Tags
burgemeester Gerlings, gemeentevlag, Holy (Vlaaringerambacht), Muys van Holy, nieuwe huisstijl Heemstede, Tije Vervoort, vrouwencampus Stellenbosch, wapen Bennebroek
Foutje van burgemeester in 1816 smetje op blazoenhistorie gemeentewapen
DE OORSPRONG VAN HET GEMEENTEWAPEN VAN HEEMSTEDE
Het gemeente wapen van Heemstede met 7 rode merletten en linksboven een rood schildhoek ofwel vrijkwartier met een gouden achtergrond, geflankeerd door 2 terugziende griffioenen [ofwel grijpvogels, een fabeldier] van goud met tong van keel = rood. Boven het wapen een kroon met 3 bladeren en 2 paarlen
In het verleden is door oplettende personen vastgesteld dat in het officiële gemeentewapen van Heemstede wisselend twee verschillende heraldische of wapenfiguren zijn toegepast. De ene keer can(n)ettes, zoals in de wapensteen op de voorgevel van het raadhuis, op een tekening uit februari 1944 en tegenwoordig op de dorpspomp. De andere keer merlettes (merletten), zoals op gemeentelijk briefpapier en gemeentelijke voertuigen e.d. Het klinkt welhaast ongelooflijk, dat in het verleden op deze tegenstrijdigheid vrijwel nooit is gewezen. Reden genoeg voor een archivalisch onderzoekje dat ik in 1988 instelde met als resultaat dat officieel canettes maar vanuit een historisch oogpunt merlettes juist zijn.
Ook de deskundigen zijn ten aanzien van Heemstede in de war geraakt. In de min of meer officiële beschrijving van Kl.Sierksma: ‘De gemeentewapens van Nederland’ wordt in de toelichting op de afbeelding bij Heemstede van canettes gesproken, doch in het register van de symbolen staat Heemstede niet onder ‘eendjes’ maar ‘meerltjes’ (merletten) gerangschikt! Nadere bestudering leert dat een historisch onjuiste opgave in 1816 van toenmalig schout Willem Hendrik Gerlings oorzaak van alle verwarring is.
CANETTES EN MERLETTES
Het begrip ‘cannette’, afkomstig uit het Frans betekent letterlijk in vertaling ‘eendje’, een vogelsoort dus, en in de heraldiek een wapenfiguur in de vorm van een eendje. Veelvuldig aangewend op familie- en gemeentewapens, onder meer van de plaatsen Boxtel en Diemen. Daarentegen zijn eenden (Frans: canards’) schaars toegepast.
Voorbeeld van merletten. Bovenstaand een wapenschild met dwarsbalk en daarboven 3 merletten in sabel in een glas-en-loodraam verwerkt in een kerk te Leuven, België. Het geslachtswapen van Willem van Ruytenburgh uit Amsterdam/Vlaardingen bestond oorspronkelijk uit o.a. 2 vogels, bij het heraldisch wapen van Anna van Ruytenburgh, echtgenote van Adriaan Pauw zijn daar behalve een burcht drie merletten van gemaakt. Zie onderstaand de foto met wapens in Oude Kerk Heemstede
Blazoen van Franse familie Merlet
Van ‘Merle’ ofwel meerltje, in het Frans: merlette = vrouwtje van de merle ofwel merel); Duits: Merlet; Spaans: merleta is de verouderde naam maarle. Het is de heraldische benaming voor een gestileerde vogel van onbekende soort, lijkend op een merel, voorgesteld zonder nebbe (snavel of bek) en zonder poten. Niet te verwarren met een afgeknotte vogel met wèl een snavel maar geen poten. Komt voor als zelfstandige wapenfiguur (o.a. in de wapens van Cuyck en Heemstede, soms als breuk, dat wil zeggen voor het breken van wapens, zoals in Engeland voor de familietak, gesproten uit de vierde zoon. De rol die de merlet op het Europese vasteland speelt, wordt in de Britse heraldiek vervuld door het geknotte vogeltje, een soort van huiszwaluw, die weliswaar een bek heeft maar waaraan poten ontbreken. Ofschoon veel gelijkenis zijn merlettes eigenlijk noch eendjes noch merels. Ook al is wapenkundig geen sprake van een specifieke vogelsoort is de overeenkomst met eendjes, maar oorspronkelijk ook mereltjes meer dan frappant
De merlet komt veelvuldig voor op zowel geslachtwapens, bijvoorbeeld van de familie Van de Vegte, als in ons land op ongeveer tien gemeentewapens, onder andere van Cuyck (Noord-Brabant, teruggaande op Jan 1, Heer van Cuyck die in de slag bij Woeringen op 5 juni 1288 een schild voerde, dat getooid was met twee balken en acht merletten (1)
Wapenschild van heer Jan van Cuyck
familiegraf Cuijk met 8 merletten op begraafplaats Werkendam
De wapens Boxtel, Grave en Vierlingsbeek tellen naast balken ook 8 merletten, van Waalre 1 balk en 3 merletten en het vroegere wapen van Uden 7 merletten. Voorts telde het wapenschild van Bergen (N.H.) oorspronkelijk zes en is na fusie met Egmond en Schoorl met twee uitgebreid tot acht merletten.volgens overlevering door graaf Floris III is het wapen omstreeks 1189 verleend wegens de trouwe en dappere hulp aan de Hollandse graaf in de strijd tegen de Westfriezen (2).
