LIBRARIANA Deel 33 (maart 2012)

Tags

LIBRARIANA DEEL 33 (maart 2012)

Koninklijke Bibliotheek legt nadruk op digitalisering

In het nieuwe beleidsplan, een langetermijnvisie van de Koninklijke Bibliotheek (tevens Nationale Bibliotheek voor humaniora) gaat het digitaliseringsproces versnellen. “Wij maken versneld de overgang naar een digitale bibliotheek”, aldus directeur drs. Bas Savenije in het beleidsstuk. “De KB kan niet langer fors inzetten op verwerving en verwerking van gedrukte publicaties in het digitale tijdperk. De KB ontvangt aldus in de toekomst voortaan liever een E-book dan een papieren exemplaar. Ten gevolge van te verwachten bezuinigingen is de bibliotheek gedwongen prioriteiten te stellen waarbij digitalisering voorop staat. De KB wil een samenwerkingsverband aangaan met de Nederlandse Uitgeversbond (NVU) met als oogmerk de uitleen van recent digitaal materiaal mogelijk te maken. Momenteel is dat nog niet mogelijk voor boeken die de afgelopen 70 jaar zijn verschenen vanwege auteursrechtelijke bescherming.

Met ingang van maart 2012 zijn 24.000 plano’s/’eenbladsdrukken’ ofwel posters uit vorige eeuwen door de KB uit eigen verzameling gedigitaliseerd en thans te raadplegen via de site ‘Geheugen van Nederland’. Het betreft o.a. afkondigingen van de overheid (circa 15.000), ruim 500 gelegenheidsverzen en nog meer dan 8.000 andere documenten zoals spotprenten, topografische kaarten e.d. Omdat het om losse vellen gaat zijn talrijke van deze plano’s in de loop van de tijd verloren gegaan.

Eerste Spaanse vertaling ‘Lof der Zotheid’ van Erasmus ontdekt in Ets Haim bibliotheek (Amsterdam)

In de bibliotheek van de Portugees-Israëlitische synagoge in Amsterdam, genaamd Est Haim – Livraria Montezinos (1), is onlangs een onbekende Spaanse vertaling ontdekt van Erasmus ‘Lof der zotheid’ (Moriae encomium). De vondst van het manuscript is daarom spectaculair omdat werken van Erasmus in 1559 op de Index waren gezet door de Spaanse inquisitie. Pas in 1842, acht jaar na afschaffing van deze index van verboden drukken verscheen een eerste Spaanse vertaling. Het thans ‘(her)ontdekte’ komt weliswaar voor ion een oude catalogus, maar het belang van de geschreven vertaling was tot op heden aan de wetenschap ontsnapt. Hoe de tekst in een eenvoudig kalfsperkamenten bandje in de collectie is beland kan niet meer worden nagegaan. Het is op papier geschreven in een Iberisch handschrift dat kenmerkend is voor de 17^e eeuw. Taalkundige eigenschappen doen echter vermoeden dat het handschrift teruggaat op een 16^e eeuwse tekst. Professor Harm den Boer en dr. Jorge Ledo werken gezamenlijk aan een kritisch uitgave, die zij nog voor het eind van dit jaar hopen te voltooien.

(1) Ets Haim is Hebreeuws voor ‘Boom des Levens’; David Montezinos was bibliograaf en schonk in 1982 zijn particuliere boekencollectie aan de bibliotheek, tegenwoordig een van de belangrijkste historisch-joodse bibliotheek in de wereld.

Gestolen middeleeuws handschriftblad weer terug in Haarlem

Detail uit Donatis ‘Interpretationes Vergilianae’

Na bijna 70 jaar is een bladzijde uit een laat middeleeuws manuscript [folio 123; commentaar van een donatus op Vergilius’ ‘Aeneïs’] dat tijdens de Tweede Wereldoorlog moet zijn gestolen in Haarlem teruggekeerd. In februari van dit jaar kreeg drs. Anneke van den Bergh, conservator van de Oude Boekerij der (stads)bibliotheek – tegenwoordig in depot bij het Noord-Hollands Archief – een bericht uit Londen van de in Engeland bekende antiquaar Nicholas Poole-Wilson van Bernard Quaritch Rare Books & Manuscripts namens de Beinecke Library van de Yale University in New Haven, USA. Daar was men na aankoop en bestudering tot de conclusie gekomen dat het geïllumineerde handschriftblad uit Haarlem afkomstig moet zijn. Vermoed worden dat de diefstal van deze en andere bladen plaatsvond tijdens de Duitse bezetting, toen de Oude Boekerij was opgeslagen in kelders van de Vleeshal. In die periode zijn daar toen ook tijdelijk gevangenen ondergebracht. Er zijn aanwijzingen dat losgesneden bladen en etsen zijn geruild tegen voedsel en rookwaren. Tijdens inventarisaties/verhuizingen in 1947 en 1973 naar het Doelenplein vermoedde men reeds dat de collectie in de periode 1940-1945 schade heeft geleden. Van dit teruggekeerde blad is slechts bekend dat het in 1999 door veilinghuis Bubb Kuyper [niet bekend met de herkomst] is geveild en gekocht door Quaritch, en in 2003 vervolgens doorverkocht aan de manuscriptencollectie van de Beinecke Library. Nog niet lang geleden bood Christie’s In Londen aan om een ander maar mooier geïllustreerd middeleeuws handschriftblad uit Haarlem terug te kopen voor 18.000 pond. In de feestbundel ‘Waardevol oud papier’ (Haarlem, Bubb Kuyper, 1996) schreef ik naar aanleiding van onderzoek in het Noord-Hollands Archief een artikel ‘Lotgevallen van de Stadsbibliotheek Haarlem tijdens de donkere bezettingsjaren 1949-1945’. Daarin komt weliswaar ook boekenvandalisme ter sprake, echter niet met betrekking tot het lot van de Oude Boekerij. In een gemeentelijk verslag uit 1948 staat vermeld “Het oude bezit was veilig opgeborgen.” Toenmalig directeur P.V.de Wit van de Haarlemse Stadsbibliotheek heeft van het verlies geen melding gemaakt in de publicatie van dr.H.E.Greve: ‘In nacht en ijs; openbare leeszalen en bibliotheken van september 1944 tot juni 1945’ (Leeszaalwerk nummer 23, november 1945). Ook in de in 1947 verschenen gedenkuitgave ‘Bij het herdenken van 350 jaar stads-bibliotheek (en leeszaal) van Haarlem’ wordt bericht dat tijdens de bezettingsjaren “van eenig belangrijk verlies voor de bibliotheek geen sprake is.” (blz. 22). Reden genoeg voor een herschrijving van deze geschiedenis waarmee overigens drs. Wim Cerutti al een aanvang heeft gemaakt.

