BOEKVERBRANDINGEN IN DE LOOP VAN DE EEUWEN

Tags

Anthony Comstock, biblioclasme, libricide, Mosul library, nazi-boekverbrandingen 1933

‘Wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am auch am Ende Menschen’ (Heinrich Heine, in zijn tragedie ‘Almansor’. 1821, gepubliceerd in 1823) De katholieke Spaanse kardinaal Francisco Jimenez dwong de moslims van Granada tot het christendom te bekeren. Korans werden in het openbaar verbrand. [Almansor: We hoorden dat de verschrikkelijke Jimenez midden op de markten te Granada – Mijn tong verstart in mijn mond – de Koran in de vlammen van een brandstapel wierp! Hassan: ‘Dat was slechts een voorspel, daar waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen’ (Heinrich Heine)

Gedenkplaat in Hamburg in herinnering aan de boekverbranding in 1933  met het bekende citaat uit de tragedie ‘Almansor’ van Heinrich Heine

Ansichtkaart met tekst ‘Die Bücherverbrennung’ door Bertold Brecht

Gravure van boekverbranding op de Dam in Amsterdam voor het stadhuis (Rijksmuseum Amsterdam)

BOEKVERBRANDINGEN IN DE LOOP VAN DE EEUWEN

frontispie: Twee personen aan een tafel, terwijl op de achtergrond onwelgevallige boeken worden verbrand. Auteur Johan Jacobsz. van Aveele (circa 1655-1727). Deel uit Willem Saldenis. De libris varioque.  Libri II. 1688

Boekverbrandingen zijn van alle tijden, vanaf de klassieke Oudheid tot heden, ook aangeduid als biblioclasme [voor beelden en kunstwerken spreekt men van iconoclasme] of libricide.    Bibliolythie is de zucht tot boekvernietiging buiten de officiële censuur om , betrekking hebbend op staatsgevaarlijk of godsdienstvijandig geachte geschriften.

Beschrijving van boekverbranding in ENSIE encyclopedie

The United States Holocaust Memorial Museum defines book burning as ‘the ritual destruction by ire of books or other written materials. Usually carries out in a public context, the burning of books represents an element of censorship and usually proceeds from cultural, religious, or political opposition to the materials in question”.

Inleiding
J.H.(Jaap) Kruizinga (1913-1996) werd geboren in de toenmalige gemeente Watergraafsmeer, in 1920 door Amsterdam geannexeerd. Hij behaalde een onderwijsakte en gaf o.a. les op zijn vroegere lagere school in de Watergraafsmeer. Tijdens de bezettingsperiode belandde hij in het Huis van Bewaring op de Weteringschans en schreef daar op 300 wc-papiertjes, die uit de gevangenis werden gesmokkeld, een kinderboek ‘Roetje, het gevangeniskatje’. Na zijn vrijlating kon hij geen les geven en bezocht Kruizinga veelvuldig het gemeentearchief aan de Amsteldijk. Daar verdiepte hij zich speciaal in de geschiedenis van de Watergraafsmeer en publiceerde uiteindelijk acht boeken over dit stadsdeel. Na de oorlog is door hem met H.W.Alings de vereniging voor Heemkennis ‘Ons Amsterdam’ opgericht. In totaal schreef hij 29 boeken over Amsterdam, naast 14 schoolboekjes en o.a. liefst 45 delen in de AO-reeks. Ook het boek in al zijn vormen had zijn bijzondere interesse. In de jaren zeventig verscheen als populaire uitgave ‘Tussen Papyrus en Paperback; lotgevallen van boeken’, bestaande uit een tiental hoofdstukken, waaronder: V. Naar de brandstapel! , waarin allerlei historische geven over boekverbrandingen zijn opgenomen.

Vooromslag van ‘Tussen Papyrus en Paperback’ door J.H.Kruizinga

Lost library in Mariupol, Ukraine, destroyed by the Russian army, March 2022

In 2012 verscheen het boek ‘Verboden Boeken’, een uitgave van Centre Céramique bij gelegenheid van het 350jarig bestaan van de Stadsbibliotheek Maastricht. Daarin komen ook diverse boekverbrandingen ter sprake.

Verboden boeken’ Centre Céramique, 2012

De wijsgeer Confucius zwierf van 492 tot 483 voor Christus door China en bood in verscheidene staten zijn diensten aan. Tevergeefs trachtte hij gehoor te vinden voor zijn hervormingsideeën. Na terugkeer in zijn geboortestaat Loe stichtte hij een school. Confucius beschouwde zichzelf niet als een vernieuwer maar als een conservatieve hervormer. Zijn bekendste uitspraken zijn door leerlingen verzameld in “Loen ju’, in het Westen bekend als de ‘analecta’of ‘gesprekken’.

Prent van de boekverbranding  en het levend verbranden van wetenschappers onder keizer Huang Ti

Een zestiende eeuwse Chinese houtsnede van de Chinese boekverbranding onder keizer Shih Huang Ti

De eerste keizer van China van de Qin-dynastie (221-206 v.chr.), Huang Ti, regeerde als een absoluut vorst. Zijn Eerste Minister en hoofdgeschiedschrijver (!) Li Ssu vaardigde een wet uit dat het verleden moest worden uitgewist en de geschiedenis opnieuw begonnen. Om de herinneringen aan het verleden uit te wissen gelastte de keizer in 213 voor Christus dat alle bekende literatuur moest worden vernietigd, met uitzondering van de boeken over geneeskunde, waarzeggerij en landbouw. Ook vrijwel alle exemplaren van ‘Loen ju’ zijn toen verbrand. Wie weigerde om boeken ter verbranding af te staan, werd, gebrandmerkt en veroordeeld tot vier jaar slavenarbeid aan de Grote Muur. Overgeleverd is dat tenminste 460 protesterende schrijvers levend zijn begraven. Hen werd ten laste gelegd verraderlijke taal te hebben gebezigd.

Keizer Huang die de boeken van Confucius laat verbranden

Boekverbranding in 213 v.Chr. ten tijde van de Ch’in dynastie (221=206/7 voor Christus). In die periode is o.a. het ten dele opgegraven terracotta leger tot stand gekomen

keizer Huang Ti beveelt de boeken van Confucius te verbranden

Moderne verbeelding van het in brand steken van de werken van wijsgeer Confucius

Ook in het Bijbelboek Handelingen (19:13-19) komt een geval van boekverbranding voor. Toen de Apostel Paulus in Efese was traden de 7 zonen van Sceva, een joodse opperpriester, op tegen een door de duivel bezetene. Deze overweldigden hen en sloeg hen bijna naakt zijn huis uit. Die gebeurtenis maakte zoveel indruk dat enkele collega-duivelbezweerders hun boeken op de brandstapel wierpen. Citaat: ‘Velen ook degenen, die ijdele kunsten gepleegd hadden, brachten de boeken bijeen en verbrandden ze in aller tegenwoordigheid; en berekenden de waarde dezelve, en bevonden vijftig duizend zilveren penningen’.

19de eeuwse gravure van Gustave Doré: Paulus en de verbranding van ‘duivelsboeken’ in Efese (Handelingen 19:19)

Vooromslag van ‘De handelingen der Apostelen’ beschreven door Lucas. Uitgegeven door de Vereeniging tot verspreiding der Heilige Schrift in Amsterdam

Jan Luyken. 1721. Efese. Bekeerlingen verbranden heidense boeken. [Hier zijn terecht rollen in plaats van codices – afgebeeld]

Lucio Massari (1559-1633)  Sint Paulus en verbranding van ketterse boeken in Efese

Schilderij van de boekverbranding in de eerste eeuw in Efese door Eustache le Sueur, 1649 (Louvre, Parijs)

Boekverbranding Door Paulus (voorheen Saulus) in Efese, zoals gegraveerd door Bernard Picard (1679-1733) (Teylers Museum)

==========

In de derde tot zesde  eeuw vaardigden de keizers Diocletianus, Valentinianus I, Valens en Anastasius decreten uit geschriften van de zich profeet noemende Mani (216-276) en zijn volgelingen, de Manicheeërs, waarbij gnosis centraal stond, te verbranden. O.a. bovenstaande miniatuur overleefde (ten dele) de destructie. Voorstelling van Manicheeërs aan schrijftafels. Sogdisch manuscript ontdekt in het Tarimbekken (Westelijk China).

(Leeuwarder Courant, 19-11-1991)

In Efese gevonden beeld van zogenaamde Sappho, een Romeinse replica van de zogenaamde Sappho van Lesbos. De Griekse dichteres leefde tussen circa 630 tot circa 582 voor Christus

Na het Concilies van Nicaea (325 na Christus) en Sardica (342) zijn de geschriften van de als ketter beschouwde Arius en diens navolgers, Arianen, verbrand.

Tekening uit 825 van de boekverbranding van Ariaanse boeken in Nicaea. Manuscript aanwezig in de kerkelijke bibliotheek van Vercelli.

Ariaanse boeken verbrand onder keizer Constantijn. De theoloog Arius was van mening dat God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest onmogelijk één kunnen zijn. En Jezus de zoon van God de Vader was. Daarmee ging hij dwars in tegen de christelijk leer van de drie-eenheid. De geschriften van Arius werden in de ban gedaan en verbrand Arius zelf overleed vermoedelijk in 330.

Schilderij waarop keizer Constantijn na het concilie van Nicaea beveelt Ariaanse boeken te verbranden. Door Carlo Magnone, circa 1645 (Wikigallery)

In 411 voor Christus zijn de werken van Protagoras in Athene verbrand. De bibliotheek van Pergamon (Pergamum); waar perkament werd gebruikt bij gebrek aan papyrus, is geroofd voor de grote Museion-bibliotheek van Alexandrië, die eerst in 48 voor Christus ten dele onder Caesar is verband en na plunderingen door Christelijke Kopten in 395 ten slotte in 635 het restant zou zijn verwoest door moslimgeneraal Khalid ibn Walid op last van kalief Omar (592-644), een vurig aanhanger van de profeet Mohammed. Dat allemaal onder het motto ‘Of deze boeken zijn in strijd met de Koran en dan gevaarlijk, òf ze zijn in overeenstemming met de Koran en dan overbodig. In beide gevallen moeten de boeken naar de brandstapel’. Volgens één bron zouden de boekrollen en codices van de bibliotheek zijn aangewend als brandstof voor de badhuizen. Nog twee voorbeelden uit de klassieke oudheid: in 168 voor Christus is de Joodse bibliotheek in Jeruzalem opzettelijk verwoest tijdens de opstand van de Makkabeeën en in de eerste eeuw na Christus heeft de Romeinse keizer Augustinus opdracht gegeven werken van de dichters Cornelius Gallus en Ovidius te verbranden.