Wapen van de gemeente Vlijmen met 8 merletten in het schild
huidige gemeentewapen Bergen (Noord-Holland)
Al in 1858 constateerde de grote 19de eeuwse heraldicus J.B.Rietstap, dat ‘vele’ malen en door allerlei schrijvers zijn de “merlettes” genoemd “canettes”, doch geheel ten onrechte want deze laatste moeten met bek en poten en de eerste juist zonder die delen zijn afgebeeld. Een groter verschil is dus wel niet denkbaar en het is onbegrijpelijk hoe men in een dergelijke waling heeft kunnen vervallen, ja nog dagelijks vervalt.’ Nog in recente tijd waarschuwde ook C.Pama op te letten en deze vergissing niet te maken. In een verdere beknopte beschrijving zal worden aangetoond worden dat Heemstede vanaf het ontstaan als heerlijkheid in het laatste kwart van de 13de eeuw zeven merlettes en een vrijkwartier linksboven in het wapen voerde, teruggaand op het oud-adellijk geslacht der heren (ridders) van Heemstede, maar dat ten gevolge van een slordigheidje sinds 1816 bij de Hoge Raad van Adel canettes staan geregistreerd.
Onderzoek van socioloog professor Ad Teulings die de genealogie van zijn voorgeslacht onderzocht. In 1203 vestigde zich zijn verre voorvader, genaamd Tolinck, afkomstig uit Vlaanderen (Zuid-Brabant) in ‘s-Hertogenbosch. Ik neem zijn verhaal over het middeleeuwse wapen: 3merlets: geen bek geen poten. ‘Er zijn in de loop der tijd verschillende varianten van het Teuings wapen, maar een vast gegeven zijn de drie merletten (maarlen).
Het blazoen der Van Heemstede’s overgenomen van Holy (Vlaardingerambacht)
Het wapen van de ridderhofstad Holy (Hoylede) met 7 merletten en een schildhoek (vrijkwartier). + kroon. Tekening door A.Bjl Mz.
De oudst overgeleverde vermelding van Heemstede (bij Haarlem) dateert uit 1284. Het grondgebied strekte zich vroeger uit van de grens met Hillegom tot het centrum van Haarlem, welke laatste gemeente in 1245 stadsrechten ontving van graaf Willem II. Tussen 1280 en 1290 vestigde zich in Heemstede vanuit Holy in het voormalige Vlaardingerambacht ene Reinier van Holy ofwel Hoylede [= een samentrekking van Hoge Liede, een hoger geleden grond gelegen aan een watering], vermoedelijk een zoon van Dirk van Holy, heer Reiniersz. een kleinzoon van Reynier van Holy.
Naar Reinier van Holy is in 2012 een nieuwe laan in Heemstede vernoemd tussen de Bronsteeweg en Heemsteedse Dreef.
Aan het Spaarne bouwde hij een versterkt huis ofwel kasteel en volgens een verklaring – de oorspronkelijke akte ging helaas verloren – is hij met Heemstede beleend door door Graaf Floris V, dus voor 1296. Sindsdien noemde hij zich naar de plaats ‘Van Heemstede’, van wie verschillende telgen Gerrit en Jan uit dit adellijk geslacht in de middeleeuwen een rol van betekenis hebben vervuld in het Graafschap Holland.
De oudste afbeelding van ridderhofstad uit 1601, bestaande uit een woontoren en boerderij (in 1574 verwoest, herbouwd en definitief afgebroken in 1859/1860)
Voorstelling van oudst bekende tekening van het wapen der ridders van Holy
In Archiefsprokkels’nummer 51. deelt M.C.Sigal Jr. mede: ‘Voor den ingang van de oprijlaan der hofstede Holy te Vlaardinger-Ambacht (ter plaatse stond voor 1574 het Huis Holy) bevindt zich een inrijhek, bestaande uit twee gemetselde hekposten, die elk bekroond worden door een versierd zandsteenen blok. De twee ijzeren hekken worden bekroond door een ijzeren versiering in de 18e eeuwsche stijl in welker midden het wapen van Holy, dat beschreven wordt als volgt: In een zilver schild 7 roode merletten, gerangschikt 2-2-3 en een effen roode rechter schil.’
Voornoemde Reinier, geboren omstreeks 1265, nam het geslachtswapen van zijn familie mee naar Heemstede en het werd daarna ook het wapen van de ambachtsheerlijkheid. Hij is voor 1304 overleden en had een zoon Floris of Florentius geheten, voor wie de verplichting aan een kruistocht mee te doen voor 20 ponden was afgekocht en jong gestorven moet zijn en wiens echtgenote in en Rijnsburgse oorkonde uit 1304 ‘vrouw van Hemesteden’ wordt genoemd. De nakomelingen zegelden met het wapen van Heemstede. Dit heraldisch wapen is het volle wapen van Holy met in totaal zeven merlettes en een schildhoek, nochtans met het volgende verschil. Het schild in Holly bij Vlaardingen is vanouds zilver, in Heemstede echter van goud.