Intekening op facsimile van ‘Atlas der Neederlanden’

De ‘Atlas der Neederlanden’’ is naar wordt aangenomen de grootste en meest volledige atlas van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tot 1815. Dit imposante verzamelwerk bestaat uit negen zware, in leer gebonden foliobanden met gedetailleerde gedrukte en handgetekende kaartbladen tuit de zeventiende tot vroeg negentiende eeuw, die een historisch-topografisch beeld geven van Nederland, en deels ook van België en Luxemburg. De atlas, aanwezig bij Bijzondere Collectie van de UvA, bevat in totaal 618 kaarten. In 2013 is een facsimile-uitgave voorzien, vergezeld van een toelichtend deel met commentaren van drs. Jan Werner, conservator Kaarten & Atlassen. Op de beperkte [maximaal 125 exemplaren], eenmalige uitgave, bestaande uit 10 delen, kan voor 6.995 euro worden ingetekend bij Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior casu quo Bijzondere Collecties/Universiteit van Amsterdam.

Boekhandels in de knel

Breda als voorbeeld: onlangs is in de West-Brabantse stad boekhandel De Geus in de Boschstraat gesloten. Eerder sloot Van Turnhout op de Markt. De Selexyz-winkel waarbij Gianotten (De Barones) is aangesloten verkeert in zwaar weer. Kortom, zoals ook in veel andere gemeenten staat de moderne boekhandel onder druk, o.a. omdat steeds meer boeken digitaal bij bol.com, boekwinkeltjes e.d. worden gekocht, nog afgezien van de snelle ontwikkeling van het e-book. Begin maart heeft Ahold de digitale verkoopsite Bol.com overgenomen, algemeen beschouwd als een groeidiamant. Ahold heeft als voordeel dat via deze online-site boeken en andere artikelen niet meer per sé via een pakketdienst verzonden hoeven te worden, maar in de fysieke winkels van Albert Heijn kunnen worden opgehaald. In 2002 was Bol.com nog voor slechts 2 ton te koop. Deze online internetfirma heeft een snelle ontwikkeling doorgemaakt met na RSF-Holding ( o.a. Wehkamp) met in 2010 een omzet van 472 miljoen euro een tweede plaats in ons land van online retailers met 363 miljoen euro [in 2009 267 miljoen euro]. Van de 50 grootste in Europa nemen Wehkamp en Bol.com wat omzetgrootte betreft respectievelijk een 35^ste en 48^ste plaats in. Het is vooral aan ceo Daniel Ropers te danken geweest dat het aanvankelijk verliesgevende Bol.com om te bouwen tot een winstgevende organisatie. Selexyz met in totaal 42 vestigingen had een omzet van 186 miljoen euro. Intussen is het moederbedrijf van Selexyz, gevestigd in Houten, failliet verklaard en gaan de winkels voor slechts 3,5 miljoen euro over naar over naar investeringsmaatschappij ProCures, evenals De Slegte. Een nieuwe ontslagronde voor een deel van het personeel is in voorbereiding, en verder zal door samenvoeging een aantal winkelpanden zal worden afgestoten

Boekhandelaarsdebat 2012 in Haarlem

Zoals aangekondigd op de site http://www.boekendingen.nl/wp-nieuws/ organiseert het sinds 1983 bloeiende (verborgen) bibliofiel en grafisch genootschap Het Beschreven Blad op 12 april bij H. de Vries Boeken een debat over de huidige toestand en de toekomst van het boek. Deelnemers aan het debat zullen zijn: Eelke Hoogstins [Untitles, Amsterdam], Arno Koek [Boekhandel Blokker in Heemstede; Beste Boekhandelaar van het jaar 2008], Niek Smaal [van boekhandel Kniphorst in Wageningen] en Daan van der Valk [manager van De Vries Boeken]. Voorts Sander Knol [voorheen o.a. Meulenhoff, thans Xander Uitgevers] (1). Als voorzitter treedt op drs. Bert Sliggers.

