Tags
drukkerij C.A.Spin, Jan Willem Enschedé, Kon. Johan Enschedé, lichtdrukkerij H.Kleinmann, Museum Enschedé, Noord-Hollands Archief, Polygraph, Spin/Van Mantgem, Steendrukkerij Emrik & Binger
LAATSTE NIEUWS: JEA verkoopt per eind 2020 drukkerijactiviteiten.
In een persbericht liet CEO Jos van Leeuwen november 2020 weten dat als gevolg van de economische ontwikkelingen van de afgelopen tijd de werkzaamheden van JEA als volgt worden verkocht en gesplitst: – De aktiviteiten op het gebied van Loyalty & Promotions, Communicatie en het algemene drukwerk worden overgenomen door LOKO GROEP uit Alkmaar; – de waarde-drukwerkaktiviteiten van JEA worden overgenomen door het moederbedrijf, Koninklijke Joh. Enschedé (KJE) te Haarlem. Dit houdt in het drukken van stembiljetten, diploma’s, certificaten en aktepapier alsmede aktiviteiten voor het drukken van food- en farma-labels.; – de aktiviteiten op het gebied van Printing on Demand gingen over naar Scanlaser in Zaandam. Ten slotte de uitgeverij naar Noblesse Uitgevers in Nieuw Vennep. Het innovatieve drukkerijbedrijf JEA is uiteindelijk opgeheven en daarmee is tevens een einde gekomen aan de aloude banden met de familie Enschedé .
‘Power to the paper’ JOHAN ENSCHEDÉ AMSTERDAM (JEA) EN DE VOORGESCHIEDENIS VAN DRUKKERIJ C.A.SPIN
De periode 1819-2019
Vier september was ik met 17 leden van Probusclub Kennemerland 1 op excursie naar drukkerij en uitgeverij Johan Enschedé Amsterdam (JEA) , gevestigd op het bedrijventerrein Westpoort-Sloterdijk op korte afstand van het Telegraafgebouw. Een en ander was geregeld via Han Hartman die de voorzitter van de Raad van Commissarissen van Johan Enschedé Amsterdam persoonlijk kent vanuit zijn werkzaam leven.
Vooraf was mij niet veel meer bekend dan dat het personeel van dat bedrijf dit jaar in Hotel Arena het tweehonderd jarig bestaan vierde. Zoals de meeste van de leden van bibliofiel en grafisch genootschap Het Beschreven Blad (HBB) zijn we beter bekend met de Haarlemse firma Koninklijke Joh. Enschedé [in het verleden met achtervoegsel ‘en Zonen’]. Opgericht in 1704 en lange tijd een familiebedrijf waar in totaal negen generaties Enschedé aan het roer hebben gestaan. Het laatst de gebroeders Dirk-Jan Enschedé (1923-2015) en Maurits Enschedé , in 1923 geboren en dit jaar op 93-jarige leeftijd overleden. Zelf heb ik 3 conservators van Museum Enschedé bij excursies meegemaakt. Te beginnen met de bescheiden mejuffrouw Gonna Flipse (‘nog onverwacht’ in 1985 overleden), vervolgen de falmoyante Jan Willem Enschedé, die zich directeur van het museum noemde en de verhuizing van het Klokhuisplein naar de Waarderpolder leidde, waarbij uit allerlei hoeken en gaten nog documenten tevoorschijn kwamen. Hij is in 2005 ook al ‘nog onverwacht ‘overleden. Last not least sinds de erudiete 1996 Johan de Zoete, still going strong in Utrecht, die ik voor zijn pensionering nog enige tijd tegenkwam in het Noord-Hollands Archief (NHA). Op 4 april 2016 is hij met een symposium ‘Excellent in Druk & Letter’ uitgezwaaid, – vanwege verblijf in het buitenland helaas door mij gemist.
Zoals bij velen nog bekend is in het laatste kwart van de vorige eeuw geprobeerd in ‘drukkersstad’ Haarlem een Stichting Nederlands Foto- en Grafisch Centrum van de grond te krijgen, maar ondanks alle goede wil bleek dat financieel geen haalbare kaart. Het rijke Spaarnestad fotoarchief dat mede dankzij de VNU nog een aantal jaren was gevestigd in het pand Groot Heiligland 47, verhuisde naar het Nationaal Archief in Den Haag. Haarlem heeft wèl het geluk gehad, hoofdzakelijkdankzij directeur Lieuwe Zoodsma van het NHA, dat het omvangrijke bedrijfsarchief van Enschedé in 2015 naar de locaties Kleine Houtweg en Janskerk is overgebracht . Tot eind november 2019 vindt in de Janskerk een verbouwing plaats om topstukken uit de collectie permanent toonbaar te maken voor het publiek.