Al in de 17de eeuw ontdekten genealogen als Wouter van Gouthoeven en Simon van Leeuwen dat er een overeenkomst is tussen het adellijk geslacht Holy en Heemstede, maar werd een onjuiste gevolgtrekking gemaakt ‘dat het geslacht van Holy is gesproten uit dat van Heemstede’. Dat heeft te maken met ene Allart van Heemstede, die in Holy vertoefde en in de eerste helft van de 14e eeuw leefde (3). Zowel van het middeleeuwse Holy als van Heemstede is het vrijkwartier linksboven van keel [is rood]. Dit wapen is onder meer te vinden op het gereconstrueerde inrijhek van de voormalige ridderhofstede Holy te Vlaardingen.
Als verklaring voor het vrijkwartier (schildhoek) die in de plaats kwam van een achtste merlet geeft archivaris mr.J.W.Groesbeek dat de stamvader der Holy’s en daarmee ook van de Heemstede’s een adellijke bastaard was, gesproten uit een onecht vaderschap waarbij deze onbekend wenste te blijven en een effen schild van rood voerde.
Met het overlijden van Jan van Heemstede stierf in 1472 in de mannelijke lijn het adellijk geslacht van Heemstede uit. Nochtans namen de latere heren Le Fèvre (de Fevere), afkomstig uit Vlaanderen, met een eigen familiewapen het heerlijkheidswapen over, nadat ridder Roeland huwde met erfdochter Hadewy van Heemstede en de ambachtsheerlijk Heemstede in 1486 door koop overnam van de staatsman en edelman Lodewijk van Gruythuize uit Brugge, graaf van Winchester enz. Het heerlijkheidswapen is nog te zien op een balk in een herenhuis aan het Rapenburg 65 te Leiden, aangebracht tussen 1501 en 159, waar een dochter Philippe van Roeland le Fèvre en erfdochter Hadewy van Heemstede, die was getrouwd met Gerard van Swieten, heeft gewoond.
Adriaan Pauw
De helaas omstreeks 1950 verdwenen wapensteen op het terrein van het Oude Slot Heemstede met het samengestelde apen van Adriaan Pauw en daaroven een kekroonde helm
De pronkzuchtige ridder dr.Adriaan Pauw, die verschillende zeer gecompliceerde blazoenen voerde, gebruikte ook als onderdeel van een samengesteld wapen het oude heerlijkheidswapen, zoals nog hedentendage te zien op een wapensteen die is ingemetseld boven de ingang van de zogeheten ‘Duivenpoort’ nabij het Oude Slot. Een tweede wapensteen uit 1652 is helaas sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw spoorloos verdwenen. Vernield of gestolen kon helaas niet worden achterhaald. Na Pauw bleef het wapen in gebruik bij de ambachtsheren Hoeufft. Na de afschaffing van de heerlijke rechten in 1795 bleef de gemeente het intussen eeuwenoude wapen van de ambachtsheerlijkheid voeren. Het wordt beschreven in de ‘Stad en dorpbeschrijver van Kennemerland’; in 1796. Bovendien gegraveerd door Anna C.Brouwer onder een afbeelding van kerk en school, zijn het tamelijk onnauwkeurig waarbij de figuren eerder op merels dan op merlettes lijken.
Hoge Raad van Adel en burgemeester W.H.Gerlings
Afbeelding bij aanvraag van burgemeester 1916 (NHA)
In 1814 is bij besluit van koning Willem I de Hoge raad van Adel ingesteld, onder meer belast met het beheer van het Algemeen Register van de Nederlandse Adel, alsook van provincies, gemeenten publiekrechtelijke organen. Al spoedig heeft de gemeente Heemstede een officieel erkende gemeentewapen aangevraagd, wat is toegestaan de dato 26 juni 1816. Als bijlage is de oorspronkelijke aanvraag, waarin sprake is van canettes in plaats van merlettes en besluit van 1816 (vernieuwd in 1906) toegevoegd. (4). De aanvraag van burgemeester Gerlings (1783-1844), telg van een Haarlems regentengeslacht – zijn vader en beide grootvaders waren schepen/burgemeester van de stad Haarlem geweest, is een van de weinige ‘wapenfeiten’ van een burgemeester die Heemstede van 1811 tot 1837 bestuurde en tevens ruim 20 jaar burgemeester en secretaris van Bennebroek is geweest (1810-1811 en 1817-1837) Men kan hem niet bestempelen als een kleurloos persoon, maar wel als iemand zondergrote daadkracht, wiens verdiensten voor Heemstede en Bennebroek beperkt zijn en eerder als een representant van de heersende Jan Salie-geest kan worden gekarakteriseerd. Enige dynamiek komt nog tot uiting in de veelvuldige wijzing van zijn functiebetiteling: eerst schout geheten, in de Franse tijd ‘maire’, in 1813 weer schout – in dat jaar ook als notaris benoemd – en sedert 1825 tot 1838 met de titel van burgemeester. In Bennebroek is de brandweer gereorganiseerd en in 1834 kwam de Centenbrug tot stand als vaste verbinding over de Leidsevaart tussen Vogelenzang en Bennebroek. In Heemstede was hij promotor van de aanleg