(1) Het onlangs opgerichte Xander-uitgeversfonds is breed van opzet en biedt zowel binnen- als buitenlandse boeken aan. Richt zich op fictie en non-fictie, gedrukt op papier en e-books. Karakter Uitgevers in Uithoorn fungeert als backofficepartner. In de herfst van 2012 verschijnen de eerste titels.

Antiquariaat De Kloof gesloten

Jarenlang bekend op het adres Kloveniersburgwal 44 was tweedehands boekhandel De kloof met duizenden boek van de grond opgestapeld en in rekken tot het plafond beneden en op de bovenverdieping, waar me voor weinig geld niet meer gangbare boeken kon scoren. Thans heeft eigenaar drs. Hans Schokkenberg zijn grachtenpand verkocht. Om van de restanten af te komen zijn in een grofvuilcontainer voor de deur alle overtollige boeken gedumpt die door belangstellende passanten gratis konen worden meegenomen. Het antiquariaat, opgericht in 1934, werkte sinds 1982 onder naam de naam Kloof Antiquarian Booksellers. Schokkenberg was één van de eerste Nederlandse antiquaren die gebruik maakte van online verkoop via de site Bibliofind, gevolgd door o.a. Ton Kok en Charbo. P.J.Buijnsters bericht in zijn standaardwerk over het antiquariaat dat de Kloof in de jaren 1999-2000 ongeveer 40% van alle verkochte boeken naar de Verenigde Staten verzond en in totaal zelfs zo’n 75% aan het buitenland.

Vooraanzicht van antiquariaat de Kloof in de Kloveniersburgwal Amsterdam

Gratis boeken bij antiquariaat De Kloof

Het interieur van De Kloof op een oude ansichtkaart met zo’n 150.000 boeken.

Naar aanleiding van de sluiting schreef Caspar Wechgelaer in ‘Boekenpost’, nummer 118, maart/april: ‘In Amsterdam was afgelopen januari ook een moment waarop u een gratis boek kon scoren. De winkel van antiquariaat De Kloof moest leeg, want eigenaar Hans Schokkenbroek heeft het pand verkocht. Alle werken van waarde waren al weg, maar om de restanten af te voeren had hij een grofcontainer laten komen en daar werden alle overtollige boeken in gekiept. Toen passanten in de gaten kregen dat ze hier straffeloos en gratis iets uit konden halen, was het hek van de dam. Op enig moment klauterden er zelfs mensen in de container. Toen de bak op de wagen werd getrokken en daarna de Kloveniersburgwal afreed, bleek er zowaar een wanhopig schreeuwende boekenfreak in te zitten. ’t Is dat omstanders de chauffeur er op attendeerden, anders was het niet goed afgelopen met die ‘diehard’.

Voorbeeld van efficiënt boeken bergen

Heropening van Maaslands Antiquariaat

Gedurende 40 jaar was het Maaslands antiquariaat gevestigd in de Stokstraat te Maastricht. Een winkel met historische en topografische boeken, gespecialiseerd in prenten en oude kaarten (plattegronden). Kortgeleden is dit bedrijf van Nol Beckers verhuisd naar de Rechtstaat in de wijk Wyck met een diversiteit aan speciaalzaken, terwijl in de Stokstraat voornamelijk modezaken zijn gevestigd. De verhuizing was tevens aanleiding Rive Gauche in de Rechtstraat over te nemen en beide zaken op het adres Rechtstraat 77A voort te zetten. De heropening ging op vrijdag 16 maart gepaard met enige festiviteiten, terwijl burgemeester Onno Hoes de openingshandel verrichtte.

Onderzoek NRC: vrouwen en kinderen eerst in bibliotheek

Uit een onderzoek van NRC Boeken blijkt overduidelijk dat vrouwen en kinderen het meest lenen, een gegeven dat overigens als algemeen bekend mag worden gesteld. Uit de lijst van meest geleende boeken van de Stichting Leenrecht blijkt dat kinderboeken en door vrouwen geschreven thrillers het meest in trek zijn. De helft van de eerste 100 titels op de lijst bestaat uit jeugdboeken (Francine Oomen, Paul van loon, Carry Slee en de boeken over de ‘supermuis’ Geronimo Stilton). De meest uitgeleende thriller was in 2010/2011 ‘Op klaarlichte dag’ van Simone van der Vlugt. In totaal leenden de Nederlanders in de periode juli 2010 tot juni 2011 ruim 100 miljoen keer een boek van een openbare bibliotheek. In ons land zijn op dit moment bijna 4 miljoen Nederlanders lid van de bibliotheek, te weten ongeveer 2 miljoen kinderen en evenzoveel volwassenen.

Sluiting van veel bibliotheekfilialen maar toeloop nieuwe leden bij nieuwe bibliotheken

Als gevolg van gemeentelijke bezuinigingen sluiten in stadswijken en plattelandsgemeenten steeds meer openbare bibliotheken en het einde hiervan is nog niet in zicht. In talrijke plaatsen, zoals Voorhout en Zwanenburg, zijn actievoerders in het geweer gekomen veelal onder het motto ‘Bieb moet blijven!’. Tegelijkertijd blijkt dat nieuwbouw een aantrekkingskracht heeft op nieuwe gebruikers. Nieuwe huisvestingen zoals in Almere, Nieuwegein en Heemskerk trekken een nieuw publiek. In de zomer van 2011 is de openbare bibliotheek Heemskerk nieuwbouw betrokken onder één dak met het gemeentehuis. Directeur Carla Visser schrijft de toeloop van nieuwe leden toe aan het prachtige gebouw, van binnen en buiten. “We hebben mensen over de vloer gehad die tien jaar of langer niet in een bibliotheek zijn geweest. Ze keken hun ogen uit. Ze zagen dat het totaal anders is dan vroeger.” Sindsdien de heropening schreven zich 881 bewoners in. Er waren ook 392 opzeggingen, zodat het netto resultaat 489 nieuwe leden bedraagt.