Het zogeheten ‘Huis van de Wijsheid’ was een intellectueel centrum onder de Abassiden in Baghdad en omvatte een enorme bibliotheek van vele duizenden Arabische geschriften die met de inname van Irak in 1258 door de Mongolen zijn vernietigd (14e eeuwse miniatuur van Arabische geleerden met boeken in de Bibliothèque Nationale, Parijs)

Boekencontrole door geestelijke  en verbranding op een Spaanse miniatuur in boek uit 1099 (bibliotheek van atheneum Madrid)

Anonieme tekening van een vroegere boekverbanding

De eerste uitgave van de Katharen, die het Oude Testament afwezen en Jezus centraal stelden, verscheen in de tiende eeuw. Vanaf 1145 trad de Room-Katholieke Kerk op tegen de Katharen ofwel Albigenzen als ketters in Zuid-Frankrijk en Noord-Italië en kwamen hun geschriften op de brand stapel terecht. Ook talrijke aanhangers van dit voor de Roomse kerk ketterse geloof voor de kerk, zijn levend verbrand, de laatste Kathaarse leider pas in de veertiende eeuw. In de zestiende eeuw hebben de uit Frankrijk en Italië Waldenzen zich als Protestanten aangesloten bij de Reformatie.De leider van de Spaanse inquisitie, de Dominicaner monnik Thomas de Torquemada (1420-1498) stond aan de basis van de zogeheten ‘Auto dafé’ (= daad van geloof), die verantwoordelijk wordt gehouden voor de dood van duizenden Joden en hun boeken.

Katharen (Waldenzen, Albigenzen) worden mét hun geschriften verbrand in Toulouse

Ruim een halve eeuw later in 1559 zijn in Valladolid en Sevilla mensen die de denkbeelden van reformator Luther verbrand en met de slachtoffers werden tevens hun ketterse boeken een prooi der vlammen. ook in Rome, Keulen en Leuven zijn Luther geschriften verbrand. De boeken gingen in tegen het gezag van de paus en dus ook ‘Tegen Gods wil’ ingaan.

Tijdens de middeleeuwen waren de Katharen de meest vervolgde groep binnen de christelijke kerk. Omstreeks 1200 stuurde de paus Dominicus, stichter van de Dominicanen èn van de Inquisitie (kerkelijke rechtbanken) naar Zuid-Frankrijk om hen te bekeren tot het ware geloof, maar dat lukte niet. De later heilig verklaarde Dominicus besloot toen hun geschriften te verbranden. Tegelijkertijd zijn toen ook heel wat Katharen levend verbrand Pas in de veertiende eeuw is de laatste leider van de Katharen naar de brandstapel geleid. De Inquisitie heeft in later jaren enorme brandschade veroorzaakt, niet alleen in Europa maar ook in Amerika waar de boeken van de Azteken en Maya’s in opdracht van Spaanse bisschoppen zijn verbrand.

S.Dominicus en de Katharen in Albi

Een middeleeuwse boekverbranding in Albi (1207)van boeken der Katharen door Dominicus Guzman (1170-1220), stichter van de orde der Dominicanen,  die ook aan de basis stond van de  Inquisitie Schilderij door Pedro Berruguete uit 1480. Volgens de legende bleef het boek van Dominicus boven het vuur zweven (Prado Museum Madrid)

Detail van schilderij boekverbranding, vervaardigd door de Spanjaard Pedro Berruguete, 1480.

Autodafé, ten uitvoerlegging van vonnissen onder leiding van inquisiteur Dominicus. Paneelschildering van Perdro Berrequiete, circa 1500 (Prado Museum  Madrid)

San Dominico geeft opdracht tot verbranding der geschriften van de Albigenzen in Albi. Zijn eigen boek verbrandt niet (1).  (Gandolfi Mauro, Universiteitsbibliotheek Bologna)

(1) Gebaseerd op een vermelding van de monnik Pierre des Vaux de Vernai, in diens: Historya Albergenis. Historia de factis et triimfis memorabilibus nobilis viri domini Simonis comitis de Monte Forti, 1213-1218.

St. Dominicus en de boekverbranding; schilderij door Domenico Ghirlandaio (1449-1494)

Schilderij van Fra Angelico. Links verbeelding van de kroning van de maagd Maria en rechts het mysterie van het boek. Dispuut van Sint Dominicus met de Albigenzen. Het boek met de doctrine van de Katharen moest volgens de kerkelijke rechtbank (Inquisitie) verbrand worden, het boek van de H.Dominicus blijft volgens de overlevering zweven   (Louvre, Parijs)

Gravure met Dominicus en boekverbranding van publicaties der ketterse Albigenzen, waarbij Dominicus’ boek boven het vuur blijft zweven

De heilige Dominicus geeft aan boeken van ketters te verbranden. Gravure naar een schilderij van Jacob Coelemans (1654-1732)

Reliëf in Perugia van een ‘Vreugdevuur der IJdelheden’, georganiseerd door de Franciscaner monnik Bernardinus van Siena (1380-1444). Daarbij werden sieraden, parfums, dure kleren, maar ook godslasterlijke boeken,  op de vuurstapel gegooid. In 1494 zijn deze ‘Vreugdevuren der IJdelheden’ door Savonarola op pleinen in Florence georganiseerd.

Gravure van een boekverbranding, toegeschreven aan Romeyn de Hooghe

Gabriel Jacques de Saint Aubin. Verdrijving van de Jezuïeten en boekenverbranding. 1761 (Rijksmuseum Amsterdam)

In het Florence van de vijftiende eeuw ergerde zich de priester en boeteprediker Girolama Savonarola (1452-1498), prior van het klooster van San Marco te Florence, aan de room-katholieke autoriteiten. Zelf heerste in zijn abdij armoede en strenge ascese. Volgens Savonarola waren de hoge priesters volgens hem corrupt, trokken zij zich niets aan van het celibaat en verdienden ze geld met de handel in aflaten. Tevergeefs pleitte de pater Dominicaan voor een terugkeer naar de pure en sobere leer van God. In 1497 werd Savonarola door paus Alexander VI geëxcommuniceerd. Omdat hij weigerde zich aan zijn gezag te onderwerpen. Savonarola organiseerde zogeheten ‘Vreugdevuren der IJdelheden’, waarbij naast wereldse luxe goederen als sieraden e.d. ook godslasterlijke boeken werden verbrand, zoals de Decamerone van Boccaccio en de geschriften van Dante Alighieri. In 1497 werd de boekverbrander zelf op aandrang van hogerhand verbrand, samen met zijn geschriften.

Savonarola in 1497 in Florence  naar de brandstapel geleid

In 1837 is diens werk ‘Opuscculi inediti’ op de r.k. Index van verboden boeken geplaatst. In 1952 publiceerde Pierre H.Dubois zijn roman ‘Een vinger op de lippen: Bekentenissen van Lorenzo Viitelli, Florentijns monnik omgekomen op de brandstapel in het jaar 1498’, gebaseerd op het leven van Savonarola. De IDIL verbood de roman voor katholieke lezers, omdat hij “moet worden geacht te vallen onder de kerkelijke Codex en is af te wijzen als ten enenmale onverenigbaar met de christelijke levensopvatting”.

Afbeelding op een 18de eeuwse houtsnede van paus Leo X (Giovanni de’ Medici) als supervisor bij het verbranden van de boeken van Maarten Luther

gravure van verbranding Lutherse geschriften (Newberry Library, Chicago)

karikatuurtekening van een boekverbranding van Luthers boeken

cartoon van de verbranding der pauselijke bul door Luther

De reactie van de Duitse reformator Luther op zijn excommunicatie was het verbanden van de pauselijke banbul en van Roomse wetboeken. Via aanplakbiljetten maakte hij bekend dat 10 december 1520 om negen uur in de ochtend ten aanschouwe van het publiek voor de Eksterpoort in Wittenberg een brandstapel zou worden ontstoken. Op deze plaats bevindt zich tegenwoordig de Luthereik.

staalgravure door W.Steelink naar een tekening van J.P.F.Portielje van de verbranding der pauselijke bul 10 december  1520 in Wittenberg

De pauselijke banbul door Luther verbrand

Lithografie uit 1874 met afbeelding van Luther die de pauselijke bul op de brandstapel werpt.

Na de Spaanse verovering van Mexico door de Spaanse veldheer en conquistator Hernan Cortes(1485-1547) zijn vele inheemse codices van de Precolumbiaanse cultuur door Spaanse missionarissen verbrand, in welk verband vooral Diego de Landa (1524-1579) wordt genoemd. Hij schreef: ’We vonden een groot aantal boeken, van geen belang vanwege bijgeloof en beschouwd als leugens van de duivel. We verbrandden ze allemaal, wat hen = [de Maya’s] bedroefde en wat hen veel kwelling veroorzaakte.’ Van de Maya’s is slechts een viertal codices bewaard, allevier buiten Mexico, en bekend als 1) Dresden codex, 2) Madrid codex, 3) Parijs codex en 4) Grolier ofwel Sáen codex in New York.

Voorstelling van boekverbranding door Spaanse priesters met het kruis in de hand van Maya codices

Mozaïek van Juan O’Gorman aan de wand van de Universiteitsbibliotheek van Mexico-stad met verbeelding van bisschop Diego de Landa die 12 juli 1562 eigenhandig 27 Maya boeken verbrandde.

Moderne Mexicaanse schildering, voorstellend de Spanjaard Diego de Landa die met de bijbel in zijn handen erfgoed van de Maya’s verbrandt.

Bisschop Diego de Landa verbrandt Maya codices. (Mani, Mexico, foto Keith Walbolt)

Folder van de Codex Dresdensis, die Maya Handschrift der SLUB Dresden

Vervolg folder Codex Dresdensis, die Maya Handschrift der SLUB Dresden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep het Maya manuscript bij een bombardement en brand als gevolg van bluswerk waterschade op

Inquisiteur Juan de Zumárraga deed het zetzelfde met de boeken en archieven van de Azteken door deze publiekelijk op de markt van Tialteloloco te verbranden. Ondanks dat volgens een overgeleverde bron de door een Spaanse bisschop bevolen verbranding enkele dagen en nachten heeft geduurd, zijn van de Azteken gelukkig enige tientallen codices bewaard gebleven.