van een algemene begraafplaats door archit op de vroegere hofstede Westermeer en zette hij zich in voor het armenhuis. De indruk bestraat dat Gerlings zijn tijd vooral besteedde aan de lucratieve nevenfunctie van notaris. Overigens was al in 1815 een onderzoek ingesteld naar Gerlings’ functioneren door de commissaris van het arrondissement Haarlem, dat nog gunstig uitviel: Citaat: Gerlings is zeer behartigd bijzonder het interest zijner gemeente. Antwoord altijd tamelijk prompt, is onpartijdig in het geven van renseignementen als het maar niet eene zaak is waarin hij begrijpt dat de gemeente zoude kunnen lijden, doch eenmaal iets begreepen hebbende, komt hij niet gemakkelijk terug van zijn eens genomen principes.’ Toen Gerlings in 1837 een verzoek indiende om eervol te worden ontslagen als notaris schreef de procureur-generaal opmerkelijk: ‘De suppliant staat als bijzondere persoon geenszins ter goeder naam en faam ofschoon hij als notaris gene reden tot klachten schijnt te hebben gegeven’. In december 1837 berichtte de gouverneur van Holland [Noord- en Zuid-Holland waren nog één provincie] , J.M.van Tuyll van Serooskerken van Vleuten, dat hij hem in 1838 niet meer zou herbenoemen in zijn burgemeestersambten. Gerlings vroeg om een uitleg, maar de gouverneur weigerde zijn besluit toe te lichten. Hierna vroeg Gerlings om een verklaring bij de minister van binnenlandse zaken, waarin hij schreef in de 28 jaar van zijn bestuur zijn functies altijd met ijver en zonder plichtsverzuim had vervuld, en ook persoonlijk in beroerde tijden zich meermaals geldelijke opofferingen had getroost. Zich niet bewust van enige tekortkoming. In een persoonlijk onderhoud wilde hij zich verdedigen en achtte hij het onjuist wanneer hij in zijn functies per 1 januari 1838 niet zou worden gecontinueerd. Het bleek toen dat al in november 1837 de gouverneur aan de minister had bericht dat hij Gerlings ‘ als geheel ongeschikt beschouwde en als zodanig ook niet zou kunnen worden aanbevolen, aangezien Gerlings onder verdenking ligt van verregaande zedeloosheid. Hij zou alle achting of eerbied bij zijn geadministreerden hebben verloren en zich nimmer in het openbaar durven te vertonen.’ Hij voegde hier nog aan toe: ‘Onzedelijk is de man, zijne echtgenote verliet hem al spoedig, terwijl de vele omstandigheden tegen hem pleiten.’ Hij schreef verder dat de ambachtsheer die nog veel invloed had ‘reeds voorlang had geklaagd over het gedrag van Gerlings’, De gouverneur drong er bij de minister op aan in het antwoord aan Gerlings niet de redenen te vermelden, omdat hij vreesde dat Gerlings dan misschien er op terug zou komen en zijn misdragingen met name genoemd wilde zien om ‘zo een actie voor de rechter te provoceren’. Toen Gerlings op 19 januari 1838 een antwoord van de minister ontving was in Heemstede en Bennebroek al een nieuwe burgemeester benoemd, in Heemstede J.Dolleman (jr.). en in Bennebroek J.van Lith. Teleurgesteld nam Gerlings afscheid in de gemeenteraden van Heemstede en Bennebroek en verliet hij zijn hofstede Middendorp in Bennebroek, intussen uitgebreid met Duinzicht, en verhuisde naar Leerdam, om 17 november 1844 gescheiden van zijn vrouw en kinderloos in Gorinchem op 61-jarige leeftijd te overlijden.In oktober 1843 had hij zijn Bennebroekse bezittingen aan zijn broer notaris Cornelis Gerlings verkocht voor 17.350 gulden. De hofstede Middendorp is tussen Kerst en Nieuwjaar 1890 door brand verloren gegaan (5)
Plaatsing van de merlettes
Een bijkomstigheid van ondergeschikt belang is dat de plaats van de canettes dan wel merlettes op het gemeentewapen vandaag de dag niet plaatsvindt overeenkomstig de historische traditie, die volgens J.B.Rietstap zou moeten zijn: ‘van boven twee meerltjes, aan elke schildzijde twee en van onderen drie’ ofwel 2-2-3, in plaats van 2-2-2-1, zoals in Heemstede geschiedt.
Ten slotte: heraldiek ofwel geslachtswapenkunde is een weerbarstige materie vol voetangels en klemmen. Met bovenstaand overzicht is gepoogd enige helderheid te verschaffen en aanvullingen te geven op de bestaande en niet altijd eenduidige literatuur over het gemeentewapen van Heemstede in relatie tot het roemrijke middeleuwse geslacht van dezelfde naam. Als bronnenmateriaal is gebruikt gemaakt van archivalia en literatuur afkomstig uit de gemeentelijke archieven van Vlaardingen en Heemstede, Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, Noord-Hollands Archief en openbare bibliotheek Heemstede, o.a Rietstap’s handboek der wapenkunde (1961).