Gemeentehuis en bibliotheek van Heemskerk

Leencafé

Het damesblad Libelle zet jaarlijks tien vrouwen in de schijnwerper, de Libelle Ster = Sterke vrouwen die hun Energie inzetten voor Resultaat. In het tijdschrift van deze week wordt als kandidaat 7 Teresa Kloosterman (34) voorgesteld. Toen zij door de dat vier wijkbibliotheken in Assen zouden sluiten, bedacht ze het Leencafé. Intussen zijn de eerste twee geopend. Citaat: “Sinds ik kinderen heb, kom ik weer in de bibliotheek, ik zie dat echt als een uitje, lekker dicht bij huis. We speuren samen tussen de boeken en gaan naar huis met een volle tas. Toen ik hoorde dat de bieb ging sluiten, baalde ik.” Zij wilde iets nieuw zonder poespas als computers en games. Teresa Kloosterhuis ging met andere mensen praten en via de wethouder kreeg zij twee ruimtes ter beschikking. Na een oproep in de lokale pers en op aankondigingsborden verzamelde zij in no time vierduizend boeken. In de zomer van 2011 bedacht zij het concept en intussen zijn de eerste twee Leencafés open. De volgende twee staan gepland in 2013. “Ik hoop dat iedere wijk in Assen een eigen Leencafé krijgt. Ook in andere steden sluiten veel kleine bibliotheken. Ik zou het geweldig vinden als het Leencafé zich verspreidt over het hele land. Het brengt buurtgenoten bij elkaar en gaat eenzaamheid tegen.”

100 jaar CBB

In 1912 gesticht bestaan de openbare bibliotheken van Apeldoorn, Middelburg, Tilburg, Weesp en Zeist dit jaar een eeuw. Dit jaar bestaat ook de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB) in Ermelo 100 jaar. De wortels van deze landelijke instelling liggen bij de gereformeerde kerk in Amsterdam. Een predikant wilde catechisatie geven aan blinde kinderen, maar er waren geen geschikte bijbels in braille. Een groep dames ging toen vrijwillig aan de slag. Op 20 februari werd daarom de CBB opgericht. Met zet gedrukte boeken en tijdschriften om naar braille. Voorts zijn er tegenwoordig zo’n 250 vrijwilligers die teksten voorlezen in de aanwezige studio’s . De opnames worden vervolgens gebrand op daisy-roms, een speciaal soort luistercd’s. Het eeuwfeest gaat gepaard met een aantal activiteiten, zoals een open dag op 23 mei en een symposium op vrijdag 14 september 2012.

DBNL publiceert inventarisatie van de bibliotheek van Kees Fens

De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) heeft de inventarisatie van de werkbibliotheek van literatuurcriticus en schrijver Kees Fens (1929-2008) online gezet. Tussen 2009 en 2011 is er gewerkt aan de beschrijving door vijf studenten Nederlandse letterkunde onder leiding van professor Lia van Gemert en met het classificatiesysteem van de UvA. Uta Janssens, de weduwe van Kees Fens, verleende alle medewerking. De boekerij in zijn huis aan de Keizersgracht was voornamelijk een werkbibliotheek met verschillende zwaartepunten. Hij bewaarde boeken die hem dierbaar waren dan wel van nut konden zijn voor zijn publicaties, toegespitst op thema’s als de Europese cultuur, geschiedenis en letterkunde, het christelijk erfgoed, kunst en architectuur, poëzie en biografie. Momenteel werkt professor Wiel Kusters uit Maastricht aan een biografie. Daarbij put hij mede uit de documenten die tijdens de inventarisatie te voorschijn zijn gekomen.

De bibliotheek in het Ambassade Hotel te Amsterdam

Het Ambassade Hotel, Herengracht 341, Amsterdam is gevestigd in 10 authentieke grachtenpanden aan de Herengracht en Singel. Men beschikt daar over een sfeervolle bibliotheekruimte die vrij toegankelijk is voor de gasten. De collectie bestaat voornamelijk uit gesigneerde vertalingen in het Nederlands die buitenlandse auteurs in de loop van de tijd via uitgevers hier hebben gepresenteerd. De auteurs zijn afkomstig uit liefst 76 landen. In de boekeenkamer staan ruim 2.000 boeken, maar “er zitten er nog zo’n duizend in dozen naast kamer 15” aldus reserveringsmanager Eelco Douma die een deel van zijn tijd als ‘bibliothecaris’ aan de boekenverzameling mag besteden. Het is een traditie dat elke schrijver die in het hotel logeert een handtekening zet in het boek dat hij via een uitgever of boekhandel komt promoten. Daarnaast wordt gevraagd iets in een speciaal gastenboek te schrijven. Dat kan variëren van “Thank you very much” tot een heel verhaal, vooral bij debutanten. Wanneer een gastenboek vol is wordt hiervan een facsimile gemaakt die een plek krijgt in de bibliotheek. Het origineel verdwijnt in de kluis. In 2001 is de ruimte ingerichte met eind 18^e eeuwse meubelen. Aan de wanden uiteraard boekenkasten met glazen deurtjes maar hangen ook werken van Cobrakunstenaars. De boeken mogen niet worden geleend maar kunnen ter plaatse worden gelezen. Probleem is het ruimtegebrek en Douma hoopt dat ondanks het feit dat de bibliotheek geen geld oplevert in de toekomst een extra hotelkamer voor de nu in dozen opgeslagen boeken wordt vrijgemaakt. De bibliotheek geeft soms wereldwijde publiciteit voor het hotel. ”Als de schrijvers komen, volgen de cameraploegen. We zijn blij als de naam van het hotel en passant in beeld komt.”

