OOSTENRIJKSE (EN ZUID-DUITSE) KLOOSTER- EN PRONKZAALBIBLIOTHEKEN
Zwei Jahre nach der Neisseflut von 2010 werden im Zisterzienserinnenkloster St. Marienthal im deutsch-polnisch-tschechischen Ländereck noch immer die Hochwasserschäden beseitigt.
Bild: Äußerlich ist dem Kloster die Flut vom August 2010 nur bei genauerem Hinschauen anzusehen.Het klooster van de Zusters Cisterciënzers in St. Marienthal, Saksen, Oost-Duitsland bevat een historisch rijke bibliotheek. Om het onderhoud en restauratie na overstromingen in 2010 van de abdijgebouwen te kunnen financieren wil men nu in 2022 een groot deel van de bibliotheekcollectie antiquarisch verkopen. Tot ontsteltenis van o.a. historici werd kortgeleden een kostbaar Psalter afkomstig van Mariental aangetrokken in het antiquariaat van Jorn Günther ‘Rare Book AG’ in Bazel aangetroffen. Bericht in Süddeutsche Zeitung: Der Psalter steht zum Verkauf
In Midden ofwel Centraal Europa bevinden zich ongeveer 150 pronkzaalbibliotheken veelal verbonden aan kloosters soms ook in kastelen. De grootste van allemaal is de pronkzaal van de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek (ONB), vroegere Keizerlijke Bibliotheek, met een lengte van ruim 77 meter, breedte van 14 meter en hoogte van 20 meter. Een meesterwerk van de geniale barokbouwmeester Johann Bernard Fischer von Erlach uit 1723-1726. (1) Een aantal van deze kloosterboekerijen heeft een wetenschappelijke functie, andere zijn van meer museale aard. In ieder geval zijn het veelal nog altijd schatkamers van de cultuur en tot in onze tijd worden ‘ontdekkingen’ gedaan. Als recente voorbeelden noem ik een uniek Mozart-werk dat bij onderzoek in Sankt Florian opdook en de vondst van een cantaten-notenhandschrift van de componist Georg Anton Benda in de kloosterbibliotheek van Gotha.
Musicoloog dr. Wolfram Ennslin toont in 2012 zijn vondst in de abdijbibliotheek van Gotha
De meeste van dergelijke rijk gedecoreerde boekerijen bevinden zich in het Zuiden van Duitsland (Beieren) en in Oostenrijk In mindere mate in Zwitserland (vooral Sankt Gallen en Einsiedeln zijn als zodanig bekend), Hongarije, en Tsjechië (o.a. Strahov in Praag). De kloosters van o.a. Admont, Kremsmünster, Lambach en Melk hebben tot onze tijd de schatten van de middeleeuwse scriptoria bewaard. De regel van de heilige Benedictus maakte het bezig zijn met boeken tot een religieuze opgave. In de Vita van Gebhard, de stichter van het klooster in Admont in 1074 heet het ‘Claustrum sine armario quasi castrum sine armamentario’, ofwel: een klooster zonder boeken is als een kasteel zonder wapens. Het ‘armarium’ bevond zich aanvankelijk in een kast in de kapel, sacristie of elders in de abdij, in de 17e en 18e eeuw zijn speciale bibliotheekruimten gebouwd.
De befaamde bibliotheekzaal van Sankt Gallen, Zwitserland, die tussen 1757 en 1767 tot stand kwam
Interieur van pronkzaalbibliotheek in Einsiedeln, Zwitserland, die dateert uit 1740
Vm. Stahov klooster in Praag met de Theologische zaal. De fresco’s zijn gemaakt door F.A.Maulbertsch (1794)
De Filosofische zaal van Strahov, Praag, Tsjechië
Vanwege de secularisatie begin 19e eeuw in Duitsland zijn veel kloosters gesloten en de boekencollecties voor een deel naar grotere bibliotheken overgebracht, zoals de Bayerische Staatsbibliothek met de middeleeuwse handschriften en antieke boeken van de abdijen in Polling, Aldersbach, Ochsenhausen, Amorbach, Neresheim en Benediktbeuern. De handschriften en meest kostbare boeken van abdij Sankt Peter in Schwarzwald verhuisden in kisten naar de Badische Landesbibliothek. Bij de Oostenrijkse secularisatie (1792) en daarmede opheffing van kloosters zijn boeken- en handschriftencollecties verspreid. Eén voorbeeld: de ongeveer 600 handschriften van Mondsee hebben toen een plaats gekregen in de Hofbibliothek, nu Oesterreichische National Bibliothek (2). Dat betekent dat in een aantal gevallen de kloostergebouwen weliswaar nog bestaan, maar de kloosterbibliotheekruimten een nieuwe functie kregen. Ofschoon sommige kloosters al uit de Middeleeuwen stammen zijn de meeste pronkzaalbibliotheken in de 18e eeuw tot stand gekomen. De grootste, gebouwd naar het voorbeeld van Wenen, bevindt zich in Admont. Voor de perkamenten en leren boekbanden zijn soms zeer fraaie boekenkasten vervaardigd, kunstschilders vervaardigden plafondschilderingen met bijbelse taferelen of allegorische voorstellingen en in sommige zalen zijn beeldhouwwerken aangebracht. De drie belangrijkste bouwmeesters van pronkzaalbibliotheken zijn Johann Bernard Fischer von Erlach, diens zoon Joseph Emanuel, Josef Mungenast, Gotthart Hayberger en Jakob Prandtauer. Faam als kunstschilders verwierven o.a. Paul Froger, Daniel Gran en Bartolomeo Altomonte met hun plafondfresco’s. In talrijke kloosters hebben paters of broeders van de eigen orde aan de decoratie van de kapel, bibliotheek e.d. meegewerkt.
Voorbeeld van rococo-decoraties in een Oostenrijkse pronkzaalbibliotheek
Stefanie Seidel schreef in 1995 een ‘Reiselexikon: Bibliotheken; die schönsten Räume, Die Wertvollsten Sammlungen; Deutschland, Oesterreich, Schweiz’ (München, uitgeverij Callwey). Van Duitsland zijn 77 bibliotheken opgenomen, van Zwitserland 18 en Oostenrijk 33 en 1 uit Noord-Italië (vm. Zuid-Tirol): Augstiner Chorherrenstift Neustift (Vahrn).
Pronkzaal Augustijnerklooster Neustift bij Brixen (Bressanone) Zuid-Tirol, Italië. Klooster in 1142 gesticht. De bibliotheek in rococo-stijl is tussen 1770 en 1780 gebouwd onder architectuur van Giuseppe Sartori.
In ‘Das Reiselexikon Bibliotheken’ beschreven pronkzaalbibliotheken
Marianne Bernhard beschrijft in het boek: ‘Stifts- und Klosterbibliotheken (München, 1983) 14 pronkzaalboekerijen in (Zuid- Duitsland, 1 in Italië, 2 in Zwitserland en 13 in Oostenrijk (Admont, St.Florian, Lambach, Kremsmünster, Seitenstetten, Schlierbach, Lilienfeld, Melk, Göttweich, Altenburg, Heiligenkreuz, Klosterneuburg en Waldsassen).
Voorzijde boek van Marianne Bernhard met interieurfoto van kloosterbibliotheek in Metten (Niederbayern)
In de jaarlijkse uitgave van Klösterreich; ein Erlebnis für Leib und Seele, is veelal ook informatie te vinden zoals wanneer de abdij kan worden bezocht (Altenburg, Geras, Göttweig, Gurk, Heiligenkreuz, Klosterneuburg, Lambach, Lilienfeld, Marienkron, Marienschwestern, Melk, Rein, St. Florian, St. Lambrecht, Seckau, Seitenstetten, Zwettl).