Noten
(1)In 1976 publiceerde J.B.van Heessel het boek ‘Tweeduizend jaar Uden’. De auteur stelt daarin in het zevende hoofdstuk dat het wapen van Heemstede, via Holy oorspronkelijk uit Cuijk stamt.In 1989 correspondeerde ik over deze kwestie met historicus dr. J.A.Coldewey die een standaardwerk publiceerde over de heren van Cuyck, getiteld ‘De heren Van Kuyc 1098-1400’ (Tilburg, 1981), en uitvoerig liet weten dat de veronderstelling van Van Heessel onzinnig is en hiervoor geen schijn van bewijs bestaat. Wijlen de heer van Uden was geobsedeerd door zijn hersenschim dat hij rechtmatig via een jongere lijn van de heren Van Kuijc afstamde. Coldewy liet overigens weten dat het oudste bekende wapen van de heren van Kuijc de twee dwarsbalken vertoont zonder merletten. De naam Kuyc werd uitgesproken als kuuk, dat is volgens hem zelfs vandaag de dag nog het geval. Volgens de historicus hebben de heren van Kuyc begin 1200 hun balkenwapen ‘sprekend’ gemaakt door de toevoeging van acht kukens (= merletten). Waarom acht is onduidelijk, wellicht vanwege acht dorpen.
(2) Ook Schoorl (tegenwoordig geen zelfstandige gemeente meer) heeft een wapen met 8 merletten gedrapeerd rond de ‘Hollandse Leeuw’ van de graven van Holland, welk merletten-wapen teruggaat naar ridder Jan van Heemstede die rond 1400 tijdelijk ambachtsheer was van Schoorl. Schoorl kent bovendien een hotel-restaurant met de naam ‘Merlet’, in bezit van 1 Michelinster.
(3) In Vlaardingen is een scoutingclub vernoemd naar deze Allart van Heemstede, beschouwd als een van de eerste heren uit het geslacht van Holy of Hoylede [welke historische persoon in de Heemsteedse bronnen niet voorkomt ofschoon een familierelatie voor de hand ligt].
Het wapen van de Allart van Heemstede scoutinggroep in Vlaardingen
(4) In het verleden zijn bij de aanvraag ook elders in ons land fouten ingeslopen. Zo is bij de vaststelling van het wapen van de gemeente Boxtel door de Hoge Raad van Adel als gevolg van een onjuist advies de vergissing gemaakt dat de merletten in het oude wapen zijn vervangen door zwemmende eenden.
Het gemeentewapen van Boxtel , waarbij de oorspronkelijke merletten eenden zijn geworden met Sint Petrus als patroonheilige
(5) Meest uitvoerig over burgemeester Gerlings publiceerde drs.Annabelle Meddens-van Borselen in ‘De tijden veranderen; burgemeesters van Heemstede en Bennebroek 1811-1997. (Alkmaar, 1997). Rijksarchivaris mr.J.W.Groesbeek schreef zowel een monografie over de geschiedenis van Heemstede (1992) als over Bennebroek (1982). In de uitgave over Heemstede is een kort hoofdstuk opgenomen over het gemeentewapen ‘Zeven rode mereltjes en een vrijkwartier’; in het boek betreffende Bennebroek gaat hij i.t.t. Heemstede (waarin de naam van Gerlings zelfs helemaal ontbreekt) wat uitvoeriger in op burgemeester W.H.Gerlings, Hij heeft echter de ware reden van ontslag, in tegenstelling tot mevrouw Meddens, in de archieven niet kunnen achterhalen.
Muys van Holy uit Dordrecht met onterecht Holy-Heemstede wapen
De Dordtse regent Jacob Muys van Holy (circa 1540-1592), bovenstaand op een ets van Samuel van Hoogstraten naar een schilderij van A.Blokland, was een stads- en gewestbestuurder -o.a. baljuw van Zuid-Holland en vanaf 1577 burgemeester – in en om Dordrecht. Hij pretendeerde zelf te stammen uit het geslacht der heren van Heemstede – wat achteraf niet klopt – en gebruikte het Holy/Heemstede wapen. Uit recent historisch onderzoek is gebleken dat de familie Muys van Holy tot de Schiedamse bestuurselite behoorde. De vader van Jacob, Pieter Muys van Holy uit Schiedam is in 1539 tot de vroedschap van Dordrecht toegetreden.
Uitsnede van gravure Jacob Muys van Holy door Samuel van Hoogstraten met zijn heraldisch wapenschild met 7 (rode) merletten en linksboven een (rood) vrijkwartier
Eerste pagina uit manuscript genealogie Muijs van Holy; door A.Bijl Mz.