Geslaagde boekenleggersruilbeurs in Leusden.

Wereldwijd zijn er een paarduizend verzamelaars van boekenleggers. In Nederland naar schatting minstens honderd, iets meer vrouwen dan mannen. Volgens Guinness Book of Records bezit verzamelaar van platte zaken Frank Divendal uit Alkmaar over de grootste collectie met op 8 februari 2010: 103.009 verschillende bladwijzers, een aantal dat intussen weer aanzienlijk is uitgebreid tot meer dan 130.000 stuks. Zelf ruil ik regelmatig met hem, evenals met enkele andere personen in binnen- en buitenland.

Een megaverzamelaar is ook Georg Hartong uit Deventer, die bovendien (met Henk de Hoog) regelmatig over Nederlandse boekenleggers en hun grafische kunstenaars publiceert in het tijdschrift ‘Boekenpost’. In het laatste nummer van maart/april 2012 over Paul Schuitema. Daarin beschrijft hij over een bladwijzer voor filmtheater De Uitkijk in Amsterdam. In de catalogus van het veilinghuis Bubb Kuyper, 24-27 november 2009, wordt onder nummer 678 bedoelde boekenleggers aan Paul Schuitema toegeschreven, op basis van informatie van de inzender, typografieverzamelaar wijlen Wim de Graaf. De bladwijzer bracht toen 65 euro op, exclusief opgeld. Uit een intussen ontvangen reactie is intussen gebleken dat niet Schuitema de ontwerper was, wat in het volgende nummer zal worden bericht.[Terzijde: bij de eerstvolgende veiling bij Bubb Kuyper van 22-25 mei 2012 zal een collectie van ongeveer 6.000 boekenleggers in delen worden geveild].

Mijn eigen specialisatie is boekenleggers uitgegeven door of met promotie voor bibliotheken en archiefinstellingen wereldwijd. Na bijna een halve eeuw verzamen intussen met een paarduizend exemplaren. De meeste verkregen via het aanschrijven en bezoeken van bibliotheken en verder o.a. bezoeken aan boekenbeurzen, ruilcontacten en aankoop via verzamel-veilingsites. Voorheen georganiseerd in de openbare bibliotheek van Kloosterzande (Zeeland) had op zondag 1 april 2012 voor de vierde maal een ruilbeurs plaats in de bibliotheek van Leusden. Initiatiefnemer is de heer Dick Kolstee uit Eindhoven met medewerking van Bart Wichers, gepensioneerd bibliothecaris in Leusden. Ditmaal met 25 deelnemers uit het gehele land, inclusief 1 uit Duitsland (namelijk Martina Schlütt uit Bremen), 2 uit Frankrijk (fam. Mezières uit Hautes Rivieres en fam. Hirtz uit Chalon en Champagne) en 3 uit België (Marquenie uit Moerbeke, Margreet du Puy uit Gent en Sylvia Thiteux uit Weerde). Op het laatste moment heeft zich Willem Kramer aangemeld, die zijn collectie van veelal oude bladwijzers van voor 1940 geleidelijk van de hand doet. “Van ruilen komt huilen”, aldus een zegswijze maar geldt zeker niet voor de ruilbeurs in Leusden, want na afloop ging iedereen blij naar huis met enige tientallen tot een paarhonderd aanwinsten. De grootste ruilverzameling was meegenomen door Aimé, An en Inge Marquenie uit Het Vlaamse Moerbeke Waas. Mij werd verteld dat de grote aantallen doubletten vrijwel allemaal gratis zijn verkregen uit de Verenigde Staten en elders dankzij aanvragen via e-mail. De dochter [intussen overgeschakeld op het verzamelen van suikerzakjes] maakte gebruik van een catalogus op haar i-pad waarop zij kon nakijken of een bepaalde boekenlegger al in bezit was. Verder wees ze mij op een zogeheten puzzel bij mijn dubbelen, waarvan ik niet op de hoogte was. Deze puzzels zijn gewild bij de echte verzamelaars. Het houdt in dat 2, 3, 4 of meer bladwijzers naast elkaar gelegd een totaalafbeelding weergeven. Bekende verzamelaarsters in Nederland zijn ook mw. Ria Trommel uit Maasluis en mw. Denny Post uit Zoetermeer (van wie ik en van haar echtgenoot talrijke boekenleggers ontving van bibliotheken).