Azteekse boeken in brand gestoken door de Spaanse bezetters, op een muurschildering verbeeld door de Mexicaanse kunstenaar Diego Rivera

Mexicaanse tekening met een voorstelling van Spaanse priesters die boeken van de Azteken verbranden

Vooromslag van heruitgave van ‘Codex Mendoza’; Duitse editie: Aztekisches Handschrift, verzorgd door Kurt Ross. Het Azteekse beeldhandschrift is in een overgeschreven en geïllustreerde  uitgave vervaardigd in opdracht van de eerste vicekoning van Nieuw-Spanje, Don Antonio de Mendoza, kort na de verovering va Mexico voor keizer Karel V. Geschreven in de oorspronkelijke Azteken taal. De codex was bestemd voor de Spaanse keizer, maar is op weg naar Spanje gekaapt door de bemanning van een Frans oorlogsschip. Na een eeuw is het vervolgens terecht gekomen in de Bodleian Library in Oxford, alwaar het manuscript sinds 1654 als van de belangrijke schatten wordt bewaard. Het eerste deel is een kopie van de geschiedenis der Azteken. de heersers van Tenochtitlan van 1325 tot 1521. Het oorspronkelijke handschrift van de Azteken zelf ging overigens verloren.

===========

In de 15e tot 19de eeuw zijn op diverse plaatsen in de wereld boeken om religieuze dan wel politieke redenen verbrand, o.a. in Budapest (1526), Munster (1534) Cairo (1806), Wartburg etcetera, etcetera.

Priester dr. Jan Hus, rector van de Universiteit in Praag was kritisch over de leefstijl van priesters in Tsjechië en kapittelde de voorkomende corruptie, de handel in aflaten en reliquieën e.d. In 1409 is hij door de bisschop geëxcommuniceerd, in 1412 sprak de paus een banvloek uit, zijn boeken werden verbrand en zelf is hij 6 juli 1415 op de brandstapel aan het eind van zijn leven gekomen (illustratie naar Diebold Schilling: Spiezer Chronik)

Een groot monument met standbeeld houdt in het centrum van Praag de herinnering aan Jan Hus levendig

Een boekverkoper uit Avignon naar de brandstapel gebracht en levend verbrand omdat hij bijbels in de Franse taal had verkocht.

Glas-in-lood raam van een boekverbranding, tussen 1510 en 1530 vervaardigd, tegenwoordig in ‘The Late Gothic Hall’, Cloisters, New York.

Gravure uit 1767 met een processie in de straten van Cambridge bij de begrafenis van de hoogleraren theologen in 1551 van de ‘Reform Movement’. In het medaillon het verbranden van hun boeken die met met de doden in de lijkkist gingen

De verbrande boeken van de Britse theologen Bucer en Phagius (uit: ‘Brought to Book; the balance of books and life’ , 1994, p. 27)

Verbranding van het ‘Boocke of Sportes’ door Engelse protestanten, 10 mei 1618, omdat volgens deze puriteinen sportbeoefening de heiliging van de zondag zou aantasten.

11-3-1650. Engeland. Verbranding van blasfemische boeken, zoals ”the Light and Dark sides of God’ door Jacob Bothumley

Een officiële boekverbranding in Londen, 1661

Verbranding van onwelgevallige boeken van edelen onder tsaar Feodor 1II (1661-1682) van Rusland

De Raad van Beroerten (Alva’s ‘Bloedraad’  bijgenaamd) in Brussel toonde zich in 1568 actief met het arresteren van Protestantse persionen die naar onafhankelijkheid streefde, Het jaar daarop kwamen de boeken aan de beurt. Op 26 maart 1569 werd er gelijktijdig een inval gedaan bij vrijwel alle boekhandelaren in de Lage Landen. De boekverkopers van Doornik, dat een calvinistisch bolwerk was, weden financieel zwaar belast door het afstaan van meer dan 500 ketterse boeken die op 16 juni publiekelijk verbrand werden

Graaf Nadine laat Angelsaksische Protestantse boeken verbranden

Houtsnede van de Duitse schrijver-graveur Hartmann Schedel uit Neurenberg, 1493.  Boven: drie zonnen en onder boeken in het vuur; onder verbrande boeken. Opgenomen in: Liber Chronicorum (1493) Michel Wolgemut, Wilhelm Pleydeswurff.

=======

Jan Matthijs, ook bijgenaamd Jan van Munster ofwel Profeet van Haarlem, was een Haarlemse bakker die zich liet omdopen tot wederdoper en naar Munster verhuisde. Op bovenstaande gravure naar een originele tekening van U.von Rössler zien we hem op de Marktplaats in Münster boeken verbranden. Ook Jan van Leiden, leider van de anabaptisten ofwel wederdopers in Munter liet alle boeken verbranden behalve de bijbel.  Zij zijn in 1534 onthoofd en  hun hoofd is op een staak door de stad vervoerd en aan het volk vertoond, daarna zijn de lijken in ijzeren kooien  aan de kerktoren opgehangen.

Portret van de Haarlemse bakker en Munsterse wederdoper Jan Matthijs

Het Martelarenboek op tentoonstelling ‘Allemaal Haarlemmers‘ in Museum Haarlem, najaar 2020, waarbij zowel mensen (Wederdopers ofwel anabaptisten)  als hun boeken zijn verbrand

Gravure van boekverbranding  (J.P.Teengs)

Bijschrift tentoonstelling Allemaal Haarlemmers

=========

Anonieme Italiaanse gravure uit omstreeks 1500 waarop een schrijver met zijn boeken naar de brandstapel wordt gebracht. Toegeschreven aan Marco Dente uit Ravenna (Rijksmuseum)

Gravure door Marco Dente (1493-1527) van een bebaarde man die boeken in brand steekt (Rijksmuseum)

Een Duitse boekverbranding in 1536

Anonieme tekening van (Spaanse?) monniken bij een autodafé van boeken. (Europeana)

Een boekverbranding in Antwerpen 13 juli 1521. In aanwezigheid van Keizer Karel zijn de boeken van Maarten Luther [‘deze ellendige ketter die wel geboren schijnt te wezen ter verderve der Katholieken’] voor het stadhuis door de beul verbrand. Kardinaal en pauselijk nuntius Hiëronymus Aleandro (Aleander)  Mottensis heeft van de verbranding een verslag nagelaten. Op 25 juli 1521 had een autodafe in Gent plaats waar onder het oog van naar schatting 50.000 toeschouwers circa 300 boeken zijn verbrand, deels in de Nederlanden en deels in Duitsland gedrukt. M.E.Kronenberg schrijft daarover in haar publicatie ‘Verboden boeken’: ‘(… Daaronder vele boeken, die voortreffelijk gebonden waren, één zelfs in een fluwelen band. Heeft de nuntius toch iets van hartzeer gevoeld bij de vernietiging van dit kostbare stuk? De Keizer was nu inderdaad tegenwoordig en keek al lachend – met een “bel riso” zegt Aleander – naar het schouwspel’.

Van de boekverbranding in Antwerpen zijn twee ooggetuigenverslagen overgeleverd, het ene van Aleandro zelf aan de Vice-kanselier in Romer, het andere van Gerardus Geldenhauer Noviomagus, hierboven afgedrukt in het boek ‘Verboden boeken’ van M.E.Kronenberg, 1948, p. 31. (Noot 69 houdt in dat volgens het verslag van Aleander Keizer Karel in Antwerpen niet aanwezig was bij de autodafé – in tegentelling tot die in Gent op 25 juli 1521),

Portret van de Italiaan Girolimo(Hiëronymus)  Aleandro (Aleander) (1480-1542). Hij was o.a. kardinaal, pauselijk nuntius aan het Hof in Brussel en prefect van de Vaticaanse bibliotheek, maar ook boekverbrander van voor het Vaticaan onwelgevallige boeken gepubliceerd door Reformator Luther.

vervolg verslag van Gerardus Geldenhauer Noviomagus over de boekverbranding  op 13 juli in Antwerpen (M.E.Kronenberg. Verboden boeken, pagina 32).

Allegorie op het geloof. Fresco van de barokke schilder Johann Michael Rottmayr uit 1714 in de Karlskirche van Wenen. Voorstelling van een engel die ketterse boeken van Luther in brand steekt (detail)

Gravure als politieke prent met voorstelling van de verdrijving der Jezuïeten na afkondiging van een anti-Jezuïeten decreet 6 augustus  1761. Twee medaillons omlijst met attributen. Daarboven het alziende oog en een weegschaal. Rechts de hand van de gerechtigheid en links een zwaard. Helemaal onderaan een vos die zijn staart verliest, uit een van de fabels van Aesopus. In het linker medaillon een afbeelding van verbranding van boeken van paters uit voornoemde orde, zoals van Mariana. Busembaum en Suarez. Een man scheurt een boek kapot en een Jezuïet rent weg. Op de trap een figuur met een lijst in zijn handen. Onder de voorstelling de titel in het Latijn en de datum: Combustus libris VI die Augusti, MDCCLXI. In het rechter medaillon rennen twee studenten weg van het Collège Louis-le-Grand. Eén wijst naar de regels die op de deuromlijsting zijn opgehangen. Rechts staat een Jezuïet, kijkend naar zijn gebroken stok op de grond. Onder de voorstelling de titel in het Latijn en de datum: Perversis tandem deletis scholis.MDCCLXI (Rijksmuseum)

Een boekendestructie op een gravure uit 1882

Teneinde de ideeën van 1789 met wortel en tak uit te roeien plaatsten de censoren van de Duitse staat Beieren naast Helvetius, Montesquieu, Rousseau en Voltaire op de lijst van verboden boeken: Frederik de Grote van Pruisen, Spinoza, kant, Erasmus van Rotterdam, Swift, Schiller, Wieland, Ovidius, Vergilius, Thomas More en zelfs de Ilias van Homerus, nochtans niet diens Odyssee.