Trapportaal naar toren van Prinsenhof Delft, met afdalende man, uitgebeeld voor de moord op Willem van Oranje door Balthasar Geerards. Toegeschreven aan Egbert van der Poel [ in 1803 ten onrechte aan Vermeer] en was in het bezit van de familie Muys van Holy, tegenwoordig in bezit van van het Rijksmuseum. Op het cartouche rechts boven het heraldisch wapen van Muys van Holy, overeenkomend met dat van Holy en Heemstede en ten onrechte gebruikt. J.W.Niemeijer schreef: ‘De beweerde afstamming kon de toets van het onderzoek door jhr.dr.W.A.Beelaerts van Blokland niet doorstaan.’
ILLUSTRATIES VAN HEEMSTEDE-WAPENS IN VERLEDEN EN HEDEN
Totaalaanzicht praalgraf van Roeland Le Fèvre (van Heemstede) en Hadewych van Heemstede uit 1517 in de O.L.V.kerk van Temse, Vlaanderen
Balksleutel in pand Rapenburg 65, Leiden, was eigendom van Jan van Swieten (1472-1509) (links zijn wapen) en sinds 1501 zijn echtgenote Philippa van Heemstede (overleden in 1524) (rechts het Heemstede-wapen met merletten)
Kopergravure met portret van Adriaan Pauw uit 1648 door Paulus Pontius, naar een schilderij van Anselmus van Hulle. Bevat samengesteld wapen, rechtsboven van Heemstede met 7 merletten en een schildhoek
17e eeuwse grenspaal Haarlem-Heemstede, tegenwoordig geplaatst in de tuin van het Frans Hals Museum. Op deze zijde het wapen van Haar, op de achterzijde de 7 merletten en tekst ‘Heemste’
Grenspaal met wapens van Heemstede en Haarlem uit 1655, die stond op de grens van Heemstede en Haarlem bij het Hofje van Heythuizen, tegenwoordig te vinden op het voorgazon van Sparenhout in Haarlem-Zuid.
Huys te Heemstede, uit Atlas Andries Schoemaker, circa 1720 (Koninklijke Bibliotheek ‘s-Gravenhage)
Gravure van Anna C.Brouwer – met wapen – in De Stad- en Dorp-beschrijver van L. van Ollefen uit 1796
Poort naar het Oude Slot-terrein in Heemstede (naast het poortgebouw ofwel Nederhuys) met heraldisch wapenschild en twee gebeeldhouwde leeuwtjes als schildhouders
Samengesteld wapen van Adriaan Pauw, nagetekend door heraldicus D.G.van Epen (1900)
Gewelfschildering in Ned. Hervormde Kerk Heemstede met wapenschilden van Adriaan Pauw (links) en zijn vrouw Anna van Ruytenburgh (rechts) MET DRIE MERLETTEN!!
Wapen Heemstede (uit: Nederlandse overheidswapens)
Kunstfotografie met raadhuis en wapen door Diana Hannaart
Voormalig (hulp)politiebureau van de gemeente Heemstede in de Boekrodestraat, sinds 1927 gemeente Haarlem. Bevat boven ramenpartij een wapensteen met wapen van Heemstede (NHA)
In een tweede (voormalig) hulppolitiebureau, in 1912 gebouwd op het adres Glipperweg 83 Heemstede, tegenwoordig woonhuis, is geen wapensteen aangebracht, daarentegen aan de voorzijde in totaal 6 gevelsteentjes met voorstelling van een merlet, aangeduid als ‘eendvogel’
Ambtsketen van burgemeester Heemstede met gemeentewapen, vervaardigd door edelsmid Joos van Vlijmen en in 1967 gestolen; onder de in 2001 gestolen ambtsketen van Haarlem
Gedeelte van bodebus gemeente Heemstede met wapen
Vaandel van van de vereeniging van werklieden der gemeente Heemstede, opgericht in 1911 (met gemeentwapen)
Vlaggetje Rotary Heemstede met gemeentewapen
Affiche Heemsteedse Kunstkring met vreemde merletten
Symbool Rotary Heemstede-Bennebroek
Linnen tas van gemeente Heemstede met heraldisch wapen
Stropdassen Heemstede; links met wapenschild en kroon; rechts enkel de merletten
Een in 1953 na de watersnood uitgegeven theelepel met links het gemeentewapen van Heemstede en rechts van Puttershoek
correct wapen op briefpapier gemeente Heemstede
Het logo zin blauw en wit zoals tegenwoordig o.a. gevoerd op briefpapier en de bedrijfsauto’s van de gemeente Heemstede ZIE BIJLAGE 5
Wapenschildje Heemstede zoals geleverd door Geerke Meijerink Heraldiek in Deventer
NEVA-sigarenbandje nummer 35 met het wapen van Heemstede
Sigarenbandje Heemstede Willem II (Catawiki)
Reclameplaat van Hudson-sigaren uit Roosendaal
Sigarenbandje Hudson Heemstede (Catawiki)
In de jaren 50 van de vorige eeuw ontving men nog zo’n fraaie oorkonde bij een werkjubileum., zoals A.J.Spoor die 22 december 1951 een kwarteeuw in dienst was van Openbare Werken in de gemeente Heemstede (Ton van Roode)