Puzzelboekenleggers (4 stuks) van het voormalige spoorwegstation van Moerbeke-Waas (België), tegenwoordig huisvesting van de openbare bibliotheek. Voor het gebouw staat een beeld van meneer Pheip, bekend figuur uit een stripreeks van Nero & Co. door Marc van Sleen.

Dick Kolstee was zo royaal mij er aantal uit zijn collectie aan te bieden. Verrassend was ook dat mevrouw Loes Jongkind uit Zutphen zo vriendelijk was het afgelopen jaar een aantal biblio-parafernalia voor mij te verzamelen. Uit Gelderland, maar ook bijvoorbeeld een folder en promo’s van de Public Library Service in Jamestown, St. Helena Island, in de Atlantische Oceaan. Jamestown is in 1659 gesticht door de Engelse Oost-Indische Compagnie. In januari 1673 nam de VOC het eiland met enig geweld over, maar al in mei van dat jaar herstelden de Britten hun gezag. De plaats, sinds 1859 dankzij Koningin Victoria met de status van stad, telt nog geen 700 inwoners. Het eiland kreeg bekendheid dankzij de ballingschap van Napoleon Bonaparte die na zijn definitieve nederlaag, juni 1815, in ballingschap ging naar Sint Helena waar hij op 5 mei 1821 in Longwood House overleed. De bibliotheek werd op 11 oktober 1813 opgericht door gouverneur Col. Mark Wilkes en wordt beschouwd als de oudste op het zuidelijk halfrond. De 14.642 boeken bevinden zich op een klein vloeroppervlak van 83 vierkante meter, maar er zijn plannen voor een groter gebouw met meer ruimte en faciliteiten voor het publiek. Na afloop werd als herinnering door de organisator een speciaal ontworpen boekenlegger aan de deelnemers aangeboden. Voor zover bekend vinden in het buitenland incidenteel dergelijke ruilbeurzen enkel in Frankrijk plaats in o.a. Duinkerken en Fismes bij Reims.

Bladwijzers van boekhandel-nriquariaat Foyles in Londen

Boekhandelsetiketje van Foyles, Charing Cross Road London

Forgotten Bookmarks

Kortgeleden verscheen in de Verenigde Staten een boek van Michael Popek: ‘Forgotten Bookmarks; a Bookseller’s Collection of Odd Things Lost Between the Pages’ (New York, Penguin Group, circa 19 euro. Het gaat daarbij niet op traditionele boekenleggers, maar op platte zaken die door een Amerikaanse antiquaar in boeken zijn aangetroffen. Nog pas 34 jaar verzamelt hij deze sinds zijn achtste levensjaar in het familiebedrijf, gevestigd in Oreonta, N.Y. Een dergelijke verzameling is in het verleden ook opgebouwd door de heer Rienks van ‘Dat narrenschip”, vroeger gehuisvest in de Molsteeg te Amsterdam. In het thans verschenen boek met vooral illustraties is een indeling gemaakt in 5 secties: 1) Photographs, 2) Letters, Cards and Correspondence, 3) Notes, Poems, Lists, and Other Written Ephemera, 4) Receipts, Invoices, Advertising, and Other Official Documents, 5) The Old Curiosity Shop: From Four-Leaf Clovers to Razor Blades. Op zijn website www.forgottenbookmarks.com zijn overigens ook ongeveer items weergegeven.

Bezoek aan de Leipziger Buchmesse

In de week van 12 tot 18 maart bezocht ik na twee jaar weer eens de Leipziger Buchmesse. Deze vindt altijd in het voorjaar plaats, in tegenstelling tot de Frankfurter Buchmesse in het najaar. Zoals bekend is Frankfurt op dit gebied de grootste ter wereld met zo’n 6.000 uitgevers en vanwege de drukte in het weekend [daarbuiten voor personen uit het boekenvak] feitelijk niet op 1 dag te behappen. Dit in tegenstelling tot de veel “gemütlicher” beurs van Leipzig met 2.000 uitgevers uit Duitsland en verder voornamelijk Midden- en Oost-Europa in vier hallen en een vijfde hal voor activiteiten. Opvallend is dat deze beurs met 160.000 bezoekers in 4 dagen gemiddeld door veel meer vrouwen wordt bezocht en ook door talrijke jongeren, omdat scholieren worden gestimuleerd de boekenbeurs te bezoeken.