In 2003 is op grootse wijze het driehonderd jarig bestaan van de firma Enschedé herdacht. Blijvend van waarde is een toen uitgebrachte kassette, bestaande uit 7 delen met beelden van driehonderd jaar bedrijfsgeschiedenis. Het nieuws nadien over de drukkersfirma heeft helaas veelal te maken met kommer en kwel, zoals ontslagen van personeel. In 2013 werd bekend dat geen bankbiljetten meer worden gedrukt. De concurrentieslag met bedrijven, van wie de nationale drukkerijen elders in de wereld vaak door de overheid worden gesteund, bleek verloren. De uitgeeftak, in het verleden onder leiding van Just Enschedé, was al eerder gestopt en in 1990 heeft de lettergieterij, opgericht in 1743, het loodje gelegd.
Positief is het laatste nieuws dat in de leegstaande ondergrondse kluis van ongeveer 60 bij 80 meter bij Enschedé in de Waarderpolder zo’n 14.000 goudstaven uit de Nederlandse Bank, zij het tijdelijk, zullen worden opgeslagen. Thans houdt men zich nog bezig met waardepapieren en vooral postzegels. Naast papieren geld, een lettergieterij, het drukken van muzieknotenschrift en de uitgave van de ‘Opregte Haerlemsche Courant’, van 1656 tot 1942 (*) lange tijd kerntaken bij uitstek van de drukkerijfirma Enschedé. Omdat ieder land tegenwoordig indien men dat wenst zelf postzegels kan drukken is het de vraag of het drieëneenhalve eeuwfeest in 2053 nog wordt gehaald. Sinds vorig jaar is vastgoedmaatschappij De Kralen in Utrecht eigenaar van het fabriekspand. Een aanzienlijk deel daarvan staat nu leeg, maar De Kralen wil nog niet zeggen welke plannen men heeft voor een toekomstige invulling.
*De Duitse bezetters vonden één dagblad voor Haarlem en omgeving voldoende. 2 mei 1942 verscheen de ‘Oprechte Haarlemsche Courant’ voor het laatst. Na een mislukte poging in 1879 richtte Jan Michiel Bomans in 1883 met zijn zwager Pieter Leuven als compagnon het Haarlem’s Dagblad op. Sinds ruim drie jaar na de Bevrijding, 13 september 1948, verschijnt het Haarlems Dagblad met als ondertitel op de voorpagina: Oprechte Haarlemsche Courant ‘, waarmee een traditie van bijna drie eeuwen blijft voortleven.
De drukkerijen hebben het zwaar in het digitale tijdperk. Ik herinner me excursies naar Vernhout en Sluyters en de Nederlandse Rotogravure Maatschappij, beide in het verleden gevestigd in Haarlem, terwijl ook de drukkerij van Haarlems Dagblad de Spaarnestad verliet.
Zelfs lijkt dit jaar een (voorlopig?) einde te zijn gekomen aan een wereldbedrijf als Roto Smeets bv, met bijna twee eeuwen geschiedenis en met vestigingen in Deventer, Doetinchem en Weert, dat alle innoveren en investeren van de laatste decennia ten spijt faillissement moest aanvragen
Terug naar ‘200 jaar Johan Enschedé Amsterdam (JEA)’…
Voorgeschiedenis: Boek- en handelsdrukkerij C.A. Spin & Zn.