Voorzijde van uitgave Andreas Heppberger
Uit 2003 dateert een doctoraalscriptie van mag. Andreas Heppberger (geb. 1971): ‘Klosterbibliotheken in Österreich und die “Digital Heritage”-Politik Europas’. Deze publicatie is integraal te vinden op het internet. Hepperger bericht o.a. de collecties manuscripten, incunabelen, boeken van 95 abdijbibliotheken in zijn land. Naar provincies gerekend: 5 in Burgenland, 5 in Kärnten, 21 in Nederösterreich, 13 Oberösterreich, 6 Salzburg, 14 Steiermark, 11 Tirol, 2 Vorarlberg en 20 in Wenen. In het voortreffelijke standaardwerk van Margareta Baur-Heinhold: ‘Schöne alte Bibliotheken; ein Buch von Zauber und Ihre Räume’ (uitg. Callwey, 1972) zijn beschrijvingen en foto’s opgenomen van de abdijbibliotheken in Kremsmünster, Lilienfeld, Schlierbach, Melk, St. Florian, Seitenstetten, Altenburg en Admont.
Exlibris: Bibliothecae monasterii Cremifenensis vulgo Kremsmünster O.S.B. Georg Otto, 1893.
In 2013 verscheen deel 5 van ‘The Whole Library’ (Chicago, ALA, 50 dollar), waarin samensteller Geoge M.Eberhart wereldwijd 250 toonaangevende bibliotheken heeft beschreven, gebaseerd op architectuur, historische collecties en innovatieve dienstverlening Oostenrijk neemt in deze deze hitlijst met 11 bibliotheken van de Europese landen een vierde plaats in na Groot-Brittannië, Duitsland en Italië. Behalve de Oesterreichische Nationalbibliothek de kloosterboekerijen van Admont, Altenburg, Schwaz, Klosterneuburg, Kremsmünster, Lambach, Lilienfeld, Melk, Sankt Florian en Vorau. Nederland telt mee met 9 bibliotheken tegenover slechts drie in België (3). Van meest belang in dit verband is Band 1 (Von der Gotik bis zur Moderne) van het tweedelige boek: Oesterreichische Bibliotheksbau; door Walter Jaksch, Edith Fischer en Franz Kroller (Graz, Akademische Druck – und Verlagsanstalt,1992). In dit rijk geïllustreerde eerste deel worden 85 bibliotheken afzonderlijk beschreven, voor meer dan de helft kloosterboekerijen (4).
Vooromslag boek met afbeelding van Stiftsbibliotheek Vorau
Van Oostenrijk verzamelde ik in de loop van de jaren ongeveer 400 verschillende ansichtkaarten van een 50tal kloosterbibliotheken. Voorts een 25-tal brochures/gidsen van afzonderlijke kloosters en bibliotheken, zoals Admont, Melk, Sankt Florian, Herzogenburg etc. Onderstaand volgt een selectie van oude maar vooral nieuwe prentbriefkaarten.
Kaart met schilderij-afbeelding van een kloosterbibliotheek door Richard Linderum
Als bijlage 1 is steeds 1 ansichtkaart opgenomen van de fraaiste pronkzaalbibliotheken van ten dele voormalige abdijen in Zuid Duitsland (Baden-Württemberg, Schwarzwald, Bayern), zoals Aldersbach, Bas Schussenried, Beuron, Dillingen, Fürstenzell, Füssen,Metten, Neresheim, Ochsenhausen, Ottobeuren, Reisach, Sankt Georg, Sankt Peter, Ulm-Wiblingen en Waldassen. In bijlage 2 worden afbeeldingen getoond van door Karl Stilp vervaardigde houten beelden voor de bibliotheek van de zusters Cisterciënzers in Waldsassen. In bijlage 3 volgen ten slotte uit eigen collectie een aantal gravures, ansichtkaarten, fantasietekeningen, cartoons e.d. van kloosterbibliotheken
Detail van een plafondschildering door Micahel Wild met afbeelding van een theologische bibliotheek in Premonstratenserklooster van Speinshart nabij Regensburg in Beieren
Noten
(1) Zijn zoon Joseph Emanuel Fischer von Erlach voltooide in 1737 de Hofbibliotheek. Deze instelling is één van grootste en rijkste van Europa met talrijke topstukken, waaronder de Tabula Peuteringania ofwel Peutingerkaart: een 13e eeuwse kopie van een verloren gegane Romeinse reiskaart van in totaal bijna 7 meter lengte uit de 3e of 4e eeuw met een weergave van Europa, Noord-Afrika en het Oosten tot de rivier Ganges. Tot de collecties behoren bijna 40.000 handschriften, verder muziekhandschriften, bladmuziek, kaarten, papyri, perkamenten, portretten, gravures, exlibris, pamfletten, autogrammen, foto’s en een aanzienlijke theatercollectie bestaande uit o.a. 130.000 banden. De bibliotheek heeft de wereldoorlogen zonder wezenlijke verliezen doorstaan en de waardevolle manuscripten die tijdens de Napoleontische oorlogen naar Frankrijk verhuisden zijn na de tweede Vrede van Parijs teruggekeerd.
Tekst in een Beierse kloosterbibliotheek
(2) Niet minder dan 3 Nederlandse geleerden waren werkzaam als prefect (directeur) bij de Oostenrijkse Hofbibliotheek, te weten 1) Hugo Blotius van 1575 tot 1608, 2) Gerard van Swieten, van 1745 tot 1772, 3) Godfried van Swieten, van 1777 tot 1803.
Hugo Blotius, in 1533 geboren te Delft en in 1608 overleden in Wenen was de eerste ‘keizerlijke bibliothecaris’ (onder Maximiliaan II) van belang voor de Oostenrijkse Hofbibliotheek. Hij vergrootte de collectie, catalogiseerde deze voor het eerst en zorgde voor het wettelijk depot, waarbij 1 exemplaar van alle publicaties in het keizerrijk moest worden ingeleverd. Op deze penning is Blotius afgebeeld
(3) Van Nederland zijn opgenomen: 1) Openbare Bibliotheek Amsterdam, 2) Artis Bibliotheek Amsterdam, 3) Bibliotheca Philosophica Hermetica, Amsterdam, 4) Bibliotheca Thysiana, Leiden, 5) DOK Delft, 6) Koninklijke Bibliotheek Den Haag, 7) Oude Bibliotheek parlement: Handelingen- kamer, bibliotheek van het Rijksmuseum, St. Walburgis kerkbibliotheek, Zutphen. Van België: 1) Katholieke Universiteitsbibliotheek Leuven, 2) Hendrik Conscience Erfgoedbibliotheek Antwerpen, 3) Plantijn-Moretus museumbibliotheek Antwerpen [Opmerkelijk is overigens dat de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel, modern gehuisvest en met een zeer omvangrijke verzameling, ontbreekt H.K.].
Tussen 1782 en 1787 zijn alleen al in Tirol 21 van de 64 kloosters met hun boekencollecties opgeheven. De boekerij van het Karthuizerklooster in Schnals is toen overgebracht naar Innsbruck (huidige Universitäts- und Landesbibliothek)
(4) Hieronder nog een selectie van boeken met beschrijvingen (en illustraties) van klooster- en pronkzaalbibliotheken in Oostenrijk en Duitsland:
– Anthony Hobson. Great Libraries. London, Weidenfeld and Nicolson, 1970. [O.a. kloosterbibliotheek Admont en Oostenrijkse nationale Bibliotheek, Wenen – ook kloosterbibliotheek Sankt Gallen en Staatsbibliotheek Bamberg].