In de Katholieke encyclopedie, tweede druk, vijfde deel, 1934, is weliswaar een uitvoerig lemma gewijd aan de r.k. boekenwetten, met hoofdstukken; 1) boekencensuur, 2) boekenverbod, 3) kerkelijke straffen, maar is het begrip (boek(en)verbranding vermeden.

Frontipspice en titelpagina van Index Librorum Prohibitorum. Roma, 1758.

Inquisitie en Index hebben tot de vernietiging van talrijke boeken geleid

Gravure uit 1738 bij door het Vaticaan verboden boeken

de r.k. Index van verboden boeken

Geschilderd portret van de meest beruchte grootinquisiteur van Castilië en Aragon Tomás de Torquemada in de periode 1484 tot 1498. In Spanje opgevolgd door o.a. Diego de Deza (1498-1507), Adrian Boeyens (1518-1522), Juan Pardo de Tavera (1539-1545), Gaspar de Quiroga y Vela (1573-1594), Fernando Nino de Guevara (1600-1602).

1521 Grootinquisiteur van Castilië en Leon Adriaan Boeyens uit Utrecht, de latere paus Adrianus VI (van 9-1-1522 tot zijn overlijden 14-9-1423)  verbrandt ketterse boeken. Adriaan Floriszoon Boeyens, zoon van een jong gestorven Utrechtse scheepstimmerman,  studeerde in Leuven en werd daar professor en rector aan de universiteit en is hij bovendien privéleraar geweest van de jonge,  latere keizer Karel de Vijfde. Laatstgenoemde promoveerde hem tot inquisiteur van Aragon, Navarra en Valencia. Adriaan Boeyens wordt ook als de drijvende kracht achter de inquisitie in de Nederlanden beschouwd. In oktober 1520 organiseerde de Leuvense universiteit de eerste boekverbranding. Minstens 80 boeken van Luther gingen in de vlammen op. Het mocht niet baten. Nog in dat jaar zijn in Brussel de eerste vertalingen van Luther in de Nederlandse taal verschenen, ondanks het edict van Karel V en de boekverbranding.

In een speciaal nummer gewijd aan de Universiteit van Leuven (de Boekenpost, 33, nummer3, 2017. publiceerde Twan Geurts een artikel ‘Het vergeefse pleidooi van paus Adrianus aan Erasmus (p.30-35). Bovenstaand passage heeft betrekking op de boekverbranding in Leuven in 1520

Na Luther verbrandt in Wittenberg de pauselijke bul en boeken over het kerkelijk Recht Naar houtsnede door Ludwig Rabus, 1557 (Historisch Nieuwsblad, nummer 1, 2023, pagina 75, in artikel over Monniken op de brandstapel.

De Roemeens-Nederlandse schrijfster Mira Feticu (*1953) publiceerde in 2023 een lezenswaardig boek Geheugen geschiedenis, beschaving; Loflied op de bibliotheek (Uitg. De Geus 120 p). Daarin wijdt zij ook een paragraaf aan libricide, de vernietiging van boeken in een hoofdstuk ‘Afschrijven is de hel’. p.42-45

Vooromslag van boek door Mira Feticu: Geheugen, geschiedenis, beschaving; lofzang op de bibliotheek.

Gewaardeerde promotor van het boek én de bibliotheek Mira Feticu was een aantal jaren werkzaam in de openbare bibliotheek van ‘s-Gravenhage

Libricide, (Mira Feticu, pagina 42)

Vervolg pagina 43

Vervolg pagina 44

Inquisitie in Nederland en portretgravure van inquisiteur en stadssecretaris Cornelius Grapheus door Philips Galle, 1572 (Historisch Nieuwsblad, 1, 2023, pagina 76)

Over paus Adriaan VI, geboortig in Utrecht, zijn verscheidene boeken geschreven, o.a. door Casper Burman in 1727; A.Höfler, in 1880; Else Hocks in 1942 en 1944; Herdenkingstentoonstelling Paus Adrianus VI, Gedenkboek catalogus. Utrecht, Centraal Museum en Leuven, Stadhuis, 1959. J.Bijloos, Adrianus VI de Nederlandse paus (Haarlem, Fibula – Van Dishoeck, 1989; T.Geurts. De Nederlandse paus. 2016; De Nederlandse Paus Adrianus van Utrecht 1459-1523. Uitgeverij Balans, 2017;  en M.Verwey, Adriaan VI (1459-1523): de tragische paus uit de Nederlanden. 2011.

Geschilderd portret van Adrianus VI Boeyens, door Jan van Scorel

Naar wordt aangenomen is Adriaan Boeyens door de Spaanse kardinaal Ximenez de Cisneros in de zomer van 1516 door de jonge koning Karel V  aan de paus voorgedragen als bisschop van Tortosa. [28 juni 1519 werd de toen 19-jarige Karel, kleinzoon van Keizer Maximiliaan, Hertog van Bourgondië en Koning van Spanje in Aken tot Keizer gekozen].  In november 1516 is Adriaan benoemd tot Inquisiteur van Aragon en Navarra . In die tijd ging in Spanje de macht van de Kroon in kerkelijke aangelegenheden verder dan in andere landen. Het ingerichte nieuwe inquisitiegerechtshof tegen onbetrouwbare Maranen en Moriscen, werd in Spanje als een nationale aangelegenheid beschouwd en door de (katholieke) Spanjaarden volkomen gebillijkt Enkel over misbruiken als verbeurdverklaring werd bij de Koning in Brussel appèl aangetekend. Op 4 maart 1518 volgde de benoeming door Karel V van Adriaan Boeyens als grootinquisiteur van Castilië en Leon. Hem werd opgedragen te waken voor de pers, de boekeninvoer en boekenverkoop, daar de inquisitie ook te zorgen had dat in geschriften geen afbreuk werd gedaan aan de rechtzinnigheid in geloofszaken, omdat deze beschouwd werd als een staatsburgerlijke plicht. Naar wordt gezegd was Adriaan milder dan de meeste van zijn opvolgers. Het aanzien van de bisschop  steeg steeds hoger en in zomer van 1517 is hij door paus Leo X [die hij na diens overlijden eind november 1521, 9 januari 1522 zou opvolgen] tot kardinaal benoemd. 21 oktober 1520 is Adriaan door Karel V, die in de herfst van  1517  vanuit het Bourgondische Hof naar Spanje was gekomen, tot regent van Spanje benoemd. In de uitvoerige catalogus uit 1959 bij de tentoonstelling gewijd aan Adrianus VI is wat omfloerst genoteerd: ‘(…) Nadat hij benoemd was tot groot-inquisiteur van Aragon, Valencia, Navarra enz. in 1516 en  van Castilië in 1518, nam zijn nieuwe functie het grootste gedeelte van zijn tijd en van zijn krachten in beslag. De oorspronkelijke breven waarbij hij door paus Leo X tot deze dubbele waardigheid verheven wordt, zijn op de tentoonstelling aanwezig. Het ‘Achivo de la Inquisición’ te Madrid bewaart nog een groot aantal processtukken die door Adrianus werden ondertekend, hieruit blijkt duidelijk dat zijn optreden niet alleen vrij was van fanatisme en wreedheid, maar ook ingegeven door een voor die tijd breeddenkende gematigdheid.’  (p.146).

Vriend en vertrouweling van Adriaan VI was de Nederlander Willem van Enckevoirt (geboren in 1464 te Mierlo-Hout, door Adriaan VI tot kardinaal benoemd en 19 juli 1534 in Rome overleden). Deze was bisschop van Tortosa van 1523 tot 1534 en tevens van Utrecht van 1529 tot 1534, waar hij overigens in 1532 voor het laatst aanwezig was, terwijl hij ook weinig in Spanje kwam, maar meestentijds in Rome verbleef.

Beschrijving van de geschiedenis van Index librorum prohibitorum; door dr.Ger Schmook, in: ‘Boek en Bibliotheek’. Antwerpen de Sikkel, 1937-1952. pagina 118.

Vervolg geschiedenis van de Index door dr.G.Schmook, pagina 119. In 1966 is de Index librorum prohibitorum tijdens het pontificaat van paus Paulus VI afgeschaft. Verklaard werd toen dat  de morele autoriteit van de index van kracht bleef. Eerst in 1997 heeft paus Johannes Paulus II toegegeven dat de kerk ten aanzien van literatuur in het verleden niet altijd juist heeft gehandeld.

Boekverbranding ten tijde van de inquisitie in de 16e eeuw. Reliëf in het archeologisch museum van Leon, Spanje

Giordano Bruno (1548-1600) was priester, kosmoloog en wijsgeer. Als aanhanger van het de heliocentrische theorie van Copernicus is hij door de Inquisitie in 1600 met zijn boek tot de brandstapel veroordeeld. Bovenstaand reliëf bevindt zich in Pietrasante ,Toscane (foto Davide Papaline). Bovendien bevindt zich een groot standbeeld van Bruno met bek in zijn handden op het plein, Campo de’ Fiori, in Rome waar hij werd verbrand.

Verbanding van de boeken van Girordano Bruni in 1600 op het Sint Pietersplein Rome

Op het nabijgelegen Campo de’ Fiori in Rome werd 17 februari 1600 de geleerde schrijver Giordano Bruno levend verbrand

Allegorische voorstelling van een boekverbranding; door Romeyn de Hooghe (1650-1708) (Teylers Bibliotheek)

anonieme gravure van een boekverbranding, toegeschreven aan Romeyn de Hooghe (Rijksmuseum Amsterdam)

Ook in Nederland zijn in de 17de eeuw incidenteel verboden boeken verbrand. O.a. de werken van Volkelius ‘Over den Waaren Godsdienst’ Op bovenstaande gravure ziet men de heren van het Gerecht der stad Amsterdam in de stadstuin die exemplaren van het streng  boek van Volkelius op de brandstapel werpen, 1642 (Anonieme gravure, uitgegeven door boekverkoper Bernardus Mourik).

Titelblad van het streng verboden (vertaalde) boek door Joh. Volkelius

Verboden boeken in de Republiek der Verenigde Nederlanden 1585-1794 waren o.a. werken van Hugo de Groot, Joost van den Vondel (Palamedes), Thomas Hobbes, De dwalende Hoer’ van Pietro Aretino, Benedictus de Spinoza, Almanak van Duyvel, J.J.Rousseau, Voltaire, La pucelle d’Orléans, de Grooninger Raarekiet, De Zingende Kees, Vermaaklijk Reijse van een gezelschap heeren en juffrouwen door Zuid-Holland, Leerboek der Rechten van den Mensch (selectie uit: W.P.C.Knuttel, ‘Verboden boeken’).