In 1819 had Christiaan Andersen Spin, afkomstig uit het Duitse Friedrichstadt (een kolonie van Hollandse remonstranten in Sleeswijk-Holstein) werk gevonden op de boekdrukkerij van Breman in de Amsterdamse Hoogstraat. Nog datzelfde jaar startte hij op 10 december een eigen drukkerij in Engelse trant met modern Zuid-Nederlands materiaal in de Tweede Weteringdwarsstraat 1, om die al in 1820 te verplaatsen naar de Pijpenmarkt. In het stichtingsjaar telde Nederland zo’n 150 boekdrukkerijen, waarvan 29 in de hoofdstad. Spin drukte voor “muziek- en tableauwerk, circulaires, wissels, assignatiën, tekeningen van zwart krijt en overdrukken van eigenhandig schrift”. Spin was een van de eersten in ons land die met steendrukken begon, nadat in 1817 een zoon van Reinier Vinkeles met een steendrukkerijtje was begonnen. Vanwege de matige kwaliteit leverde dat weinig werk op. Spin slaagde er niet in de lithografie tot een succes te brengen, ondanks de hulp die hij kreeg van Karl Senefelder, broer van de uitvinder van deze druktechiek Aloys Senevelder uit München. In 1826 stopte Spin hiermee, terwijl andere grafische ondernemingen vervolgens wèl resultaat behaalden met de lithografie, zoals Desquerrois & Co (1827-1900), Tresling & Co (1859 tot na 1900), Suringar in Leeuwarden en in Haarlem vooral Emrik & Binger (vanaf 1839). Spin ging verder met boekdruk. In 1854 schreef biograaf A.J.van der Aa in zijn ‘Biographisch Woordenboek der Nederlanden’ het volgende over Christiaan Andersen Spin: ‘Hoewel niet in ons land geboren, verdient de man, die dezen naam draagt, wegens zijn langdurige en nuttige werkzaamheid in Nederland alleszins in dit woordenboek te worden vermeld. Den 24sten Februari 1792 zag hij het levenslicht te Friedrichstadt, werwaarts weleer zijne voorouders, om de vervolgingen der contra-remonstranten te ontgaan, gevlucht waren. Eerst voor den handel bestemd, koos hij weldra de boekdrukkunst, in wier techniek hij zich eerst in Hamburg, daarna te Stokholm en Kopenhagen oefende. Ter verwezenlijking van het door hem opgevatte voornemen, om in America eene zaak te vestigen, reisde hij naar Amsterdam, waar hij kennis maken mogt met den remonstrantschen predikant Martinus Stuart, die hem ernstig aanraadde, zich in Amsterdam te vestigen, waar, het was in 1818, wel plaats was voor eene goede drukkerij. Spin bleef en rigte in 1819 eene drukkerij op, die welken zijn naam met eer deed vermelden. Boek- en kantoorwerk worden door zijn bedrijf afgeleverd’. Volgens het Statistisch Jaarboek van het Koninkrijk der Nederlanden telde ons land in 1865 in totaal 48 boekdrukkerijen met 672 werknemers. De voornaamste was toen C.A.Spin in Amsterdam met 80 personeelsleden, twee dubbele snel-, één- enkele snel- en tien handpersen.
Bij het eeuwfeest in 1919 ontving Jan Willem Enschedé het verzoek een gedenkboek te schrijven (1). In 1831 kreeg Spin een mooie opdracht namelijk om het Algemeen Handelsblad te drukken, wat hij tot 1889 heeft volgehouden, toen het A.H. een eigen gebouw aanvaardde. De zoon van C.A. Spin is in 1897 overleden en twee jaar later verhuisde het bedrijf naar de Nieuwe Zijds Voorburgwal 272-273, in de volksmond “de villa aan de Voorburgwal” geheten. Gouden tijden heeft de firma beleefd met het drukken voor Indonesische schoolboeken in de talen Makassaars, Djajaks, Bataks, Tobasch en Boeginees Het Financieele Dagblad is tot 1960 gezet en gedrukt bij Spin. Van 1961 tot 1976 heeft Spin het dagblad ‘Trouw’ technisch verzorgd. Spin werd gekocht door de Christelijke Pers, uitgever van Trouw, maar de armlastige krant ziet zich ten slotte gedwongen Spin te verlaten om toe te treden tot de Perscombinatie.
In 1970 Kon Spin collega-waardendrukker en hofleverancier Van Mantgem overnemen.
Men kreeg er gekwalificeerd personeel bij en versterkte de positie in waardepapieren. Op 3 december 1982 verhuisde Spin/Van Mantgem, tevens steendrukkerij Van Roessel & Co., vanuit de binnenstad naar een nieuw bedrijfspand – voor 6 miljoen gulden gebouwd – aan de Donauweg in Amsterdam-Sloterdijk.
