Tags
Baalbergen en Volkers, Boekenrode, C.L.Kwak, G.J.Smit, Karoly, kerk Waalwijk, Korthof, Kwak;, R.Jorritsma, Sint-Janskerk Waalwijk, Van Sambeek, W.C.Groenewegen, W.Thunnissen, woningbureau Smit
Het verhaal van de man die het aanzicht van Heemstede mede veranderde
EEN VERGETEN BOUWER: HENDRIK BROUWER (1894-1940)
De typische forensenwijken in Heemstede zijn grotendeels in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw tot stand gekomen. Daartoe kunnen o.a. gerekend worden de Heemsteedse Dreef en ten oosten hiervan de Schilderswijk en de Componistenbuurt; ten westen: de Lanckhorstlaan, Crayenestersingel, Zandvoorter Allee, Bloemen-, Raadpensionarissen- en Letterkundigenwijk. Voorts in het zuiden Valkenburg, Sportparklaan e.o. en de bouwkundigenbuurt. De over het algemeen zeer degelijke huizen die veelal een langere levensduur (zullen) hebben dan later gebouwde huizen zijn vaak van rood-bruine handvorm gebakken (‘Hilversumse’) baksteen opgetrokken. Karakteristiek zijn ook de erkers, balkons en dakkapellen. Ook is in veel gevallen gewerkt met gekleurd glas in lood, in de loop der tijd in steeds meer huizen verdwenen. Talrijke panden zijn ontworpen in een mengvorm van stijlen (‘Amsterdamse School’, ‘De Stijl’ en ‘Het Nieuwe Bouwen’). Het zijn panden die in grote mate het aanzicht van Heemstede bepalen.
In 1844 telde Heemstede 262 huizen (bewoond door 427 huisgezinnen), omstreeks 1900: ongeveer 500. Dat laatste aantal is vertienvoudigd tot 5.200 in 1940; de huizen in het per l mei 1927 bij Haarlem geannexeerde gebied niet meegerekend. In 1926 zijn vergunningen verleend voor 450 nieuwbouwwoningen; in 1934: 350: 1938: 250, een aantal dat terugliep tot niet meer dan 26 gedurende het eerste oorlogsjaar 1940. Waren voordien voornamelijk particuliere exploitanten, aannemers en architecten in de vrije sector actief, na W.O.II zijn bouwprojecten door de gemeente zelf ter hand genomen. Het in 1989 opgeheven gemeentelijk grondbedrijf was in 1916 opgericht om grondspeculatie tegen te gaan en zoveel mogelijk onteigeningsprocessen te vermijden. Men kocht gronden op – als eerste Leeuw en Hooft – om wegen aan te leggen en voor bebouwing in beheer en exploitatie te geven aan woningbouwverenigingen of particuliere exploitanten. Op bebouwingsplannen werd ongunstig beschikt indien deze in strijd bleken met de bestaande voorschriften van het uitbreidingsplan. Niet enkel als ontwerper van het Uitbreidingsplan voor de gehele gemeente (1912; met Jan Stuyt), evenzeer als architect van het Raadhuis, Res Novaplein etc. en in het bijzonder als deskundig lid en permanent adviseur van de gemeentelijke schoonheidscommissie is de naam van ir.Joseph Th.J.Cuypers onverbrekelijk aan het architectonisch beeld van Heemstede verbonden. Een vernieuwd uitbeidingsplan (met kleinere tuinen) is door hem in 1924 in detail uitgewerkt. Laatstgenoemde, woonachtig in Amsterdam, was ook de bouwer van de St.Bavo Kathedraal te Haarlem en met P.J.J.M.Cuypers van de r.k. kerk Onze Lieve Vrouw Hemelvaart in Heemstede. De vijf woningbouw- verenigingen Berkenrode (1909, Sint Joseph (1918), Heemstede’s Belang (1919), de Haemstede (1919) en het Oude Posthuis (1921) hebben zich met volkswoningbouw voor arbeiders en middenstanders bezig gehouden. De panden in de bij het begin van deze bijdrage vermelde wijken zijn ontworpen door enige tientallen architecten, van wie hier worden genoemd: Cornelis van Gelder (Haarlem, opzichter bij de dienst openbare werken in Heemstede), L.A.van Essen (Bennebroek), A.J.Westerman (Amsterdam), C. van der Leek (Heemstede), T.de Bruin (Heemstede) en zijn compagnon K. Jonkheid (Heemstede), J.van den Ban (Haarlem), N.J.Nijman (Heemstede), Joh.H.Groenewegen (Amsterdam/Haarlem), H.Korringa (Heemstede) en J.W.Hoenders (Heemstede).
Advertentie woningburau Van Waalwijk van Doorn, Heemstede 1928
Advertentie van Heemsteedsch Woning- en Taxatie-bureau G.J.Smit Heemstede
Antonius Josephus Wilhelmus van Sambeek, is op 17 juni 1887 geboren in Driel, provincie Gelderland, als zoon van Johannes van Sambeek en Maria Christina van Kessel. Hij is 19 mei 1914 in Herwen en Aerdt (Gelderland) getrouwd met Helena Hendrina Wilhelmina Maria Goris (1884-1941), begraven in familiegraf begraafplaats St.Bavo Heemstede. Na haar overlijden hertrouwd met Antonia Maria Smits (1898-1994), ook begraven in Heemstede. A.J.W.van Sambeek, van beroep aannemer, is op 23 november 1958 overleden in Heemstede en begraven op het r.k.kerkhof St. Bavo Berkenrode te Heemstede.