– Löschburg. Alte Bibliotheken in Europa. Leipzig, Herrsching, Pawlak Verlag, 1974. [O.a. ÖNB-Wenen, Neresheim, Ottobeuren, Waldasassen, Melk, Vorau, ook Einsiedeln en Sankt Gallen]
‘- Uwe Jochum. Geschichte der abendländischen Bibliotheken. Darmstadt, WBG, 2010. [O.a. Admont, Wiblingen, ÖNB-Wenen etc.]
– Candida Hofer. Bibliotheken [+ Essay von Umberto Eco]. Schirmer/Mosel, 2005. [O.a. Klosterneuburg, ÖNB-Wenen, Mehrerau-Bregenz, ook Sankt Gallen].
– The most beautiful libraries in the world. Photographs by Guillaume de Laubier; Tekst by Jacques Bosser. New York, Harry N.Abrams, Inc., 2003. [O.a. ÖNB-Wenen, Admont, Ulm-Wiblingen, Metten, ook Sankt Gallen].
– Gerhard Römer. Bücher, Stifter, Bibliotheken; Buchkultur zwischen Neckar und Bodensee. Stuttgart etc., Verlag W.Kohlhammer, 1997. [O.a. Wiblingen, Sankt Paul, Ochsenhausen, Sankt Peter, Bregenz, ook Sankt Gallen].
– Waldemar Sensburg. Die Bayerische Bibliotheken; ein geschichtlicher Ueberblick mit besonderer Berücksichtigung der öffentlichern wissenschaftlichen Bibliothken. München, Bayerland-Verlag1925.
– Edgar Lehmann. Die Bibliotheksräume der deutschen Kloster im Mittelalter. Berlin, Akademie-Verlag, 1937.
– Otto Feger (Tekst) und Fritz Busse (Zeichnungen). Geist und Glanz Oberschwäbischer Bibliotheken. München, 1956.
– Theodor Gottlieb. Ueber Mittelalterliche Bibliotheken. Leipzig, Otto Harrassowitz, 1890.
Gravure van Martin Gerbert (1720-1793), benedictijnermonnik van St. Blasien en sinds 1764 abt. Zijn bijzondere zorg gold de boekcultuur van Reichenau, een kloostereiland in de Bodensee met sinds 724 een klooster met belangrijk scriptorium annex bibliotheek. Bij de opheffing in de 18e eeuw was er nauwelijks belangstelling voor de handschriften/miniaturen en wist Gerbert die te redden. Tegenwoordig behoren deze tot de culturele schatten van de Benedictijnerabdij in Sankt Paul, in Kärnten/Lavantal
Alfabetisch overzicht naar plaatsnamenADMONT, Steiermark
Stiftsbibliothek Admont in Stiermarken. Gebouwd door Josef Huebner met fresco’s van Bartolomeo Altomonte. Voltooid in 1776. Met een lengte van 70 meter, breedte van 14 meter en hoogte van 13 meter is Admont de grootste pronkzaalbibliotheek van de wereld in een klooster. Het bestand omvat meer dan 200.000 boeken.
Plafondfresco in Admont van Barth. Altomonte (1776) met voorstelling van ‘de wereldse wetenschappen’
Klooster Admont is in 1074 gesticht door aartsbisschop Gebhard von Salzburg. De barokke pronkzaalbibliotheek is in een klooster de grootste ter wereld. De beeldhouwwerken, hier de dood verbeeld, zijn van Josef Stammel uit omstreeks 1760 met o.a. 18 met brons overgoten houten figuren. Op deze kaart is ‘de dood’ verbeeld door middel van een pelgrim met een gevleugeld skelet.
J.Th.Stammel (1760): ‘de hel’ ofwel ‘de toorn als doodzonde’ (Admont)
Jos. Thadd. Stammel: ‘de hemel’ (Admont)
J.Th.Stammel: ‘ het gerecht’ (Admont)
De duivel met een veer en boek op zijn rug op een foliant in de kloosterbibliotheek van Admont, [Het beeld staat bekend als de ‘bibliotheekduivel’ en is detail van sculptuur ‘het gerecht’]
Aan de kop van de boekenkasten zijn gebeeldhouwde portretten van letterkundigen en wijsgeren aangebracht, zoals hier de Griekse toneelschrijver Sophocles
Rondleiding in de kloosterbibliotheek van Admont
Miniatuur uit een 13e eeuws handschrift met voorstelling van een Middeleeuwse kloosterschool (Admonter handschrift 368)
Een in 1998 uitgegeven herdenkingsmunt met afbeelding van Stiftsbibliothek Admont
ALTENBURG, Niederösterreich
Kloosterbibliotheek Altenburg, Austria
Stift Altenburg Bibliothek. Gezicht naar het noorden. Benedictijnerklooster is gesticht in 1144. De bibliotheek is in 1742-1743 gebouwd door Josef Munggenast. Het stucwerk is van Johann Michael Flor. In de ovale koepel is door Paul Troger het bezoek van koningin Seba bij koning Salomon verbeeld.
De bibliotheek is in 5 compartimenten ingedeeld van wie 3 met een koepel waarbij de fresco’s zijn van Paul Troger
De boekenkasten in de bibliotheek van Altenburg zijn in 1741 uit notenhout vervaardigd
De pronkzaal van klooster Altenburg wordt tegenwoordig ook aangewend voor muziekuitvoeringen
ENGELSZELL, Oberösterreich
Stift Engelszell, Trappistenkloster, Bibliothek
GAMING, Niederösterreich
Karthuizerklooster in Gaming, Bibliotheek, met boven totaaloverzicht, linksonder koepel met fresco en rechtsonder van de 4 jaargetijden: de lente
Bibliotheek van het Karthuizerklooster in Gaming (1780 opgeheven) op een ansichtkaart uit circa 1930
GERAS, Niederösterreich
Stift Geras van Premonstratensers: Bibliotheekinterieur in klassieke stijl tussen 1803 en 1805 gebouwd.
Klooster Geras, Niederösterreich) met apsis en bibliotheekgebouw
GÖTTWEIG, Niederösterreich
Stiftsbibliothek Göttweig: Bibliotheca Major, in 1728-1730 gebouwd door Johann Heinrich Holdermann (1697-1739)
HEILIGENKREUZ, Niederösterreich
Stiftsbibliothek Heiligenkreuz. Gesticht in 1133. Toen de Turken in 1683 het klooster veroverden hebben zij enkel de oude bibliotheek verwoest. Onder abt Schirner is in 1701 een nieuwe bibliotheek in barokstijl opgericht. Deze bevat nu circa 75.000 banden en 600 handschriften, o.a. brieven van de Heilige Bernardus van Clairvaux
De ‘Gouden Zaal ‘ van klooster Heiligenkreuz, zo genoemd naar de goudkleurige ruggen van de ingebonden boeken. De barokleeszaal kwam in 1701 gereed. Plafondfresco’s zijn van Carl Ritsch.
Kloosterbibliotheek Heiligenkreuz, de ‘Tuinzaal’. Schildering is van Carl Ritsch; het stucwerk van Johannes Aliprandi en Johannes Piasoll. De klassicistische boekenkasten zijn gemaakt van platanenhout.
Oude ansicht van de zogeheten ‘Tuinzaal’ van klooster Heiligenkreuz
HERZOGENBURG, Niederösterreich
Stift Herzogenburg. Rechtsboven: de pronkzaalbibliotheek Augustijnerklooster , gebouwd door Jakob Prandtauer, die ook Melk en Sankt Florian ontwierp, en werd voltooid door een telg uit het architectengeslacht Johann Muggenastin 1751. Schilderingen bibliotheek (1751) door Domenico Francia; boekenkasten van Lorenz Horess en Johann Hencke.