Het personeel bij Spin-Van Mantgem (65 werknemers) en bij Van Roesel (55 personen) verhuisde mee, evenals een gebrandschilderd raam met enkele dichtregels van Anton van Duinkerken, bij het 125 jarig bestaan van Spin door het personeel in oorlogsjaar 1944 aan de directie aangeboden. Op dat moment was het bedrijf nog eigendom van bv. De Christelijke Pers. (2).
Vanaf 1988 Johan Enschedé Amsterdam (JEA)
In 1988 neemt Joh. Enschedé & Zonen (Maurits Enschedé) Spin/Van Mantgem over en ontstaat Johan Enschedé Amsterdam, afgekort JEA.
In de begintijd onder de vleugels van het Haarlemse moederbedrijf, die als bruidsschat vanuit Haarlem het commercieel en (licht) beveiligd drukwerk naar de Amsterdamse dochter overhevelde. In 2013 vond een buy out plaats en is JEA weer een zelfstandig bedrijf, met de familie Enschedé als aandeelhouder.
In de kantine van het bedrijf zijn we ontvangen door de Algemeen Directeur Jos van Leeuwen, en na een inleiding maakten we een rondgang door het bedrijf. De kantoorruimten waar grafische vormgevers aan computers werken, vervolgens de in vol bedrijf werkende drukkerij. Daarna de voorraadruimte waar het maagdelijk papier ligt opgeslagen. Ook ontwaarden we een antieke Heidelbergerpers en letterkasten, opgeslagen als eigendom van de Haarlemse firma omdat daar in de Waarderpolder en de Janskerk kennelijk geen plaatsruimte voor is. Voorts kregen we naast drank en hapjes een actueel filmpje en toelichting voorgeschoteld.
Daarbij stonden innovatieve projecten en de toekomst centraal. Motto van het bedrijf is thans ‘Power to the paper’. Uitgaande van papier bespeelt JEA alle zintuigen om mensen in onze digitale wereld te laten excelleren. Creatief, grensverleggend en baanbrekend. Johan Enschedé Amsterdam wil haar klanten (ook buitenlandse bedrijven) vooruithelpen met slimme ideeën die hun communicatie krachtiger maken. Dit jaar is ook een nieuw logo in gebruik genomen. JEA kan het hele proces verzorgen: de voorbereiding, grafische vormgeving, drukken, vouwen tot en met de logistiek met eigen bedrijfsauto. JEA werkt samen met ten Klei Print en sinds 2014 met BooQi media solutions’: compacte vouwboekjes die het goed doen als city-marketingtool. Ook printing on demand behoort tot de mogelijkheden.
Juist nu zich het wereldwijde probleem van onafbreekbaar plastic voordoet wordt van alles geprobeerd om waar nu nog plastic voor wordt gebruikt daarvoor papier in de plaats te stellen. De voordelen van papier zijn dat het duurzaam, schoon, flexibel en tastbaar is. Zo wordt er in samenwerking met de Keukenhof geëxperimenteerd om uit tulpenafval papier te maken, wat al ten dele lukt. In totaal gaat JEA 10.000 kilo aan schoongespoten tulpafval verwerken. Voorts toonde men voor een universiteit vervaardigde getuigschriften en diploma’s die met de computer worden gemaakt en waarin naast diverse beveiligingstechnieken ook een chip is verwerkt, waarvan de informatie kan worden vastgelegd op een blockchain. Naast ‘information security’ krijgt duurzaamheid bij JEA veel aandacht. Vanwege de verworven reputatie op hert gebied van beveiliging hebben veel Nederlandse gemeenten de stembiljetten voor de verkiezingen van het Europese Parlementnt door JEA laten drukken.
De heer Fred Brands, manager voor duurzaamheid, (die eerder17 jaar bij de Koninklijke in Haarlem werkte) ontving 20 juni 2019 tijdens het Business Improvement Event de (BIM)Award voor ‘Business Improvement Manager’ van 2019. Hij vertelde ons een en ander waar JEA mee bezig is. De “Physalis Peruviana” (Inca goldberry) uit de nachtschadenfamilie in Bolayo teeltpot met een label van JEA is genomineerd door de Trade Fair Aalsmeer, november 2019.