Eerst waren er de bouwers, aannemers en exploitanten, later kwamen de makelaars en woningbureaus van wie zich voor de oorlog vooral Honderdos, Van Waalwijk Van Doorn, Kwak en Smit manifesteerden. Laatstgenoemde gaf een tweemaandelijkse woninggids uit in 1000 exemplaren ‘Heemstede Vooruit’. Behalve door individuele personen en architecten zijn in deze periode ook woningen gerealiseerd door exploitatiemaatschappijen. Onder meer door de NV Expl.Mij. voor Onroerende Goederen ‘Heemstede’ gebr. V.d. Pol) op diverse plaatsen, NV Bouwterreinen ‘Leeuw en Hooft en Bronstee’ was rond Crayenest en in de Schilderswijk actief. De Noord Hollandsche Exploitatie Maatschappij bouwde veel in de jaren twintig van de vorige eeuw, o.a. in de Laan van Rozenburg, het begin van de Zandvoortselaan en de Herenweg. Eind jaren dertig was de Bouwmaatschappij ‘Raamgracht’ werkzaam in de Letterkundigenbuurt en n.v.Bouwmaatschappij ‘Duin en Weide’ te Heemstede in de Rivierenbuurt. Volgens de heer A.M.Smit, die van 1943 tot 1985 als makelaar en verhuurder heeft gewerkt (Woningbureau G.J.Smit Zoon, opgericht in 1923) hebben in Heemstede verscheidene aannemers gewerkt die eerste klas vakwerk afleverden. Hij noemt in dit verband de Gebr.Van den Putten, A.J.W.van Sambeek, W.Thunissen, S.L.Blom, C.A.M.Jonckbloedt, G.Eysker, H.van Beem, Kreuger en Dijkmans, en bouwondernemers J.Bosma & H. Bovenkamp.
Zowel het duo Thunnissen en Van Sambeek als V.d. Putten aannemers uit Heemstede deden mee aan de aanbesteding van de Sint Janskerk in Waalwijk, een creatie met neo-byzantijnse elementen van de architect Hendrik Willem van der Valk (1923-1924). De bouw is in 1825 gegund aan Thunnissen/Van Sambeek voor 337.000 gulden. De uiteindelijke kosten inclusief decoraties zouden circa 367.000 gulden hebben bedragen, een bedrag dat binnen de aanvankelijke aanbesteding van 380.000 gulden is gebleven. (bericht uit Dagblad van Noord-Brabant, 4-7-1923)
Thunnissen en Van Sambeek waren ook als aannemers van de r.k.Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk in Heemstede, tevens van delen van het interieur zoals de kerkbanken met 890 zitplaatsen alsmede de doopvont.
Het pronkstuk van de Heemsteedse aannemersfirma Thunnissen en Van Sambeek: de kerk van Sint Johannes de Doper in Waalwijk
De firma Thunnissen is omstreeks 1910 in Nijmegen opgericht. De samenwerking tussen W.H.Thunnissen (soms ten onrechte als Thunissen gespeld) en A.van Sambeek, afkomstig uit Nijmegen, is omstreeks 1912 begonnen bouw en exploitatie in Nijmegen. Het kantoor was gevestigd op het adres Graafscheweg 225 te Nijmegen.
Samen kocht men een pand in Heemstede en bevond het kantoor zich aanvankelijk aan de Zijlweg 57 te Haarlem. Willem Thunnissen vestigde zich Zandvoortselaan 76 in Heemstede, alvorens een eigen groot pand na 1927 aan de Lanckhorstlaan te betrekken. In 1922 heeft Van Sambeek in een nieuw gebouwde villa met kantoor betrokken aan de Casper Fagellaan 4 in Heemstede. Vooral in de jaren twintig is veel samen gebouwd, middenstandwoningen, kerken en villa’s in Zuid-Kennemerland, de uitbreiding van het Wilhemina Ziekenhuis in Amsterdam, tribune voor een sportcomplex in Nijmegen etcetera. Vanaf circa 1929 zijn beide firma’s zelfstandig en dus als concurrenten van elkaar bij aanbestedingen. Tijdens een bominslag op 11 mei 1941 sloegen nabij de kruising van de Adriaan Pauwlaan met de Casper Fagellaan vier brisantbommen van 250 pound in, afkomstig van een Engelse Bristol Blentheim-bommenwerper. Daarbij viel 1 dode, de heer H.H.Giebels die op het moment van het onheil naar Haarlem fietste en op slag dood was. Circa 50 huizen liepen schade op, onder meer het pand van aannemer A.J.W.van Sambeek.
Op 15 november 1944 kwam een Duitse V-1 bom tot ontploffing aan de Kerklaan en liepen o.. kerkgebouw en pastorie, schade op. De r.k. ondernemer A.J.W.van Sambeek was ondanks een gebrek aan bouwmateriaal onmiddellijk bereid aan het herstel van beide gebouwen te werken. Een voordeel was daarbij dat Van Sambeek grote ervaring had met het bouwen van kerken, o.a. in Achterveld, Aalsmeer, Ewijk, Heiloo, Naaldwijk en Terborg (aldaar was J.Stuyt architect). De kleine gewelven aan de zijkanten van het godshuis zijn er allemaal uitgeslagen, de stenen gebikt en weer opgemetseld. Met vensterglas en boardplaten werden de ramen dichtgemaakt. Met Pasen 1945 kon de kerk, ondanks nog niet geheel hersteld, toch al voor de eredienst in gebruik worden genomen.
Het jaar 1928 is nog een hoogtepunt geweest in de samenwerking van aannemersbedrijf Thunnissen -Van Sambeek met de bouw van twee scholen, de nieuwe (Tweede) HBS te Haarlem en de Bronstee lagere school en ulo in Heemstede
Zó vader: zó zoon: H.J.van Sambeek Bouwbedrijf
In 1921 is als zoon van Antonius J.W.van Sambeek en Helena H.W.M.A.Goris. Leo van Sambeek in Haarlem geboren. Hij maakte naam als ondernemer in de Spaarnestad, met een winkel in haarden, huishoudelijke artikelen en babyartikelen aan de Oude Groenmarkt 14-16, echter niet als aannemer. Het gezin was verhuisd vanuit Nijmegen en zijn vader had – veelal in samenwerking met Willem Thunnissen – vele werken in ons land aangenomen wat een permanente samenwerking noodzakelijk maakte. Dat de firma Thunnissen & Van Sambeek goed liep blijkt uit bouw van een fraai vrijstaand huis Caper Fagellaan 4/5 in Heemstede, gebouwd op het in 1923 verkavelde landgoed Bosch en Hoven. Om later jaren is Thunnissen zelfstandig verder gegaan in Heemstede onder dezelfde naam Thunnissen, lange tijd gevestigd aan de Lanckhorstlaan 42 in een pand dat na een interne verbouwing vandaag de dag dienst doet als Joodse synagoge, vervolgens aan de Cruquiusweg en tegenwoordig met kantoor gevestigd op het adres Wipperplein 10-15 in Heemstede [Necrologie van zoon L.J.A.van Sambeek, in Jaarboek Haerlem Jaarboek 2009, p. 241-244].