Aan het eind van de middag was het resultaat een volle rugzak en een groot formaat boekentas met publicaties, boekenleggers, promo-kaarten, bibliotheekefemera en andere documenten, allemaal grotendeels gratis verspreid. Eenmaal kwam het voor dat een handelaar na boekenleggers die als propaganda materiaal klaar liggen te hebben uitgezocht opeens geld vroeg. De Deutsche Bibliothek met ‘Das Deutsche Buch- und Schriftmuseum’ in Leipzig, gehuisvest in de nieuwe uitbreiding van deze instelling was met twee stands vertegenwoordigd. Ook de talrijke schrijvers-musea die Duitsland kent waren ruimschoots vertegenwoordigd. Veel aandacht dit jaar ook voor de 100 jaar geleden overleden schrijver Karl May (1842-1912), de schepper van Winnetou en Old Shatterhand die met 200 miljoen boeken in 40 talen mogelijk de meest gelezen schrijver van Duitsland is. De Koninklijke Bibliotheek bezit 455 Nederlandstalige May-uitgaven en is bij lange na niet volledig. De ‘Karl-May-Gesellschaft’ telt ongeveer 1.700 leden in ruim 25 landen. Kwam ik in het verleden boeken of promotiemateriaal tegen van de Nederlandse letterkundigen Harry Mulisch en Cees Nooteboom, ditmaal bleef de informatie beperkt tot het wisselend in Bloemendaal en Californië woonachtige echtpaar Leon de Winter en Jessica Durlacher. Van eerstgenoemde een gepubliceerde herinnering aan Daniel Keel (1930-2011), de overleden uitgever van Suhrkamp, in het blad Diogenes Magazin, nummer 9, 2012. Met Jessica Durlacher o.a. het boek ‘Der Sohn’ en interview in ‘Buchjournal’, Heft 1-2012. Bij de Boekenbeurs in Leipzig is altijd ook een afzonderlijke antiquarenbeurs, en wordt veel aandacht besteed aan bibliofilie. Van een groot aantal landen – in 2012: 31 – zijn de qua vormgeving fraaist ingezonden boeken tentoongesteld, waarbij het mij opvalt dat ik daar ten dele andere publicaties tegenkom als bij de Nederlandse inzendingen van het beste boek. Zoals ook vorig jaar viel Nederland in de prijzen, toegekend door de Stiftung Buchkunst. Schönste Bücher als aller Wettbewerb 2012/Best Book Design from all over the World International Competition 2012. Van de 14 bekroningen zijn door een internationale jury bestaande uit 7 ontwerpers/uitgevers uit 5 landen zijn uit ons land twee boeken in de prijzen gevallen:

1) een zilveren medaille voor het boek ‘Utilité’ van Ellen Korth uit Deventer, vormgegeven door SYB (Sybren Kuiper);

2) een bronzen medaille voor ‘What We Wear’ door Pieter van den Boogert. Amsterdam, Keff & Dessing Publishing. Fotografie: Pieter van den Boogert, Design: Teun van der Heijden/Heijdens Karwei.

Van de jaarlijkse uitgave 2012 van Het Beschreven Blad had ik de uitgave van Jeffrey Bosch meegenomen: H2B3B3, verschenen in samenwerking met Rob Visscher van Fonts + Files Visuele Communicatie. Voor dit creatieve letterschrift was hors concours belangstelling en een van de juryleden Harry Metzler gaf als waardering voor de maker een exemplaar mee van ‘; A nur ein Vokal’, een uitgave van de verenging ‘Freunde des Klingspors-Museums e.V.’ [für Internationale Buch- und Schrift Kunst] uit Offenbach am Main, 1961. Dat boek heb ik intussen aan Jeffrey Bosch overgedragen.

Herzog August Bibliothek

Hans Krol zoekend in een antiquariaat te Braunschweig (2012)

Behalve aan de Buchmesse zijn in dezelfde week bezoeken gebracht aan o.a. Stadtbibliothek van Hannover, Stadtarchiv Hannover, Technische Innovationsbibliothek en Universitätsbibliothek Hannover, Bibliothekspavillon im Berggarten Herrenhausen, Gottfried Wilhelm Leibniz Bibliothek [= Niedersächische Landesbibliothek] Hannover, Stadtbibliothek Braunschweig, en in Wolfenbüttel de Herzog August Bibliothek. Vooral laatstgenoemde prachtinstelling is zeer de moeite waard. De door hertog August gestichte bibliotheek rivaliseerde met die van Adriaan Pauw in Heemstede, de Bibliotheca Heemstediana, die beiden streefden naar de grootste boekenverzameling, zoals vermeld in de Apologia voor de Heer Adriaen Paeuw, Heer van Heemstede, 1652: Adriaan was bezich de allergrootste, allercurieuste en vermaertste liberije te maken van heel Duitslant en Nederland.” Die ‘wedstrijd’ werd ruimschoots gewonnen door de Duitse vorst. Toen de Nederlandse regent Pauw in 1653 overleed bedroeg zijn bezit ongeveer 16.000 boeken, terwijl hertog August tussen 1604 en zijn overlijden in 1666 liefst 130.00 titels naliet.

Tussen 1705-1717 is een nieuw bibliotheekgebouw tot stand gekomen, de zogeheten Bibliotheksrotunde, in 1887 gesloopt nadat een nieuw en groter gebouw hiervoor in de plaats was gekomen. Beroemde Duitsers zijn hier als bibliothecaris werkzaam geweest zoals de filosoof en geleerde G.W. Leibniz van 1690 tot 1716 en de letterkundige Gotthold Ephraim Lessing, die in een huis naast de bibliotheek woonde [nu Lessing-museum] van 1770 tot 1781. De Nederlandse diplomaat Lieuwe (Leo) van Aitzema die als boekenagent voor August wekte bemiddelde en zorgde ervoor dat een deel van de bibliotheek van Pauw voor de veiling van 1656 en 1657 door Hendrik de Swaeff in Den Haag naar Wolfenbüttel ging. Dat werd door boekhistorica dr. Marika Keblusek eind vorige eeuw ontdekt en haar bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift ‘de Boekenwereld’ van december 1993: ‘”Heerlijke” boeken voor de hertog. Hertog August en de verkoop van de bibliotheek van Adriaan Pauw’’(blz. 71-84).