Aan het slot van een leerzame rondleiding en explicatie ontvingen we een stevige papieren tas met enkele fraaie druksels van JEA. Het deed mij denken aan de gewaardeerde bezoeken bij LenoirSchuring waar we ook nimmer zonder al of niet bedrukt papier de drukkerij verlieten.
JEA NU OOK UITGEVER VAN BIJZONDERE BOEKEN
In 2016 is JEA gestart met een uitgeverij voor exclusieve non-fictie met boeken op het gebied van muziek, sport, kunst, literatuur en wetenschap. Het eerste boek was de vuistdikke ‘Dutch Mountains’ over de geschiedenis van de Nederlandse platenindustrie, samengesteld door muziekliefhebber en journalist Peter Voskuil. Het is het meest complete boek over de Nederlandse populaire muziek geworden en bevat bijna 250 interviews met sleutelfiguren, directeuren, producers, dj’s en artiesten. Tevens honderden zeldzame foto’s en reproducties van originele sheets en memo’s. Andere boeken die intussen zijn gepubliceerd betreffen: Drs. P; Brel in Nederland; ‘Ga met me mee’= verzameld werk van Lennaert Nijgh. etcetera.
Dit jaar verscheen het jubileumboek: Kroniek van de Koninklijke Luchtmacht. Als deelnemers aan de excursie ontvingen we een exemplaar van het in juni verschenen salontafelboek: ‘Hollandse helden in de jaren 60; het kleurenarchief van Louis van Paridon’, (1922-2016) onder redactie van Rianne van Dijck. De fotograaf publiceerde zijn foto’s in de jaren 60 voor talrijke kranten en tijdschriften en kreeg beroemheden uit binnen- en buitenland voor de lens. Zijn archief lag te verkommeren in een Brabantse boerderij, maar is thans gearchiveerd. Prachtige foto’s in kleur van o.a. Harry Mulisch, Christel Adelaar, een jonge Boudewijn de Groot, Toon Hermans, Mies Bouwman, Johan Cruijff, Wim van Est, Ko van Dijk, Willem Duys, Ramses Shaffy en talrijke andere vedettes uit de werelden van de sport, televisie, toneel, muziek, literatuur en nog een aantal Amsterdammers. Tot mijn genoegen ook een nog onbekend portret van mijn eigen held van weleer: Godfried Bomans.
Kortom JEA is een bedrijf dat volledig los staat van de aloude Haarlemse moedervestiging en een eigen toekomst tegemoet gaat. De moeder met weliswaar nog meer verleden is op haar beurt wèl zo interessant overigens voor historisch geïnteresseerden. Persoonlijk bewaar ik goede herinneringen aan Flip Mayer en Pieter Wetselaar, ietsje minder aan Pieter Proost. De beste zonder meer aan de spirituele Sem Hartz, die van 1986 tot zijn volstrekt onverwachte dood in 1995 bijna dagelijks kwam drukken op zijn geliefde Tuinwijk pers in de Heemsteedse openbare bibliotheek.
Die drukpers is na zijn overlijden verhuisd naar het Haagse museum Meermanno /Huis van het boek, voorheen Museum Meermanno-Westreenianum.
Noten
(1)Toen het Historisch Antiquariaat A.G.van der Steur in 2001 twaalf en een half jaar bestond ontvingen we van Ab in plaats van een drankje een publicatie ‘”Werken en studeeren, het eenige doel van mijn leven”; de boekhistoricus, musicoloog, bibliothecaris en archivaris Jan Willem Enschedé (1865-1926’). Hij schrijft ten aanzien van het gedenkboek dat J.W.Enschedé zich van zijn taak voortreffelijk heeft gekweten. ‘Het was met name een “hoogstandje” omdat het archief van de firma was vernietigd en de auteur louter van secundaire bronnen gebruik kon maken. Toch kreeg het Gedenkboek 1819-1919 een omvang van ruim 200 pagina’s en werden de hoofdlijnen van de historie van de firma zichtbaar. Maar belangrijker is nog dat een flink deel van de boekproductie in de negentiende eeuw de revue passeert: vroege steendruk, de overgang van steendruk naar boekdruk, het verschijnen van ATLAS, het ALGEMEEN HANDELSBLAD, het NEDERLANDSCH MAGAZIJN, het LEESKABINET en DE GIDS, het drukken van almanakken en bijbels, de contacten tussen Spin en de uitgever Nayler, het drukken in Indonesische talen, de Byou-almanakken etc. (…)’.