Opgemerkt kan worden dat zowel Van Sambeek als Thunnissen na 1927 ook ieder afzonderlijk werk hebben aangenomen. Voorts wekte Van Sambeek in de beginjaren ook samen met het aannemersbedrijf Gebr. Van den Putten. O.a. bij de bouw van een complex volkswoningen en drie winkelhuizen aan het Wipperplein en huizen aan de nabijgelegen Drieherenlaan, waarbij ook Thunissen betrokken was. Verder huizen in de Schilderswijk van Exploitatiemaatschappij ‘Leeuw en Hooft’. Van Sambeek bouwde o.a. huizen in de Meer en Boschlaan, Beethovenlaan en Wagnerkade. In 1940-1942 bouwde hij een uniek ‘hofje’ met 11 woningen aan het Dr.Droogplein. Boven het poortje naar de achtertuinen is de datum van realisering vermeld: 13 mei 1942′.
Willem (Wilhelmus) Thunnissen is op 9 januari 1885 geboren in Kekerdom nabij Nijmegen en 14 april 1967 op 82-jarige leeftijd te Heemstede overleden. Hij groeide in Nijmegen op in een familieomgeving van aannemers en timmerlieden Willem T. is in 1965 in het huwelijk getreden met Anna Amelia Burm (1892-1955). Met haar echtgenote op het St.Bavo kerkhof in Heemstede begraven, evenals Rosalie Burm (1901-2004). Uit het huwelijk zijn de volgende kinderen geboren: Jan Thunnissen (1921), Charles Eugène (1923), Wim (1925), Herman (1927) en Anneke (1933) Voornoemde Charles is zijn vader in het bouwbedrijf te Heemstede, genaamd Thunnissen, opgevolgd. Deze was was o.a. ook van 1967 tot 1987 bestuurslid (van 1976-1977 voorzitter) van de Stichting Katholiek Centrum Het Overbos, tot 1968 Stichting Huize Sint Bavo, en ontving bij zijn afscheid de ‘Overbos’-onderscheiding [Zie o.a. 140 jaar Charitas en Ouderenzorg in Heemstede (Huize Sint Bavo en Het Overbos, 1993, p. 41,43,48,52,60,94,95].
Behalve als bestuurder van de Henricus ulo heeft W.Thunnissen zich in Heemstede verdienstelijk gemaakt als bestuurslid van de plaatselijke woningbouwvereniging ‘Heemstede’s Belang’, een functie die hij vervulde van 1933 tot 1947 (zie mijn jubileumuitgave uit 1994, pagina’s 24-26, 32, 56).
In 1927 gaf Willem Thunnissen als directeur van het aannemerbedrijf Thunnissen (voorheen Thunnissen en Van Sambeek) opdracht aan H.W.Valk, die hij kende van de Johannes de Doperkerk in Waalwijk en andere ontwerpen, voor een villa annex kantoor aan de Lanckhorstlaan 42 in Heemstede. De basis van het grondplan is een rechthoek met aan de rechterzijde een halfronde erker, als onderdeel van de woonkamer, met een balkon op de eerste verdieping. De ingangspartij met een portiek, in natuursteen uitgevoerd, werd in het midden van de voorgevel gesitueerd. De daar achter liggende vestibule geeft toezicht tot de trappenhal met bordestrap tegen de achtergevel. aan de linkerzijde van de vestibule ligt de salon met daarachter een kamer met een kleine erkerkamer. Boven deze erker is een balkon op de eerste verdieping. Het hoge schilddak biedt ruimte voor enkele zoldervertrekken.
Vanuit Waalwijk in Heemstede op zoek naar het verleden
In april 1923 gaf het kerkbestuur in Waalwijk, met bouwpastoor N.H.J.van Riel als voorzitter, toestemming voor een nieuw koepelkerkgebouw, aanvankelijk met 1200 zitplaatsen, teruggebracht tot circa 1000. Het ontwerp is van architect Hendrik Willem Valk. De bouwopdracht is verstrekt aan het bouwbedrijf Thunnissen & Van Sambeek uit Heemstede, voor een bedrag van 336.9900 gulden. In 1923 zijn de voorbereidingen gestart en de bouw nam 2,5 jaar in beslag met aan het slot de kerktoren, de doopkapel, de gewelfde processiegangen en de grote koepel.
H.W.Valk ontwierp talrijke rooms-katholieke kerken. In 1922 ook de koepelkerk Sint Aloysius in Utrecht. Andere bekende koepelkerken (niet van Valk, in Noord-Brabant zijn die in Geldrop en Lierop. Voorts de basiliek in Oudenbosch. Ongeveer gelijktijdig met de koepelkerk in Waalwijk is onder architectuur van ir. J.Stuyt, in Heemstede de koepelkapel van kleinseminarie Hageveld in Heemstede tot stand gekomen, gebouwd dor de plaatselijke aannemer C. Jonckbloedt
=========================
In de periode die we aanduiden met het Interbellum zijn de drie belangrijkste exploitanten geweest: 1) Cornelis L.Kwak, 2) bouwbureau Baalbergen en Volkers en 3) bouwer en huizenexploitant H.Brouwer. Voornoemde personen en bedrijven hebben in hoge mate bijgedragen dat Heemstede anno 2000 een van de meest aantrekkelijke en welvarende woongemeenten in de Randstad is, aangeduid als ‘toplocatie”. Heemstede’s Woningbureau Corn’s L. Kwak was gevestigd in Huize Karoly, Heemsteedse Dreef 274/276 nabij de Blauwe Brug, omschreven “als een poort van het veel gezochte Heemstede”. Het huis/kantoorpand was vernoemd naar zijn geadopteerde (Hongaarse) zoon Karoly Forintos.