Interieur van kloosterbibliotheek Herzogenburg op een ansicht uit 1964, waarop ook enkele antieke globes, zoals een aardglobe en hemelglobe uit de tweede helft van de 17e eeuw zijn te zien. Het bestand omvat zo’n 60.000 boeken, waarvan circa 20.000 uit de 18e eeuw. Het oudste handschrift is een Psalterium uit de 12e eeuw.
Interieur van pronkzaalbibliotheek Herzogenburg (1751). Belangwekkend is dat meer dan 200 ontwerptekeningen van bekende kloosterontwerpers als Steinl, Prandtauer, Fischer von Erlach en Munggenast hier bewaard zijn gebleven.
KLOSTERNEUBURG, Niederösterreich
Kloosterbibliotheek Klosterneuburg, Austria
Stift Klosterneuburg. Koepelzaal van de bibliotheek. Empire-inrichting uit 1836
Nog een afbeelding van de bibliotheek in Klosterneuburg. De abdij is in 1114 opgericht. uitzonderlijk grote bibliotheek bevat meer dan 300.000 boeken , 850 incunabelen en 1.250 manuscripten
De barokke entree van het klooster Klosterneuburg
Bibliothecaris dr. Martin Haltrich in zijn domein: de zeer rijke cultuurbibliotheek van Klosterneuburg, qua bezit de grootste van alle Oostenrijkse kloosters.
Hans Krol bij bezoek aan stift Klosterneuburg april 2019 bij het dikste boek in een vitrine
Een middeleeuws miniaturenhandschrift in de bibliotheek van Klosterneuburg
Han Krol voor klooster van Klosterneburg. Helaas was de bibliotheek in april 2019 gesloten.
KREMSMÜNSTER, Oberösterreich
Kloosterbibliotheek Kremsmünster, Austria
Benediktinerstift Kremsmünster. Pronkzaal ontworpen door Carlo Antonio Carlone, circa 1690. Bevat grote wereldglobe. De langwerpige bibliotheekruimte bevat 3 in elkaar overvloeiende zalen met tussenruimten.
Het klooster van Kremsmünster is in 777 gesticht. De bestanden bevatten 140.000 boeken, 800 wiegendrukken en 2.400 handschriften.
Kremsmünster. De plafondfresco’s zijn van Melchior Steidl, Antonio Gaillardi en Christoph Lederwasch
Tekstpagina met initiaal P uit de Aich-bijbel, een gotisch bijbelhandschrift uit 1310, afkomstig van het scriptorium van Abt Friedrich von Aich, Stiftsbibliothek Krensmünster
LAMBACH, Oberösterreich
Kloosterbibliotheek Lambach, Austia
Benediktinerstift Lambach. Grote bibliotheekzaal (1699). Plafondschilderingen van Melchior Steidl [Kleine bibliotheekzaal kwam na 1705 klaar].
Foto van schilderingen in Lambach met fresco’s van Christoph Lederwasch en Melchior Steidl (Mag. A.Stockhammer)
Draaiend boekenrad in Lambach op een kast geplaatst
Gravure van een door de Italiaanse ingenieur Agostini Ramelli (1531-1610) ontworpen boekenwiel (‘Le diverse artificiose machine’, 1588)
LILIENFELD, Niederösterreich
Kloosterbibliotheek Lilienfeld, Austria
Zisterzienserstift Lilienfeld met bibliotheekzaal uit omstreeks 1700 (in 1716 gereed gekomen). Klooster dateert uit de 13 eeuw. Fraai meubilair, zoals kasten, werktafels en een madonna van Lorentius Schöfferle. Er zijn overeenkomsten met de kloosterbibliotheek van Lambach.
Informatieve ansichtkaart van klooster Lilienfeld. Op de achterzijde staat vermeld: “Bibliothek. Die Deckengemälde malten 1704 die Laienbrüder Ludwig Penckel und Jakob Planck. Die Schränke führte der Laienbruder Laurenz Schöfferle”
Kremsmünster bezit bij de sterrenwacht over een xylotheek ofwel houbibliotheek uit het begin van de 19e eeuw, bestaande uit 184 houten banden (foto Harald Schmid)
De pronkzaalbibliotheek kwam gereed onder abt Sigmund Braun (1695-1716). Gelegen op de eerste verdieping van het klooster in Lilienfeld met de volgende oppervlaktematen: lang 17.80 meter, breed 7.60 meter en hoog 4.70 meter (Franz Svoboda)
MARIA LANGEGG, Niederösterreich
Kaart uit omstreeks 1920 van bibliotheek Servitenkloster in Maria Langegg. De bibliotheek dateert uit 1773.
Nog een prentbriefkaart van bibliotheek in Servitenklooster Maria Langegg i.d. Wachau
MEHRERAU, Vorarlberg
Cisterciënzerklooster Wettingen-Mehrerau nabij Bregenz omvat 2 bibliotheken. De oude dateert uit 1770 en is in een rococo-stijl uitgevoerd
MELK, Niederösterreich
Benediktinerstift Melk, gesticht rond 1100. De bouw is van Prandtauer (1736). Links van de kloosterkerk het bibliotheekgebouw. Het fraai aan de Donau gelegen klooster wordt druk bezocht door toeristen
Oude kaart van bibliotheekgebouw bij klooster Melk
Kloosterbibliotheek Melk, Oostenrijk
De prachtige bibliotheekzaal van Melk. In 1735 ontworpen door Jakob Prandtauer en na diens overlijden voortgezet door zijn leerling Franz Munggenast. De plafondschilderingen zijn van Paul Troger (1732)
Ex libris kloosterbibliotheek Melk
Hemelglobe in klooster van Melk, in 1692 vervaardigd door Vincenzo Coronelli
‘Aanbidding van de koningen’. Miniatuur uit een Psalterium rond 1250. Stiftsbibliothek Melk
MICHAELBEUERN, Salzburg
Abdij Michaelbeuern nabij Salzburg. Kaart uit 1956. Oudste bibliotheekruimte dateert uit 1590. De afgebeelde zaal dateert uit 1769-1779, ontworpen door F.A.Mayr.
Ondanks protesten vanuit culturele kring zijn in 2012 de meeste kostbare werken uit de oude kloosterbibliotheek van Michaelbeuern in Duitsland geveild
MONDSEE, Oberösterreich
De vroegere gotische bibliotheekzaal Van Mondsee uit 1470. Bij de opheffing van het klooster in 1792 zijn manuscripten en incunabelen naar de Hofbibliothek verhuisd. Tegenwoordig bevindt zich in deze ruimte het Streekmuseum van Mondsee
NOVACELLA, Varn, = Neufstift nabij Brixen, Süd Trol, Italië
Gezicht op het Augustijnenklooster van Novacella, Vahrn/Varna, Italië (voorheen Neustift, Süd-Tirol, Oostenrijk)
Interieur van de Abdijbibliotheek in Novacella, Italië (Zuid-Tirol), daterend van 1770/1775. Dit klooster is in 1142 gesticht. Het bestand omvat voornamelijk theologie en wijsbegeerte. Circa 95.000 banden, 99 handschriften, 520 incunabelen en postincunabelen.
Vooromslag gids van Klooster Neustift / Novacella (ontvangen van mw. Hanneke Timmermans)
Pagina uit brochure Kloster Neustift, abbazia di Novacella. Museum Führer / Guida, pagina 6.
REICHERSBERG, Oberösterreich
Pronkzaal van Augustiner Chorherrenstift in Reichersberg/Inn. Klooster gesticht in 1084. Bouw in 1691/95 door Italiaanse architect Carlo Antonio Carlone en zijn broer Giovanni Battista. Wat later ingebouwde bibliotheek bevat 26 rococokasten. De Duitse barokschilder Johann Nepomuk vervaardigde in 1771 de plafondfresco’s.