In mijn kleine collectie van circa 50 gedenkuitgaven van drukkerijen ben ik in de gelukkige omstandigheid het boek van J.W.Enschedé over 100 jaar C.A. Spin te bezitten. De publicatie bevat boekversieringen van de kunstenaar Dirk Nijland (1881-1955). Het gedenkboek bevat als bijlage een keurig alfabetisch register. Daarbij blijkt dat de drukkerij van Enschedé en Zonen, naast afzonderlijke telgen, zoals A.J.Enschedé (ov.1896), Joh.Enschedé (ov.1866), Joh. Enschedé (ov.1878) veelvuldig ter sprake.
======== Johan Enschedé Amsterdam JEA ==========
(2) als drukker vrijwel vergeten wil ik hier nog vermelden dat de firma C.A.Spin & Zoon een groot aantal zogeheten Koppermaandagprenten heeft nagelaten, tegenwoordig aanwezig in de bibliotheek van de Koninklijke Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (UB-Amsterdam). In 1991 verscheen in groot formaat een boekwerk met een selectie prenten uit de periode van 1700 tot 1894, samengesteld door Johan de Zoete en Martien Versteeg. Veelal een postuum huldebetoon aan de legendarische uitvinder Laurens Janszoon Coster en aan de edele boekdrukkunst. Van alle drukkerijen is C.A.Spin het meest vertegenwoordigd met fraaie drukplaten uit de jaren 1823, 1825, 1827, 1838 (2x), 1840, 1841, 1942, 1843,1844, 1845, 1846, 1847, 1849, 1851, 1852, 1853, 1855, 1863, en 1892 (2x).
Een persoonlijke anecdote tot besluit. Toen ik in 1970 een rondreis maakte langs een aantal grotere bibliotheken in Oost-Europa: Tsjechoslowakije, Hongarije, Bulgarije en Roemenië, kreeg ik van toen communistisch georiënteerde directeuren steevast te horen dat men de overtuiging was toegedaan dat Gutenberg als uitvoerder het idee van het drukken met losse letters had gestolen van de Haarlemmer Coster. Voor mij was duidelijk dat men die eer niet aan een ‘kaptalistische’ West-Duitser gunde.
==============================================
Komende tentoonstelling Joh. Enschedé in de Janskerk van het Noord-Hollands Archief Haarlem
Artikel over het verhaal van drukkersgeslacht Joh. Enschedé in de Janskerk van het Noord-Hollands Archief Haarlem, uit: HRLM stadsglossy, nummer65, 2019, p.60-63.
HET BEGIN VAN JOH. ENSCHEDÉ IN 1703:
Folder van Joh. Enschedé in de Janskerk
STEENDRUKKERIJ EMRIK & BINGER (1827-1927) IN 1906
Interieur van letterzetterij der drukkerij J.L.E.I. Kleynenberg
In 1900 verscheen bij Kleinmann een brochure : ‘Fazanterie “Mon Plaisir” van zijn echtgenote A.M.Hommerich, Binnenweg Heemstede (Aanwezig in bibliotheek van het Noord-Hollands Archief)
==================
STEEN-, LICHT- EN BOEKDRUKKERIJ EMRIK EN BINGER
Steen- licht- en boekdrukkerij Emrik & Binger met tekenkamer,machine aluminium rotatiedruk, hand- en snelpersen
Librariana 
Hans dat heb je snel gedaan/! Heel leerzaam en leuk. Gr Bob
Netherlands: Hagenduin 14/P.O.Box 402 / 2100AK – Heemstede
Curacao : Blue Bay Resort F sectie App FA 2
Cell Ned +31653292787 * Cell Caribe +5999 5139791 * Cell Suriname +5977180090
* skypenaam bob.verburg * http://www.bvconsultants.nl * info@bvconsultants.nl
________________________________
MET ALLE DANK VOOR UW PRACHTIGE BOEK – DRUK – VERHAAL.
Vooromslag van in 1991 verschen boekuitgave van Just Enschedé: “Enschedé aan het Klokhuisplein.
Leuk, van dit boekje ben ik de ordervoorbereider geweest toen ik bij Enschede in Haarlem werkte
Harry Opheikens
ook 2 jaar bij JEA gewerkt