Foto met de familie Korthof uit 1926 met Karoly Forintos (uit: De Philippinehoeve aan de Slotlaan, in HeerlijkHeden, nummer 179, winter 2019, p.35-39, artikel door Marc de Bruijn, De Philippinehoeve aan de Slotlaan)
Huize Karoly, door Cornelis L. Kwak destijds de toegangspoort naar Heemstede genoemd, lang bewoond door de heer Sjef van Kleef en zijn vrouw, staat anno 2021 te koop voor 1,650.000 euro. Zie een artikel ver huize Karoly door Marc de Bruijn, in: HeerlijkHeden, nummer 155, winter 2013, p.35vv. Zie ook De Philpinehoeve aan de Slotlaa’ van de Familie Korthof”. Hij schrijft daarin o.a.: ‘Het echtpaar Korthof kreeg drie kinderen. De oudste zoon overleed jong. Dochter Sophia trouwde met Cornelis Louwrens Kwak., Kwak, geboren in Heerenveen, groeide op in Amsterdam en vestigde zich daarna in Heemstede, waar hij zich wist op te merken tot een belangrijke makelaar en projectontwikkelaar. Rond 1030 had hij vijf kantoren in de Camplaan, Zandvoortselaan 151 bij het station Heemstede-Aerdenhout, een kantoor op Schouwtjeslaan 55 in Haarlem en in Bennebroek aan de Rijksstraatweg. Het hoofdkantoor van Heemstede’s Woningbureau Corn’s L.Kwak was gevestigd in Huize Karoly, Heemsteedse Dreef 274-276. Dit enorme pand vlakbij de Blauwe Brug, nu een HVHB-monument, liet Kwak bouwen door Bouwbureau Baalbergen en Volkers. Het werd vernoemd naar zijn aangenomen (Hongaarse) zoon Karoly Forintos. Later werkte Kwak samen met De Ridder onder de naam “De Ridder en Kwak’. later ‘Koopman, De Ridder en Strijbis’. Ook was Kwak van gedurende twee termijnen van 1927 tot 1931 en van 1935 tot 1939 gemeenteraadslid was voor de Antirevolutionaire Partij’.
Advertentie Heemstede’s woningbureau Cornelis L.Kwak uit 1925
Advertentie Heemstede’s woningbureau Cornelis L.Kwak uit 1925
Begonnen in 1924 zijn tussen 1927 en december 1940 in totaal 154 nummers uitgekomen van de fraaie woninggids ‘Bloem- en Duinland’. In het colofon stond vermeld: “Dit tijdschrift wordt elke maand bij honderdtallen naar Insuiinde gestuurd; aan boord van de passagiersbooten der Maatschappij “Nederland” en van de “Rotterdamsche Lloyd” ter lezing gelegd en gratis toegezonden aan telkens een ander deel van het koopkrachtigste publiek in Nederland”. De heer C.L.Kwak, geboren in Heerenveen, groeide op in Amsterdam en wist zich als selfmade man op te werken als een prominent makelaar In Heemstede en Zuid-Kennemerland. Hij had op een gegeven moment bijkantoren in Heemstede, Aerdenhout, Bennebroek en Haarlem. Ook was hij enige tijd directeur van de Twentsche Bouwmij. Later werkte hij samen met De Ridder onder de naam “De Ridder en Kwak” (later “Koopman De Ridder en Strijbis”). Ook als gemeenteraadslid voor de Anti Revolutionaire Partij heeft hij zich verdienstelijk gemaakt in de periode 1927 tot 1931 en nog kort in 1935.
Na zijn overlijden 10 maart 1947 is C.L.Kwak op 14 maart begraven op de Algemene Begraafplaats in Heemstede. Het is betreurenswaardig dat zijn voor de bouwgeschiedenis van Heemstede belangwekkend archief niet bewaard is gebleven.
====================================================
Bouwkundig Bureau Van der Leek
============================================================
Bouwkundig Bureau J.E,Baalbergen & A.Volkers
De activiteiten van Bouwbedrijf J.E. Baalbergen en A.Volkers in Heemstede vielen in de periode 1923-1941 en zijn beschreven in een boek uit 1993. Hun motto was “Slegt ghebouwt, Lanck berouwt, Goed ghebouwt, D’eeuwen houdt”. Terzijde: de grondprijzen voor percelen bouwterreinen bedroegen in de jaren dertig circa fl. 10,- per vierkante meter. In 1939 is 1.200 vierkante meter in het prachtige Grotstuk verkocht voor slechts fl. 6.000,-. Een herenhuis in de Lieven de Keylaan met 6 kamers kostte fl. 7.500,-. Als geldbelegging werden 10 woonhuizen aangeboden voor 52.000 gulden en voor acht herenhuizen met centrale verwarming in de Schildersbuurt bedroeg de koopprijs fl. 85.000,-. Extreem hoog in prijs was een luxe landhuis aan de Van Merlenlaan met 11 kamers, grote tuin en een tennisbaan: fl. 50.000,- te koop aangeboden via woningbureau G.J.Smit in 1937. Van een herenhuis aan de Heemsteedse Dreef varieerde in 1930 de verkoopprijs van fl. 11.000,- tot maximaal 21.000 gulden en tien jaar later in 1940 gemiddeld fl. 15.000,- tot fl. 16.000,-. Van 178 door ‘Baalbergen en Volkers’ gebouwde herenhuizen bedroeg de verkoopprijs gemiddeld ongeveer fl. 14.000,-. Hun duurste pand betrof het al genoemde ‘Huize Karoly’ ten behoeve van collega C.L.Kwak met het voor die tijd bijna astronomische bedrag van fl. 30.000,-. De huurprijs van een huis varieerde van fl. 250,- tot fl. 850,- per jaar. De huizenprijzen bleven lang stabiel. Pas in de jaren zestig en negentig recent – zijn ze explosief gestegen.
Woningbureau-makelaar Smit Raadhuisastraat Heemstede
De derde bouwer van belang was Hendrik Brouwer, die in de lokale literatuur tot op heden totaal veronachtzaamd is.
Tussen de 500 en 600 huizen – ruim 10% van de woningvoorraad in 1940 – zijn door deze selfmade projectontwikkelaar in Heemstede tot stand gebracht, o.a. in de Indische Buurt, rond het Valkenburgerplein, de Bloemenbuurt, de Zandvoorter Allee en het voormalige Boekenrodeterrein/Houtvaart. De gronden van het villapark Rozenburg (Bloemenbuurt) is in 1926/1927 voornamelijk in exploitatie gegeven aan H.Brouwer en de firma Gebroeders J.en H.van der Pol. De verkoopprijs van huizen bedroeg tussen de 7 en 8 duizend gulden. Evenals andere opdrachtgevers kocht hij met geleend geld terreinen (weilanden en bollenvelden) om daar voor eigen risico huizen neer te zetten. Ten dele bestemd voor verkoop aan particulieren. Voor het grootste deel echter ten behoeve van verhuur.