Panorama van het klooster in Reichersberg am Inn
REIN, Steiermark
Oude ansichtkaart van bibliotheek in klooster Rein
Prentbriefkaart van Stift Rein, nabij Gratwein. Cisterciënzerorde. Grote bibliotheekzaal uit de laatbarok kwam in 1753 gereed. De fresco’s zijn van J. Amonte.
Nog een kaart van pronkzaal in Rein. Met Keplertafel van astronoom Johannes Kepler en zijn kalenderberekeningen. de bibliotheek bevat ruim 80.000 banden waaronder 300 incunabelen en postincunabelen en circa 300 handschriften.
NONNBERG, Salzburg,
Oude kaart van bibliotheek in Benedictijnerklooster Nonnberg in Salzburg
SANKT FLORIAN, Oberösterreich
Augustiner Chorherrenstift in Sankt Florian. Stiftsbibliothek gebouwd door Gotthard Hayberger ten dele naar een ontwerp van J.Prandtauer, 1744-1751 (laatbarok). Klooster gesticht in 1071. Bibliotheek bevat bijna 150.000 banden, o.a. de ‘Riesenbibel von St.Florian’ uit omstreeks 1120
Plafondschildering in Sankt Florian: ‘Verbinding van de deugd met de wetenschap’, plafondschildering in bibliotheek van B. Altomonte naar een ontwerp van D.Gran.
Sankt Florian. Gang naar de bibliotheek met gietijzeren poorten uit de 18e eeuw
SANKT LAMBRECHT, Steiermark
Barokke bibliotheekzaal van het klooster Sankt Lambrecht in Stiermarken. De schilderingen zijn van Michael Boecklin; de epigrammen van de dichter John Owen
SANKT PAUL, Kärnten
Benediktinerstift St. Paul im Lavanttal. Bibliotheek uit 1683. Plafondschilderingen van W.B.Veldner (1652-1726). Bibliotheek bevat o.m. van Ambrosius ‘De Fide Catholica’ uit de 5e eeuw.
SANKT PETER, Salzburg
Kloosterbibliotheek Sankt Peter, Austia
De bibliotheekzaal in het klooster St. Peter, het architectonisch werk van Peter Thumb, 1737 aangevangen en in 1750 voltooid.
Erzabtei St. Peter, Salzburg. Bibliotheek. Wordt beschouwd als het oudste klooster in het Duitse taalgebied en als oudste bibliotheek van Oostenrijk. Bevat meer dan 120.000 boeken en 907 handschriften tot 1600
Abt Philipp Jakob Steyrer (1749-1795) is in de bibliotheekzaal van Sant Peter ‘vereeuwigd’, ook al verwijst het onderschrift naar een andere abt – het boek in zijn hand vermeldt een titel van de door hem hoog gewaardeerde abt Blosius von Liessis (diocees Cambrai).
St. Peter, Salzburg. Missaal in 1432 voltooid in het schrijfatelier van de Grillinger-Bijbel (Stiftsarchiv St. Peter. Codex a XI 3)
SANKT PÖLTEN, Niederösterreich
Sankt Pölten: bisdomgebouw. Vroegere kloosterbibliotheek uit 1728. Tegenwoordig museum van het bisdom.
SCHLÄGL, Oberösterreich
Stiftsbibliothek Schlägl; Prämonstratenser Chorherrenstift Schlägl, Aigen im Mühlkreis. Kloosterbibliotheek uit 1829
De kloosterbibliotheek Schlägl is in 1852 heringericht door Anton Simmel naar het voorbeeld van Sankt Florian. De boekerij bevat ruim 60.000 boeken die voor wetenschappelijk onderzoek ter beschikking zijn.
SCHLIERBACH, Oberösterreich
Bibliotheek van Cisterciënzerklooster Schlierbach. Onder abt Nivard II Dierer kwamen de schilderingen in 1712 gereed.
Pronkzaal bibliotheek Schlierbach. In de rococo-boekenkasten staan 12.000 boeken.
SCHWAZ, Tirol
Kloosterbibliotheek Schwaz, Austria
Bibliotheek in Franciscanerklooster van Schwaz
Doorkijk Fransiscaner kloosterbibliotheek Schwaz, Tirol, rijk aan incunabelen
SECKAU, Steiermark
Boeken op een kaart uit de kloosterbibliotheek van Seckau in de provincie Stiermarken (foto P.Severin Schneider) De in 1660 door Francesco Carlone gebouwde bibliotheekzaal wordt tegenwoordig gebruikt als refectorium. Handschriften en incunabelen gingen in 1782 naar Graz (Universiteitsbibliotheek). De huidige boekerij van het klooster met meer dan 190.000 boeken bevinden zich op de eerste verdieping
SEITENSTETTEN, Niederösterreich
Klooster Seitenstetten. Bibliotheek met plafondschilderingen, de aanbidding van het lam, door Paul Troger uit 1741. Op de voorgrond een aardglobe van Coronelli.
Nog een afbeelding van Benediktiner Stiftsbibliothek. Bibliotheekzaal dateert uit 1740 (laatbarok) Seitenstetten. Gebouwd door Gotthart Hayberger, vermoedelijk onder invlied van Jakob Prandtauer.
De grote abdij van Seitenstetten met ligging van de pronkzaalbibliotheek
VORAU, Steiermark
Kloosterbibliotheek Vorau, Austria
Augustiner-Chorherrenstift in Vorau. barokke bibliotheek uit 1733. De boekenkasten dateren uit 1767
Kloosterbibliotheek Vorau. De fresco’s zijn van Ignaz Gottlieb Kröll, het stucwerk van Dominikus en Johann K.Androy. De globes van hemel en aarde zijn in 1688 vervaardigd door Vincenzo Coronelli.
WIEN
Wien Hofburg Nationalbibliothek aan de Josefsplatz. Gesticht als hofbibliotheek in de 14e eeuw.
Oesterreichiche Nationalbibliothek in de Hofburg van Wenen
4 april 2019: bezoek Hans Krol aan de ONB in de Pronkzaal van Fischer von Erlach
De beschilderde koepel van de pronkzaal der ONB
Op een vlooienmarkt van Wenen vond ik bovenstaande prent uit begin 1900 van keizer Fran Joseph met enkele gasten in ‘zijn’ bibliotheek
Ansichtkaart van de pronkzaal, gebouwd door J.B.Fischer von Erlach. De lengte van de zaal bedraagt 78 meter en bevat verscheidene marmeren beelden, o.a. van keizer Karel VI die de bibliotheek liet bouwen.
Nog een afbeelding van de pronkzaal van de ONB in Wenen. De kunstzinnige en educatieve fresco’s zoals van de School van Athene, de krijgskunst, zijn vervaardigd door Daniel Gran in de jaren 1726/1730
De pronkzaal van de ONB telt 17 fresco’s van Daniel Gran. De marmeren sculptures die de Habsburgse voorvaderen van Keizer Karel V moeten verbeelden zijn al voor 1700 gemaakt door de beeldhouwers Peter en Paul Strudel. In de zaal zijn 200.000 boeken in boekenkasten opgeslagen. Het totale bestand van de ONB bedraagt meer dan 2.8 miljoen banden.