Medaille van HPC (Heemsteedse Zwem- en Poloclub) uit 1934 met het wapen van de gemeente Heemstede (Heemstedetoenennu.nl)
Parkeerschijf winkelcentrum Binnenweg
Suikerzakjes gemeente Heemstede met wapen
Suikerzakje café restaurant Groenendaal Heemstede
Suikerzakje van hotel-restaurant-café Het Wapen van Heemstede
Exlibris van Catharina Maria van der Heijden (1895-1982) met o.a. heraldisch wapen Heemstede
Exlibris van oud-gemeentesecretaris N.Vos met rechts gemeentewapen van Heemstede
Glas in lood raam van W.Bogtman, na de Bevrijding geplaatst in het raadhuis van Heemstede, met voorstellingen van o.a. verscheidene buitenplaatsen en heraldische wapens, o.a. van Heemstede
Sticker van H.S.G.-Heemstede met gemeentewapen = Heemsteeds Schutters Gilde, een schietvereniging
Sticker en folder van de Heemsteedse Reddingsbrigade (HRB)
Verzilverde theelepel met gemeentewapen Heemstede, circa 1930
Hondenpenning Heemstede met wapen, 1941 (Delcampe)
Speldje gemeente Heemstede
Wapen Heemstede door Voorwegschool met gele in plaats van rode merletten
Spaarzegels winkeliersvereniging Binnenweg Heemstede
Het door de Rotaryclub Heemstede-Bennebroek niet helemaal correcte wapenschild van Heemstede (links); rechts het wapen van Bennebroek.
De Zandvaartbrug in de Heemsteedse Dreef met gebeeldhouwd wapen van Heemstede (foto Richard Keijzer, 2015)
Gedenkbord met gemeentewapens van Heemstede en Royal Leamington Spa uit 1986 (hangt in burgemeesterskamer van town hall in Leamington)
Merletten-trofeeën door Ellen Wolff (Rotary)
ontwerp merlet van graniet door Ellen Wolff
Dorpspomp Heemstede in de Raadhuisstraat met gemeentewapen (foto 2015)
Theelepels met wapen van Heemstede
enveloppe Heemsteedse Kunstkring
oude sticker met foute canettes/merlettes namelijk met snavels
sticker van gemeente Heemstede met correct heraldisch wapen
Boekenleggers Heemstede (1)
Boekenleggers Heemstede (2)
Bijlage 1: commotie over gemeentewapen
Uit: Heemstede Centraal, 6 september 1988
Bijlage 2: mysterie rond het wapen van Heemstede nog niet opgelost
Mysterie rond wapen (eendjes of mereltjes) nog niet opgelost; door Vic Klep, Heemstede Centraal, oktober 1988 (1)
Vervolg mysterie wapen (Heemstede Centraal, oktober 1988, door Vic Klep)
Bijlage 3: Merletten
D.van Baalen, uit: Nederlandse Historiën, nummer 2, april 1994 (1)
Vervolg: Merletten (2)
Slot Merletten (3) N.N. De auteur baseert zijn gegevens eenzijdig op een Duitstalig artikel. Aanvulling: door latere ridders van Holy is een kroon op het wapen geplaatst. Het Holy-ziekenhuis is intussen opgeheven ten gunste van het Vlietland ziekenhuis in Schiedam.
Bijlage 4: de mening van mr.J.W.Groesbeek In januari 1989 correspondeerde ik met mr.J.W.Groesbeek, oud-rijksarchivaris Noord-Holland en auteur van het boek ‘Heemstede in de historie’ (1972) die o.a. het volgende schreef in relatie tot het gemeentewapen ‘(…)De Hoge Raad van Adel bevestigt een gemeente, in het bezit van een wapen, na een eigen voordracht. Toen dus burgemeester Gerlings met zijn voordracht kwam, maakte bij de vergissing door in plaats van ‘merlettes’ het woord ‘canettes’ te gebruiken. De H.R. heeft helaas deze vergissing niet opgemerkt. Bij het diploma werd echter een afbeelding gevoegd (in den beginne niet altijd). In 1941 verscheen bij de uitgeverscompagnie ‘de Branding’ in De Bildt een boekwerk ‘Nederlandse wapens’, in twee delen. Volgens mededeling van de redactie zijn de wapen-beschrijvingen letterlijk overgenomen uit de officiële registers. Ik neem aan dat dit ook het geval is met de bijgevoegde wapenafbeeldingen, alhoewel dit in het voorwoord niet uitdrukkelijk gezegd wordt. Ten aanzien van het wapen van Heemstede leest men in de wapenbeschrijving ‘canettes’, doch op de afbeelding ziet men geen ‘canettes’maar ‘merlettes’. Indien deze afbeelding inderdaad rechtstreeks uit het archief van de Hoge Raad is overgenomen, dan blijkt duidelijk dat daarom geen ‘canettes’ maar ‘merlettes’ zijn afgebeeld. Er is dan geen misverstand meer: de heer Gerlings heeft het merlette-wapen laten bevestigen, maar gebruikte in de tekst ten onrechte het woord ‘canettes’. Is het vooenstaande juist, dan had men de afbeelding