In ‘Nieuw Letterkundig Magazijn, jaargang 20 (2002) is geschreven ‘Over verlichte boekenbrandjes in 1720 en 1732  Tijdens de Verlichting was in principe boekverbranding uit en boze. Toch is door enkele liefhebbers van boeken in de eerste decennia van de achttiende eeuw gepleit voor vurige opruiming van boeken. Een dergelijk pleidooi kan men vinden in het blad ‘De Hollandsche Spectator’, het weekblad dat in de jaren 1731 tot en met 1735 werd uitgegeven onder leiding van Justus van Effen. In de editie van 12 december 1732 beschreef Van Effen hoe boekenbezitters het beste de koude winter konden bestrijden, namelijk door boeken in de haard! De liefhebbers van het boek zouden zich ‘weten te warmen by de vlam van het uitschot hunner Dichtverzamelingen’. In het vers ‘Den Winter op de Helikon” wordt aangeraden om in de koude op temperatuur te blijven de klappertandende Muzen te offeren met het werk van slechte dichters en toneelschrijvers: ‘Smyt voort den bondel in het vuur’ ‘en smyt die grollen in ’t vier’ [= vuur]. De bibliotheken boden daarna de aanblik van verschroeide aarde.
‘In de laatste regels van genoemde aflevering van ‘De Hollandsche Spectator’ werd de hint gegeven dat het winters gedicht “een navolging is van de Allegorie, die tot uitlegging strekt der Tytelplaat van het “Nouveau Receuil des Epigrammites Francois, in den jare 1720 bij de Wetsteins gedrukt”. Het boek waaruit Justus van Effen voor een dichterlijke boekverbranding opstak, is samengesteld door mr.B.L.M.Antoine Bruzen de la Martinière (1682-1749). Het boek verscheen inderdaad in 1720, in twee delen in Amsterdam bij de gebroeders Wetstein. Het exemplaar van “Nouveau receuil des epigrammistes francois anciens et modernes” dat in de Leidse universiteitsbibliotheek wordt bewaard (signatuur 700 D 9), behoorde blijkens een ingeplakt strookje weleer toe aan Prosper Marchand, de bibliografische omnivoor. De titelpagina wordt geflankeerd door een titelprent, die in het middelpunt een vuurtje toont dat brandend gehouden wordt met boeken.(…) ‘.

Gravure van de Franse graveur Bernard Picart (1673-1733), die zich in 1711 in Amsterdam vestigde, Allegorische voorstelling van de muzen die zich warmen aan het vuur van in brand gestoken slechte boeken.

Tentoon in expositie stift Klosterneuburg nabij Wenen

Bijschrift bij tentoonstelling Klosterneuburg (Oestereichhes Staatsarchiv)

Boekenverbranding in het hof van het aartsbisschopplijk paleis van Praag

19de eeuwse gravure met een voorstelling van een door zijn 17de eeuwse tijdgenoten blasfemisch beschouwde boek van de vanuit Engeland naar Amerika geëmigreerde William Pynchon (1590-1662): ‘The Meritorious Pride of our Redemption'(London, 1650). Naar wordt aangenomen  de eerste boekverbranding in de Verenigde Staten. Van het in Londen in 1650 uitgegeven resteren overigens nog 4 exemplaren.

Voorbeeld van biblioclasme. Engelse soldaten werpen boeken uit de Congresbibliotheek op het Capitool in Washington, D.C. in de vlammen, 1814.

In 1817 verbrandden Duitse studenten in 1817 onwelgevallige boeken en voorwerpen die in verband werden gebracht met de Duitse verdeeldheid en de Napoleontische bezetting op het zogenaamde ‘Eerste Wartburgfest’, waarbij overigens vooral gebruikte exemplaren en onbruikbare misdrukken het moesten ontgelden, zodat achteraf van een symbolische vernietiging sprake zou zijn.

Afbeelding van het ‘Wartburgfest’

Gravure van het Wartburgfest in 1817. Studenten, meest uit de staat Thüringen, verbranden publicaties die niet overeenstemming zijn met de ideeën van een Duitse eenheidsstaat, zoals werken over Napoleon, het koningschap e.d.

Wartburg festival 1817

De Amerikaan Anthony Comstock (1844-1915) was een hartstochtelijk pleitbezorger van censuur. Met hulp van vrienden in de YMCA richtte hij een vereniging op waarmee hij beroemd werd  en trots verklaarde hij aan het eind van zijn 160 ton obscene boeken te hebben laten vernietigen.

Logo van de door Comstock gestichte New York Society for the suppression of vice, met afbeeldingen van links een arrestatie en rechts een boekverbranding. Behalve tienduizenden boeken zijn naar schatting 4 miljoen immorele platen door zijn organisatie verbrand of verscheurd.

Anthony Comstock: boekverbieder en boekverbrander van prikkelliteratuur (Uit: Verboden boeken. Centre Céramique, 2012, pagina 58).

vervolg Comstock. Uit: Verboden literatuur. Centre Céramique, 2012, pagina 59.

Leden van de ‘Society for the Suppression of Vice en rechts M.H.Meany, adjunctcommissaris in New York, kort voor de verbranding van ‘verbode’n met andere woorden ‘immorele’ boeken.

Aankondiging van een boekverbranding op 31 oktober 2009, georganiseerd  door pastor Marc Guirrard van de Baptisten kerk in Canton, North Carolina. Vanwege de regen heeft de verbranding van ‘satanische boeken’ in het kerkgebouw plaatsgevonden.

Verbranding van pornografische werken door de Spaanse ‘Sociedad de San Pio X’

Duitse postkaart 1uit 1909 n.v.a. verbranding van boeken op een schoolbibliotheek Nicolaitaner Mulishall

Onder het regime van Franco zijn duizenden politiek linksgeoriënteerde boeken vernietigd, zoals op 11 augustus 1936 op het Zaharraplein in Tolsa

Spanje, 1936 Op last van het Spaanse ministerie van onderwijs en opvoeding worden verboden boeken openlijk verbrand

In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog moesten van het naziregime alle boeken die niet aan de eisen van de Cultuurkamer voldeden, zoals geschriften van Joodse, marxistische en antifascistische [‘zgn. ‘on-Duitse’] schrijvers, worden verbrand. Bekend is de boekenverbranding onder leiding van Joseph Goebbels, minister van propaganda, op de Opernplatz in Berlijn op 10 mei 1933, maar ook elders hadden in Duitse steden dergelijke verbrandingen plaats, waarbij het boeken betrof van o.a. Thomas Mann, Erich Maria Remarque, Alfred Döblin, Erich Kästner m(met uitzondering van het boek ‘Emil’), Franz Kafka, Karl Marx, H.G.Wells, Sholem Ash, John Dos Passos, Albert Einstein, Sigmund Freud, Maxim Gorky, Ernst Hemingway, Helen Keller, V.I.Lenin, Jacl London, Marcel Proust, Upton Sinclair, Joseph Stalin, Leon Trotsky, Arnold Zweig, Henri Barbusse, Beer-Hoffmann, Günther Birkenfeld, Jozef Kllinikow, Karl Schroeder, Anna Seghers, Rudolf Geist, Fjodor Gladkow, Ernst Glaeser,George Bernhard, Lion Feuchtwanger, Friedrich Wilhelm Foerster, Werner Hegemann, Arthur Holitscher, Karl Kautsky, Alfred Kerr, Egon Erwin Kisch, Emil Ludwig, Karin Michaelis, Carl von Ossietsly, Theodor Wolff, Theodor Plivier   e.v.a.

Een exemplaar van ‘Amok’ door Stefan Zweig dat uit de brandstichting werd gered.

De zogeheten ‘Schmutz- und Schundliteratur’ was in drie groepen ingedeeld: 1) Joodse schrijvers, 2) oorlogsliateratuur (zoals van Remarque, Renn en Zweig), socialistische boeken (o.a. Brecht, Tucholsky, Rubiner, Ottwalt, Russische tijdgenoten. Van 82 auteurs was alles verboden, zoals van Max Adler, Karl Marx, Coudenhove  Calergi), van anderen mochten bepaalde boeken wèl blijven bestaan, zoals van Heinrich Mann, diens ‘Macht und Mensch’.  van 6 tot 10 mei 1933 had de zuivering van boeken uit openbare en commerciële leesbibliotheken alsmede van boekhandels in Berlijn plaats op basis van gepubliceerde lijsten van verboden boeken. De correspondent van het Berlijnse bureau van ‘Associated Press’ P.Lochner noteerde: ‘Ik was getuige van deze gebeurtenis. De hele mmiddag werden strooptochten ondernomen in openbare en particuliere bibliotheken  en men heeft die boeken, die dr.Goebbels in zijn wijsheid ongeschikt voor Nazi-Duitsland had betiteld, op straat gegooid’.  

Verbranding mei 1933 in Berlijn van ‘Undeutsche Bücher’

De populaire auteur Kästner was bij de boekverbranding in Berlijn aanwezig en noteerde in zijn dagboek hoe het aanwezige publiek luisterde naar en gehoorzaamde aan de ‘vette tiraden van de kleine doortrapte leugenaar’. Op bevel van hogerhand moesten alle exemplaren van het boek over de Rozenkruizers, Die ‘Rosenkreuzer, zur Geschichte einer Reformation’, verbrand worden. In 1970 verscheen herdruk van dit boek, maar er is geen bewijs dat deze herdruk gelijk is aan het origineel. De lijst van verboden auteurs en boeken was in 1933 samengesteld door de Zentralstelle für das Deutsche Bibliothekswesen in Berlijn onder leiding van de eerzuchtige bibliothecaris dr.Wolfgang Hermann, die over een uitgebreide staf medewerkers kon beschikken met  als meest bekende adviseurs Hanns Johst, Wilhelm Stapel en dr.Bruno E.Werner.
Op in totaal 90 plaatsen in Duitsland – in 23 universiteitssteden – hadden in 1933 boekverbrandingen plaats van deze door het nazi regime beschouwde ‘on-Duitse’-boeken, van Hamburg tot München en van Kleve tot Rostock. Op diverse plekken zijn gedenktekens geplaatst in herinnering aan die nazistische wandaden.
Meest bekend is de ondergronds gelegen en met een glasplaat zichtbare lege boekenkast op de Opernplatz met plaquette

Titelblad van ‘Häuser des Buches; Bilder jüdischer Biblotheken’, door Markus Kirchhoff. Leipzg, Reklam, 2002. Deze publicatie bevat hoofdtukken over de Duitse boekenroof tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Joodse bibliotheken onder leiding van de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR)

Door de Einsatzstab Rosenberg in beslag genomen boeken in Estland (fotoarchief Yad Vashem)

‘Annäherung an eine verlorene Bibliothek ‘in Halberstadt. Uit: ‘Lesewelten; Historische Bibiotheken…in Sachsen-Anhalt’.2011, pagina 165

Een Amerikaanse soldaat eind 1945 bij de opslag van door nazi’s geconfisqueerde kunst en boeken in de uit de 13e eeuw daterende slotkapel van Ellingen, Beieren.

