicht op het bloemenpaleis langs de in aanbouw zijnde muziektempel.

Bisschop van het bisdom Haarlem mgr.J.D.J.Angenent bezoekt de Flora 1935 (Katholieke Illustratie 1935)

Aanleg van Flora 1935 met villa’s aan de van Merlenlaan op de achtergrond

De Duitse ex-keizer Wilhelm II bezoekt de Flora 1935 en krijgt een corsage opgespeld. Links keizerin Hermina en daarachter mevrouw Catalina von Pannwitz van de Hartekamp

Reclamekaart voor FLORA 1935