Hendrik Brouwer is op 5 januari 1894 in de Haarlemmermeer geboren als zoon van werkman Jan Brouwer en Johanna van Straaten. Na jeugdjaren in Haarlem heeft hij zich in 1917 te Heemstede gevestigd waar hij tot zijn overlijden op 10 verschillende adressen heeft gewoond. Uit het huwelijk op 17 april 1918 te Heemstede met zijn eerste vrouw Hendrina Planting (in 1894 geboren) uit deze gemeente zijn drie dochters geboren. [Niesje Brouwer op 21 juni 1919, Johanna Maria op 27 augustus 1921 en Margaretha 24 februari 1925]. Echtgenote Hendrina overleed 15 februari 1926.
Na haar dood hertrouwde hij op 20 juli 1926 te Heemstede met Tona van der Ham en op 2 februari 1929 is dochter Henny Tona geboren. Hendrik Brouwer begon in 1922 in de Camplaan en Indische Buurt en had zes jaar later al 300 huizen gebouwd. In 1926 is hij als makelaar officieel beëdigd. De huizen in de beginperiode zijn door Brouwer zelf als bouwkundige ontworpen en in de regel van minder esthetische en technische kwaliteit dan van na circa 1927 toen hij gekwalificeerde architecten aantrok. In tegenstelling tot Baalbergen en Volkers die enkel vakmensen van niveau aantrokken, nam Brouwer genoegen met aannemers en leveranciers die zo goedkoop mogelijk werkten. De gevolgen zijn geweest dat de bouw niet altijd even deugdelijk geschiedde en bijvoorbeeld bij afwezigheid van degelijke fundamenten zich hier en daar verzakkingen voordoen. Een hedendaagse bewoner van een herenhuis in de omgeving van het station spreekt in dit verband van ‘ramsjbouw’. Na de opening van het station Heemstede-Aerdenhout in 1927 hadden vooral de gronden aan de beide zijden van de spoorweghalte Brouwer’s belangstelling. Zelf woonde hij verscheidene jaren op het adres Zandvoortselaan 70 waar later een fotograaf en tegenwoordig een dierenarts is gehuisvest, (zie het hoekhuis op de foto Zandvoortsche laan/Zandvoorter Allee).
In 1929-1930 was Brouwer in samenwerking met J.P.G.Kok in Santpoort als projectontwikkelaar betrokken bij de bouw van 33 woonhuizen in het zogeheten Bonsteepark (villapark Bronstee in de Schilderwijk, ook genaamd Leeuw en Hooft), met villa’s/herenhuizen in de Mesdaglaan, Tooropkade, Mauvestraat en Eerelmanstraat. De verkoop verliep via de v.v. Alvana, gevestigd in de Landzichtlaan 37 Heemstede en Jansstraat 48 Haarlem. In 1930 deden zich problemen voor met de ondernemers en leveranciers van materialen, waarvoor een vergadering in de Concertzaal Haarlem is uitgeschreven.
Eind 1931 werd door Hendrik Brouwer surséance van betaling aangevraagd, zoals ook door bouwiundemaatschappij J.P.G.Kok in Santpoort met wie het slechter afliep, maar Brouwer wist hij zich te herstellen.
Juni 1932 is Brouwer na het veroorzaken van een ongeval zes maande het rijbewijs ontzegd. Zijn ‘productie’ heeft tot 1935 gemiddeld meer dan 40 per jaar bedragen. Dat is een hoog aantal wanneer men in aanmerking neemt dat hij als eenling werkte en dat het, afgezien van de Indische Buurt, merendeels niet om rijtjeshuizen doch om herenhuizen (2,3 of 4 onder één kap) en villa’s ging.
Ter vergelijking: J.E.Baalbergen en A.Volkers leverden gemiddeld 10 panden per jaar op. Zij besteedden nochtans meer dan Brouwer aandacht aan esthetische eisen evenals aan kwaliteit en duurzaamheid van gebruikte materialen. Alle woningen van Baalbergen en Volkers staan er na zo’n 70 jaar nog – aan de buitenkant niet of weinig gewijzigd – en kunnen met goed onderhoud nog generaties mee.
Eén van Brouwer’s betere projecten betreft het hotel-café-restaurant Boekenrode met woningen en garage aan het Roemer Visscherplein. Expert op het gebied van de historische architectuur drs.Michel Bakker zegt hierover: “Het gebouw is zeer beeldbepalend gelegen en heeft een unieke .situering. Hoewel het geheel enigszins is aangetast bevat het nog altijd vele elementen van een Amsterdamse School-architectuur. Het herinnert aan de tijd dat bij vrijwel alle spoorwegstations hotelaccommodatie te vinden was”.
Met de tijden veranderen ook de namen. In ‘Boekenrode’ begon de familie Lau in 1976 een Chinees-Indisch restaurant Tong Nam, dat sinds 1996 ‘Asian Delights’ heet. De BMW-garage die hier lange tijd gevestigd was verhuisde naar een bedrijvencomplex op de Cruquiusweg, maar behield de historische naam ‘Boekenroode’. De heer P.Leuven vertelde mij eens dat Brouwer een keer met een vliegtuigje boven Heemstede cirkelde om het resultaat van zijn noeste arbeid in vogelvlucht te overzien. De heer Rekoert herinnert zich voorts dat zijn dochter in een limousine door een particulier chauffeur naar de Bosch en Hovenschool werd gebracht, hetgeen (ook) voor die tijd zeer uitzonderlijk was. Voor Heemstede van essentieel belang was de doortrekking van de Heemsteedse Dreef van de Pieter Aertszlaan tot het Wipperplein in de jaren 1930-1932. Ook omdat hierdoor de ontsluiting en bebouwing aan beide zijden van “De Geruischlooze Weg” en van daaraan aangrenzende terreinen (Componistenbuurt) tot stand kwamen. Ook H.Brouwer kocht enkele percelen van de gemeente om aan de nieuwe Dreef te bouwen. De crisisjaren troffen echter ook deze exploitant.