Op 29 januari 1944 stortte een Italiaans vliegtuig in Duitse dienst in het gebouw van de Nationale en Universiteitsbibliotheek van Ljubljna , Slowwenië, en gingen als gevolg van brand meer dan 60.000 boeken verloren.

Door bibliofiel Georg P.Salzmann (1929-2013) is een ‘Bibliotheek van de verbrande boeken’ samengesteld met 12.000 andere exemplaren van in 1933 in het openbaar verbrande publicaties. Veel van de vooral Joodse auteurs gingen in Exil, een aantal van hen is echter als gevolg van de Holocaust omgebracht. Deze speciale collectie bevindt zich sinds juli 1909 in de Universiteitsbibliotheek van Augsburg.

G.P. Salzmann en exemplaren van 1200 verbrande boektitels, geschonken aan de Universiteitsbibliotheek Van Augsburg

De catalogus van de Salzmann-collectie ‘Die Bibliothek der vebrannten Bücher’ , tegenwoordig in de Universiteitsbibliotheek van Augsburg

Bij de geplande vernietiging van (het Joodse deel) van Warschau, Polen, zijn in 1944 door de Duitse bezetters de werken van Macrobius uit omstreeks 1470 verbrand.

Pagina uit een 15de eeuws werk van Macrobius.

Meer recent kunnen worden vermeld: de verbranding door Islamisten van het boek ‘De Duivelsverzen’ van Salman Rushdie  na een fatwa in 1989 uitgevaardigd door  ayatollah Komeini. Vanwege godslastering werd het boek verboden in alle islamitische landen, in India en Zuid-Afrika. In 1998 is de fatwa opgeheven.

Een Islamitisch geestelijke steekt een exemplaar van de ‘Satansverzen’ in brand

Het boek ‘Satanic verses’  van Rushdie door Islamisten verbrand.

Door het Apartheidsregime in Zuid-Afrika verboden en geconfisceerde boeken worden in Johannesburg gedeponeerd in de verbrandingsoven van een spoorwegstation, 1971

Generaal Pinochet, als militair dictator na een staatsgreep aan de macht in Chili van 1973 tot 1990, verordonneerde dat het klassieke boek ‘Don Quichot’ van Cervantes uit alle openbare instellingen moest worden verwijderd en vernietigd, omdat de Spaanse roman tot burgerlijke ongehoorzaamheid zou oproepen.

Chileense soldaten verbranden linkse lectuur. Tegelijkertijd werden in 1973 op grote schaal huiszoekingen gehouden in de Chileense hoofdstad

boekverbranding in Santiago de Chili

Chileense soldaten bij het verbranden van linkse publicaties

Boekverbranding in Chili tijdens de militaire dictatuur, 1974

Chileense soldaten verlaten in 1974 de plaats waar politieke boeken van linkse schrijvers zijn verbrand

Subversieve boeken 26 juni 1980 bijeengebracht om te worden verbrand in Sarandi, Argentinië

Sarandi, 26 juni 1980, Argentinië

Bijeengebrachte boeken in Cordoba, Argentinië, gereed voor verbranding 29 april 1976

Vernietiging van Falun Gong boeken in 1999 (wikimedia)

Volgens een rapport van de Verenigde Naties zijn in 2004 in China duizenden boeken en documenten vernietigd in een campagne tegen de Falun Gong Beweging.

Door conservatieve Amerikaanse christenen zijn Harry Potterboeken van J.K.Rowling verbrand omdat men de inhoud als satanisch beschouwde.

Boekverbranding in Warsaw, Indiana, USA

Georganiseerde ‘comic books’-; ofwel stripboekenverbranding door studenten van een katholieke  school in Binghamton, New York, in 1948

Een Zuidkoreaanse priester bij door de communist op  een  hoop gegooide boeken en documententen, behorend aan de kathedraal van Seoul waarin de communisten hun hoofdkwartier hadden gevestigd (Katholieke Illustratie, 1950)

Bij de Hongaarse opstand in 1956 zijn duizenden communistische boeken verbrand (Erich Lessing, Budaepest, Vrij Nederland 27 juli 1985)

ADN-Zentralbild / Klein / 2.6.1955/ Schmutz- und Schundliteratur auf den Scheiterhaufen warfen die Schülerinnen, Schüler und Jungen Pioniere der 18. Grundschule in Berlin-Pankow (Buchholz) am Abend des Internationalen Kindertages 1955. Sie gaben damit den Auftakt für eine Welle von Elternversammlungen, in denen ein Verbot der Schund- und Schmutzliteratur für das Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik und Groß-Berlin durch ein Gesetzt gefordert wird.

Foto bij een summier artikeltje in de Süddeutsche Zeiting’ waarin werd bericht wat er met de communistische boeken na de val van de muur in de DDR gebeurde. Zie ook; Geert van Istendael: ‘In Duitsland worden weer boeken vernietigd'(Snoecks ’96, p.220-235. Citaat: ‘‘In 1933 verbrandde Duitsland Thomas Mann, in 1993 venietigt het Jurij Brezan’. 

De zogeheten ‘Vrijheidskrant’ gedrukt op het beruchte Hongaarse partijorgaan ‘Szabad’ werd na een bestorming door vrijheidsstrijders uit het raam geworpen en vervolgens verbrand (Katholieke Illustratie, 1956)

Halfverkoolde resten van communistische partijpropaganda met karrenvrachten vol uit  Russisch cultureel centrum/bibliotheek in Vacistraat van Budapest op het trottoir gesmeten en verbrand (Katholieke Illustratie, 1956)

Filippijnse advocaat verbrandt boeken. Lupino Lazaro, de advovaat van de familie Rolando Galman die naar Filippijnse militairen beweren oppositieleider Benigno Aquino heeft vermoord, verbrandt zijn studieboeken en diploma. De advocaat protesteerde voor het gebouw van het opperste Gerechtshof tegen de vrijspraak van de militairen die van de moord op de oppositieleider waren beschuldigd. (De Volkskrant, 7 december 1985)

Vlammend protest Rooie vrouwen in Emmen staken juni 1988 de gepubliceerde exemplaren van een gemeentelijke emancipatienota in brand. Zij protesteerden daarmee tegen de benoming van eenman, een PvdA’er P. de Reuver tot wethouder. Bij de verkizeing werd een vrouwelijke kandidaat gepasseerd. (Haarlems Dagblad, 24-6-1988)

Boekverbranding in Roemenië (Trouw, 13-1-1991). Aanhangers van Ceauscescu, leden van diens geheime dienst Securitate, staken overigens kort voor de val van Ceaucescu de Universiteitsbibliotheek van Boekarest in brand

Manuscripts burned by the Islamists rebels in Timbuktu, Mali.

Amerikaanse soldaten die in Afghanistan korans verbranden

Anti-government demonstrators burn copies of the Green Book next to the Green Book Studies Center in Benghazi Libya March 2, 2011. REUTERS/Asmaa Waguih

Massale verbranding in 2005 van door de Chinese regering verboden publicaties van Falun Gong

Verbranding van Darwinistische boeken door Amerikaanse creationisten (David Klinghoffer)

De Canadese schrijver Lawrence Hill publiceerde de roman ‘The Book of Negroes’ dat in ons land verscheen onder de titel ‘Het Negerboek’. Die titel leidde tot protesten van o.a. Roy Groenberg, voorzitter van de Stichting Eer en Herstel’. 22 juni 2011 wilde hij daarop een boekverbranding organiseren. Dat leidde tot felle discussies, zelfs in New York. Uiteindelijk besloot men in aanwezigheid van een groep sympathisanten, voornamelijk Creoolse Surinamers, zich te beperken tot het brand teken van een kopie van de titelpagina van het gewraakte boek bij het Slavernijmonument in Amsterdam.

Symbolische verbranding van het Negerboek

Een meer filosofische beschouwing van Henk Pröpper over ‘Boekverbranders, Bibliofielen en Bibliomanen’ is gepubliceerd in ‘Optima; cahier voor literatuur en boekwezen’, vijfde jaargang nummer 3 en 4, z.j. [1988], p.294—314.

Openbare boekverbranding georganiseerd door ISIS in Mosul, Irak, 2-1-2015

28 mei 2015: verbranding van door de regering van Punjab verboden boeken (foto Hindustan Times)

Boekhistoricus Alberto Manguel is de auteur van ‘De bibliotheek bij nacht; de liefde voor boeken en de kunst van het verzamelen’. AMBO/Amsterdam, 2007. In het hoofdstuk ’De bibliotheek als schaduw’, p. 103-122 komen boekverbrandingen aan de orde. Verboden en verbrande boeken zijn tevens door de Spaanstalige auteur Manguel beschreven in: ‘Een geschiedenis van het lezen’ (AMBO/Amsterdam, tweede druk 2000, p.324-332.

Spotprent van een boekverbranding in nazi-Duitsland (uit: Manguel, de bibliotheek bij nacht, pagina 108)

In zijn boek ‘Verzonken boeken’ van Gerrit Komrij (Amsterdam, 1986, p.108-109) brengt de auteur ‘de ideologische ‘auto-da-fe’s’ in herinnering. Van de apostel Paulus, wiens preek in Efese werd opgevat als een pleidooi om ijdele boeken aan het vuur prijs te geven, tot de nazi’s met hun boekverbrandingen in 1933 van ‘on-Duitse’ boeken.