als basis voor latere afbeeldingen moeten gebruiken en niet de foutieve tekst. Merkwaardigerwijs heeft men in Holy (anders dan in Heemstede) de merlettes voor eendjes aangezien, want op 14 juli 1819 bevestigde de Hoge Raad de ridderhofstad Holy in het volgende wapen:'” een schild van zilver met zeven jonge eendjes van rood zonder bekken en poten, door elkander geplaatst en vergezeld van een vrijquartier van rood.” Men schreef dus eendjes maar bedoelde daarmee merlettes. De jonge eendjes dien en in dit geval als merlettes te worden afgebeeld. Vermoedelijk was het begrip merlettes destijds vrij onbekend. De heraldische woordenlijst van D.J.van Epen, de bekende genealoog en heraldicus, noemt wel ‘canettes’ maar niet het woord ‘merlettes’. Toch was het laatste woord niet onbekend, maar men sprak van merels. In 1685 beschreef Simon van Leeuwen in zijn ‘Batavia Illustrata’ het wapen van de Van Heemstede’s aldus: “een velt van gout, beladen met een canton en seven meerlen sonder snebben en poten.”Hij schreef dus merels terwijl hij ‘merlettes’ bedoelde. Ik heb aan het wapen van Heemstede veel aandacht besteed en zelfs een vogelkenner voor in de arm genomen, de ornitoloog Jan Strijbosch, maar de gekortwiekte plaatsruimte in mijn boek liet opname niet toe. Dat er foutieve afbeeldingen in omloop gekomen zijn, daarvoor voel ik mij niet verantwoordelijk; en het verbaast mij niet. Dat gebeurt bij veel wapens. Het ontbreekt vaak aan goede voorlichters en vaak laat ook het toezicht op de vervaardigde afbeeldingen te wensen over.’
BIJLAGE 5: VERNIEUWDE HUISSTIJL GEMEENTE HEEMSTEDE SINDS 15 DECEMBER 2011
Bijlage 6: Gemeentevlag Heemstede
Vaststelling gemeentevlag Heemstede, uit: Haarlems Dagblad van 17 augustus 1982
Bijlage 7: wapen van de ambachtsheren van Bennebroek
Schildpadschild met daarop geschilderd het wapen van de heren van Bennebroek. In 1810 verworven door verzamelaar van oudheden W.Hekking (afkomstig uit de wapenzaal van het afgebroken slot), tegenwoordig in bruikleen van het Rijksmuseum Amsterdam
Bijlage 8: het wapen van vrouwencampus Heemstede in Stellenbosch, Zuid-Afrika
Heraldisch wapen van vrouwenstudentenhuis Heemstede [met Wassenaarse oorsprong!) in Stellenbosch, Zuid-Afrika
======================================================
Helemaal top in Heemstede (www.wink.de)
De groeten van ons allemaal uit Heemstede (www.wink.de)
bijlage: alles over ‘merlet’ door Hans Krol (Merlet, blad voor en van het personeel van de gemeente Heemstede, jaargang 2, 1990, nummer 3 februari
GEMEENTEVLAG HEEMSTEDE
Librariana 
Beste Hans,
Is er ook een relatie met kasteel Heemstede bij Houten?
Hittjo
_____
Al in de 17e eeuw zijn door genealogen als Wouter van Gouthoeven en Simon van Leeuwen de middeleeuwse riddermatige geslachten van Heemstede uit het Sticht (met ridderhofstad/kasteel in Houten) en in Holland (Heemstede/Holy) door elkaar gehaald. Feitelijk bestond tussen beide families met de naam van Heemstede uit Utrecht en het gewest Holland geen enkele verwantschap. Hans
Er wordt aan het begin van dit artikel verwezen naar een glas in lood wapen in een kerk in Leuven. Als voorbeeld van merletten in een wapen.
Is wellicht bekend welke kerk dat is?
Pure nieuwsgierigheid omdat het erg lijkt op.ons familie wapen (Lichtenberg).
Ik zou wel op onderzoek uit willen, vandaar.
Dag Jos Lichtenberg. Als reactie kan ik het volgende berichten. Ik vond bedoeld heraldisch wapen bij Carl-Alexander von Volborth; ‘Heraldiek’ en in een artikel van professor Ad Teulings, wiens voorvader Tolinck zich in 1203 vanuit Brabants-Vlaanderen in ‘s-Hertogenbosch vestigde. Echter, ik kom tot dusver niet verder dan ‘in een kerk van Leuven’. Mogelijk de Sint Pieterskerk met veel glas-in-lood ramen, maar het bewijs daarvoor heb ik nog niet gevonden. Uit het onderzoek van Teulings zou blijken dat het wapen met 3 merletten (maarlen) in Vlaanderen meer voorkwam. Ik heb zijn verhaal daarom heden overgenomen op het blog over de oorsprong van het gemeente wapen van Heemstede. Eveneens trouwens een afbeelding van het wapen van jonkheer Herman van Eijnatten, heer Van Liechteborgh, Abee, 1538, waarop vermoedelijk is geduid.