Eind oktober 1931 is voor H.Brouwer door de Arrondissementsrechtbank Haarlem surséance van betaling aangevraagd. Vanaf 1933 stonden veel huizen leeg of werden panden via onderverhuur door twee families bewoond teneinde de kosten te drukken. Dubbelbewoning achtte de gemeente toen overigens ongewenst. De huur van een herenhuis in bijvoorbeeld de Letterkundigenwijk bedroeg in deze periode hooguit 50 gulden per maand. Voornoemde ex-makelaar A.M.Smit zei over deze tijd in een vraaggesprek met de Koerier van 18 mei 1983: “Er werden huizen gebouwd zonder dat er voldoende afnemers waren. En om de huizen maar kwijt te raken werd de huur kunstmatig laag gehouden. Ze gingen dikwijls weg tegen de helft van de bedongen huurprijs en werden dan nog gratis behangen op de koop toe”. Het waren jaren van tegenspoed. Het huwelijk van Brouwer met zijn tweede echtgenote Tona van der Ham is in 1935 ontbonden. Uit zijn eerste huwelijk zijn drie dochters en uit zijn tweede 1 zoon en 1 dochter geboren. Vanwege een veroorzaakt ongeluk is H. Brouwer met ingang van 9 juni 1932 voor 3 maanden de bevoegdheid ontzegd om motorvoertuigen te besturen en per 1 juli 1933 nogmaals voor de duur van een half jaar.
Oude prentbriefkaart met zicht op de Zandvoorter allee
Advertentie uit het Algemeen Handelsblad 19 mei 1931
Financieel kon hij niet meer aan zijn verplichtingen voldoen. 13 september 1935 bracht curator mr.dr.F.A.Bijvoet ter kennis dat een uitdelingslijst bij de griffie van de rechtbank is gedeponeerd die voor de crediteuren van H.Brouwer gedurende 10 dagen kosteloos ter inzage ligt. Nog in aanbouw zijnde huizen zouden volgens een zegsman dientengevolge minder aandacht gekregen hebben dan onder normale omstandigheden.
Brouwer woonde vanaf eind augustus 1934 ongeveer 8 maanden in de villa Camphuyzenlaan 1, en daarna op het adres Heemsteedse Dreef 133 om na 1935 naar Haarlem te verhuizen.
Hij noemde zich voordien bouwkundige en nu koopman. We komen zijn naam toch nog een enkele maal tegen. Onder meer in 1938 toen hij terreinen ten zuiden van de Cruquiusweg ten oosten van de Javalaan in exploitatie bracht en grond aan de gemeente verkocht voor de aanleg van wegen in dit deel van de Indische Buurt. In die tijd is de bebouwing van deze wijk voltooid met het doortrekken van de Timorstraat en de bebouwing van de Soendastraat. Hendrik Brouwer overleed op 46-jarige leeftijd ’s middags om 4 uur “dood gevonden” op 7 oktober 1940. Hij bleek door verdrinking in de Leidsevaart om het leven te zijn gekomen. De Heemsteedse begrafenisondernemer Kornelis de Vries deed hiervan aangifte bij de burgerlijke stand van Haarlem.
Enkel een vermelding van de dood van H.Brouwer uit het bevolkingsregister in de IJmuider en Haarlemsche Courant van 9 oktover 1940
Er verscheen geen overlijdensadvertentie noch een redactioneel doodsbericht in de Oprechte Haarlemsche Courant, van welke krant in die periode de kolommen vol stonden over oorlogshandelingen, maar ook over de voorgenomen fusie van Heemstede en Bennebroek, die zoals bekend uiteindelijk niet doorging.. . Met slechts enkele jaren lagere school had hij zich in nauwelijks tien jaar naar Amerikaans voorbeeld letterlijk opgewerkt van krantenjongen tot gefortuneerd zakenman. Wie hoog stijgt kan diep vallen. De economische depressie bracht een vroegtijdig einde aan zijn succes en ambities. Gebouwd voor globaal geraamd 6 tot 7 miljoen gulden, is de totale verkoopwaarde zo’n 80 jaar later wellicht opgelopen tot globaal geraamd ongeveer 400 miljoen euro.
Aanvraag van surseance van betaling H.Brouwer Uit: Algemeen Dagblad van 3 november 1931
Op het hoogtepunt van zijn succes stond in de ‘Oprechte Haarlemsche Courant’ van dinsdag 15 mei 1928 een verhaal dat we hieronder integraal opnemen.
Hans Krol
Het pand, voorheen hotel-restaurant ‘Boekenrode’, tegenwoordig o.a. huisvesting van eden Chinees restaurant ‘Asian Delights’, staat op de hoek van het Roemer Visscherplein en de Zandvoortselaan. Het ligt tegenover het spoorwegstation Heemstede-Aerdenhout en herinnert daarmee aan de tijd, waarin bij menig station een hotel te vinden was. het vormt als het waren de hoeksteen tussen de aansluitende woonhuizen aan het plein en de rij woonwinkelhuizen langs de laan. Daarmee vormt het op deze plaats een markant element. Met karakteristieken van de Amsterdamse School is het momenteel een gemeentelijk monument. Het is in 1928 gebouwd als hotel-restaurant. Het ontwerp was van de Haarlemse architect Willem Cornelis Groenewegen in opdracht van de bouwer en exploitant H.Brouwer, die dichtbij aan de Zandvoortselaan 70 hoek Zandvoorter Allee woonde. De hoekpartijen hebben drie bouwlagen, het tussengelegen hoofdgebouw heeft er twee. Het gebouw maakt als geheel een ronde indruk en is als het ware aan weerszijden begrensd door de hogere hoekpartijen. De golvende lijn van het afdak boven het balkon, die de verspringende gevel volgt, geeft het geheel een zwierig effect. Het pand is opgetrokken in donkerrode en roodgele baksteen; de horizontale sierbanden – vooral te zien in de hoekpartijen – zijn ook in baksteen uitgevoerd. Ook voor de erfscheiding en voor het balkon is baksteen gebruikt. De bovenste rij van de borstwering is in zwart uitgevoerd, waarbij de stenen verticaal zijn geplaatst. Daarnaast is graniet toegepast en wel voor de decoraties op de eerste etage. Het pand heeft kenmerken van de Amsterdamse School. Die zijn te zien in de ronde hoekpartijen en de granieten gevelversieringen tussen de ramen op de eerste verdieping. De oorspronkelijke harmonie is gewijzigd doordat Chinees aandoende elementen zijn aangebracht in de jaren zeventig. Vooral de entree aan het Roemer Visscherplein maakt duidelijk dat hier Oosters kan worden gegeten. De ramen op de parterre zijn gewijzigd, doordat de bovenlichten werden afgeschermd. Dit is ook op de verdieping met de ramen boven het dak gebeurd. (Frans Harm).