Boekenkast nummer 53 in de pronkzaal
Filmster en oud-gouverneur van Californië, Oostenrijker van geboorte, Arnold Schwarzenegger heeft de kosten van restauratie op zich genomen van een kaart uit 1666 van Californië. Deze ingekleurde kaart is in 1666 in Amsterdam vervaardigd en kwam via verzamelaar Baron von Stosch in 1769 in de Hofbibliothek van Wenen. Op deze foto gemaakt op 31 januari 2013 in de pronkzaal poseert hij met de antieke kaart met rechts naast hem algemeen directeur van ÖNB dr. Johanna Rachinger
Gravure van de vroegere bibliotheek van prins Eugen van Savoye in het Belvedere paleis Wenen
Hans Krol bij bezoek aan paleis Epstein 7 april 2019, waar zich tegenwoordig o.a. de Parlementsbibliotheek van Oostenrijk bevindt
Interieur parlementsbibliotheek in Wenen
Klooster van Mechitaristen in Wenen. [Deze orde werd gesticht door Mechithar von Sebaste, zoon van een Armeense koopman, in 1701 te Constantinopel naar de regels van de Heilige Benedictus]. Bevat circa 175.000 boeken, waaronder 2.600 Armeense manuscripten vanaf de 9e eeuw.
april 2019: bezoek aan de bibliotheek van de Armeense kloosterorde in Wenen
Kaart met overzicht van de Benedictijnerabdij ‘Zu den Schotten’ in Wenen
Het Schottenklooster in Wenen is in 1155 gesticht en de bibliotheek is daarmee de oudste van Wenen
Uit 1832 dateert de klassieke bibliotheekzaal van ‘Schottenstift’ De boekerij telt meer dan 200.000 banden, 442 wiegendrukken en 736 handschriften
WIENER NEUSTADT, Niederösterreich
Cisterciënzerabdij in Wiener Neustadt De bibliotheekzaal dateert uit 1763. Architectuurschilderkunst van Johann Bergl is in 1774 gerealiseerd.
Toegang naar pronkzaalbibliotheek Wiener Neustadt (foto F.Holoubek)
WILTEN, Tirol
Prämonstratenser-Chorherrenstift Wilten nabij Insbruck. Gebouwd eind 17e eeuw. Het in 1140 gestichte klooster beschikte al in de 15e eeuw over een aparte bibliotheekruimte. In 1730 is de huidige barokke bibliotheekzaal ingericht.
ZWETTL, Niederösterreich
Zisterzienzerstift Zwettl. Barokke bibliotheek van Josef Munggenast kwam tussen 1730-1732 gereed.
Ansichtkaart van de kloosterbibliotheek Zwettl
Nog een ansichtkaart uit circa 1950 van Stift Zwettl. Het klooster dateert uit 1137/1138. De bibliotheek bevat ruim 60.000 banden en 425 handschiften
Boeken aan de ketting in kloosterbibliotheek Zwettl (foto Gerhard Trumler)
POST SCRIPTUM: BREGENZ, Vorarlberg
Vorarlberger Landesbibliothek Bregenz, sinds 1986 gevestigd in het voormalige Gallusklooster
Koepelzaal in westelijk deel van de Vorarlberger Landesbibliotheek waar de bestanden zijn opgeslagen van de Bregenzer Capucijnerbibliotheek
Kaart met westelijk deel van Oostenrijk en vermelding van bibliotheken in het standaardwerk ‘Oesterreichischer Bibliotheksbau’ (deel 1). De rondjes met daarboven een kruisje geven kloosterbibliotheken aan.
Vervolgkaart van Midden en Oostelijk-Oostenrijk. De meeste kloosterbibliotheken zijn gelegen in de provincie ‘Niederösterreich’, gevolgd door ‘Oberösterreich’
BIJLAGE 1: ENKELE PRONKZAALBIBLIOTHEKEN IN ZUIDELIJK DUITSLAND (BADEN WÜRTTEMBERG, SCHWARZWALD, NIEDER- UND OBER BAYERN)
Historische kloosterbibliotheken in Duitsland (uit: Das Reiselexikon: Bibliotheken, Callwey, 1995)
In 1956 verscheen bij Verlag F.Brückmann het boek: ‘Geist und Glanz Oberschwäbischer Bibliotheken’ net tekst van dr. Otto Feger en tekeningen van Fritz Busse. Hierin zijn beschrijvingen en tekeningen opgenomen van 10 barokbibliotheken: Schussenried, Neresheim, Isny, Dillingen, Zeil, Wiblingen, Salem, Kempten, Ottobeueren en Ochsenhausen. Van de 6 pronkzalen in (voormalige) kloosters zijn de illustraties bijgevoegd.
Voormalige kloosterbibliotheek van Cisterciënzerklooster in Aldersbach, Kreis Passau/Ndb. Plafondfresco in de pronkzaal door Matthäus Gunther (1760): ‘Theologie van de Hl. Bernardus van Clairvaux’. Bij de opheffing van het klooster in 1803 was de bibliotheek met meer dan 30.000 banden de belangrijkste van Nederbeieren. Door bibliothecaris/bibliotheekinspecteur Johann Christoph Freiherr von Aretin zijn 360 handschriften en 718 incunabelen overgebracht naar de Bayerische Hof- und Staatsbibliothek in München. Het fraai bewerkte meubilair ging helaas verloren, maar de fraaie fresco’s van M. Gunther (1705-1788) laten nog iets van de rijkdom van de vroegere boekenpronkzaal zien. Uitgebeeld zijn o.a. de 4 elementen, de 4 jaargetijden en de 7 vrije kunsten.
Amorbach (Odenwald): voormalige abdij-bibliotheekzaal uit 1790. Stucwerk van A.Dittmann; plafondschildering van Konrad Huber (1789). Tegenwoordig deel uitmakend van Fürstlich Leiningensche (Schloss)bibliothek in Amorbach
Amorbach: detail van de enig overgebleven vm. bibliotheekzaal van een Frankisch klooster. Het rijke houtwerk is van de beeldhouwers J.A.Berg en Konrad Huber
Bad Schussenried. voormalige kloosterbibliotheek van de Premonstatenserabdij. Rococo-bibliotheekzaal uit 1754-1761 van Dominikus Zimmermann met stucwerk van Johann Jakob Schwarzmann. De beelden zijn gemaakt door Fidelis Sporer (alabastergips) en Johann Baptist Trunk (uit hout gesneden). Plafondfresco van hofschilder Franz Georg Hermann samen met diens zoon. Oorspronkelijk boekbestand is in 1809 verstrooid
Bibliothek Bad Schussenried (Fritz Busse)
Prentbriefkaart uit circa 1920 met afbeelding van de abdijbibliotheek in de gemeente Beuron. (Baden-Württemberg). Oorspronkelijk Augustijnerabdij en sinds 1863 Benedictijnerklooster. De oude bibliotheek bevindt zich in de westvleugel van het gebouw.
Barokbibliotheek tot stand gekomen onder de Jezuïeten die van 1549 tot 1773 een universiteit beheerden in de Duitse Donaustad Dillingen. Sinds 1971 ressorteert de bibliotheek onder de ‘Akademie für Lehrerfortbildung’.
Bibliothek Dillingen (Fritz Busse)
Gotische kerk en barokke klooster van het voormalige Cisterciënzerklooster in Ebrach. Vooraan het bibliotheekpaviljoen, opgericht sinds 1687 door Leonhard en later Joh. Dienzenhofer. Uitbouw en voltooiing van het kloostercomplex sinds 1716 door o.a. Josef Greising
Bibliotheek van het voormalig Cisterciënzerklooster in Fürstenzell (nabij Passau). Bibliotheek uit de laatbarok kwam omstreeks 1780 gereed, voornamelijk ingericht door Josef Deutschmann. De bibliotheek omvat circa 35.000 banden.
Vroegere kloosterbibliotheek van het Benedictijnerklooster St. Mang in Füssen. Op- en ingericht in 1719 als een voorbeeld van wijsheid en geleerdheid in een ovaal grondvlak. Bouwmeester was Johann Jakob Herkomer. De fresco’s zijn van Francesco Bernardini en de beeldjes van putti ofwel engeltjes zijn van Anton Sturm.