Wim Koesen publiceerde in zijn Reaal aktueel reeks een boek over ‘De kunst van boekverbranding’ ‘(…)In alle tijden en in alle regiems is de kunst van boekverbranding beoefend. Wat gaat er schuil achter de verterende emoties/ Wat is de waarde van de vergelijking met Nazi Duitsland, de doodvonnissen van Hendrik VIII en de heksenvervolgingen door de Inquisitie? Een boek is niet zo maar een boek. Rushdie is als mens waarschijnlijk niet meer waard dan wie ook van de 1 miljoen Iraniërs die tijdens de Golfoorlog werden geofferd. Maar hij is de drager van een idee. De idee van de persvrijheid. Omdat het geschreven woord uiteindelijk de laatste kampioen moet blijven van de democratie’.

Titelblad van ‘De kunst van boekverbranding’ door Wim Koesen

Twee recente publicaties over boekverbrandingen zijn van:

Haig A.Bosmajian. Burning books

– Haig A. Bosmajian. Burning books. Jefferson, USA, McFarland, 2006

– Matthew Fishburn. Burning books, Hampshire (Engeland), Palgrave MacMillan, 2008.

Matthew Fishburn. Burning books

In 1953 verscheen de sciencefictionroman ‘Fahrenheit 451; van de Amerikaanse auteur Ray Bradbury. Met als ondertitel ‘Knowledge is a dangerous thing’. Het speelt in de 24e eeuw in een wereld waar boeken verbannen zijn en kritische gedichten worden onderdrukt. De titel refereert aan ‘de temperatuur waarop boekpapier vlam vat en verbrandt’. 451 graden Fahrenheit is ongeveer 233 graden Celsius. Wikipedia bericht: ‘De verhaallijn in het boek behandelt problemen die in de tijd van het schrijven belangrijk waren: censuur en onderdrukking van gedachten en ideeën in de jaren 50 in de Verenigde Staten (McCarthyisme), het verbranden van boeken in nazi-Duitsland vanaf 1933 en de verschrikkelijke gevolgen van het gebruik van een atoombom’.

Titelblad van Fahrenheit 451

Ray Bradbury. Fahrenheit 451

Filmbeeld Fahrenheit 451 ‘Knowledge is a dangerous thing’ met Michael B.Jordan en Michael Shannon

Scène uit de film Fahrenheit 451

Het boek beleefde talrijke herdrukken en is in vele talen uitgekomen, ook in het Nederlands. Voorts is het boek twee maal verfilmd. Het eerst in 1966 door Francois Truffaut met Oskar Werner in de hoofdrol. Nogmaals in 2018 door de Perzisch-Amerikaanse regisseur Ramin Bahrani.

Begin van een uitvoerig artikel over het boek Fahrenheit 451, gepubliceerd in: Boekenpost, jaargang 26, nummer 153, januari/februari 2018, p.13-`15.

==========

Boekverbranding in Oost-Duitsland, Berlijn  (Katholieke Illustratie)

BIJLAGE: illustraties rond de boekverbrandingen in 1933 en een aantal gedenktekens in herinnering daaraan

Bücherverbrennung am 10. Mai 1933

Fotograaf Jan Schenck uit Meuchefitz vervaardigde een online-atlas van Duitse plaatsen waar in 1933 boekverbrandingen plaatshadden. Zie: http://www.verbrannte-Orte.de

Uit: Verboden boeken (Centre Céramique, 2012)

Propaganda van minister dr. Joseph Goebbels: ‘Durch Licht zur Nacht’

Goebbels als spreker bij de boekverbranding op de Opernplatz. 24 ‘undeutsche’ literatoren werden door hem expliciet genoemd

Boekverbranding op de Opernplatz tussen de universiteit, de Alte Bibliothek en de Staatsoper10 mei 1933

Boekverbranding op de Opernplatz in Berlijn in 1933

Nazi-boekverbranding. ‘Ik wil geen intellectuelen’ had Hitler gezegd. Ongewenste boeken werden verbrand, waarbij studenten  in vol ornaat meehielpen. Christopher Isherwood schreef: ‘Een paar dagen na de inval werden de in beslag genomen boeken en papieren, samen met een borstbeeld van Hirschfeld, op het plein voor het operagebouw, in het openbaar verbrand. Christopher die onder de omstanders stond te kijken, zei: “schande’, maar niet hardop’.  Eén van de 15 schrijvers die in de  “Feuerrsprüche’ genoemd werden, Erich Kästner, was bij de verbranding van zijn boeken aanwezig. Hij schreef later: ‘In het jaar 1933 werden mijn boeken in Berlijn op het grote plein naast de Staatsopera, door een zekere mijnheer Goebbels met macaber-plechtige pronk en praal verbrand. Van vierentwintig Duitse schrijvers, die symbolisch voor altijd moesten worden vernietigd, riep hij triomfantelijk de namen af. Ik was de enige van die 24 die persoonlijk was verschenen om de theatrale brutaliteit bij te wonen. Ik stond voor de universiteit, ingeklemd tussen studenten in SA-uniform, de bloem van de natie, zag onze boeken in de vlammen vliegen en hoorde de sentimentele tirades van de kleine doortrapte leugenaar. Begrafenisweer hing boven de stad. De kop van een kapotgeslagen borstbeeld van Magnus Hirschfeld was op een lange stok gestoken, die hoog boven de zwijgende mensenmenigte, heen en weer schommelde. Het was walgelijk (…) In de volgende twaalf jaar zag ik alleen enkele keren dat ik in het buitenland was, boeken van mij. In Kopenhagen, in Zürich, in Londen – Het is een vreemd gevoel een verboden schrijver te zijn en je boeken nooit meer te zien  op de planken en in de etalages van boekwinkels. In geen enkele stad van het vaderland (…)’ 

‘Verbrennung von Büchern “undeutscher” Autoren vor der Berliner Universität’.

Hitlerjugend bij de boekverbrandingen in 1933

Plundering van Joodse boekwinkel in 1933

Ook immorele tijdschriften werden op de brandstapel gegooid

Boeken en krantenverbranding in Dresden, 10 mei 1933

Nazi-kopstukken in Hamburg verlaten een bibliotheek en brengen verboden boeken naar de plaats voor een boekverbranding

Boekverbranding door de nazi’s op het Friedrichplatz te Kassel 19 mei 1933

Op hetzelfde plein bouwde kunstenares Marta Minujin in 2017 een kopie van het Parthenon, bekleed met ongeveer 100.000 boeken

De kunstenares Marta Minujin (in 1943 geboren in Argentinië) vóór haar tijdelijke çreatie ter gelegenheid van Dokumenta 2017 in Kassel. Bevatte circa 70.000 verboden boeken, dievoor 60% door uitgeverijen waren gedoneerd.

Overzicht van het ‘Parthenon of the Books’, Friedrichplatz Kassel,, 2017

Foto in kassel van dichtbij genomen. Na afloop zijn de boeken onder het publiek verdeeld

Boekverbranding door SA in Hamburg

Boekverbranding in Essen 21 juni 1933. Daarbij zijn meer dan 18.000 boeken verast. De verbranding vond plaats op initiatief van de pas benoemde directeur van de stadsbibliotheek Essen Richard Eutinger. Voor zover bekend was hij de enige bibliothecaris in Duitslanddie vol enthousiasme aan de nazi-boekverbrandingen deelnam.

Met ‘Undeutsche’ boeken op weg naar de boekverbranding 10 mei 1933. Op het spandoek is geschreven: ‘Deutsche Studenten marchieren wider den undeutschen Geist’. 

ADN-ZB/Archiv
Bücherverbrennung durch die Hitlerfaschisten am 10.5.1933 in Hochschulstädten Deutschlands.
Organisierte Vernichtung von Werken der Klassiker des Marxismus-Leninismus, der Führer der deutschen Arbeiterbewegung und Werke der deutschen National- und der Weltliteratur.
Die beschlagnahmtem Bücher werden auf einem Wagen gesammelt und zur Verbrennung auf den Opernplatz in Berlin gefahren.

Bijeengebrachte ‘verboden’ boeken klaargelegd voor de boekverbranding 10 mei 1933 in Göttingen

Oproep uit 1933 aan de  studenten en burgers van Wurzburg voor reiniging van hun bibliotheken die op een latere datum ‘feierlich’ zullen worden verbrand

Bericht over uitstel vanwege regen van verbranding in Freiburg van ‘Schmutz- und Schundliteratur’ naar 21 juni 1933

Een bibliotheek der verbrande boeken in Parijs (Nieuw Israëlitisch Weekblad, 10-4-1934)

Opening 10 mei 1934 van de bibliotheek der verbrande boeken in Parijs. In het midden staat bibliothecaris Alfred Kantorawicz

Exil-schrjvers Anna Seghers, Lion Feuchtwanger en Bodo Uhse ontmoeten elkaar in de Parijse bibliotheek van verbrande boeken

Na de Bevrijding in 1945 wierpen kinderen in Keulen nazi symbolen, (zoals swasica’s) evenals  pamfletten in het vuur

Herinnering aan de boekverbranding 10 mei 1933 in Berlijn. Een ondergrondse lege boekenkast met een glazen raam zichtbaar vanaf het plein.

Gedenkteken op de Bebelplatz in Berlijn

Gedenkplaat ter herinnering aan de boekverbranding in Frankfurt

Gedenkplaquette in Braunschweig

Gedenkpaat in München

Gedenkplaat in Chemnitz

Herdenkingsplaquette in herinnering aan de boekverbranding in Heidelberg op 17 mei 1933

Mahnmal Bücherverbrennung 1933 in Osnabrück; door Dominikus Witte, 1986

Gedenkplaat in Hannover

Plaquette in Göttingen

Poststempel Wenen, Oostenrijk 10 mei 1983 in herinnering aan de Duitse boekverbrandingen van 10 mei  1933 (Delcampe)

Erich Kästner, die getuige was van de boekverbranding op 10 mei 1933 in Berlijn publiceerde ‘Ueber das verbrennen von Büchern’

Boekhandel ‘De Vijf Vocalen’, Den Haag, 1933 (Uit: ‘s-Gravenhage een uitzonderlijke boekenstad. 2004,, pagina 65.

Thomas Werner. Den Irrtuum liquidieren; Bücherverbrennungen im Mittelater. Vandenhoeck & Ruprecht, 2007.