(1) Genoemde architect heeft vooral veel gewerkt voor bouwbureau J.E.Baalbergen & A.Volkers (1910-1940) en ontwierp onder meer de volgende panden in Heemstede: Crayenestersingel 39 en 41; Van Merlenlaan 40, Adriaan Pauwlaan 11, 11a; Van Slingelandtlaan 8, 10, 12, Lanckhorstlaan 22 en 24, Herenweg 146, 148, 150, 152, 152a en Heemsteedse Dreef 164, 166, 215, 217, 219, 221, 239, 253. Van architect Willem Cornelis Groenewegen is in Heemstede bovendien het landhuis Zomerlaan 26 in 1934 ontworpen, bekend in het Valkenburgerpark. Zie: “Heemstede Vooruit!’, 2017, p. 161-163. [Met dank voor informatie van Daan Kerkvliet].
“Het Monumentaal Concertgebouw te Heemstede. Van werkman tot makelaar en bouwer; wat de heer Brouwer voor Heemstede beteekent
In Heemstede woont een man….Net het begin van een der mysterieuse verhalen uit den romantischen tijd. Wat hier volgt is geen romantiek, maar realiteit van den dag van heden. De man waarover we het hebben, is te Heemstede ’n wel algemeen gekende persoonlijkheid: het is de heer H.Brouwer, makelaar-taxateur, agent in hypotheken. Enfin, alles kunt ge lezen op verkoopborden op terreinen aldaar. Vele lezers die dit verhaal lezen, zullen niet vermoeden dat de man waarover we het hier hebben, hen misschien, ’n aantal jaren geleden, dag aan dag trouw hun Stads-Editie heeft gebracht. Want Brouwer was inderdaad, toen hij nog in de Camplaan woonde, kranten-bezorger van de Oprechte Haarlemsche Courant. Of hij zich dus kranig opgewerkt heeft!… Verleden jaar verbaasde hij het groote publiek door van de gemeente Heemstede voor de som van ƒ 250.000, – en zeer groot bouwterrein te koopen aan de Zandvoortschelaan, in de omgeving van de aan te leggen spoorweghalte. Hij zal dus op die plaats aan Heemstede een waardige omgeving verschaffen. Daarna kocht hij van de gemeente Heemstede voor ƒ 280.000,- een enorm stuk grond aan het Valkenburgerplein, onder voorwaarde dat daar een monumentaal gebouw zal verrijzen. Wij hebben daar destijds reeds de aandacht van onze lezers op gevestigd. In totaal heeft de heer Brouwer in de laatste jaren van de gemeente en van anderen voor ongeveer ƒ 1 millioen grond gekocht. Hij heeft een driehonderd woningen en villa’s gebouwd en binnenkort zal dat getal met nog wel driehonderd vermeerderd zijn. De heer Brouwer heeft zich flink opgewerkt: inderdaad, een jaar of vier geleden liep hij nog achter den groentewagen om zijn waar langs de huizen aan te bieden. En het typische is, dat hij zaken drijft, niet als representant van een consortium, maar totaal voor eigen rekening. De heer H.Brouwer, een flinke, jonge man van 34 jaar, woont in een keurig villa’tje aan de Zandvoortschelaan 70, hoek Zandvoortsche Allee, dicht bij de brug over de Leidschevaart. “Hier aan de laan heb ik een vijftiental villa’s gebouwd en ook dit huis, waarin ik woon, en de wijk, die zich hier in de omgeving ontwikkelt hij wees naar de Zandvoortsche Allee – is ook bijna geheel door mij neergezet” zeide hij.
Hij vertelde ons, dat hij in de Haarlemmermeer geboren is, maar reeds jong in Haarlem kwam. Zijn ouders waren behoeftig en reeds op tienjarigen leeftijd moest hij van school af. Door de vele verhuizingen van zijn ouders bezocht hij vier verschillende scholen. Laatstelijk die aan de Gortesteeg in Haarlem – hij denkt nog met genoegen aan den heer Nan – en zodoende kwam er van zijn onderwijs niet veel terecht. Na zijn schooltijd kwam hij op den tuin van meneer Eldering aan den Zijlweg. Daarna bij andere bloemisten, maar zijn werkzaamheden zijn van velerlei aard geweest. Hij voer o.a. verschillende malen op een trawier, de laatste maal in 1921. Ik ben, wat men noemt los-werkman geweest en ten slotte heb ik een groentenwinkel gehad in de Camplaan, waarbij ik tevens krantenlooper van de Oprechte Haarlemsche Courant was. Daar in de Camplaan kreeg Brouwer de lust om te bouwen te pakken. Met behulp van een tweede hypotheek en na het doorstaan van slapelooze nachten om de geldzorgen, slaagde hij er in het huis, waarin hij zijn groentenzaak had, te koopen. Al geruimen tijd trok een stukje gemeentegrond, schuin tegenover zijn woning, aan de Camplaan hoek Wilhelminaplein, zijn aandacht. Hij kocht het en liet er een viertal winkels op zetten. Dit werk werd uitbesteed, maar nadien voerde hij alle bouwwerken in eigen beheer uit. Met die winkels lukte het. Hij verkocht er twee van en verhuurde de twee anderen. Op l mei 1924 verhuurde hij zijn eerste huis. Ook de woning, waarin hij handel dreef, verhuurde hij en ging zelf aan de bouwerij. Toen ging het in vrij vlug tempo vooruit. Eerst bouwde hij acht huizen aan het Rozenburgerplein, toen nog eens acht. Tot nu toe heeft hij driehonderd huizen laten zetten, waarvan hij er een honderd verkocht en twee honderd in eigen exploitatie heeft. Er staat nog heel wat werk te wachten op het Valkenburgerplein (1). Het monumentaal gebouw, dat hier zal verrijzen, wordt een restaurant, met garage en vergaderzalen, tevens geschikt voor bioscoop-en schouwburgvoorstellingen. De teekening daarvan is uit den aard der zaak nog niet klaar, want bouwde de heer Brouwer aanvankelijk naar eigen teekeningen, wat nu uitgevoerd wordt, zijn ontwerpen van architecten. De ontworpen villa’s zullen een sieraad van Heemstede worden. De architecten zijn de heeren Mesker en Groenewegen, beiden te Amsterdam. Het fraaie gebouw waarvan wij in dit nummer een teekening geven, is een villa aan het Roemer Visscherplein (ontworpen door den heer Lammers) met een terras aan den Houtvaartkant. Het geheim van dit succes?