Pronkzaalbibliotheek van het Benedictijnerklooster in Metten. Barok, gebouwd tussen 1718 en 1726. Atlanten, stucwerk en fraaie boekenkasten zijn van Franz Josef Holzinger. De bibliotheek omvat naast o.a. 43 handschriften en circa 200 incunabelen ongeveer 165.000 banden.
Bibliotheek van Benedictijnerabdij in Neresheim. Bij de secularisatie ging het boekenbezit in 1802 over naar het Huis Thurn und Taxis. Het klooster is in 1920 heringericht. De barokke bibliotheekzaal is in 1993 grondig gerestaureerd. Het boekenbestand omvat 115.000 banden.
Boeken uit de voormalige bibliotheek van het Augustijnenklooster in Polling, Beieren
Schildering in de bibliotheekzaal van Polling op één van de bibliotheekdeuren, vervaardigd door Johannes Baader. Een tafereel van Pallas Athene met het Gorgosschild die boze geesten uit de bibliotheek verdrijft. [Uit: Bibliotheksaal Polling im ehemaligen Augustiner-Chorherren-Stift, 1975]
Bibliothek Neresheim (Fritz Busse)
Bibliotheek van het vm. Benedictijnerklooster Ochsenhausen. Bibliotheekzaal in 2 etages in de stijl van het vroegclassicisme tussen 1785 en 1791 gebouwd. Bouwmeester was Thomas Schaidhauf; fresco’s van Joseph Anton Huber en houten beelden door J.A.Sturm. Bij opheffing van het klooster in 1803 is het grootste deel van het boekenbezit overgegaan naar het slot Königwart in Bohemen (nu Tsjechië); de meest kostbare manuscripten, (post-)incunabelen verhuisden naar het Nationale Museum in Praag
Bibliothek Ochsenhausen (Fritz Busse)
De bibliotheek van Benedictijnerabdij in Ottobeuren. Bibliotheekzaal 1718/1725 Elias Zobel schilderde plafond met als thema de aankomst van de heilige Benedictus in Monte Cassino. In het midden van de zaal staat een houten beeld van Pallas Athene als beschermster van wetenschappen, vervaardigd door de destijds bekende beeldhouwer Joseph Anton Sturm.
Bibliothek Ottobeuren (Fritz Busse)
Postkaart Benefizkonzert für die Sanierung der Klosterbibliothek, 29-6-2014
Koosterbibliotheek Reisach, Beieren. In 1802 opgeheven. na 1835 is het klooster opnieuw in gebruik genomen. De boekenkasten en het meubilair zijn vervaardigd door een kloosterpater.
Interieur kloosterbibliotheek Salem (Baden-Württenberg), bebouwd tussen 1788 en 1796. De handschriften en kostbare antieke boeken bevinden zich tegnwoordig in Heidelberg (foto Gohres, 2017)
Boekenkast in bibliotheek van Salem (foto Gohres, 2017)
Barokke kloosterbibliotheek Salem (foto Gohres, 2017)
Hoek bibliotheekzaal Salem (Gohres, 2017) E
Barok stucplafond bibliotheek kloosterbibliotheek Salem (foto Gohres, 2017)
Bibliotheek in vm. Benedictijnerklooster Sankt Georg in Baden-Württemberg. De bibliotheekzaal dateert van 1770-1780
Kloosterbibliotheek Sankt Peter, Duitsland
Bibliothek der vormaligen Benediktinerabtei St.Peter auf dem Schwarzwald 1730-`752
Historische bibliotheek van vm. Benedictijnerabdij Sankt Peter (Schwarzwald). Gebouwd tussen 1737 en 1751 door Peter Thumb. De pronkzaal is een hoogtepunt uit de laatbarok/rococo. De plafondschilderingen zijn van Benedikt Gambs. Bij de opheffing van het klooster in 1806 gingen de meeste boeken naar de Badische Hof- nu landesbibliothek en Universiteitsbibliotheek Freiburg. Huidige bestand bedraagt ruim 80.000 banden.
St.Peter auf dem Schwarzwald: bibliothek
2 Postkarte Bibliothek Sankt Peter
3 Postkarten Bibliothek Sankt Peter. Links: ‘Poesie’, Allegorie der Dichtkunst, Mitte: Medizin; Rechts: Historia. Bilder von Mathias Faller 1752 nach Modell von Christian Wentzinger.
Bibliotheek van het Karmelietenklooster in Straubing, Duitsland
Kloosterbibliotheek Ulm-Wiblingen, Duitsland
Bibliotheek van het voormalig klooster Ulm-Wiblingen. Architect: Christian Wiedemann. Bibliotheekzaal kwam omstreeks 1750 klaar onder abt Meinrad. Plafondschilderig is van Franz Martin Kuen. Bij de secularisatie van 1803 is het boekenbezit verstrooid. Huidige bestand 12.000 banden, 22 handschriften en 12 incunabelen. Met Metten, Ottobeuren, Schussenried en Fürstenzell wordt Wiblingen beschouwd als de meest prachtvolle pronkzaalbibliotheek in het Zuiden van Duitsland.
Plaatsen in Duitsland met historische bibliotheekruimten. Uit: Das Reiselexikon Bibliotheken. Een overzicht van kerkelijke en kloosterbibliotheken, in: Handbuch der kirchlichen katholisch-theologischen Bibliotheken in der Bundesrepublik Deutschland und in West-Berlin. Verlag K.G.Saur, 1979.
BIJLAGE 2: KLOOSTERBIBLIOTHEEK WALDSASSEN, DUITSLAND: DE BEELDEN VAN KARL STILP
De bibliotheekzaal van de abdij der zusters Cisterciënzers in barokstijl kwam in 1687 gereed, de inrichting in 1726. De 10 van lindenhout vervaardigde Atlanten ofwel steunfiguren tussen de kasten zijn tussen 1724 en 1726 door de in Waldsassen geboren beeldhouwer Karl Stilp. Deze verzinnebeelden deugden en ondeugden in relatie tot papier en druk.
Trap naar de bibliotheek van Waldsassen in de noordvleugel van de abdij.
Voorzijde van 2 gidsen Stiftsbibliothek Waldsassen. Links van Peda-Kunstführer, rechts van Verlag Schnell & Steiner
Achterzijde van voornoemde gidsjes. Links met allegorische afbeelding : ‘Der hoffärtige Hochmut’ , rechts plafondschildering van Sint Bernardus op het concilie in Reims 1148, vervaardigd door Karl Hofreiter, 1724
Uitleg over Stilp’s beelden uit gidsje ‘Stiftsbibliothek Waldsassen’, door P.Theobald Stibitz. (1)
Vervolg uitleg beelden Waldsassen (2)
Slot uitleg beelden in abdijbibliotheek Waldsassen
“Die eindrucksvollen Atlanten von Karl Stilp verlangen nach Deutung ihrer Geheimnisse. Der Meister zeigte die an der Buchherstellung beteiligten Berufe auf: den Rohstoff für das Papier liefert der Lumpensammler; Pflanzenfasern und Kleister aus Getreide trägt der Getreidemeister bei; der Papiermüller sorgt für hochwertiges Druckpaper; die schweinsledernen Buchhüllen und Einbände stammen vom Schweinemetzger; dem liefert der Schweinehirt die von ihm gehüteten Tiere ans Messer; der Drucker undVerleger mit dem Löwenfell streicht den Löwenanteil am Buch ein; der Schriftsteller gibt dem Buch den eigentlichen Gehalt; der schlitzohrige Buchhändler macht sein gewinnbringendes Geschäft mit dem guten und schlechten Buch; in frevelhaftem Hochmut entscheidet der Kritiker über den Wert des Buches; bescheiden und mit innerer Anteilnahme eignet sich der Leser den Inhalt des Buches an. In der letzten der zehn Trägerfiguren dürfte Karl Stilp als reifer und geprüfter Mann selbst dargestellt haben.” [Bayerische Klosterbibliotheken. Kleine Pannonia -Reihe, 1983 – Johannes Goldner (Tekst)].