Vooromslag van ‘Das war ein Vorspiel nur… Bücherverbrrennung Deutschland 1933. Voraussetzungen und Folgen (Ausgabe der Akademie der Künste)

Hermann Rafedseder. Bücher Verbrennungen; die öffentliche Hinrichtung von Schriften im historischen Wandel.

Die Bücherverbrennung 10 Mai 1933 von Gerhard Sauder (hrsg.)

Wener Tress (hrsg). Verbrannte Bücher, 1933. Uitgegeven in 1993.

Jürgen Schwelm. Zur Geschiche der Buchverbrennungen. 2006.

Julius H.S.Schoeps & Werner Tress (hrsg). Orte der Bücherverbrennungen. Uitt, Olms 2008

Volker Weidermann. Das Buch der verbrannten Bücher. 2013.

Duitsland 1933. Geselecteerd door M.van Amerongen en C.J.Aarts. Amsterdam, uitgeverij Jan Mets, 1983

Kunstler gegen Hitler. Verfolgung – Exil – Widerstand. Bonn, Inter Nationes, 1984

Anders Rydell De punderaars. De nazi-obsessie met kunst.

Annex 2: Boekverbrandingen in Haarlem

Op het eind van de zeventiende eeuw bracht Jan Luyken de vervolging van de eerste protestanten in beeld in Thieleman Janszoon van Braght’s ‘Het Bloedig Tooneel of Martelaers Spiegel der Doopsgezinde of Weereloose Christenen (Amsterdam, 1685). Op deze afbeeldingen het verbranden van verboden boeken van Doopsgezinden in Haarlem  in 1557, waarbij Jurriaan Simonsz, Clement Dircks en Marie Jorisd. het leven lieten.

Op het schavot voor het stadhuis Haarlem – in 1855 afgebroken – werden straffen voltrokken. Op bovenstaande gravure van Reinier Vinkeles uit 1799 zien we veel bekijk bij het verbranden van een boek in 1790 dat het stadsbestuur niet zinde (NHA) [ook een gravure van Wiggers].

Een verbranding van boeken; door mr.J.M.Fuchs (Haarlem’s Dagblad, 20 april 1937)

vervolg (H.D., 20 april 1937)

annex 3: Cartoons, kunstuitingen en algemene boeken over boekenverbranding, verboden boeken en boekendestructie

Spaanse druk gewijd aan inquisitie en boekverbranding

George van Raemdock in ‘de Notenkraker’ 1933. ‘De brandstapels der “Arische Kultur”.’

Communistisch affiche: ‘Sie Töten den Geist nicht, o Brüder!’

Karikatuur van de Duitse boekverbrandingen (Le Populaire, 1933)

Meer dan 100.000 exemplaren van verboden boeken zijn door de Argentijnse kunstenaar Marta Minujin (74) aangewend om een replica van het Parthenon in Athene na te bouwen op de beeldende kunsttentoonstelling Dokumenta 14 van 2017 in Kassel. Hij kreeg hierbij hulp van studenten van de Universiteit van Kassel (foto Roman März)

Tienduizenden boeken uitgelegd voor de opbouw van het Parthenon der verboden boeken in Kassel

Overzicht van de boekentempel in Kassel

Frans Masereel: gravure van een boekenverbranding

Cartoon van ‘Satan en zijn trawanten vieren vanavond hun overwinning” in ‘Het Volk’, 10 mei 1933.

Auto-dafé op de Opernplatz in Berlijn; door A.R.Moritz

Tekening door Rainer Ehrt (*1960), verwijzend naar 10 mei 1933

Metalen kunstobject van de Duits-Hongaarse Kunstenaarsbond in de universiteitsbibliotheek van Klagenfurt, Oostenrijk, in herinnering aan de boekverbrandingen van 1933

Filmscène, geregisseerd door Brian Perveval, met als onderwerp de nazi-boekverbanding van 1933, gebaseerd op het boek ‘De boekendief’.

Sinds en aantal jaren organiseert de American Library Assiociation een ‘Banned Books Week’ in Amerikaanse openbare bibliotheken. Ben Thomas stelde ‘een kunstwerk ‘ten toon in 2016 in de Augusta County Library van verwoeste en verbande boeken.

Alberto Manguel. De bibliotheek bij nacht. De liefde voor boeken en de kkunst van het verzamelen. Bevat hoofdstuk: de bibliotheek als schaduw over boekverbrandingen

J.M.de Buanda. Index Librorum Prohibitorum 1600-1966 geeft een volledig overzicht  van alle verscheeen indexen. 2017.

Affiche: Books cannot be fired by books met een citaat van predident Franklin D.Roosevelt: ‘People die, but books never die. No man and no force can put thought in a concentrationcamp forever. No man and no force can take from the world the books that embody man’s eternal fight against tyranny. In this way, we know BOOKS ARE WEAPENS IN THE WAR OF IDEAS

Fernando Báez. A Universlal History of the Destruction of Books; from Ancient Sumer yo Modern Iraq. New York, Atlas Art, 2004.

Fernando Báez. Histoire universelle de la destruction des livres (uitgeverij Fayard)

Rebecca Knuth. Burning Books and Leveling Libraries; extremist violence and cultural destruction.

Cal Thomas. Book Burning. 1983

Verboden boeken door pausen en dictators en puriteinen en boekenhaters (uitgave van de Bijenkorf)

Achterflap van ‘Verboden boeken’.

M.E.Kronenberg, Verboden boeken en opstandige drukkers in de Hervormingstijd. 1948

Vooromslag van het boek door Joseph Perez. The Spanish Inquistion. Deze heeft geduurd van 1478 tot 1834. Berucht was de Dominicaner monnik Tomás de Torquemada (1420-1498) die als grootinquisiteur de dood van duizenden Joden (die zich niet wilden bekeren tot het Christendom) op zijn geweten heeft.

Boudewijn Büch. Boekenpest

Boudewijn Buch tussen de puinhopen van de verbrande bibliotheek van het voormalig Fysisch-chemisch Laboratorium van de Universiteit van Amsterdam, november 1987

Rebeca Knuth Libricide  The regine-sponsored destruction of books and libraries in the twentieth century.

De boekendief verfilmd. Uit: Boekenpost, nummer 131, 2014

annex 5: Column Boekverbranding door Henk Slechte

Begin van de column door Henk Slechte. verschenen in De Boekenpost, jrg.32, nummer 1, 2016, p.32-33.

annex 6: boekverbrandingen als kunstenaarsproject

Boekverbrandingen: een bloemlezing, kunstproject van Yuri Veerman uit 2017.

---

Cartoon uit 2015, vervaardigd nadat in Bad Dürrheim (Baden-Württemberg) in de plaatselijke bibliotheek 3.500 boeken waren opgeruimd om plaats te maken voor nieuwe boeken. Sommige inwoners namen het woord ‘Buchverbrennung’ in de mond.

Verbeelding van een mensen- en boekenverbranding door de Griekse kunstenaar Stelios Faitakis op de Biennale van Venetië, 2011

annex 6: Gefühlsspeicher. Die Geschichte der Bibliotheken ist auch eine Geschichte der Gefährdung. In ihnen lagert das, was im Menchen besonders wichtig ist: Erinnerung. Daran hat sich auch im Zeitalter der Clouds nichts geändert – von Tilman Spreckselsen (Frankfurter Allgemeine Zeitung, 13-10-2018.

Gefühlsspeicher (FAZ, 13-10-2018)

Vervolg van Gefühlsspeicher (FAZ, 13-10-2018)

Boekverbranding van Harry Potter boeken in New Mexico, USA, in 2001

Een Poolse priester verbrandt ‘satanische’ Harry Potter boeken 15 april 2019 (Fundacja SMS Z NIEBA)

A digital age book burning

https://www.oif.ala.org/oif/?p=16662

Ansichtkaart ‘Verbrannte Orte’
Ein Projekt von Jan Schenck. Hamburg – Ifflandstrasse – 20 Mai 1933. (Atlas zu den natiopnalsozailaistischen Bücherverbrennungen http://www.verbrantte-orte.de

Viruswappie Sietske Bergsma van Moederhart noemt het verbranden van boeken van Saskia Noort vorm van healing (Tzum)

(De Volkskrant, 6 april 2021)

MOSUL, IRAK: the muncipal library and university library destroyed in april 2017

(NRC, 10 april en 11 april 2021) Wij zijn net zo verwoest als de stad door Melvyn Ingleby

NRC, 10/11 april 2021 door Melvyn Ingleby

Bibliothecaris Ahmed Abdulhadi Jassem van de openbare (gemeente)bibliotheek in Mosul ‘Is verbrandde veel van de boeken (NRC, 10//11 april 2021)

Bibliothecaris Abdulhadi Jassem (NRC)

Verwoesting van de Mosul central (university) library door IS strijders in juni 2017, waarbij meer dan 200.000 boeken naast unieke manuscripten, zoals een 9e eeuwse koran, verloren gingen. De bibliotheek was de derde grootste van Irak

Verbrande boeken in de UB Mosul, (foto Ali Ahmed Jadallah, the New Yorker, 2017)

Voorgevel van de verwoeste universiteitsbibliotheek in Mosul, Irak

Interieur van de verwoeste universiteitsbibliotheek in Mosul

Herbouw van de universiteitsbibliotheek in Mosul

Heropening van een nieuwe herbouwde centrale universiteitsbibliotheek in Mosul, Irak, 2022

Interieurfoto van het bibliotheekgebouw dat faciliteiten biedt voor 1.000 studenten

De officiële opening van de Central Library in Mosul had onder grote belangstelling plaats op 17 februari 2022

====

Prent van de als gevolg van oorlogshandelingen, Krim oorlog 1854-1855, verbrande openbare bibliotheek in Simferopol in de Krim (Oekraïne/Rusland) in 1855 vervaardigd door W.Simpson

ZIE OOK librariana-blog: DE BIBLIOTHEEKSITUATIE IN UKRAINE IN HET VERLEDEN EN NA DE RUSSISCHE OORLOG IN 2022. Destroyed librarries and archives in Ukraïne 2022

Van “la fin des livres’,in 1894 gedacht door Albert Robida , is anno 2022 gelukkig nog lang geen sprake!

Anti-nazi propaganda poster ‘Books cannot be be killed by fire’

Uit: Massimo Listri ‘The world most beautiful libraries’, Taschen 2023, pagina 67.