De in 1572 door hertog Julius opgerichte bibliotheek telt anno 2012 meer dan 1 miljoen media en is een wetenschappelijk researchcentrum voor de Europese cultuurgeschiedenis met onderzoekers uit de gehele Westerse wereld (1). Tijdens ons bezoek was een fraaie tentoonstelling in de bibliotheekruimten tussen de perkamenten en leren boekbanden gewijd aan de restauratie van oude publicaties: “Auch Büchern altern – Bestandserhaltung in der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel’. De bibliotheek bevat talrijke schatten zoals het Evangeliar Heinrich des Löwen uit de 12^e eeuw dat in 1983 voor 32,5 miljoen Duitse mark door de Duitse Staat is aangekocht bij Sotheby’s in Londen.

Gravure door Conrad Bune van hertog August in zijn bibliotheek uit omstreeks 1650

(1) Recent is onderzoek verricht door onder meer: Sung Jai Cho uit Apeldoorn over de theologische principes van Bucanus; dr. Harm-Jan van Dam (Amsterdam): Neo-latijnse lyriek uit de periode circa 1500 tot 1620, in het bijzonder Daniël Heinsius en Hugo Grotius; dr. Jan van de Kamp (Amsterdam): Duitse vertalingen van Engelse en Nederlandse piëtistische geschriften 1660-1700: professor dr.Hans-Martin Kirn uit Utrecht: Theodor Bibliander. Onderzoek naar de verhouding tussen Jodendom en Christendom in de Renaissance; dr. Gijsbert M.van de Roemer (Amsterdam): Rariteitenkabinetten in Holland rond 1700 en de verhouding tussen kunst en natuur.

Hans Krol

Gebouw van de vroegere Herzog August Bibliothek, Bibliotheks-Rotunde, in 1887 afgebroken, op een schilderij van Louis Tacke

Interieur van het voormalige bibliotheekgebouw (gebouwd tussen 1705 en 1713) op een schilderij door Louis Tacke

Oude ansichtkaart van de nieuwe bibliotheek

Geschilderd portret van Gottfried Wilhelm Leibniz in de Herzog August Bibliotheek. Van 1690 tot zijn dood in 1716 was hij als bibliothecaris in dienst van de vorsten van Braunschweig-Wolfenbüttel.

Olieverfdoek van Gotthold Ephraim Lessing (1729-1791) die van 1770 tot 1781 bibliothecaris was in Wolfenbüttel en hier zijn toneelstuk ‘Nathan der Weise’ schreef.

Hans Krol voor de entree van de Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel (2012)

Interieur van de huidige Bibliotheca Augusta in Wolfenbüttel

Gasthuis ‘In der Kron von Spanien’ in Wolfenbüttel. Onder de gasten van naam behoorde ook de Italiaanse avonturier en schrijver Giacomo Casanova (1725-1798) in 1764 toen hij studeerde in de Bibliotheca Augusta. Casanova was van 1785 tot zijn overlijden bibliothecaris van de graaf van Waldstein/Wallenstein in Dux (Duchcov) Bohemen.

===================================================

Stadsbibliotheek Hannover

De tussen 1929 en 1931 gebouwde bibliotheektoren van de Stadsbibliotheek Hannover

Voorgevel van de stadsbibliotheek in Hannover

Interieur van Stadtbibliothek Hannover

Plaquette in stadsbibliotheek van Hannover mede ter herinnering aan het feit dat de Gestapo-Hannover het gebouw tussen 1943-1945 had gevorderd en van hieruit tot 19 februari 1945 Joodse burgers uit de stad naar de Duitse vernietigingskampen in Polen zijn gedeporteerd.

Vooraanzicht van Niedersächische Landesbibliothek ofwel Gottfried Leibnziz Bibliothek in Hannover

Kast met vanuit het oosten teruggekeerde roofboeken uit de periode van het nationaalsocialisme, Leibniz Bibliothek Hannover

Katalogi tot 1961 in de zogeheten ‘Leidse boekjes’ in de Gottfried Wilm Leibniz Biblothek te Hannover

Buste van Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) in de G.W.Leibniz Bibliotheek Hannover [Op schilderijen is de filosoof en geleerde veelal met een pruik afgebeeld]. Leibniz was vanaf 1676 tot zijn overlijden directeur van de hofbibliotheek in Hannover Onder hertog Ernst August vanaf 1691 bovendien bibliothecaris van de Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel.

BRAUNSCHWEIG

Het voormalige slot van Braunschweig. In het rechterdeel met pilaren is tegenwoordig de stadsbibliotheek gevestigd. Het ruiterstandbeeld stelt hertog Friedrich Wilhelm voor (1771-1815)

Interieurfoto van uitleenbalie Stadsbibliotheek Braunschweig

Lezing in de stadsbibliotheek van Braunschweig

Bibliotheekgebouw van de Technische Universiteit Braunschweig

=====================================================================

Pater A.B.H.Gielen s.j. tussen boeken die op de Index terecht kwamen, ongeschikt voor katholieke lezers (foto KDC-Nijmegen)

Bij Londen denkt men al gauw aan Harrods maar bij Engelsen minstens zo bekend is Selfridges in de Oxford Street, opgericht door de Amerikaan Selfridges in 1909. Hij stichtte toen ook een stiltecentrum en een bibliotheek. Het warenhuis beschikt over een grote boekhandel en onder de naam ‘Words Words Words: The Selfridges Library’ is in 2014 tijdelijk in de lounge een wand ingericht met hangende boeken.