Panoramafoto bibliotheek Waldsassen
DE TIEN BEELDEN AFZONDERLIJK OP ANSICHTKAARTEN:
Waldsassen: Der zornige Narr (Leser des Buches; Selbstbildnis des Meisters der Schnitzereien: Karl Silp]
Waldsassen: Der heuchlerische Narr mit dem Vogel der Selbsterkenntnis – mit Reigerschnabel (Kritiker oder Kritikaster)
Waldsassen: der Eigenbrötler (Getreidemeister – mit Mäuschen im Barte)
Waldsassen: Der eitle Spötter (Papiermüller)
Waldsassen: der Aufschneider
Waldsassen: der eidle Narr (Schriftsteller)
Waldsassen; der Ignorant (Schweinehirte – mit Schweineohr: Pergament für Einband =Buchbinder)
Waldsassen: der hoffärtige Hochmut (- geschäftstüchtiger – Buchdrucker/Verleger – in einem Löwenfell)
Waldsassen: der dumme und faule Narr ( – verbitterter – Lumpensammler – mit Eselshaut)
Waldsassen: der neugierige Narr (Buchhändler – in orientalischer Kleidung)
============================================
Waldsassen; portretbustes van de Griekse filosoof Socrates (links) en de Romeinse keizer Caesar (rechts)
Waldsassen; twee kleine draagfiguren of karyatiden: Jeugd (links) en Ouderdom (rechts) Behalve de atlanten zijn de in totaal 14 karyatiden die de balken dragen door Stilp vervaardigd.
Promotiekaart abdij Waldsassen en uitgever Löwenfell
Kloosterbibliotheek Sankt Gallen, Zwittserland Sonderpostmarken II / 1986
BIJLAGE 3: kaarten, gravures, schilderijen, fantasietekeningen, cartoons e.d. van kloosterbibliotheken:
Alte Bibliothek. In Wenen verschenen kopergravure uit 1673
Gravure van de Weense hofbibliotheek en het rariteitenkabinet. Uit: Edward Brown’s reisboek door Nederland, Duitsland, Hongarije etc. Nürnberg, 1685.
Josefsplatz Wenen, naar een voorstelling uit 1780 met in het midden de Hofbibliothek die naar plannen van J.B.Fischer von Erlach tussen 1723-1726 is gebouwd. Zijn zoon Joseph Emanuel voltooide in 1735 de bouw.
Een schildering in de kloosterbibliotheek van Sankt Lambrecht toont de oorspronkelijke toestand van de bibliotheekruimte met motto ‘Moderata durant’ ofwel voortduren zal waar de juiste maat wordt gehanteerd
Gravure door Salomon Kleiner uit circa 1744 van het Benedictijnerklooster Göttweig, De ‘Bibliotheca Maior’ bevindt zich in de oostvleugel op de eerste verdieping; de ‘Bibliotheca Minor’ op de tweede etage
Rudolf von Alt (1812-1905). Schilderij van de bibliotheek in klooster Admont (Wenen, Akademie der bildenden Künste)
Kloosterbibliotheek Sant Florian nabij Linz. Schilderij van K.Hayd
Houtgravure uit 1885 van voormalige kloosterbibliotheek Schussenried in Zuid-Duitsland. Rococo-bibliotheekzaal kwam in 1774 gereed. Tegenwoordig is het vm. klooster in gebruik als psychiatrisch ziekenhuis. Na de secularisatie van 1803 zijn de bestanden 6 jaar later overgegaan naar de Württembergische Hof- und Landesbibliothek.
KLOSTERBIBLIOTHEK INSEL RHEINAU (SCHWEIZ) IM MITTELALTER
T.A. 8-2-2014
Ueberlieferte Bücher von Rheinau in Zentralbibliothek Zürich
===============================================
Een Lamborghini tentoongesteld in de pronkzaalbibliotheek van Admont
Houtsnede uit 1912 van een kloosterbibliotheek in de Middeleeuwen door Franz Kiederich
Detail van Kloosterbibliotheek in de Middeleeuwen (Franz Kiederich)
Kaart met afbeelding van Alois Greil (1841-1902): ‘In der Stiftsbibliothek’ [uitgave: Ostmark, Bund Deutscher Oesterreicher, Linz a.d.Donau, circa 1940)
R.von Grünberg. Schilderij van 3 monniken in de bibliotheek aan de wijn.
Houtgravure. Archiefstudies in een kloosterbibliotheek naar een schilderij van Eduard Grützner
Kloostervrede. Houtgravure uit 1893 van E.Grützer
‘Fatale onderbreking’. Gravure naar een schilderij van Karl Gebhardt
Franz Reichardt (1825-1887): pater prior in de kloosterbibliotheek. Schilderij uit 1887.
Op de drempel van de Reformatie-tijd: scholastische studies. naar een schilderij van M.Lindenschmidt
Kwartet in het klooster. Gravure naar een schilderij van Eduard Grützner
In de kloosterbibliotheek van Sankt Gallen in Zwitserland. Gravure naar een schilderij van Max Scholz. [Het klooster van Sankt Gallen is omstreeks 730 gesticht. De prachtige barokzaal, ontworpen door Peter Thumb, dateert uit 1757/58].
Fritz Wagner: een kardinaal met monniken in de kloosterbibliotheek
Ansichtkaart: E.Grützner: ‘In der ‘Geheimbibliothek’.
Eduard Grützner (1896-1925): ‘In der Klosterbibliothek’
Kaart: lezend in een kloosterbibliotheek
Alessandro Sani (1856-1927) schilderij van ‘in de kloosterbibliotheek’
Biblioth. Réligieuse., Lyon. St. Thomas van Aquino in zijn bibliotheek
P.Torrini, Florence, ‘la Biblioteca grassoccia’
‘In een middeleeuws klooster’, tekening van J.H. Isings
Fantasietekening van een middeleeuws scriptorium/kloosterbibliotheek
Pater Junipero Serra, Spaans evangelisator in Californië. Schilderij in Museo Historial de Mallorca
Franse cartoontekening
Folianten van formaat in kasteelbibliotheek Praag
===================================
Vooromslag van boekwerk LESEWELTEN; Historische Bibliotheken; Büchersammlungen des 18. Jahnrhunderts in Museen und Bibliotheken in Sachsen-Anhalts. Herausgegeben von Katrin Dziekan und Ute Ptt. Mitteldeutscher Verlag, 2011.
Binnenomslag van LESEWELTEN. Vervolg omslag van LESEWELTEN
![Schildering in de bibliotheekzaal van Polling op een van de bibliotheekdeuren, vervaardigd door Johannes Baader. Een tafereel van Pallas Athene met het Gorgosschild die boze geesten uit de bibliotheek verdrijft. [Uit: Bibliotheksaal Polling im ehemaligen Augustiner-Chorherren-Stift, 1975]](https://ilibrariana.files.wordpress.com/2013/07/scannen00361.jpg)
![In de kloosterbibliotheek van Sankt Gallen in Zwitserland. Gravure naar een childerij van Max Scholz. [Het klooster van Sankt Gallen is omstreeks 730 gesticht. De prachtige barokzaal, ontworpen door Peter Thumb, dateert uit 1757/58].](https://ilibrariana.files.wordpress.com/2013/07/scannen0054.jpg)
Librariana 