Niet te vertellen, omdat het van zoovele kleinigheden afhangt. Maar het groote geheim is niets dan flair, het aanpakken bij juiste gelegenheid om een transactie te doen. Maar, zei de heer Brouwer, het kost wel eens slaapeloze nachten. Toch is het een mooi succes waarmee we onzen krantenbezorger, onze jongen makelaar, van harte geluk wenschen. Behalve de vele mooie huizen en villa’s, zal hij aanstonds aan het zich ontwikkelende Heemstede de feestzaal geven die deze gemeente zoo dringend noodig heeft.”
(1) Op het Valkenburgerplein is na de bouw van de R.K.kerk in 1927 pas enige jaren later het café-restaurant Valkenburg (H.van Meurs) tussen de Molenlaan en Torenlaan gerealiseerd; later omgezet in een dubbel woonhuis. In dit artikel wordt feitelijk gedoeld op het monumentale gebouw met restaurant, een kleine zaal voor vergaderingen en een grote zaal voor feesten, woningen en afzonderlijk een garage. Dit complex kwam omstreeks 1928 tot stand op het Roemer Visscherplein (zie 2 foto’s) (H.K.)
Naar aanleiding van een artikel in HeerlijkHeden (nummer 104, 2000) reageerde de enige zoon van Hendrik Brouwer, zelf ook zo geheten. Hij schreef “Die man, mijn vader, was een voor mij een door omstandigheden onbekende Brouwer. Ik ben daarom erg blij en verrast met het gepubliceerde artikel en de informatie die ik hierin voor het eerst over mijn vader las. De heer Krol schrijft in zijn bijdrage dat Hendrik Brouwer was selfmade huizenbouwer en exploitant in de jaren twintig en begin jaren dertig van de vorige eeuw één van de personen is geweest die het aantrekkelijke hedendaagse gezicht van Heemstede mede heeft helpen realiseren. Dit door de bouw van tussen de 500 en 600 huizen op verschillende locaties binnen deze gemeente. Vaak voor eigen rekening, doch ook met geleend geld waardoor hij zich binnen tien jaar tot gefortuneerd zakenman wist op te werken. De crisisjaren maakten echter aan alle successen en ambities vroegtijdig een einde. Hij ging failliet en overleed op 46-jarige leeftijd in oktober 1940. Mijn moeder was de tweede vrouw van de jonge weduwnaar Hendrik Brouwer. Zij kreeg met hem een dochter en een zoon en werd stiefmoeder van de drie dochters uit het eerste huwelijk van Hendrik Brouwer. In 1935 werd het huwelijk ontbonden waarna mijn moeder het haar twee kinderen in Doetinchem een nieuw bestaan heeft opgebouwd. Ik was op dat moment pas vijf en heb nadien van mijn moeder en haar familie vrijwel niets meer over mijn vader en mijn verleden vernomen. Na het overlijden van mijn moeder heb ik twee foto’s van mijn vader gekregen. Eén betreft een foto uit mijn vaders goede tijd. De foto heeft betrekking op hetgeen de heer Rekoert in het artikel zich nog van mijn vader weet te herinneren. Hij wist te vertellen dat de kinderen van Hendrik Brouwer per lomousine door een particulier chauffeur naar de Bosch en Hovenschool werden gebracht. Die herinnering kan ik met deze foto bevestigen
Door een toeval en niets wetende van mijn vaders achtergrond in deze regio ben ik 45 jaar geleden in Haarlem komen wonen. Sinds enkele jaren woont mijn zoon met zijn kinderen zelfs in Heemstede. Door het gepubliceerde rtikel heb ik kennis gemaakt met mijn vader en zijn historisch belang voor de gemeente. Ik kijk nu met andere ogen naar Heemstede en mijn vader. Hiervoor veel dank” w.g. Hendrik Brouwer (Haarlem).
Bijlagen
Librariana 
Hendrik Brouwer was mijn opa hij trouwde in 1918 met Hendrina Planting
Mijn moeder Ria *1921was een van de dochters uit dat huwelijk. Mijn moeder had twee zussen Lies *1919 en Gre *1925
Mijn oma Hendrina overleed februari 1926 op 31 jarige leeftijd.
Mijn opa overleed in 1940 en het was erg leuk om hier zoveel over hem te lezen,
Lies, Ria en Gre zijn inmiddels alle 3 overleden.
Met vriendelijke groet Wilma
Leuk dat ook de foto die ik stuurde van mijn oma Hendrina Planting is geplaatst.
Misschien nog aardig om te vermelden dat mijn oudste broer naar zijn opa is vernoemd en ook Hendrik/Henk heet.
Wat is er van de dochter Henny-Tonia uit het 2de huwelijk geworden heeft zij kinderen gekregen? Wanneer iemand daar iets over kan vertellen of nog andere foto’s van mijn opa en/of oma heeft mijn mailadres is: wilmavangurp@live.nl
met vriendelijke groet Wilma Bruin van Gurp
Cornelis Louwrens Kwak kwam niet uit de Achterhoek. Hij werd geboren in Heerenveen (Schoterland, Friesland). Zijn ouders zijn vermoedelijk in het begin van de jaren 80 van de negentiende eeuw naar Amsterdam verhuisd.
U heeft gelijk, ik heb een onjuiste bron overgenomen en zal een beknopte biografie uit de Eerste Heemsteedsche Courant aanvullen met wèl de goede gegevens ten aanzien van Heerenveen, Amsterdam en Heemstede.
Op 29 december 2023 is de zoon van de Hendrik Brouwer (roepnaam Hans) – waarover in deze artikelen is geschreven – op 93 jarige leeftijd overleden (Haarlem, 10 december 1930 – Aerdenhout, 29 december 2023). Hans zijn moeder, Henny Tonia van der Ham, de tweede vrouw van Hendrik, is in 1982 overleden. Ik ben de zoon van Hans, Bart Brouwer en woon in Heemstede.
met dank voor informatie